Heimskringla - 15.07.1925, Blaðsíða 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. JÚLI, 1925.
111" =?<
Hdtnskrittgla
(StofnnO 1886)
Krnor flt A hverjam mlílTÍknderl
EIOENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 SARGEÍÍT AVE., AVINXIPEG,
Talalmi i N-0537
VerB blaTSslns ar $3.00 árgangurlnn borg-
lst fyrirfram. Allar borganir sendlst
THE YIKING PREES LTD.
BIGPÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjórl.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
UtanAdkrlft tll blaflwlnat
THE VIKING PRESS, Ltd., Boz 8105
UtanAitkrlft tll rltMtjóranux
EDITOK HEIMSKRINGLA, Box 8105
WINNIPBSG, MAN.
“Heimskringla is published by
The Vlklnjf Preaa Ltd.
and printed by
CITY PRINTING A PUBLISHING CO.
853-855 Saricent Ave., Wlnnlpeic* Man.
Telephonei N 6537
I
^——————
WINNIPEG, MANITOBA, 15. JÚLl 1925.
Tuttugu og limm ára
minning.
Tuttugu og fimm ár verður naumast
talið eitt áratog í straumfalli því, er vér
köllum tíma. Eigi að síður getur það
verið örlagaþrunginn spölur á siglingu
mannkynsins. Á skemra skeiði hafa
þjóðir risið úr ösku til gengis og valda,
og aðrar liðið undir lok. Einstaklíngar
fæðast og deyja—sumir hverjir innan þess
tímabils, og megna samt — örfdlir að vísu
— að skilja eftir spor á söndum tímans.
Á sviði mannsandans hafa stefnur ris-
ið, er á skemra tímabili hafa gerbreytt
hugsunarhætti mannkynsins. Um eina
þeirra, breytiþróunarkenninguna, er nú
einvígi háð milli hins blinda ofríkisanda
og hinnar eilífu sannleiksleitar, hjá ná-
grönnum vorum í suðrinu, og þarf engan
spásagnaranda tíl að sjá, hverrpg þeir
leikar muni fara.
Á síðastliðnum aldarfjórðungi hafa svo
margar og miklar breytingar átt sér stað,
svo mörg og gífurleg kynstur skeð, að sá
hefði verið óður kallaður, er jafnvel örlitl
um hluta þess hefði spáð aldamótaárið.
Jafnvel með vorri fámennu þjóð hafa
breytingarnar — hið innra og ytra —
verið ótrúlega margar. Stærsta og þýð-
ingarmesta skrefið mun það talið, er hún
öðlaðist pólitískt fullveldi eftir meira en
hálfrar sjöundu aldar ok útlendr^. þjóð-
höfðingja.
En þessir og aðrir atburðir tuttugustu
aídarinnar eru heimskunnir og nú skráðir
á bókfell sögunnar. Var það heldur eigi
ætiun vor að gera þá hér að umtalsefni.
Eigi er það heldur ætlun vor, þó það
sé oss náskyldast, að skygnast yfir sögu
vor Vestur-íslendinga hin síðastliðnu 25
ár. Til þess skortir oss getu, og auk þess
vinzt eigi tími til þess á einni kvöldstund.
En það er eitt lítið atvik, er skeði alda-
mótaárið hér í Winnipeg, er ritstjóri
Heimskringlu hefir mælst til við mig að
minnast lítillega í dálkum blaðs síns.
Á sunnudaginn var, það ár, flutti fáí-,
tækur og lítt þektur stúdent frá Únítara-
prestaskólanum í Meadville, Pennsyl-
vania, fyrstu ræðuna sína í samkomu-
húsi íslenzkra Únítara hér í bænum.
í>að út af fyrir sig hefði eigi verið svo
þýðingarmikill atburður, — því þar höfðu
áður prédikað djarfhuga brautryðjendur
frjálslyndra skoðana, — menn eins og
Björn Pétursson, séra Magnús Skapta-
son, Jón ólafsson og fleiri, — ef eigi
hefði átt fyrir þessum unga manni að
liggja, að verða einn meðal hinna al-
þektustu og áhrifamestu andlegu leiðtoga
landa vorra hér í álfu.
Maðurinn er séra Rögnvaldur Péturs-
son.
Sennilega er nú þessi fyrsta ræða hans
flestum gleymd, — enda fjöldi þeirra, er
á hann hlustuðu, safnaðir til feðra sinna.
Má og af líkum ráða, að fáár hafi á hana
hlýtt, færri öáð hana, og enn færri skil-
ið. Segi eg þetta af því, að á fyrstu prest
Bkaparárum sínum var hann talinn
myrkur, torskilinn og helzt til heimspeki-
legur í ræðum sínum, eins og reyndar
flestum ungum prestum hættir við, á
meðan þeir eigi hafa síað skólagerilinn
úr blóði sínu, ef svo mætti að orði kom-
ast.
Það var samt eigi fyrri en árið 1903, að
preststarf hans byrjar fyrir alvöru. Kom
þá brátt í ljós, að ræður hans kváðu við
nokkuð annan tón en áður hafði tíðkast.
í ofurkappi bardagamóðsins höfðu ræður
fyrirrennara hans mest gengið út á að
rífa niður — brjóta í spón hina margfúnu
byggingu bókstafskenninganna. Hér
komu ræður, sem leituðust við að benda
mönnum á hið nýja verksvið — það, að
byggja upp — reisa veglegra og trúrra
hof á rústum hinna hrundu halla. Hann
trúði strax á göfgi hins norræna eðlis —
trúði því, að fleiri ættu helgar bækur í
fórum sínum en Austurlönd, — trúði, að
hægt væri að leiða einnig hina íslenzku
þjóð út úr eyðimörkinni miklu — hinni
trúarbragðalegu og stjórnfrelsislegu eyði-
mörk hérna megin og handan hafs. En
til þess heimtaði hann óskiftan hug —
óskifta krafta. Hánn hefir aldrei verið
hálfur í neinu, og þoldi því illa helminga-
skifti annara. Hann var að vísu ávalt
reiðubúinn að leggja lag sitt við þá, er
“með hálfum hleif
ok með höllu keri
fengu sér félaga.”
I
En sá hálfi hleifur, þótU lítill væri tíðum,
varð að vera aleigan — andlega talað —
samkvæmt anda vorra fornhelgu rita, sem
þetta er úr tekið, en eigi hin algenga fórn
Ananíasar.
Þó hið bezta í íslenzkum bókmentum,
að fornu og nýju, hafi um fram alt verið
séra Rögnvaldi heilög ritning, má þó eigi
skilja það svo, að hann hafi eigi metið
það, sem bezt er og fegurst frá hvaða
þjóð sem er, og þá eigi síður Gyðingum
en öðrum. Hann hefir altaf lotið með að-
dáun kenningum smiðsins frá Nazaret,
enda þótt hann hafi aldrei talið sig ný-
kominn úr smiðjunni frá honum með ó-
yggjandi skýringar yfir allar líkingar hans
og dæmisögur. Hann hefir látið sér nægja
að trúa því, að andi hans væri ekki í
gröfinni frernur en annara leiðarljósa
heimsins á ýmsum öldum, en frekar kos-
ið að sjá hann bera við morgunbjarmann
á ströndinni, þegar hánn ásamt öðru
samferðafólki sínu er að koma að “úr
volkinu á mannlífsins sjó.”
Það sem að voru áliti hefir lyft all-
flestum ræðum séra Rögnvaldar langt
upp yfir flestar algengar prestaræður, er
ekki eingöngu hin djúptæka hugsun, ó-
bifanlega stefnufesta, eða rökrétta með-
ferð efnisins, heldur og hið kjarnmikla
og orðauðga mál, og umfram alt hin
innilega samúðartilfinning, ásamt hans
hálf-þunglyndislegu, melódísku skáld-
hrifni; því maðurinn er um fram alt
idealisti — og skáld, þótt hann eigi yrki
t
á vanalegan hátt.
Eigi leið á löngu að sr. Rögnvaldi yrði
það ljóst, að við kirkjuræðurnar einar
mátti eigi standa. Hópurinn í Winnipeg
var svo fátnennur, og úr Únítara-nafninu,
sem víðsvegar um hinn mentaða heim
er talið aðalsmark, hafði verið gerð sú
grýla af forkólfum andstæðinganna, að
fáir höfðu þrek eða djörfung, að láta sjá
sig á þeim slóðum, og því lítil von um út-
breiðslu skoðananna í kirkjunni einni. —
Hann kom því á stofn mánaðarritinu
“Heimir” og gerðist ritstjóri þess. “Út-
gefendur nokkrir fslendingar í Vestur-
heimi,” stóð á titilblaðinu. Lögðu c»-fáir
safnaðarmenn lítilsháttar af mörkum
peningalega. En eigi var það rit, þótt
undarlegt megi virðast, styrkt af félags-
skapnum sjálfum fyr en seint og síðar-
meir. Fólk var þá ekki enn búið að átta
sig á því, sem honum var þegar í fyrstu
fullljóst, að framtíð hreyfingarinnar hvíldi
að mestu leyti á góðu málgagni. Útgáfan
borgaði sig því vitanlega aldrei, enda
kom hún harðast niður á ritstjóranum
og prentaranum fimm eða sex fyrstu ár-
in. í “Heimi” skrifuðu margir ágætir
mfcnn—þeirra á meðal höfuðskáldin vest-
ur-íslenzku. En mest var þó eftir rit-
stjórann sjálfan. Erum vér eigi í hinum
minsta vafa um, að frá “Heimi” og litla
félagsskapnum í kirkjunni á Sherbrooke
stræti, hafi runnið þeir andlegir straum-
ar, er að meiru eða minna leyti settu
merki sín á hugsunarháttf landa vorra
hér í álfu, og jafnvel fyrir austan hafið,
sumra hverra. Enda þorum vér að full- .
yrða, að í engum jafnfámennum hópi ís-
lendinga, hvar í heimi sem er, hafi ver-
ið samankomnir jafnmargir andlegir að-
alsmenn og þar, að undanskildum hópi
íslenzkra stúdenta við Kaupmannahafnar
háskóla á ýmsum tímum.
“Heimir” kom út um níu ára bil, og
mun séra Rögnvaldur hafa átt mestan
þátt í útgá'fu hans, enda þótt séra Guðm.
Árnason væri ritstjóri hans í kringum
tvö ár. Á því tímabili var séra R. rit-
stjóri 'Heimskringlu. Kveðst hann hafa
verið rekinn frá því starfi, og er auðvelt
að geta sér til um ástæðurnar, því víð-
sýninu var markaður bás í þólitískum
blöðum á þeirri tíð, eigi síður en nú.
Samt aflaði hann blaðinu vinsælda, eink-
um meðal hins mentaðra og frjálslyndara
hluta fólksins, sem þó eigi var alblindað
af flokksofstæki. Og nú, síðan Heims-
kringla komst algerlega í hendur og eigu
frjálslyndra íslendinga, hefir hann og
verið lífið og sálin í því fyrirtæki. Sú
hugsun hafði aldrei skilið við hann, að
ættu frjálslyndar skoðanir í trúmálum, og
aiment víðsýni, að öðlast nokkurt varan-
legt gengi, þá þyrftum við öflugs mál-
gagns'. Hefir hann nú með fylgi góðra
manna og ósíngjarnra komið þeirri hug-
sjón í framkvæmd.
Snemma á árinu 1919 var stofnað
“Þjóðræknisfélag íslendinga”. Var séra
Rögnvaldur forseti þess tvö fyrstu árin,
og mun hafa ráðið mjög um tilhögun á
starfi þess í fyrstu. Hefir hann æ síðan
verið ritstjóri Tímarits félagsins, og getið
sér svo góðan orðstír fyrir, að, eins og
einn maður sagði í skálaræðu nýskeð,
yrði það lagt undir atkvæði allra íslend-
inga hér, hver verða ætti ritstjóri þess
framvegis, þá myndi yfirgnæfandi meiri-
hluti greiða honum atkvæði. Ritgerð
hans um þjóðræknissamtök, er birzt hefir
í Tímaritinu að undanförnu, er samin af
þeirri vandvirkni, samvizkusemi og vís-
indalegri nákvæmni, að hún ein setur
hann á bekk með vorum fremstu fræði-
mönnum. Og það höfum vér heyrt haft
eftir mentuðum Islendingi, að honum
hefði verið dæmd doktorsnafnbót fyrir
hana við hvaða háskóla sem væri,- er nor-
rænu eða íslenzk fræði stunda.
Af öllum þeim aragrúa af ritgerðum og
greinum, þýddum og frumsömdum, sem
eftir séra Rögnvald liggja, skal aðeins
minst á tvö rit, auk þess sem áður er
talið. En það er þýðing hans og endur-
skoðun á Hetjusögum Norðurlanda, eftir
mannvininn og mentamanninn danska
Jacob Riis, og ferðalýsingar hans frá ár-
inu 1912, um Norðurlönd og ísland. Munu
báðar þær bækur nú ófáanlegar.
Þá var hann og framarlega í flokki
hinna drenglyndu íslendinga, er tóku að
sér hið feikna miklá verk, að gefa út þrjú
fyrstu bindin af “Andvökum” St. G.
Stephanssonar árið 1909. Og nú fyrir
ári rúniu komu út tvö ný bindi, er hann
mun hafa staðið straum af að mestu eða
öllu leyti. Með öðrum vini sínum gaf
hann og út árið 1916 kvæði Kristins
Stefánssonar, “Út um vötn og velli”, er
koma áttu út á sextugsafmæli skáldsins,
en drógst sökum veikinda höf. þangað til
eftir andlát hans þá um haustið. Auðn-
aðist höf. að búa undir prentun rúman
helming þess kvæðasafns, og að sjá tvær
fyrstu arkirnar fuliprentaðar á bana-
sænginni.
Það mun nokkurnveginn einróma álit
þeirra, er að kirkjumálum vinna, a<ð
minna en helmingur af starfi presta und-
ir kirkjufyrirkomulaginu, felist í messu-
verkunum. Prestur nokkur sagði eitt
sinn í vora áheyrn: Sá sem ætlar sér að
verða vinsæll prestur, verður heizt að
geta tekið þátt í öllu. Hann verður ekki
aöeins að vera snjall prédikari
og að geta innilega, glaðst með
glöðum eða hrygst með hrygg-
uin. Hann verður einnig að
vtra brot af lögmanni, lækni,
apótekara og heildsölukaup-
manni. Auk þess verður hann
að vera lifandi bæjarskrá, fylgd
aisveinn, og helzt dáJítill banki
í viðlögum.
Af ásettu ráði var slept hér
að framan að minnast á þenna
hluta af preststarfi séra Rögn-
valdar. Teljum vér víst, að
þeir sem næst honum stóðu í
þeirri starfssemi hans, skýri
nánar frá því. En það er grun-
ur vor, að hafi nokkur einn
prestur rækt köllun sína líkt og
hér er á vikið, þá sé það séra
Rögnvaldur. Og í sambandi við
þetta má eigi gleyma hinni
feiknamiklu vinnu — hinni
feiknamiklu sjálfsfórn hans í
sambandi við sameiningu hinna
tveggja frjálslyndu kirkjuhreyf-
inga á meðal vor, er að sögn
lítið eða ekkert bar á milli ann-
aö en nöfnin. Má það óefað
teljast stórtækasta og þýðing-
armesta sporið í áttina til al-
n'ennrar víðsýni í trúmálum ís-
lendinga, og spáir vel um fram-
tíð þess sambands. Er senni-
legt, þegar fram iíða stundir,
að afskifti hans af þeim málum
verði talin víðtækustu og happa
drýgstu sporin í trúmálastarf-
semi hans.
Þetta á hvorki að vera æfi-,
saga né eftirmæli, því hvorki
eru líkindi til að séra R. hverfi
á brott úr hópi vorum hér, né
heldur er hann kominn á fall-
andi fót. Heilsan er enn góð,
'aldurinn enn ekki hár, og því
að öllum líkindum stærra starf,
breiðara verksvið framundan.
Séra Rögnvaldi hefir verið
mjög sýnt um að eignast vini á
lifsleiðinpi; vini, sem bera til
hans einlæglega hlýjan hug, og
þá fleiri en hann mun nokkurn
tíma gruna. En að sjálfsögðu
hefir hann og eignast megna
andstæðinga, eins og allir þeir.
sem reglulega mikið er í spunn-
ið. Því
“hann er einn af^ieirri þjóð,
sem þéttast veðurmegin stóð,”
eins og skáldið sagði um land-
námskonuna. Á honum hafa
hitnað árásirnar, sem miðaðar
\oru að öllum félagssystkinum
hans. Og þarf auðvitað ekki að
afsaka það, að hann hefir sent
hvöss skeyti til baka — ekki láf
ið eiga hjá sér. Hefir ölium
bardagamönnum á öllum öld-
um orðið það á, að sjást ekki
fyrir á stundum. En það hygg
er þó, að ef mótstöðumenn
hans leita með einlægni í barmi
slnum, þá muni þeir verða að
játa, að minsta kosti í insta
hugskoti sínu, að hann hafi
þar
“engum auði fargað.
engum vini glatað.”
Nietzsche segir einhversstað-
ar á þá leið, að hann elski þann
mann, sem hafi frjálsan anda
og göfugt hjarta. Allir vinir
séra Rögnvaldar munu glað-
lega viðurkenna sannindi þess-
ara orða. Hann verður þeim
ávalt ógleymanlegur, eigi af því
aðeins, að hann á sannfrjálsa
og djarfa aðalsmannssál, held-
ur og einkum af því, að hjartað
er göfugt og hlýtt.
C. J.
---------x---------
Tuttugu og fimm ára
starfsafmæli séra
Rögnv. Péturssonar
Framhald frá bls. 1.
Ávarp Fred Swanson-
Mr. Swanson mintist þess
tíma, er séra Röngvaldur hefði
byrjað prédikarastarf við Únít-
arasöfnuðinn í litlu kirkjunni
norður á' Pacific Ave., og hve
mikið fagnaðarefni það hefði
verið söfnuðinum, að fá þenna
unga og efnilega k|ennimanni
— — Vinsældir séra R. hefðu
altaf farið vaxandi, þó hann vit
anlega ætti óvini, því maður-
inn væri stundum óvæginn í
orði — væri í ætt við mætan
mann, er uppi var heima á ís-
landi, er kveðið hafði verið um:
“Það er í ’onum gull og grjót;
hann getur unnið mein og bót”,
— en í sr. R. hefði lent miklii
meira af gullinu en grjótinu.
Hluttekningarsemi og hjálpfýsi
hans væri víða rómuð.
1 rúmálastarf hans hér væri
aðallega það að viðhalda og
efla íslenzkan frjálslyndan krist
indóm, sem er öldungis sama
eðlis og Únítarismus hér í
Ameríku.
Mikinn og góðan þátt hefði
hann átt í því að mynda Sam-
bandssöfnuð, sameina hina tvo
eldri frjálstrúarsöfnuði, únít-
arasöfnuð og Tjaldbúðarsöfn-
uö.
Hann hefði verið svo lánsam-
ur að læra til prests á veguni
Únítara, sem kunnugt væri um
að ættu í sínum flokki hina á-
gætustu andans menn í Banda-
ríkjunum, bæði fyr og nú, —
ómetanlegur gróði fyrir sálar-
þroska hans.
Fjórðungs aldar trúmálastarf
hans hefði stundum verið erf-
itt — og mótdrægt — en nú
væri svo komið, að hann væri
svc komið, að hann væri búinn
að koma þeim málum í væn-
legt horf, sem hann hefði barist
góðri baráttu fyrir.
(Mr. Swanson var einn af
þeim ræðumönnum, er ekkert
höfðu skrifað sér til stuðnings,
og tók hann því saman innihald
ávarpsins á þenna hátt.)
Ávarp Magnúsar Peterson.
Þegar maður rifjar upp fyrir
séi frjáSslyndis umbrotin í trú-
málum meðal íslendinga hér
síðastliðin 35 ár, þá er það
margt, sem í hugann hvarflar.
Engin önnur mál hafa valdið
þvílíkri úlfúð og margskiftingu
á kröftum okkar hér eins og
trúmálin. Við höfum rifist um
pólitík og íslendingadagshald
og flest annað, en alt hefir það
verið líkt og lítil bóla í saman-
burði við þá þungu öldu og um-
brot, sem mismunandi trúar-
skoðanir hafa valdið.
Fyrst þegar eg var nokkuð
við þau mál riðinn, undir for-
ystu sr. Björns Péturssonar, þá
vorum við, eins og mörgum ykk-
ar er kunnugt, tæplega álitin
húsum hæf né kirkju græf, með
al hinna sanntrúuðu guðsbarna.
Þeir gerðu spott og háð að kap-
ellunni hans Jónasar á Kate St.,
en þeir hötuðust við litlu Únít-
arakirkjuna á Nena St.. Og
svona gekk það viku eftir viku,
og ár eftir ár, í basli og sífeld-
um erjum og stríði, en vel og
drengilega stóð sá litli hópur
saman, og mörg afreksverk
voru unnin í þá daga, þótt ald-
rei komist þau á sögunnar
spjöld. Enda voru dugandi
drengir í þeim hóp, svo sem Jón
Ólafsson, Eiríkur Gíslason,
Einar Ólafsson, Friðrik Sveins-
son og margir fleiri.
Það er annars skringilegt að í-
huga það, að rétttrúnaðurinn
þá kallaði okkur “satans verk-
færi”, og þó vorum við einmitt
sá flokkur, sem gersamlega
neituðum tilveru þess neðri
bygða soldáns. En svo mátti
bjóða löndum hér flesta and-
stæðu og vitleysu í þá daga.
Að Birni Péturssyni láAnum
var séra Magnús Skaptason
prestur okkar um nokkurra ára
skeið. Var þá fjörugt og inni-
logt samband í þeim félagsskap.
Menn sungu, spiluðu og skegg-
ræddu hver hjá öðrum, því lífið
var ríkt eins og Salómon, þótt
allir væru fátækir að veraldlegu
góssi. Við vorum þá oft sam-
an þrír Magnúsar, og vorum
stundum auðkendir með góður,
verri verstur — presturinn auð-
vitað góður, Magnús Halldórs-
son verri, og eg verstur.
En svo fyrir 25 árum síðan
settist annar Pétursson —
Rögnvaldur Pétursson — við
stjórnvöl á frjálslynda trúarfar-
inu hér. Varð hann brátt eink-
ar vinsæll í þeim hóp. Hann
var ungur maður; framigjarin,