Heimskringla - 19.08.1925, Blaðsíða 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINQLA
WINNIPEG, 19. ÁGÚST, 1925.
Hdmsktrirtglci
(StofnnV 1886)
Kriaur 6« 6 liverjam mi#rlk»4e»l
EIGENDDR!
VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 SARGENT AVE.. WI.NMPEG.
Talafmi: 11^6537
Ver« blaísins er $3.00 &rgangurinn borK-
fyrirfram. Allar borganlr sendist
THE YIKING PRE6S LTD.
ist
6IGPÚS HALLDÓRS Irá Hölnum
Riitstjórl.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður. •
THB
UtanAMkrlft tll bln««ln»i
VIKINO PRESS, Iitd., Box 8105
IJtanftMkrlft tll r|t»»tj6ranH:
EDITOK HEIMSKRIPÍGLA, Box 8105
WINNIPGG, MAN.
“Heimskrlnffla ls pnblished by
The VIkinf? Prean Ltd.
and prlnted by
CITY PRINTING PUBLISHING CO.
853-S55 Sarxent A-re., Wlnnlpear, Man.
Telephone: N 6537
WINNIPEG, MAN., 19. ÁGÚST, 1925.
Landnámshátíðin og
minnisvarðinn.
Nú á laugardaginn verður hátíðlegt
haldið 50 ára landnámsafmælfíslendinga
í Vestur-Canada, að Gimli. Er það sam-
kvæmt ráðstöfun þeirrar allsherjarnefnd-
ar, er kosin var úr bygðum Nýja íslands
og Winnipeg. Hefir nefndin haft allan
viðbúnað, sem unt var að hafa, með ekki
lengri fyrirvara, og að ósk hennar hefir
stjórn Islands fengið þjóðskáldið Einar
H. Kv^ran til þess að mæta þar fyrir sína
hönd, sem fuiltrúi sjállfvalda ríkis Aust-
ur-lslendinga.
Því er ekki að neita, að undirbúningur
hefir verið nokkuð stuttur, ýmsra orsaka
vegna. En allir íslendingar ættu að sam-
einast um það að gera þessa hátíð sem
veglegasta, nú, er afráðið er að hún skuli
haldin á þessu ári. Og vér fáum ekki
séð að það sé hægt nú, er búið er að
halda hátíðina, sem minningarhátíð ís-
lenzks landnáms í Vestur-Canada, og ís-
lenzka stjórnin hefir sent fulltrúa á þá
hátíð, samkvæmt ósk og beiðni hátíða-
nefndarinnar, að fara að skíra upp hátíð-
ina, og kalla að hún hafi aðeins verið
minningarhátíð einnar sveitar. Það er
ekki hægt að búast við því, að íslenzka
stjórnin sendi fulltrúa á hvert bygðar-
afmæli, sem íslendingar smám saman
geta haidið um vesturfylkip þver, norður
ríkin í Bandaríkjunum og endilanga
Kyrrahafsströnd.
En hvað sem þessu líður, ætti ekki
tíminn að verða því til fyrirstöðu, að það
sem oss finst einna mest um vert í þessu
sambandi, minnisvarði landnámsins, sé
eins vel úr garði ger, sem frekast er unt
án þess að reistur sé himingnæfandi
skýjahefill. Sé nokkur dugur í minnis-
varðanefndinni, og um það þarf enginn
að efast, sem nefndarmenn þekkja, ætti
að vera hægðarleikur að fá varðann af-
hjúpaðann 21. október í haust á sama
stað, og klukkustund, er íslendingar stigu
á land í Víðinesi.
Vér vonum einlæglega að nefndin verði
einhuga um að aðhyllast það uppkast, er
listamaðurinn Fr. Swanson hefir fyrir
hana lagt. Vér getum ekki hugsað oss
fegurri minnisvarða, né betur viðeigandi.
sem sé þannig gerður, að hann sé oss til
sæmdar og einkennis, og þó ekki dýrari
en svo, að vel sé kleift. 1 næsta blaði mun
verða reynt að lýsa honum, svo að les-
endur geti fengið dálitla hugmynd um
hann. Það er ekki hægt nú sökum rúm-
leysis. En nefndin þarf að fara að taka
til óspiltra máSanna, nú þegar, er hátíðin
er um garð gengin.
aði. En — mér finst það ekki nægilegt,
að nokkrir Vestur-íslendingar sæki há>-
tíðina sem hverjir aðrir' útlendingar. —
Vestur-fslendingar ættu að taka beinan
þátt í skemtiskrá hátíðarinnar.
Hér fara á eftir nokkrar tillögur til yf-
irvegunar fyrir okkur hér vestra:
1. A5 fjölmennur söngflokkur verði
æfður, sem eingöngu syngi lög e&ir vest-
ur-íslenzk tónskáld.
Þar er orðið mikið úr að velja af af-
bragðs fögrum lögum, og söngkraftar og
söngstjórar góðir, einkum í Winnipeg, er
sem bezt og byrja sem fyrst. Fyrsta og
önnur tillaga hr. Á. S. ættu báðar að vera
vel framkvæmanlegar, með sæmilegri
fyrirhyggju. Þriðja tillagan þolir að
minsta kosti langa bið ennþá. En þess
nákvæmari gaum ættum vér að gefa 4.
tillögunni.
Það er enginn efi á því, að ef alt á að
geta farið oss verulega vel úr hendi, þá
þarf öflugur sjóður að standa að baki
framkvæmdum vorum. Þo ekki öflugri
en svo, að ekki ætti Vestur-íslendingum
að verða mikið íþyngt með því að fylla
væri sjálfsagður staður til æfinga, þar | hann. Sjóðnum þarf að verja til undir-
sem annarsstaðar yrði erfitt að fá nógu
margt fólk á einum stað.
2. Að fámennur leikflokkur æfði leik,
er sýndi í skýrum dráttum landnemalíf
Vestur-íslendinga, frá landgöngu til vorra
tíma. —
Þar er ekki um eins auðugan garð að
gresja. Leikrit af því tæi alls ekki til. En
enginn efi ál því, að ef skorað væri á skáld
vor að leggja sig í bleyti, og setja útdrátt
úr sögu Vestur-íslendinga í 4—5 þátta
leikrit, fyrir 10—12 leikendur, þá gætu
þeir það. Það myndi margur verða til að
reyna, og þá úr mörgu að velja, til að ná
því beztá og sannasta. Slíkan leikflokk
gæti einhver af bygðum íslendinga lagt
til.
3. Að kosinn væri hæfasti og merkasti
Vestur-íslendingur, sem foringi fararinn-
ar. Skyldi hann flytja kveðju .og hafaf
orð fyrir Vestur-íslendingum á hátíð-
inni. .\
4.. Til þess að standast kostnað við för
þessa, sé leitað almennra samskota með-
; al fslendinga í Ameríku, og efni htin
mörgu félög rr.eðal íslendinga með sam-
komum, til inntekta fyrir þenna hátíða-
sjóð.
Með jafnmiklum fyrirvara og nú er
fyrir hendi, er engin ástæða til að ætla,
að þessir tveir áðurnefndu flokkar gætu
ekki orðið Vestur-lslendingum til miki^s
sóma, þar sem vel væri hægt að verja
einu til tveimur árum til æfinga og und-
irbúnings. ‘ '
Þetta fyrirhuga'ða hátíðahald á íslandi
1930, verður svo merkur viðburður í sögu
íslenzku þjóðarinnar, að vér íslendingar
í þessari álfu, — sem teljumst að fróðra
manna sögn, að vera nær þriðjungur af
íslenzku þjóðinni, — gætum ekki látið
jafn þýðingarmikið tækifæri hjá líða, án
þess að tryggja bróðurbandið; án þess | 0g voru það víst einu tvö skiftin á æfi
að taka beinan þátt í þúsund ára minn- ! hans, að hantf náði almennri kosningu
ingárhátíð lögbundins þjóðskiplags á Hann féll í öldungaráðskosningiím í ’Ne-
| braska, og varð þá ritstjóri “The Omaha
búnings þátttöku vorrar, eins og hr. Á.
S. bendir á. En það þyrfti vafalaust líka
að sjá um það, að undirbúa dvöl Vestur-
íslendinga heima, svo að vér gætum bygt
hana sem mest á eigin spýtum. Því að
vér hyggjum að erfiðasta viðfangsefnið
fyrir Austur-fslendinga, verði aÓ'sjá fyrir
þeim aragrúa af gestum, sem vænta má
að sæki þá heim það sumar. Ef vér höf-
um nokkurn sjóð að grípa til, þá ættum
vér, í samráði við íslendinga heima, að
geta búið svo vel í garðinn fyrir heim-
sókn vora, að enginn ætti að þurfa að
fara óánægður heim sökum erfiðrar að-
búðar. Og vér ættum að sjá um það, að-
eins vegna vor sjálfra.
Hve mikill sjóðurinn þyrfti að vera, er
ómögulegt að segja nú. Töluverða upp-
hæð þarf í hann að láta. En það þarf
ekki mikið tillag frá öllum Vestur-íslend
ingum á ári hverju, í þau 4 ár, sem eru
til stefnu. Og vér efumst ekki um, að
sömu mennirnir, sem svo drengilega
brugðust við í vetur, er þeir söfnuðu rúm
lega 4000 dölum til líknarverks við slysa-
mann, af því að þeim rann þó blóðið til
skyldunnar, muni nú sjá sæmd vora í því
að láta lítið eitt af hendi árlega til heim
sóknar í þetta orlof, er þeir hafa þráð
aila æfi sína.
“The Great Commoner”.
Æfiferili Bryans var svo merkiiegur, að
ekki verður hjá því komist, að geta hans
að nokkru, nú, er hann er látinn.
William Jennings Bryan er fæddur 19.
marz 1866, í, Salem, 111. Hann ias lög og
vai- málafærslumaður um stund, í Iilinois
og Nebraska-ríkjum. Árið 1890 og aftur
1892 var hann kosinn á sambandsþing,
íslandi. '
Það væri æskilegt að Vestur-íslendingar
tækju alvarlega í þetta mál, og létu sem
flestir til sín heyra. Eg veit að íslenzku
blöiSin veita með 'ánægju móttöku sann-
gjörnum umræðum um þetta mál.
Á. S.
World-Herald”. Þaðan var hann sendur
á kjörþing Demókrata í Chicago 1896, til
þess að tala máli bænda, er kendu málm-
skorti til peningasláttu um vandræði sín,
og heimtuðu ótakmarkaða penirigasláttu
úr silfri. Þar héit hann ræðuna, sem fyrst
gerði hann 'frægan, sem mæiskumann,
“gulikross”-ræðuna, sem köiluð var, af
1 þessari setningu, er hann slöngvaði til
J mótstöðumanna sinna, gullsláttumann-
| anna: “Þér skuiuð ekki krossfesta mann-
j kynið á gullkrossi!”
I Svo mikii áhrif hafði þessi ræða á siif-
ursiáttumenn, að demokratar kusu hann
sem forsetaefni. En hann beið ósigur
fyrir McKinley. Árið 1900 var hann aftur
í kjöri af hálfu demokrata, og barðist þá
aðaliega gegn amerískum heimsveldis-
hugsjónum (imperialism), en þá höfðu
Bandaríkin lagt Hawaii, Porto Rico og
kastað fram í gamni, mun hjá fiestum full ! Filipseyjar undir sín yfirráð (1897 og
Þessi áskorun er áreiðanlega orð í
tíma talað, og þess vert að það sé rætt,
eða að minsta kosti haldið svo vakandi
að það ekki sofni útaf að hálfu ári iiðnu,
eða svo, af áhugaksórti.
Það mun fátt bera tíðara á góma með-
al íslendinga hér vestra, en heimferðin
tii íslands 1930. “Eg ætla að heita á
sjálfan mig”; “eg ætla fyrst heim til íá-
lands 1930”, og þessu líkar setningar
heyrast ákaflega oft. Og þó þeim sé oft
Askorun til Vestur-Islendinga.
(Bréf þat5 sem hér fer á eftir, barst Helmskringlu
um daginn frá merkum manni vestur í landi.)
Það eru miklar líkur til, að á Islandí
verði haldin stórkostleg hátíð, árið 1930:
þúsund ára minning Alþingis. Það er þeg-
ar farið-að gera ráðstafanir í þá átt. Með-
al annars, er í ráði, að þá verði opnað
þjóðleikhús í Reykjavík. Það er engum
vafa bundið, að þessi fyrirhugaða hátíð
verður sú stórkostlegasta og merkileg-
asta í sögu íslands.
Hátíðina sækir vafalaust fjöldi íslend-
inga víðsvegar utan úr heimi, auk ann-
ara þjóða manna.
Það hefir eitthvað komið til orða með-
al vor Vestur-íslendinga, að við fengjum
skip til farar og fyiktum fríðu föruneyti.
Það væri auðvitað æskilegt, ef um mun-
alvara undir.
Það er ekki aðeins efnaða fólkið, og
ekki einungis þroskaða fólkið, sem
dreymir um heimferðina 1930. Þeir
draumar sækja menn fastast heim, sem
örðugast rætast. Eldra fólkið, sem ís-
land man, og sem hefir þráð það, en ekki
getað komist heim sökum anna við iífs-
nauðsynjar, uppeldi barna og búþrengsla,
ætlar nú endilega að láta draum sinn um
endurfundi rætast, sumarið 1930. Sá
draumur yljar áreiðanlega mörgu hjarta,
í gömlum og lúnum líkama. Márgar sina-
berar og aðaismerktar erfiðishendur,
knýtast á einverustundum um þá von.
að fá aðeins einu sinni ennþá að sjá Is-
land. Og fjöldi yngra fólksins, og yngst-
fullorðnu kynslóðarinnar, sem aldrei hef-
ir séð ísland, nema í sagnhillingu þeirra
foreldra, sem sjálfrátt eða ósjálfrátt hafa
reynt að gera sálir barna sinna1 að fj-jó-
sömu akuriendi fyrir heilbrigðustu sáð-
korn ísienzkrar menningar, sér þá stund
fyrir sér f dagdraumum, er þeir stíga fót-
um íyrir kné Fjallkonunnar, vonandi til
þess, að skilja síðan betur sjálfa sig^nf-
stöðu sína til fósturlands síns, Vestur-
heims, og hlutverk sitt þar, — sumir
hverjir að minsta kosti. '
Förin heim til íslands 1930, verður eng
in vanaleg skemtiför, af háifu Vestur-
Islendinga. Það verður pílagrímsför, að
heilögum dómi íslenzks þjóðernis.
Þess vegna er nauðsynlegt að búast
1899). Enn beið hann ósigur fyrir Mc-
Kinley. Eftir þann ósigur stofnaði hann
vikublaðið “The Commoner” (aiþýðu-
maðurinn).
Árið 1904 mun hann aftur hafa ætlað
sér framboð, en hann sætti sig við, að
demokratar kusu Aiton B. Parker, sem
ósigur beið fyrir Roosevelt. Næstu ár fór
hann fyrirlestrahringferð um veröldina.
Þegar heim kom, barðist hann fyrir rík-
isrekstri járnbrauta. Hann var enn í kjöri
1908, af hálfu demokrata, og beið enn
ósigur, nú fyrir Taft.
Eftir kosningarnar gerðist hann tals
maður fyrir kosningarrétti kvenna, og
barðist fyrir vínbanni.
Loks Vinna demokratar \forteetakosn-
ingarnar 1912. En þá dregur hann sig í
hlé fyrir Wilson, mest til þess, að sagt er,
að Champ Clark skyldi ekki ná kosningu,
en það var ekki ósennilegt, ef Bryan
sjálfur hefði sótt.
Traust flokksmanna hans á honum er
þá ekki hið sama og áður. Wilson kýs
hann sem ríkisráðherra, en hann segir af
sér, sökum þess að honum finst að hann
geti ekki fylgt Wilson að máJum, er hann
snýst á móti Þjóðverjum, eftir að þeir
höfðu sökt “Lúsitaníu”. Hann styður þó
Wilson til kosninga aftur 1916. F^, þeim
tíma ber mjög iítið á honum innan flokks
ins, svo að ekki verður sagt að lí'afn hans
komi til tais við forsetakjörfundi demo-
krata 1920 og 1924. Og síðustu árum æfi
Flutt í Gullbrúðkaupi
Methúsalems Jónssonar og Ásu konu hans
Fundur var fyrri stunda
fagur sem júnídagur;
bjart var í hug og hjarta,
heimur sem töfrageimur.
Blær vakti af blundi værum
blóm, er kystust f tómi.
Lífið, af guði gefið,
getur ei verið betra.
Vaggar vonanna döggin,
vorið kennir mér þorið;
hleður lífsbraut úr ljóði
lækur hoppandi sprækur.
Syngur æskan hin unga,
ör í viðmóti og svörum,
þýð, sem blærinn hinn blíði,
bragi liðinna daga.
Fór eg fimm tugi ára »
fjallveg, urðir og hjalia;
sóknar særður f ieiknum,
Sali tíðum var kalinni
Sjúkan, mundin hin mjúka
mætti kærleikans ættar
styrkt, í stríðinu myrka
studdi veginn og ruddi.
Gekk eg einmana ekki
aldarhelminginn kalda,
blæddi undin og æddi
él og syrti í bili,
bundu mjúklega mundir,
mér hvert sár skjótt þá greri —
Sali ei sár var né kalinn,
sá es fékk hana Ásu.
Svása sumarið, Ása,
saga liðinna daga,
brennur enn mér í minni
mörg ein gleði og sorgin.
Hönd þín vai; mér í hendi,
hjartað vorsólin bjarta,
sefi af guði gefinn,
gullið og dýrsta fullið.
Kiökkur þér eg vil þakka
þrár mínar, fimm tugi ára,
fléttaðir þú og þættir,
þínum saman og mínum.
Gott væri að eiga eftir
ár þó fimmtíu væri,
fengi eg að lifa lengur,
leiddur af þér og studdur.
V
Enn mér æskusól brennur,
EIli þó haidi veili;
hjartans brosið hið bjarta,
bálar enn mér í sálu.
Angar sumarið unga,
öld þó dragi að kvöldi;
Skjöld minn skygðan eg vildi,
Skuld þó sýnist á huldu.
Fórum fimm tugi álra;
fljótt nú dimmir af nóttu,
blund fá blómin á grundu,
bál þó lifir í sálu.
Lifir lífsbjarminn yfir
lending. Alfaðir hendi
leiðir börnin og breiðir
blóm á veginn og ljóma.
S. E. Björnsson.
(Höfundur þessa kvæöis biSur Heimskringlu
ati geta þess, aö hann hafi aldrei til þess ætlast,
a(5 þatS væri hirt. En því bitiur hann Heims-
kringlu fyrir þati nú, at5 han nsegir atS þati hafi
veritS birt í Lögbergi ati sér óafvitandi, en mets
svo mögnutium prentvillum, aS algeriega sé ó-
vitiunandi. Ættl betur aö vera hirt um slík
kvæöi, er biötium berast.)
ogegoQooooQeseðccoeecsecoeeto
sinnar ver hann hæfileikum sín
um í þjónustu hins þröngsýn-
asta múgs; til þess að berjast
á móti mannviti og þekkingu;
á móti frjálsum rannsóknum á
þýðingarmestu áhugamálum
mannkynsins. Og hann deyr á
hátindi, eða máskevréttara sagt,
í bylgjudal þessarar hreyfingar,
þegar að lögmennirnir miklu
Clarence Darrow og Dudley
Field Malone, eru í þann veg-
inn, í augum hins siðaða heims,
að tæta af honum síðustu fh'k-
urnar, sem huldu andiega nekt
hans á þessum sviðum — þær
sém hann var ekki búinn að
iosa sig við sjálfur, með hinum
ótrúlegustu staðhæfingum í
þessari barnalegu baráttu sinni
síðustu árin.
* * *
í nærfelt þrjátíu ár er Bryan
einn af áhrifamestu mönnum í
þjóðlífi Bandaríkjanna. Á þeim
árum er stundum tekið meir eft
ir honum, utan lands ekki síð-
ur en innan, en nokkrum öðr-
um samlendum manni, ef til vill.
Þrfsvar sinnum er hann tví-
mælalaúst forsetaefni flokks
síns, og tvisvar kemur hann til
mála endrarnær. Hann berst
einlæglega, af eldmóði og með
töfrandi mælsku ^yrir ýmsum
göfugum máJefnum. Og þó
verður ekki hlutdrægnislaust
sagt, að hann hafi verið mikil-
menni.
Hver er þá orsökin til þess
að sá dómur verður ekki um
hann feldur?
VéR höfum áður minst á
Bryan, í sambandi við afskifti
hans af • breytiþróuninni. Og
felt þann dóm um hann, að
hann hafi verið grunnhygg-
inh. Mörgum mun hafa fund-
ist það stórt til orðs tekið. En
í grunnfærni hans liggur orsök-
in.
Auðvitað má ekki taka orðið
svo bókstaflega., að talið sé, atS