Heimskringla - 19.08.1925, Blaðsíða 7

WINNIPEG, 19. ÁGÚST, 1925.
HBIMSKRINGLa
7. BLAÐSÍÐA
Efnishyggja,
VI.
Fimtánda bréf Jónasar Jónssonar
frá Hriflu til Kristjáns Albertssonar
er ein af merkustu greinum, sem birzt
hafa i blööum hér á landi á síðustu
árum. 1 henni er á ljósan og skarp-
legan hátt gerð grein íyrir megin-
breytingunum, sem orðiti hafa á yfir-
ráSum i efnislegum og síSan andleg-
um efnum í þjóSlifipu. Me8 því aS
sú grein fjallar um höfuöefni þess
máls, er hér hefir veriS leitast viS
aö athuga litiö eitt, veröur komiö hér
inn á megindraetti hennar.
Frá upphafi Íslandsbygöar og fram
undir lok næstliöinnar aldar hafa yf-
irburöamenn um vitsmuni haft for-
ustu í þjóömálum. Fornmenn höföu
mjfklar mætur á vttsmunum. Þeir
töldu aö eigi væri mönnum annað
þarflegra en “mannvit mikit’’. Goö-
arnir fornu og lögsögumennirnir
voru meöal vitrustu manna þjóðarinn
ar. Og aörir þeir menn, er vitrir
voru, þó eigi heföu mannaforráö,
réöu mestu um mál manna hver í sinu
héraði. Þó hugprýöi og líkamlegt
atgervi sé mikils metiö í íslendinga-
sögum, sem von er til með vígaferla-
þjóö, er þó jafnvel enn meiri lotning
bcrin fyrir vitsmununum, enda er þaö
viðurkent að sögurnar sjálfar og önn
ur hin fornu rit íslendinga, megi telj-
ast meðal hinna merkustu vitsmuna-
afreka í bókmentum heimsins.
Ljósast yfirlit fæst um þá miklu
-breytingu, sém orðin er í þjóðlífinu,
með því að líta aftur í fyrrihluta
næstliðinnar aldar, þegar viöreisnin
hefst. Þá er það hinn andlegi aðall
og mentamenn þjóðarinnar, sem leiöa
hana til nýrrar framsóknar. í hinni
löngu og erfiðu stjórnmálabaráttu
við Dani eru það embættismennirnir
og hinir mentuðu menn, sem hafa
forustu i þjóöfélaginu. Jón Sigurös-
son, Benedikt Sveinsson, Hannes
Hafstein og Björn JónsSon — svo
nöfn séu nefnd — voru úrvalsmenn
og andlegir höfðingjar. Þeir voru
hugsjónamenn og skörungar, og voru
studdir af fjölda mentaðra og ágæt-
lega ritfærra manna, sem einnig voru
fcrystumenn í þjóðmálum. Em-
bættismannastéttin og hinir iang-
skólagengriu menn höföu þá for-
ystu í samkvæmislífi, veizluhöldum
og þjóðmálum. F.mbættjsmennirnir
liftSu þá við hlutfallslega 5etri launa-
Ljör, en nú gera þeir. . Þeir höfðu
þá tvöfalda yfirburði, er mentun og
fjármagn veita.
En svo kemur yfir þessa þjóð at-
vinnubylting sú, sem lýst er í III.
kafla þessarar greinar, og um leið
ihugarfarsbylting. Sú bylting er á
komin fyrir erlend áhrif og á rætur
sínar í hamförum efnishyggjunnar í
heimi og fjárgróðakappi þjóðanna.
Hún hefir mjög snögglega endaslgfti
á hlutunum hér heima. Áöur ó-
þektar fjárhæöir berast mönnum í
hendur. Stórlega aukiö, hreyfanlegt
fjármagn kemst undir umráð vissra
atorkumanna eða þá kænna spekú-
lanta. Embættismannastéttin má sín
strax miður um forustu í veizluhöld-
um og samkvæmislífi. Henni verð-
ur um megn að halda til kapps við
fésýslumennina um þá yfirburði er
fjármunir veita. Yfir þenna sann-
leika er í 15. bréfi Jónasar Jónsson-
ar frá Hriflu brugðið sterku ljósi
meö því að greina frá smáatviki, er
geröist i Rvík fyrir rúmum 30 ár-
um siðan. Sú frásaga er á þessa
leið: “Kona eins helzta embættis-
manns bæjarins kom heim úr veizlu
seint um kvöld. Hún lítur yfir gesta-
stofu sína, mælir meö augunum dúk-
ana, stólana, borðin og myndirnar á
veggjunum. Alt í einu hnígur hún
niður í stól, byrjar að gráta og segir
við vandakonu sína, sem síðar hermdi
frá þessari sögu: “Nú sé eg að það
er ekki lengur til nokkurs fyrir okk-
ur á embættismannaheimilunum að
halda til jafns við kaupmennina”.”
Þetta virðist ef til vill í fjótu bragði
lítill atburður, en þó er hann raunar
gagnmerkur. Dæmið er að vísu
bundið við einstakling, en þó bregö-
ur það ljósi yfir timamót, sem um
þessar mundir verða i lifi þjóðarinn-
ar. Þessi ummæli konunnar eru óm-
ur af andvarpi heillar stéttar, sem er
að missa yfirráð og forustuvald úr
höndum sér, eftir að hafa verið önd-
vegisstéítin í þjóðfélaginu um aldir.
Á eftir hinum efnislegu yfirráðum
fara brátt umráð í stjórnmálum.
Samanburður á blöðum og blaða-
mönnum íhaldsflokksins og blöðum
og blaðamönnum um og eftir alda-
mótin siðustu, sýnir Ijósast, hvers-
konar andlega niðurlægingu þjóðin
hefir beðið við innreið efnishyggj-
unnar i landið og hina kappsamlegu
sókn auðhyggjunnar. Blöðum hinna
tveggja meginflokka á stjórnarfars-
baráttutímabilinu var flestum stjórn-
aö af mentuðum og víösýnum mönn-
um. Þó blöðin greindi mjög á úm
það höfuðmál, er skifti flokkum, voru
þau samtaka um að meta andleg verð-
mæti. Þá réðu vitsmunir og hug-
sjónir og settu mark sitt á blöðin.
Nú eru þaö fjárgróðanienn' og spekú-
Jantar, sem halda úti langstærsta
blaðakosti landsins.-----------
-----— Ihaldsblöðin eru stofnuö
til þess eins, aö “vernda núverandi
þjóðskipulag”, eins og þau blöö hafa
sjálf komist að orði um verkefni
flokks sins. Þau eru stofnuð til þess
að halda vörð um hina villimannlegu
samkepni, sem að visu birtist i öðr-
um formum en Steinaldarmenningin,
en sem er reist á sömu lífsskoðun
og lífsreglu. Jafnframt er svo verk-
efni þeirra það, aö vinna á móti
þeim hreyfingum og stefnum, sem
vilja færa lífið og viðskifti manna
í siömennilegra og mildara horf og
hamla meö brevttu skipulagi, rupli
og lögvernduðum ránskap.
“Frjáls verzlun”, einstaklingsfrelsi’
eru heróp þessara blaöa, og þaö eru
einkunnarorð ‘‘frjálsrar samkepnf”.
En frjáls samkepni er farvegur efn-
ishyggjunnar. Hún er “evangelíum”
fépúkans. Þegar efnishyggjan færð-
ist í aukana hér á landi og fjárgróði
varð aðalmarkmið þjóðarinnar, hlaut
það að verða kappsmál fjárhyggju-
mannanna, að vernda það skipdlag.
(Dagur.)
-----------x-----------
BORGIÐ HEIMSKRINGLU.
ENNÞÁ eru margir, sem ekki hafa sent oss borgun
fyrir Heimskringlu fyrir síðastliðið ár.
ÞÁ vildum vér biðja að draga það ekki lengur, held-
ur senda borgunina strax í dag.
ÞEIR, sem skulda oss fyrir marga árganga eru sér-
staklega beðnir að grynna nú á skuldum sínum sem
fyrst. Sendið nokkra dollara í dag.
Miðinn á blaði yðar sýnir, frá hvaða mánuði og ári
þér skuldið.
THE VIKING PRESS, Ltd.,
Winnipeg, Man.
Kæru herrar:—
Hér með fylgja ................. Dollarar, sem
borgun á áskriftargjaldi mínu við Heimskringlu.
Nafn .........................................
Áritun ........................................
BORGIÐ HEIMSKRINGLU.
Frá Riverton
Sigfús HaIIdórs»frá Höfnum.
Heiðraði ritst. Hkr.
Mig Iangar til aö biöja þig aö gera
svo vel aö taka fáeinar línur í blaö-
iö, um leið og eg er að fara í gegn-
um borgina Winnipeg, áleiðis til Ar-
gyle, þar sem eg hefi hugsað mér aö
vinna aö bændavinnu um tíma.
Mér þykir það leiöinlegt, að fá
aldrei aö heyra frettir héðan aö
noröan, þar sem nóg^efni eru til og
^ndans gróöur ótæmanlegur, já, af
ritsnillingum og sögufróöu fólki; þvi
eins og það er vísindalega sannað af
læknum að fjölbreytt fæða sé hollust
til viðhalds líkamanum, þá mun ekki
síður holt að hafa sálarfóður fjöl-
breytt, hafa nóg af hinu og öðru í
bundnu og óbundnu máli, og úr sem
flestum bygðum Islendinga fyrir
hvort blað. Slíkt myndi draga huga
landnema saman, og menn kynnast
hver öðrum betur, og mætti því telj-
ast til þjóðrækni.
Jæja, heldur en að hafa það ekki
neitt héðan aö norðan, þá ætla eg
að gera mér að góðu í þetta sinn að
lesa minn eigin upptíning. Þetta er
nú bara inngangur, og nú byrja frétt-
irnar. Þær verða að hafa sitt vana
upphaf, hvað seni er.dinum Hður.
Það er tíðarfarið. Mönnum hefir
misjafnlega fallið það. Einn vill hafa
þaö svona, annar öðruvísi, og sá
þriðji, eg sjálfur, veit ekki hvernig
það væri hentugast. Þaö var eins
og flestir vita, kalt og rigningasamt
fram aö mánaðamótum júní og júlí.
Litu heylönd hér illa út að sögn sök-
um of mikils vatns, því svo var það
djúpt sumstaðar, aö róa mátti bátum
um heylönd bænda. Nú er þessu af
létt, og má nú velta sér um þessi
sömu, lönd i línklæðum einum án
þess að blotna. Hitar hafa veriíi
miklir síöan ágúst byrjaði, og það
svo miklir, að suma dagsparta hefir
verið óvinnandi. Flugnabit veriÖ
svæsið. Nú aftur í dag farið að
kólna (þ. 8.). Grasvöxtur i bezta
lagi og nýting á þvi ágæt það sem
af er. Heyskapur alment byrjaður
um' miöjan júlí.
Heilsufar hefir verið hér í bezta
lagi síðan í vetur og vor, að flúin
geisaði hér, þess vegna góöur hvíld-
artími fyrir blessaðan læknirinn okk-
ar, dr. Thomson, sem honum sannar-
lega veitti ekki af, því mikið lagöi
hann á sig hér í vetur og vor, og
þótti flestum furðu gegna hvað hann
þoldi þaö vel, því öllum ber saman
um það, aö þeir hafi aldrei þekt lækni
sem lagt hafi meira á sig og
verið jafn skyldurækinn; og svo kvað .
hann vera jafn gjafmildur á ÖIIu |
þessu eins og hvað hann leggur sig
fram að hjálpa. Fólkið ætti aö sýna j
þaö opinberlega, aö það metti annan
eins ágætis lækni, með rausnarlegu
gleðimóti og laglegri peningagjöf.
Þeim heiður, sem heiöur ber. —
Eg biö lesendur velvirðingar á því
að eg — úr því eg mintist á læknirinn
— gat ekki haft það styttra. Vona
að þaö veröi tekið vel upp fyrir
mér, sem þó aldrei hefi þurft hans
hjálp aö nóta, því heilbrigðir þurfa
ekki læknis við.
Tvö minniháttar slys hafa orðið
hér fyrir stuttu. Ungur piltur, Garð
ar að nafni, sonur Mr. og Mrs.
Björnssonar, fótbrotnaði.
iSvo varð bóndinn í Fagranesi hér
við Fljótið, . Fúsi Björnsson, sem
hann er alment kallaður, fyrir þvt
að detta og meiða sig í öxl. Vildi
þetta til við heyvinnu.
Næg atvinna var hér fram undir
slátt við tvær timburmylnur. Svo
eru margir komnir út til bænda, og
fjöldinn iwesti við heyannir.
Mannfagnaður og gleðimót hafa
verið hér töluvert mörg. Ekki hefi
eg verið á gleðimótum þessum nema
einu, því er kapt. Sigtryggi Jónassyni
var haldið 24. júlí. Ekki vil eg
lengja línur þessar með þvi aö lýsa
því nákvæmlega, aöeins segja það aö
þaö fór ágætlega fram undir forustu
hr. Sveins Thorvaldssonar kaupm..
Tveimur ræðumönnum frá Winnipeg,
B. L. Baldvinsyni og Árna Eggerts-
syni, sagðist ágætlega að vanda. Mr.
Thorvaldson hafði orð fyrir sam-
sæti þessu, skýrði tilgang þess með
sinni alkunnu lipurð. Mr. Thorvald-
ur Thorarinsson haföi ræðu og upp-
lestur, sem þótti mikið gott þeim, j
er heyrðu. Höfðu ei allir not af því, 1
þar eð honum liggur fremur lágt
rómur. Er það skaði fólkinu, því
vel er Mr. Thorarinsson skynsamur
og ritfær. Þá hélt kapteinninn sjálf-
ur, Mr. Sigtryggur Jónasson, hlýja
ræöu til fólksins. Þá kom skáldið
okkar góðkunna, Guttormur J. Gutt-
ormsson með gullfallegt kvæði og
ræðustúf. Þykir mér merkilegt að
ekki er kvæði þetta komið í blöðin.
Margt tekið eftir Guttorm og aöra
sem siður skyldi og þyldi fremur
bið. Þá var Mr. Jóhann Briem með
laglegt kvæði, sem vel væri þess virði
að koma á prent, eins og alt það, er
þarna fór fram. Mundi það stórum
auka og bæta andans fæðu vora í
næstu blöðum. I
Eins og eg drap á í byrjun, vil eg
taka það fram, að ekki eru hlutverk
manna þeirra, er eg hefi minst á,
tekin í neinni röö, eins og þau voru
á skemtiskránni. Þá var/ blessaður
presturinn okkar, að mig minnir síð-
astur, og haföi þá alla, eins og
enskurinn segir “beat". Væri það
sannarlega heilsubót að fá þá ræðu
í blöðin okkar.
Alt þetta eykur kynningu landanna
og á tiltölulega stuttum tíma dregur
þá saman í eina þjóðræknisheild, og
það er það sem mest er rætt um og
ritað.
Þá er eg siðastur með oröið. Eg
skal ekki verða langorður um sjalf-
an mig í þetta sinn, aðeins segja ykk-
ur frá því, aö eg fór, eins og það er
nú alment nefnt, upp á íslendingadag
inn í Winnipeg. Þar hafði eg ver-
ið 1912 og 1913 síðast; oft verið þar
á fyrri árum, meðan eg átti heima í
Selkirk i 12 ár. Þá hafa líklega all-
ar konur og stúlkur verið Fjallkon-
ur. Nú fanst mér eitthvað breytilegt
við þetta, að nú var það aðeins ein
fyrir allar, en ekki lengur allir fvrir
einn, eöa með öðrum orðum allir
eitt, sem mig minnir á fyrstu arum
mínum hér væri brúkað fyrir e.n-
kunnarorð meðal íslendinga, og þaö
kunni eg mæta vel viö. Nei, það er
siður en svo að eg hafi nokkuð a
móti þessari einu Fjallkonu, að hun
sé ein fyrir alla. Mér leizt undireins
vel á myndina af henni i blöðunum,
og þó vissi eg að hún var þúsundfalt
friðari en þær myndir voru. Eg varð
strax skotinn i henni, og þó eg mætti
varla taka dalina til þess að fara
upp á Islendingadaginn í Winnipeg,
þar eð eg er eins og allur fjöldinn
af einhleypingum, ekkert rikur, þá
varð löngunin til þess að sjá þessa
konu, dalnum sterkari, og er hann
þó sagður að vera sterkur, jafnvel
almáttugur. Já, það er þá ekki að
orðlengja það, að eg fór upp á dag-
inn og sá og heyrði Fjallkonuna.
Leizt mér ágætlega á hana og áleit
það mikið happ fyrir íslendingadags*
nefndina, að hafa náð í jafn hæfa
stúlku, sem leysti sig af hólmi með
afbrigðum. Eg er nú mikið ánægð-
ari með sjálfan mig yfir þvi aö vera
nú orðinn svo frægur að sjá Fjall-
konuna og breytinguna sem orðin er
á íslendingadeginum, nú eða fyrir
30 árum; enska málið ofan á, og
aumingja islenzkan, ylhýra máliö.
undir. Lítil þjóðrækni fanst mér fel
ast i þeim umskiftum, að enskunni ó-
lastaðri. En þar sem hún alls ekki
þarf að koma við, þar er hún óþörf.
Enskan sjálfsögð, þar sem hún á við
og þar sem þarf að brúka hana; al-
veg óþörf, eins óg hún var brúkuð á
íslendingadeginum. 0.g eins og nokkr
ir af gömlu löndunum okkar sjálf-
mentuðu geta stilt sig um að tala
eitt orð enskt í samræðum við land-
ann, eins ættu allir að geta það, þvi
þessi grautur í tungumálum er leið-
inlegur og litillækkar menn á menn-
ingarsviðinu.
Þá er nú ræðan á enda og þori eg
ekki að hafa hana lengri, þó mig
heföi langaö til þess aö tala dálitiö
nánar um Islendingadaginn i Win-
nipeg, en eg vil óska þessari elsku-
verðu og mikilsvirtu Fjallkonu allra
heilla á komandi timum; megi guö
og gæfan gefa henni svo mikið af
andans auölegð, að hún sjálf verði
fær um að flytja sitt eigið ávarp til
fólksins.
Með kærri kveðju til allra minna
vel metnu Vestur-íslendinga, er eg
yðar einlægur,
'Ármann Jónasson.
KAUPID HEIMSKRINLU.
LESID
HEISM-
KRINGLU.
Innköllunarmenn
Heimskringlu:
/)
BORGID
HEIMS-
\ KRINGLU ö

í CANADA:
Amaranth...................
Ashern ....................
Antler.....................
Árborg......................
Baldur .....................
Beckville...................
Bifröst.....................
Brendenbury ...............
Brown.......................
Churchbridge.............. .
Cypress River...............
Ebor Station...............
Elfros .....................
Framnes.....................
Foam Lake...................
Gimli......................
Glenboro ..................
Geysir......................
Hayland....................
Hecla......................
Howardville.................
Húsavík.....................
Hove........................
Icelandic River ............
Isafold ....................
Innisfail..................
Kandahar ...................
Kristnes...................
Keewatin...................
Leslie....................
Langruth...................
Lillesve....................
Lonley Lake................
Lundar .....................
Mary Hill...................
Mozart......................
Markerville................
Nes........................
Oak Point..................
Oak View...................
Otto.......................
Ocean Falls, B. C...........
Poplar Park.................
Piney.......................
Red Deér....................
Reykjavík...................
Swan River............ .. ..
Stony Hill ,. ..............
Selkirk....................
Siglunes...................
Steep Rock..................
Tantallon..................
Thornhill...................
Víðir...................
Vancouver ..................
Vogar ......................
Winnipegosis...............
Winnipeg Beach..............
Wynyard ...................
Narrows...........
.. .. Ólafur Thorleifsson
.. .. Sigurður Sigfússon
...........Magnús Tait
.......G. O. Einarsson
.......Sigtr. Sigvaldason
.......Björn Þórðarson
. .. Eiríkur Jóhannsson
.. .. Hjálmar ó. Lofsson
.. Thorsteinn J. Gíslason
.... Magnús Hinriksson
...........Páll Anderson
.............Mag. Tait
.. .. J. H. Goodmundsson
.. .. Guðm. Magnússon
...........John Janusson
............B. B. ólson
............G. J. Oleson
........Tím. Böðvarsson
........Sig. B. Helgason
.. .. Jóhann K. Johnson
. .. Thorv. Thorarinsson
........John Kemested
.......Andrés Skagfeld
......Sv. Thorvaldsson
............Ámi Jónsson
.. .. Jónas J. Húnfjörð
............A. Helgason
............J. Janusson
..........Sam Magnússon
......Th. Guðmundsson.
.. .. Ólafur Thorleifsson
.........Philip Johnson
..........Nikulás Snædal
...........Dan. Lindal
.. Eiríkur Guðmundsson
........Jónas Stephensen
.. .. Jónas J. Húnfjörð
...........Páll E. ísfeld
■........Andrés Skagfeld
.. .. Sigurður Sigfússon
........Philip Johnson
..........J. F. Leifsson
.........Sig. Sigurðsson
.........S. S. Anderson
......Jónas J. Húnfjörð
.......Nikuláls Snædal
........Halldór Egilsson
.........Philip Johnson
. .. Sigurgeir Stefánsson
........Guðm. Jónsson
........Nikulás Snædal
........Guðm. Ólafsson
.. .. Thorst. J. Gíslason
........Jón Sigurðsson
Mrs. Valgerður Jósephson
.........Guðm. Jónsson
........August Johnson
........John Kernested
........F. Kristjánsson
.. .. Sigurður Sigfússon
I BANDARfKJUNUM:
Akra, Cavalier og Hensel
Blaine..................
Bantry.................
Edinburg................
Garðar .................
Grafton...............
Hallson .. ...........
Ivanhoe .............. ,
Los Angeles.............
Milton.................
Mountain............. .
Minneota................
Minneapolis............
Pembina .. .. ..........
Point Roberts...........
Spanish Fork...........
Seattle.................
Svold..................
Upham.................
.. .. Guðm. Einarsson
.. .. St. O. Eiríksson
.. .. Sigurður Jónsson
.. Hannes Bjömsson
.. .. S. M. Breiðfjörð
. . . Mrs. E. Eastman
. .. Jón K. Einarsson
......G. A. Dalmaön
.. G. J. Goodmundsson
......F. G. Vatnsdal
.. Hannes Björnsson
.. .. G. A. Dalmann
........H. Lárusson
.. Þorbjöm Björnsson
.. Sigurður Thordargon
.. Guðm. Þorsteinsson
Mrs. Jakobím. Jolinson
.. .. Bjöm Sveinsson
. .. Sigurður Jónsson
The Viking Press, Limited
Winnipeg, Manitoba.
P. O. BOX 3105 853 SARGENT AVBL