Heimskringla - 22.09.1926, Qupperneq 3

WINNIPEG. 22. SEPT. 1926
HEIMSKRINGLA
3. BLAÐSIÐA.
hverju ári, og það einmitt af þeTm
vörutegundum, sem nauSsynlegastai
eru, og er það bersýnilega til þess, að
neyða sem flesta til þess að liggja á
bónbjörg og þurfa bæði að betla út
nauðsynjar sinar og borga um leið
dýrum dómum.” (Santa rit, bls. 89).
Ennfren;ur lýsir J. S. því, hversu
hirðulausir selstöðukaupmenn séu um,
að flytja inn gagnlegar nýungar, eins
og t. d. að taka ýmiskonir áhöld til
verkbóta í landinu og þæginda. Tel-
ur 'hann það aldrei koma fyrir, að
þeir sem mestan hafi auðinn, gerist
forgöngumenn um slíkt. Helztu ný-
ungarnar séu nýjustu tegundir af
brennivíni eða vinblöridu, vindlum,
•kaffirót, klútum eða einhverju forn,t
glingri, sem sé fallið i verði annars-
staðar. *
Nú hefir verið, hér að framan, geí
íð_ stutt yfirlit yfir verzlunarástand-
ið á selstöðuverzhWartímabilinu. Ertt
frásagnir bygðar á tnerkustu heimild,
sem kostur er á og sem ekki verður
vefengd. Þótti vera nauðsynvá, að
gera i þessu riti nokkra grein fyrir
hinni sögulegtt rót, sern verzlunarsant-
tök landsmanna eru risin af. Sést af
lýsingunni hér að framan, að með
verzlunarfrelsinu 1854 fengust litlar
umbætur á verzluninni sjálfri. Sel-
stöðukaupmennirnir voru arftakar
einokunarinnar og gerðu sér alt far
unt að halda öllu í fornum skorðum.
Hefir það jafnan verið santeiginlegt
einkenni ailra selstöðuverzlana, að
leggja alt kapp á, að flytja sem mest-
an attð úr landi, en hirða minna unt
framfarir innan lands. Umbæturnar
í verzlunarefnum og viðreisn lands-
ins í þeirri greitt varð hlutverk ís-
lenzkra bænda.
, (Tíminn.)
Niðurl.
Egg laxfiskanna eru stór, en til-
■tölulega fá. Egg laxins eru á stærð
við-ertur (5—7 ntm) og talið svo að
hver hrygna hafi í sér 1500—2000
egg á hvert þyngdarkíló. Þau sökkva
fljótt til botns eftir hrygninguna og
eru fyrst í stað lítið eitt viðloðandi.
Klekjast þau svo, enda þótt niður
séu grafin, því að vatnið streymir
um þau, og þar sent þau liggja milli
steinanna, og færir um þau nauðsyn-
legt loft. Klakið tekur 70—200 daga,
eftir þvi hve mikill eða lítill hitinn
er. Hér á landi klekjast eggin á 5—
6 mánuðum (í 1—3 stiga hitti), svo
að seiðin koma ekki út fyr en í fnarz
eða april. Þau eru þá 15 mm löng,
með stóran, rauðgulan kviðpoka (188
md), og nieðan hann er að tæmast
(á 6 vikum), taka þau enga nær-
ingu, en halda sig falin niðri í riða-
mölinni eða undir steinum; en þeg-
ar hann er tómur, fara þau að þarfn-
ast fæðu og konta þá fram til að leita
sér hénnar, en það eru smádýr, sem
berast með vatninu. Ur þessu halda
seiðin (N. Lakspet, E. Parr) sig þ.ar
sem tært vatn er, töluverður strairm-
ur og góð fylgsni, í glufurn og gjót-
um, innan um gróður og undir bökk-
um, og skjótast svo fram, þegar eitt-
hvað ætilegt er á ferðinni. En þar
eð fæðan í ánum er yfirleitt lítil og
hitinn rnjög lágur á veturna, er
vöxturinn afar seinn. Bezt eru líís-
skilyrðin þar sem góð eru fylgsni,
eirikum hraunbotn, vatnið sæmilega
heitt á surnrin (þó ekki hveravatn),
mÍKÍll gróður i ánni og í kringunt
hana, eða stöðuvötn, sem hún fell-
ur í gegnum, eða fær aðrensli úr,
þvi að það verður alt til þess að auka
næringuna; en mjög kaldar, fylgsna-
og gróðurlausar ár, sendnar í botni og
jökulgruggaðar, eru óhæfar fyrir
seiðin. 1 suðlægaji 'löndum fara
seiðin að ganga tiLsjávar þegar á
næsta vori eftir klakningu (um lyí
árs frá hrygninglt) ; en þó ekki öll,
því að nálega helntingur þeirra er-
2—3 vetur í ánni eftir klakningu.
Hér á landi og í öðrum köldum lönd-
um tekur það lengri tíma fyrir seið-
in að ná burtfararstærð, og dvelja
þau því 2—5, tiðast 3-—4 vetur í án-
unt, ganga fyrst til sjávar á 3.—6.
vori eftir klakningu i2/2—5/2 árs
götnul1. A þessu reki eru seiðin hér
7—16 cm. (annarsstaðar alt að 18—
20 cm) löng, mó- eða blágræn á baki,
nteð 10—11 stóra, þéttsetta, blágráa
bletti á hliðunt ög hárattða smádíla
á milli þeirra, en ekkert rautt á veiði-
ugga, og ljós að neðan. Eyr-ugg-
arttir eru blásvartir og freniur lang-
ir fþó tiltölulega le^tgri á smærri
seiðum), spyrðustæðið mjótt e. s. frv
(sbr. urriðaseiðin) . A þessu skeiði
lifa seiðin á mýlifrum, smábobbum,
smáum krabbadýrum o. fl. Að því
loknu fá þau “ferðabúning” (líkt og
gotni laxinn) : blettirnir hverfa, hlið-
arnar verða silfurgljáandi og kvið-
urinn hvitur (. Smolt) og leita svo
á vorin (í mai—júrit; í hópurn til
sjávar, frá sultarlífinu í ánuni, í
nægtabúrið ntikla, og lifa þar líklega
fyrst í stað tnest á smáum fiskaseið-
um og smáum krabbadýrum, end.t
láta þau fljótt á sjá, því að nú vaxa
þau svo ört, að ttndrttm sætir. Þessi
ertt dænti frá Skotlandi (fengin með
merkingum), að laxseiði, sent fara
til sjávar í maí, 15—17 ctn löng og
varla 100 g að þyngd, koma aftur í
júli—ágúst næsta ár sem 3—9 pd.
lax. Annars dvelur laxinn vanalegt
eitt til fleiri ár í sjó, áður en hanti
gengur aftur í árnar, og stækkar þá
nteð hverju árinu. Hér et* því þann-
ig háttað. að þorrinn af laxinum fer
að ganga upp eftir tveggja missera
dvöl í sjó, sem 50—65 cm langur 1,5
—2,5 kg. (3—5 pd.) fiskttr,*), "smá-
lax” (og seirina á sumrín en stórlax-
inn, N. Læksing, F„ Grilse) og er
meiri hluti hatts (80% eða vel það)
hængar. Megnið af þeim fiski, sem
verður eftir í sjónum, gengur svo
ttpp eftir 4 missera (2 vetra) dvöl í
sjó og er þá orðinn 65 til 80 cnt lang-
ttr og 5—6 kg þttngur (“fjórðungs-
lax”, N. Mellgmlaks) ’ pg er ,meiri-
hluti hans, (vfjr 80%) hrygnur. Þá
eru nokkurir, setn ganga ekki í árn-
ar fyrri en eftir 6 ntissera (3 vetra)
dvöl í sjó og ertt orðnir enn stærri,
80—100 cnt og 10—12 kg (2 fjórð-
unga laxar). Loks eru sárafáir, sem
ganga fyrst i ár eftir 8 missefa (4
vetra) dvöl í sjó og eru enn stærri.
Allur þorri þessara elztu árganga
értt hrygnur. Fiskur, sent dvalið heí-
ir lengur en 2 ntisseri (eitt ár) í sjó,
er hér á landi nefndur einu nafni
“stórlax” (E. Spring Salnton, þ. e.
vorlax). ,t suðlægari löndttm er régl-
an sú, að laxinn dvelur lengur, 2—4
yetur í sjó áður en hann gengur í
fyrsta sinn í ár til hrygningar, en hér
er reglan 1—2 vetur og lengri dvöl en
4 vetur þekkist ekki.
Hrygningin hefir ávalt mikil áhrif
á útlit laxins, eins og áður er sagt.
Eitt er það, að hreistrið hálfeyðist,
verður skörðótt og slitið t röndina,
og ef laxinn' kemst aftur í sjó og
braggast, vex hreistrið 'áfram, en
gamla röndin helst óbreytt, eins og
“gotmerki”, sem sýnir að laxinn hef-
ir gotið, og svo fær það ný got-
merki við hverja hrvgningu, og tala
þessara merkja sýnir þá að lokttm.
hve oft fiskur hefir^ hrygnt. JEn
rannsókn á gotmerlfjttm sýnir, að all-
ur þorri laxins, bæði hér og víða
anriarsstaðar, gýtur aðeins eintt
sirtni á æfinni og deyr að lokinni
hrygningu. Hér gjóta Varla 9% j
af laxinum tvisvar og sárfáir þrisvar
(Dahl)*). I Skotlandi eru þess dæmi
að lax hafi gotið 4 sinnum.
Af þvt, sent nú hefir verið sagt,
má ráða, hvernig háttað er unt aldur
laxins. Hér á landi er hann 2—5
vetra, tíðast 3—4 vetra, þegar hann
gengttr fvrst i sjó; við það bætist j
1—4, tiðast 1—2 vetra (ára) dvöl t
sjó, svo að aldurinn verður að jafri-
aði 3—4-j-l—2, samtals 4—6 vetrar
(ár), og yfirleitt skemri en laxins t
suðlægari löndum. ,
Óz'inif. — Laxinn á marga óvini.
I sjónuni taka ýmsir rángjarnir fisk-
ar. t. d. ufsi. á nióti seiðununt, þegar
þau eru nýkomin úr ánum, og á
stærri fiskinn sækja sennilega höfr-
ungar og háhyrnur, og þegar hann
svo siðar leitar í árnar, bætast sel-
irnir við. hér einkttm landselttrinn,
sem situr fyrir honum við árósana
i þrengslum og álum, milli eyra og |
á grynningum, þvt að í opnum sjó og
breiðunt og djúputu fljótgrvnningum :
getur selurinn varla elt laxrnn uppi. j
Uppi í ánum er hann heldttr ekki |
sloppinn ttdan selnunt og þar sækja
og að honum veiðibjalla og örn, sem j
taka hanti stundum á grynningum. |
Sníkjudýr sækja og mikið á hann,
lýs tuikið utan á hann og önnttr stuá- j
krabbadýr i tálkn og jntinn, en ormar, '
þar á meðal bandörmar, í innýflin. J
Loks ráðast sníkjusveppar og bakte- :
ríttr oft miskunnarlaust á hann, veik- j
laðan eftir hrygninguna, og tortíma
honum unnvörpum. Svo eru hrognin
og seiðin (og jafnvel laxinn sjálfur) |
undirörpin margskonar hættuni, svo
sem botnisi, ísruðningi, hlaupum eða
miklum vátnavöxtum, sem geta bor- :
Jð seiðin út fvrir ána, þar sent þatt
verða til, _þegar vatnið þverrar;
vatnsþurð áf löngum frostum eða
þttrkum getur lika orðið hættuleg.
Eitrað frárensli frá verksmiðjum og
botgtttn og stiflur má og nefna, sem j
ýniist drepa fiskinn, eða tneina hon-
um að komast á ntiðin.
Nytsemi. — Mönnttm hefir lengi
þótt mikið til laxins koma. Hann
er eigi aðeins fagttr, hann er líka
einn hinn allra bezti matfiskur, hrein
asti herramannsmatur, þ. e. a. s. ný- j
runninn, því að hann tapar sér fljótt
í vatninu, og langstaðinn lax og rið-!
lax er orðinn tuagur og horaður og
eftir hrygningttna (þ. e. vetrarlaxinn)
talinn óætur og jafnvel eitraður, þótt
hann hafi áðttr verið veiddur hér og
etmn. En nýr lax er strembinn (of
feitur) og leiðigjarn matur, þegar til
lengdar lætur, og bæði hér og í út-
löndunt ganga sögur um það, að vinnu
fólk og kerlingar hafi fyr meir (þ. e. j
áður en lax varð verzlunarvara) á-
skilið. sér við ráðningu, að fá ekki
lax oftar en tvisvar t viktt eða svo
til matar. Menn hafa eðlilega sóst
rnikið eftir laxinunt frá alda öðli; lax
veiða er þegar getið í Eddu, svo að
gantlar ertt þær á Norðurlöndum,
og enn er laxinn veiddur hvar setn
hann er að fá, og víða nijög mikið,
eins og Skandtnavht, Stóra-Bretlandi j
og Canada, en ógerningur er að segja j
hve ntikil veiðin er i ýmsttm löndum,
þar sem hún er eigi greind frá sil-
ttngsveiðinni. T Noregi er laxveiðin
talin til jafnaðar 900 þús. kg. á ári
(þar af 700 þús. i sjó), en margfaltj
meiri er hún í Stóra-Bretlandi. .Hér
á landi er hún ekki mikil, og skýrsl-
,urnar víst ónákvæntar (framtalið of
lágt). Samkvæmt þeim hefir hún >
verið árin 1913—22 15,7, 12,7, 12,0,
10,7. 9.7, 14,5. 11.2. 16.7, 21.0 og 19.1 !
þús laxar á ári, og alvég er óvíst hve j
mikils virði veiðin er, en varla fer {
hún fram úr 100 þús. kr. á ari. — j
Laxinn er veiddttr bæði i sjó og vatni
og með ýmsttm tækjum, í sjó helzt
í fleygnót (Kilenot. í Noregi og j
vtðar), í rekne't og á flotlóðir (við :
Borgundarhólm), í vatni i ýmiskonar
net, bæði í föst lagnet' og í dráttar- j
net eð* nætur, í “kistur” og ýmsar j
aðrir gildrur, en ekki sízt á stöng. j
NAFNSPJOLD
Vér höfum öll Patent Meðöl.
Lyfjabúðarvörur, Rubbcr vörur,
lyfseðlar afgreiddir. Vér sendum
hvað sem er hvert sem vill í Can-
ada.
BLUE BIRD DRUG STORE.
495 Sargent Ave., Winnipeg.
PETERS
Ábyrgstar Skóviðgerðir
Arlington og St. Matthews
Ellice Fuel & Supply
KOL — KOKE — VlbCR
Cor. Ellice & Arlington
SIMI: :t» 370
Muirs Drug Store
#
Kllice ots Beverley
GÆÐI, NÁKVÆMNI, AFGIIEIÐSLA
PHONEi 39 934
King’s Confectionery
Nýlr fivextlr ogj GarTImetl,
Vindlar, Clgarettur ojf Grocery,
Ice Cream og Svaladrykklr*
SIMI: 23 183
551 SAIIGENT AVE*, WINNIPEG
L E L A N D
TAILORS & FURRIERS
598 Ellice Ave.
special, o
Föt tilbúin eftir máli *
frá $33*50 og upp
Meí aukabuxum $43.50
SPECIAL
II19 nýja
Murphy’s
Boston Beanery
Afgreibir Flnh A Chipa i pökkum
til heimflutnings. — Ágætar m&l-
tí5ir. — Einnig molakaffi cg svala-
drykkir. — Hrelnlæti einkunnar-
vort.
629 SARGENT AVE., SIMI 21 900
Sfmi 39 650; 824 St. Matthews Ave.
Walter te Gallais
KJÖT, MATVARA
Rýmilegt ver9.
Allar bíla-viðgerðir
Raðiator, Foundry acetylen.
Welding og Battery servlce
Scott’s Service Station
549 Sargent Ave
Simi 27 177
Wlnnlpeg
*) Stökh sinnum fást þó 1 /2—2
pd. fiskar á stöng, en þeir smjúgaj
netin.
*) Ekki er það vist, að allir laxar,
sem i ár ganga, gjóti í hvert skifti,
cg ekki óliklegt, að lax geti stundum
hindrast frá því að ganga í á, í eitt
skifti, og gæti þá svo farið, að egg
og svil eyddttst smám saman aftur
riieð fiskinum. — Tíðast leitar laxinn
til hrygningar í ána, sem hann er
sjálfur gotinn í, en þó getur út af
því brugðið.
(Frh. á 7. bls.)
Bristol Fish & Chip
Shop.
HIÐ GAMLA OG ÞEKTA
IÍIJfG’S beeta srerrt
Vtr eendum heim tll ytíar.
frá 11 f. h. tll 12 a. h.
Fiskur 10c Kartöflur 10c
540 Ertlce Ave*, 'hornl t.augald.
SIMI: 37 455
Lightning Shoe
Repairing
Slml: 89 704
328 Harffravc St., (Nftlægt Elllet)
Skör ogc lilgvél bflln tll eftlr mfill
LltlV eftlr ffltlæknlnffum.
Skrifritofutfniur: 9—12 og 1—6,30 MRS B. V. ISFELD
Elnnig kvöhlin ef «»Nkt er.
Dr. G. Albert STUDIO:
FfltaMérfræflIn8:ii r. «66 Alverstone Street.
Sfml: 24 021 138 Somerset llldg:** Wlnnlpejf- Phone i 37 020
HEALTH RESTORED
LæknlQsar án I yI]a
Di» S. G. Simpson N.D., D O. D.O.
Chronic Diseasea
Phone: 87 208
Suite 207 Somerset Blk.
WINNIPEG. — MAN.
Dr. /VI. B. Hal/dorson
4»l Boyd Blda.
Skrifstofusími: 23 674
8tundar aérataklega lungnasjflk-
dflma.
Er aí flnnah á skrlfstofu kl. 12_lf
f h. og 2—6 o. h.
Heim-ill; 46 Alloway Ave.
Talsíml: 33 158
TH. JOHNSON,
Ormakari og Gullturu&ui
Selui glftlngaleyfigbrtö,
B.rstskt atnygll veltt pöntunua
of vlTi^Jöröum útan af landl
264 Maln St. Phone 24 637
Dr. B. H. OLSON
216-220 Medlcal Arts Blda.
Cor. Graham and Kennedy 64.
Phone: 21 834
ViStalstlmt: 11—12 og 1___5.(6
Helmtll: 921 Sherburn St.
WINNIPEG, M AN.
SECURITY STORAGE &
WAREHOUSE CO., Ltd,
Plytja, (Tpymu, bfln ^im ogr aenda
Hftfimuni ok Plano.
Hreinsa Gfllfteppl
SKRIFST. osr VÖRUHCS “(7»
Klllce Ave., nfilæprt Sherbrooke
VORUHCS “B”—83 Kate St.
Telephone; 21 613
J. Christopherson,
Islenzkur lögfrœSingur
845 Somerset Blk.
Winnipeg, Man.
mt. A. BLÖIVDAL
818 Somerset Bld(.
Talsími: 22 206
Stundar sérstaklega kvensjúk-
dðma og barna-sjúkdóma. Atl hltta
kl- 10—12 f. h. og 3—5 e. h.
Heimili: 806 Victor St.—Sími 28 180
Tnlxfml: 28 889
DR. J. G. snidal
l'AHNLlKKiyiH
614 Somereet Bieck
Portagt Ave. WINNlPMu
WALTER J. LINDAL
BJÖRN STEFÁNSSON
Islenzkir lögfræSingar
709 Great West Perm. Bldg.
Simi: 24 963 356 Main St.
Hafa einnig skrifstofur að Lund-
ar, Piney, Gimli, Riverton, Man.
dr. j. stefánsson
216 MF.niCAI, ARTS BI.D8.
Hornl Kennedy o( Graham.
Staadar elnaönirn aakna-. eyr
aef- o( kverka-ejAkdéma.
Vk hltta fr» kl. 11 tll 19 t
»« kl. 8 «1 5 e- b
Talslml: 21 834
Heimili: 638 McMillan Ave. 42 691
Dr. K. J. Backman
404 AVENUE BLOCK
Lækningar mert rafmagnl, raf-
magnsgeislum (ultra violet)
og Hadlum.
Stundar elnnlg hörundssjúkdóma.
Skrifst.timar: 10—12, 3—6, 7—8
Símar: Skrifst. 21 091; heima 88 538
/---------------—------------N
J. H. Stitt . G. S. Thorvaldson
Stitt & Thorvaldson
Lögfr. og málafærslumenn.
807 Union Trust Bldg.
Winnipcg.
Talsími: 24 586
Kr.J. Austmann
M.A., M.D., L.M.C.C.
Skrifstofa: 724l/2 Sargent Ave.
Viðtalstímar: 4.30 til 6 e. h.
og eftir samkomulagi.
* Heimasími: 39 231
Skrifstofusími: 36 006
Emil Johnson
Service Electric
524 S^RGENT AVE-
Selja rafmagnsáhöld af öllum teg-
undum.
Viðgerðir á Rafmagnsáhöldum,
fljótt og vel afgreiddar.
Síml: 31 507. Heimaníml: 27 2S6
DR. C. H. VROMAN
Tannlœknir
Tennur yðar dregnai eða lag-
aðar án allra kvala
Talsími: 24 171
505 Boyd Bldg. Winnipeg
J. J. SWANS0N & C0.
I.lmlted
R E N T A I, S
INSURANCE
REAU ESTATE
MORT GA G ES
«00 Pnrls Bulldlng, Wlnnlpeg, Mnn.
DAINTRY’S DRUG
STORE
Meðala sérfræðingwr. ^
“Vörugæði og fljót afgreiðaia’’
eru einkunnarorð vor,
Horni Sargent og Liptas,
Phone: 31 166
Mrs. Swa inson
627 Sargent Ave.
hefir ávalt fyrirliggjandi úrvala-
birgðir af nýtizku kvenhöttum.
Hún er eirta íslenzka konan, sem
slíka verzlun rekur í Winnipeg.
Islendingar! Látið Mrs. Swaln-
son njóta viðskifta yðar.
Beauty Parlor
kt 625 SARGENT A-VE.
MARCBL, BOB, CIIRL, »0-56
and Beauty Culture in all brachee.
Hourn 16 A.M. to 6 P.M.
except Saturdays to 9 P-M.
For appointment Phone B 8013.
aMs. bardal
selur llkklstur og r.nnast um 64-
fartr. Allur útbúnartur eá beatl
Ennfremur selur bann allskoaaá
mlnnlsvaröa og legstelna_|_,
843 SHERBROOKE ST.
Phone: 8« 607 WINNIPEG
Arthur Furney
Teacher of Violin
932 Ingersoll Street
PHONE: 89 405
HEIMSKRINGLA
hefir til sölu námsskeið við ’Beztu
VERZLUNARSKOLA
í borginni með afföllum. Þeir sem vilja hagnýta sér
þessi kjörkaup, ættu að finna ráðsmanninn tafarlaustv