Heimskringla - 15.12.1926, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. DES. 1926.
i .1- »
1 >*j.
Lýðháskólarnir í
Danmörku.
frelsi í kirkju, riki og skólum alla
æfi.
Áriö 1836 gefur hann út smákver,
Nítjánda öldin hefir stundum ver-
ið nefnd "þjóðræknisöldin", af þeirri
ástæSu, aS á henni kemur fram meiri
skilningur á þjóðlegum kröfum en
áSur þektist. Ekki aSeins hinar
stærri þjóSir, heldur og einnig smá—
þjóSir, er varla þektust áSur, vakna
af dvala og krefjast frelsis. Þessar
þjóSfrelsiskröfur rySja ser braut i
byrjun aldarinnar um og eftir Napó- a
leons styrjaldirnar. ViS hina mis—
hepnuSu tilraun Napóleons að leggja
undir sig alla Evrópu, lukuSt upn
augu manna fyrir þvi, að velferS
mannkynsins er ekki fólgin i þv', að
steypa allar þjóðir í eitt niót, heldur
er hún fólgin í því, aS hver smá—
þjóS fái aS lifa sínu frjálsa lifi.
Þessi alda kom sterkast fram t
Þýzkalajidi í bvrjun aldarinnar, með
an landið var i klóm Napóleons, og
fluttist svo þaðan hingað til NorSur—
landa. Heimspekingurinn Johan Gott
lieb Fichte, hefir sett þessar skoðan—
ir skýrast fram i fyrirlestrum þeim,
er hann flutti í Berlín veturinn 1807
—8. Hann segir að hver maður hafi
tilhneigingu til þess aS þroskast and—
lega sjálfstætt. Þess vegna njóti
kraftarnir sín þar bezt, sem hinir
meSfæddu eiginleikar geti þroskast
á siálfstæðan hátt. Þannig er því
einnig variS með þjóðirnar. Og þaS
er hann, sem hefir gefiS öldinni nafn
iS í'þjóSræknisöldin”. Þenna sama
vetur. 1907—8, kom fram í Berlín
kjörorSiS : “ÞaS isem tapast hið ytra,
skal aftur vinnast innan frá". Og
þaS er engin tilviljun, að þessi sömu
orS hljómal frá ræðustólum dönsku
lýðháskólanna, eftir að Danir höfSu
tapaS SuSur—Jótlandi 1864, því hinir
dönsku lýSháskóíar eru beint áfram—
hald af þessari bylgju.
Fyrir fáum árum barst í tal
sveitarsamkomu á Islandi hin danska
lýSháskólahreyfing. — UrSu tölu
verðai; kappræður um hvort það fyrir
komulag ætti við á Islandi eSa ekki.
Voru þar menn viSstaddir, er héldu
meS hinni dönsku lýSháskólahreýf—
ingu, þar sem kenslan færi aS miklu
leyti fram í samtölum og fyrirlestr-
um, og skólarnir voru án prófs. -
Sóknarpresturinn var þarna við-
staddur og hélt þar á móti með
“leksíu:’-lestri og yfirheyrslum og
' að skólarnir væru með prófi. En er
tók að fækka þeim rökum, sem hann
hafSi máli sínu til stuðnings, fræddi
hann þá sem viSstaddir voru uni þaS
aS nú væru Danir búnir aS leggja
niSur þetta fyrirkomulag, og væru
búnir að innfæra próf við lýSháskóla
sina. Ekki vissi hann nú betur! —
MaSur skyldi ætla, af þessu, aS hin
danska t lýðháskólahugsjón sé ekki
mikiS þekt á landinu,- því síður að
hún eigi þar miklar rætur, endá mun
svo verA. Af þeim ástæðum vil eg
nú 'gera tilraun. til aSilýsa, hvernig
hinir núverandi lýðháskólar i Dan—
ntörku hafa komið mér fyrir sjónir,
í þeirri von, aS það geti skýrt mál-~
efniS lítið eitt
sem ungur kennari, fyrir það aS
fræðslulögin leyfSu ekki aS hann
kendi meS frásögu og samtölum án
þar sem hann setur lýðháskólahug- | bóka, eins og hann vildi. I örvænt—
sjónina fyrst fram. ÞaS er hugsjón— ingu sinni yfirgaf hann þá landið
og fór til Litlu—Asíu. En þegar
hann kom aftur heim til Danmerkur
var stjórnarskráin frá 1849 gengin í
gildi, sem var mjög frjálslynd á
mörgum sviSum, t. d. í fræðslumálum.
Þá sá Kold aS nú var tími til kom—
inn aS taka til starfa, og stofnaSi
sjálfur unglingaskóla. Og þó að
skólinn væri bæði lítill og fátæklegur,
in um einn stóran lýSháskóla fyrir
alt landiS, sem hann hugsaSi sér aS
skyldi standa í Sórey: Þenna skóla
hugsaði Grundtvig sér reistan. með
tilliti til þeirra bænda og borgara,
sem höfðu fengið rétt til aS sitja í
þjóðráSinu frá 1830. Til þess aS
geta notið sín þar, krafðist hann
þekkingar á þjóSlegum fræum, t. d.
móðurmálinu, sögu landsins og
þjóSfélagsfræSi. O'g að setjast á
skólabekk í gagnfræSaskólum og lesa
þar í fleiri ár, höfðu þessir bændur
hvorki-.vilja né tíma til. En úr þessu
átti lýðháskólinn í Sórey að bæta.
Hann átti aS veita ungum starfs-
mönnum, sem vildu aftur til vinnu
sinnar, hagkvænia þekkingu, svo að
þeir skildu betur skyldur sínar og rétt
i þjóðfélaginú. Skólinn átti að standa
á frjálsum grundvelli, þar sem hver
helgaði sér þaS af kenslunni, er hann
hafði áhuga fyrir. Grundtvig segir
aS skólinn eigi aS vera “andlegur
rháttur, þar sem lífiS og stundin leiS
ir hinn ómissanlega rétt í ljós”. —
Hann átti ekki aS gefa neinn vissan
mæli af þekkingu, sem mæld yrSi viS
prófborSiS, “en líf, útsýni og hag-
kvæma dáð”.
En skólinn í Sórey koni aldrei. Þar
á móti var hinn fyrsti lýðháskóli
reistur í Rödding 1844 meS frjálsum
samskotum.. Og svo kom hver af
öðrum. ASalIega er blómatími þess-
ara skóla eftir að Danir höfðu tapað
SuSur—Jótlandi 1864. Og eftir þaS
erú þeir meS lítilsháttar öðrum blæ.
ÞaS eru þjóSIegir vakningaskólar, er
hafa það markmiS aS vekja hina
dönskit þjóS til starfs og dáða. —
Kenslan fer að mestu leyti fram í
fyrirlestrum og mest áherzla lögS á
þaS þjóðlega — sögu landsins og
þjóðsöngva. — Skólinn átti að standa
a á hinum þjóðlega grundvelli. Þess
vegna átti engin. sérstök kensla að
vera í hinni kristnu trú: Fyrir—
lestrasalinn má ekki gera aS kirkju—
sal,’’ segir Grundtvig á einum stað.
Fyrir nokkrum árum kontu Eng-
lendingar aS Askov, og er þeim
hafði veriS sýndur skólinn, spurðu
þeir Jakob Appel skólastjóra, hvern-
ig skólinn. gæti gefið þessum stóra
ólíka hóp, þaS sem hver fyrir sig
leitaSi eftir. Þeirri spurningu svar— ^
aSi Appel þannig: “ViS lýðháskóla—!
menn trúum því að lýðháskólinn hafi i
eitthvað að gefa öllum, án tillits til
aldurs, þekkingar eSa- þroska. ViS
trúum því aS lýSháskólahugsjónin
eigi yfir verðmæti aS ráða, sem hægí
er aS miðla ölluni frá ræðustólnum,
skorti ekki nemendur. Og hinu lif— eins og kris^ndómurinn miðlar öllum
andi skólalifi í skóla Kolds ér við— I sínar gjafir tfrá prédikunarstólnum.”
brugSiS. Kennararnir sváfu hvor í | ViS getum séS á þessu svari, aS lýð—
Uppltaf
lýffháskólaliugsjónarinitar.
Aður en eg lýsi hinum núverandi
lySháskóhtm, vil eg með nokkrttm
orSttm minnast á ttpphaf hugsjónar—
innar og framgang.
Presturinn og skáldið N. F. S.
Grundtvig, hefir altaf veriS talinn
faSir hinnar dönsku lýðháskólahug—
sjónar, og það með réttu. En til þess
aS skilja þessa httgsjón, þarf aS
kynnast æfi Grundtvigs — þessari
norrænu hetju meS hinu\ vlSkvæma
og leitandi sálarlífi. Hann. skifti oft
skoSunum á ntikilvægum ntálum, og
þaS er ekki fyr en eftir 1830, að
hugsunin kemttr fram um þessa
frjálsu unglingaskóla. Hann fór þrisv
ar til Englands á áruntim 1829—31,
til
sinum enda á baSstofunni og nem—
endurir á milli þeirra. Svo ræddu
þeir uni andleg mál á kvöldin er állir
voru komnir i rúm, og Inentendur
hlustuðu á þessi samtöl þar til þeir
sofnuSu.
Eitt sinn sagði einn nentandi Kolds
viS hann : “Eg er hrifinn af fyrjr—
lestrum yðar. En það hryggir mig,
að eg get ekki ntunaS þá á eftir.’’ —
“Því skuluS þér ekki vera leiðir yfir,’
svaraSi Kold. “Ef það væri dauSur
bókstafur, sem um væri að ræSa.
væri annað mál. ÞaS er alveg sama
tilfelli meS þetta og lífið úti á akr—
inum. Leggjum ,við leiSslupípur t
notaSir vélbátar til hjálpar smærri
róðrarbátunum, til þess aS draga þá
á miSin og af þeirri, eða flytja fyrir
þá fiskinn í land. A þenna hátt hefir
fjöldi fólks fengið góða atvinnu, við
veiSar eða JiskiaSgerð, í ýmsum
plássum þar sem áSur var atvinnu—
leysi og fátækt meSan. gömlu veiði-
aðferSirnar tíSkuSust. 'Veiöarna-
eru ýmist stundaðar inni á fjörðuim,
eða á miðum, sem liggja alt aS 16—
20 ntílur undan landi. VertíSin er
aðallega frá því miðjum júlí þang—
að til síöast í september, og þá eink-
háskólantenn í Danmörku hafa trú á
þeirri hugsjón, er þeir berjast fyrir,
eigi síSur en Kold hafði fyrir 70
árttm síöan.
1 trúarefnum fylgja skólarntr hug-
sjóninni, eins og htin kom frá Grundt
vig. Engir fyrirlestrar trúarlegs 1
efnis ertt fluttir, en i gegnum fyrir—J
lestrana er leitast viS aS snerta instt#
strengi sálarlífsins, og þannig ertt
glæddar trúartilfinningar unglinganna
og kærleiki til lífsins. Til þess aS
ná því takmarki, hefig hver kennari
sína aöferð og sína kenslugrein. Ja—
kob Appel hefir orðaS þessa trúar—
vakningu þannig, “að lýðháskólarn—
ir eigi að gefa æskunni kristilega
moldina, verSum viS að setja merki, | vakningu, svo hún finni sig verðuga
til þess að finna þær aftur. En þeg j hins eiltfa lifs”.
ar við sáum korni, þurfttm við ekki; Mér eru í minni þrjú orS, sem eg
að setja nterkin, þar viS. ÞaS kemur sá ; sumar, og standa yfir fyrirlestr—
ttpp aftur. Þér getið verið fullvissir i arsalnum í lýSháskólanum í Ry. Þau
um, aS þaS sent hrífur huga ySar í eru þessi: "Orff gcfur dáff”. Mér
Þu verðtir fvrst aS vera maffur, svo
> , ij
þaS
fyrirlestrum mtnum, kentur einnig
ttpp aftur er þér þurfið á því að
halda.’’ Þetta sýnir bezt þá sterku
sannfæringu, sem Kold hafði, — þá
sannfæringtt, að það tnálefni, er hann
bárðist fyrir, he'fSi fólgiS í sér
frjóvgttnarafl lífsins. Það sem eink
ttm var sérstakt við fyrirlestra Kolds
var þaS. aS frásögnin var5 svo lif-
andi nteð dænutni frá lífi hans sjálfs.
Lúffvík Schröder skólastjóri i As—|
kov, gaf sínunt skóla einkunnarorðin
"Dagur og dáð er hetjuvopn”, sent
finst seni þarna stæði trúarjátning
hinna dönsktt lýðháskóla.
(NiSurl.)
Grænland.
Meðal þeirra manna danskra, sent
mest hafa látið Grænlandsmálin til
sin taka og kunnugastir ertt þeim, er
Peter Freuchen. Hefir, . hann ný
er ein hending úr Bjarkamáíi Grundt'lega skrifað ' PoIitiken aI1Iang-a grein
vigs. Hagnýti hinnar líðandi stundar
.um fiskiveiðarnar við Grænland. Þa:
kristinn, þáð er náttúrulögmál”
(Menneske först og Kristen saa, det
er Naturens Orden'. Nei, lýSháskól—
arnir eiga hvorki að vera trúfræði—
leg eða siðfræðileg stofnun, en þeir
eiga að hjálpa unglingunum til að
koma út á hið stóra haf, þar sem
mannlifiS og náttúruöflin taka þátt
í hinunt stóra 1eik. ,
Grundtvig vill aS barniff fái að lifa
sem bartt, það má ekki þvingast til
aö hugsa og gera 'eins og þeir full—
orðnu. Þannig á iœskan einnig rétt
á að fá að lifa æskulífinu. Lýðhá—
skólinn á aS hjálpa æskunni til aS
lyfta huganum frá hinum venjulegtt
hversdagsstörfum, ag gefa þeim tæki
færi til þess að lifa ^aman. í hóp einn
vetur — eða eitt sumar — af#sínum
æskuárum. Þessi samvera er stór
og þýðingarmikill liSur í starfi lýð—
háskólans. Að dvelja saman meS
fólki á sama þroskastigi, meS*sömu
tilfinningar, sömu þrár og vonir,
leiðir til aS þar finst gildj æskulífs—
ins, og þar eru bundin vináttubönd,
etf haldast alla æfi. ÞaS gefur ást i
lífinu og gleöi i hversdagsstörfunum.
Alt þetta vildi örundtvig vinna
nu?i hinu lifar.di -orSi. Bókstafurinn
er dauður, en hin mæltu (lifandP
orS er hið eðlilega hugtak fyrir öll--
ttm þeim andlegu hræringum setn eru
inst í sálarlífi okkar. ÞaS er næmast
fvrir öllum persónulegum áhrifum
og hefir þess vegna fólginn ’ sér
máttinn til þess aS skapa líf.
Lýðháskólarnir eru skólarnir fyrir eS
lífiff, þess vegna ríkir þar einstak—
1 lingsfrelsi, — og grundvöllurinn, sem
eftir hæfileikum hvers eins, eru þatt j sem nill<'® er einnig um þessi mal
hjálparmeðöl er geta drýgt hetju—|rætt ker a lancl' 1111 '
verk. Þessi yfirskrift hefir svoj'sienzkt ntSel"ð hefjist við Grænland,
gengiö til annara lýðháskóla. Schrö—j 111,1 SeJa rað fyrir því, að ýmsum
der hefir einnig skilgreint verkanir Þyk' (r°ðlegt að heyra eitthvaS af
lýöháskólanna þanrtig: “að lýðhá— skofiununl preucllens- Lögrétta hefir
skólinn væri sá staður, þar sem þörf annars ð 141 flutt margar greinir um
nentandans mættist meS hæfileikum atvinnulif a Grænlandi, og möguleika
kennarans”. Á þessum 'grundvelli
stjórnaði hann lýöháskólanum í As—
kov. Og þó aS Askov—skólinn hafi
aukið starfssvið sitt, og bætt viö ýms
um nýjuni námsgreinum á síðari ár-
Islendinga þar, jafnframt því sem
hún hefir skýrt frá helztu skoðtinum
sem kontið hafa fram utn réttarstöðu
Grænlands, og nú eru alkunnar, af
greinum Jóns Dúásonar, Einars Bene
unt, sent er meira bundinn við þekk—! (1'lctssonar °g Ölafs JLárussonar, sem
ingu, 'hefir eftirmaSur Schröders, |skrifa®’ 'tarleS^""i alla þá hlið
Jakob Appel, þó stjórnað honum ájnialsins ' Andvara.
sama grttndvelli, og er skólinn hóf Frellchen hefir gert ýnlsar athuga
starf sitt, að undanÁildum 2.-3.! senl(lir við nýlenclustjórnina í Græn-
árs.bekkjum. Nú gefur hann einnig j Iandi’ en er Þó salllÞ.vkkur höfuSat-
framhaldsmentun og hefir 330—3501 r'ðunl hennar, s. s. því, að útiloka
nentendur hvern vetur. Hann er þvi i ^1”1 ^amkepni, sem verða muni til
nokkurskonar ken.naraskóli fyrir lýð— Þess, að baka Grænlendingum tjón
háskólakennara og hefir 2—3 vetra eða utrvma Þeiln alveg. En hins
nám, er endar tneS kennaranáms— I ve?ar er hann andstæður þeirri frant
skeiði. Altán prófs. Svo vinna hin k'ræmdalausu innilokun’ sem leng'
ir ttngu kennaray 1—2 ár sem hjálparj hefi' 'ikt Þar °g gert landsfólkið fá-
kennarar. En ef þeir reynast vel,1 ‘ækt °f’ franltalcslaust. og hantlað þvt
geta þei að þvi lokntt fengiö fasta! aÖ auðsuppsprettur Iandsins yrðit not
og las hátt alla kvöldvökuna, eða kvað
rímur- skaraSi ósjálfrátt svo duglega
eldi aS arni alþýSumentunarinnar,
aS hún býr aS þvi enn. 1 þessum
skóla hefir margur æskumaSurinn
drukkiS í sig fyrsta manndómsneist—
ann, og síðan jafnvel orSiö þjóS—
skörungur. Þau verða þess vegna
aldrei mæld eða vegin, þatt menning—
aráhrif, sem þjóöin hefir orðiö fyrir
einmitt á kvöldvökunum sínum, þegar
skammdegisnóttin grúfSi yfir öllu.
En hér, sem víöar, hefir orSiS bylt
ing í íslenzku þjóðlífi. Skólarnjir
unt veitt heilagfiski. Heilagfiski og j hafa opnað fjöklanum leiö til menta>
smálúöa er veidd unnvörpttm' og send svo a5 heimafengni bagginn er nú
út úr landinu söltuS eða soðin niSur j ekki áiitinn eins mikils vir5i Rreytt-
í dósir. Er einkum gert ráð fyrir 1 ir þjóðarhættir á mörgttm sviSttm
því, aS niSursuSan munkaukast mjög hafa dregi5 úr helgi heimilisvéband-
ntikiS. Stt aðferS hafði ekki verið , annai svo heintilin eru nú siður aS
reynd fyr en í fyrra, og voru þá j ver5a riki út af fyrir sig_ Þó að
fluttar út til reynsltt 66 þúsund dós- menningunni hafi ekki enn tekist a5
ir flu?u Þær ut á skömmum tíma j losa okkur vi5 löngu skamnidegis_
Annars hefir fiskur sá, sem aflast við j kvöldin, hefir hgnni þó tekist aS
Grænland, verið sendttr burtu saltað- j nema burtu "kvöldvökttrnar", þ. e.
- - á ýmsan hátt, einkunt þorskttrinn. j i,ann goSa og ganlla si5 aS lesa upp
en af honum eru uPPSriP °.? hann ^ hátt á kvöldin. Þótt þvi sé reyndar
heftr aldrei brugSist frá því 1910,1 ekki me5 ollu hætti mun þú ekki li5;l
að vetðarnar byrjttöu. FramleiÖslan j á löngu áður en menn þekkja ekki
var síöastlioiö ár 856 þús. kg. á a5ra merkingu i orðinu "kvöldvaka”
Suöur—Grænlandi. VeiSar í ís er en a5eins vetrarkvold.
taliS að óframkvæntanlegar sétt viS , • .... ...
„ , , , | Ekkt er mer Ijost, til hvers.menn
Grænland, þar sent oflangt se til
stpðu. Þannig er þeirra próf. ÞaS
aSar. A þessum sviSum segir hann
mælir hvort þeir eru starfi sintt vaxn j j10 <lð hre>tin? hafi orðið síðustu ár—
ir, en ekki lædóntinn. A þesstt sviði j in °% sé nu lifið 1 Gr:enlancli óöttm
1 að færast í nýtízkuhorf og hagur
hefir lýSháskólinn t Askov fylgt j
landsmanna fari batnindi.
þeirri braut, er Grundtvig vildi. —
Hann segir á einum stað: "Enginn! T!etta hefir fenSist á Þann hátt'
ætti að fá fasta stöðu sem kennari, | Seg'r hann’ að framkvæmdirnar hafa
fyr en hann hefir sýnt, að hann sé venð reistar á ?rundvelli vísindanna.
þeir hafa hvilt á, er andlcgt frclsi.
Þroskabraut týðháskólanna.
starfinu vaxinn, með þvi að vera er, einn nil’aðuT ollum cið,ru,n
hjálparkennari í nokkur ár. ÞaS frenlur’ sem skaPaS hefir nýtízku-
HfiS á Grænlandi, Adolf Jensen, sem
nú er prófessor i dýrafræði við Hafn
arháskóla. -Hann fór tvær rann—
sóknarferðir til Grænlands meS skip
inu Þjálfa á árunum 1908 til 1909.
að væri betri mælikvarSi
fyrir kennarahæfileikum hans, én
þau próf, sem við þekkjum.’’
ÞaS virðist næsta óskiljanlegt,
hvernig lýðháskólinn í Askov getur
gefið svo mörgum ólíkum og mis—
LýSháskólarnir eru nteira persóntt jöfnum nemendum, þæði aS þekkingu
og gáfnafari, eins og eru þar í
fyrsta bekk, það sem þeir leita eft—
ir. Þar eru samankomnir nemendur
frá öllum NorSurlöndum og víðar,
og menn af öllum stéttum: Kennarar,
legir skólar, en nokkrir aðrir skól—
þess aS rannsaka gömul handritjar. Þeir mótast eftir stjórnendum
á söfnum Lundúnaborgar. En lífið sinum, og lög þeirra verða því ekki
á götum borgarinnar hafði meiri á-! skrifuð. Þroskabraut danskra lýðha
hrif á hann en bækurnar á söfnunum.J skóla verður því ekki rakin án þess,
Hann. var mjög hrifinn af allri þeirra aS nefna nokkra þá menn> er haft
lifandi starfsemi, sem hann mætti á hafa mest áhrif á hreyfinguna.
Englandi. mótsett kyrðinni i Dan— Sá maSur, senr fyrst og bezt fram—
mörku. En hver var orsökin? Hann kvæmda lýöháskólahugsjónina, var
komst að þeirri niðurstöðu, að Eng-j Kristiun Kold. 1 frásagnarlist hefir
lendingar höfSu frclsi, sem Dani; ef .til vill enginn annar lýðháskóla-
vantaði. Og þetta frelsi var bæSi á maður staðiS honum jafnfætis. Þó daglega. Og þeir fyrirlestrar verða
trúar— og stjórnmálasviðinu. Frá hafSi hann ekki mikla skólamentun. | að vera þannig bygðir, aS allir get:
þeim tíma barðist Grundtvig fyrir Hann varö að yfirgefa barnaskólann fylgst meS.
stúdentar, blaSamenn, búfræöingar og
menn, sem aldrei höfðu veriö á skóla
fýr. Nemendum er svo deilt niður í
smáflokka i flestum námsgreinum
eftir þroska og þekkingu, og svo eru
2—3 sameiginlegri fyrirlestratímar
Þá var fyrst fyrir alvöru sýnt fram
á' hina miklu fiskiveiSamöguleika við
Grænland og 1910 var fyrsta útgerð-
arstöðin stofnuS i Julianehaab.
SíSan hafa fiskiveiöarnar farið sí—
vaxandi og verið að því stefnt að
koma á nýtízku veiðiaSferöum og aS
þvi aS gera Grænlendinga sjálfa að
sjál fstæöum smáútgerSarmönnum,
sem ættu áhöld sin. En Grænlands-
verzlunin kaupir svo aflann og fá
Grælendingar áþekt verð fyrir fisk-
inn og islenzkir og færeyskir fiski-
ntenn. Hefir veriB reynt a'S nota
bæði seglskip, vílbáta og róðrarbáta
og stundum kajakka. Þyka vélbát-
arttir gefast* bezt. Stunduni eru lika
alment verja nú hinum löngu vetr—
TT,.,.„ . . , arkvöldum. 1 sveitunum mun þaS
Hakarlavetðar eru etnntg nnkiS , .
t v | tiðast orðið aö hver les fyrtr stg, þeir
sem ekki eru viS vinnu- svo yfir öllu
hvílir eitthvert ömurlegt steinhljóS,
, þótt þarna eigi ekki allir óskilið mál.
1fl , 0, , . ... .„ ,, .„ | f kaupstööum mun það vera spil,
10 ar. Skrapurtnn heftr vertð litið , „
. K , . , ,v „ dans og gotuferðir, sem allmargir
notaður ennþa- en nu er vertö að, £ v. 7
, , , , una vtð, ef ekkt kalla nauösynleg
smaauka . notkun hans t vasabækur, .- r
.. , , ’ storf- po alt þetta sé saklaust,
toskur og sl. 1
næstu ntarkaöshafna í Evrópu.
stundaSar. Ekki er þaS þó anna'ð
enjifrin, sem er markaðsvara, en af
henni hefir komið t verzlanir 5700
tunnur til jafnaðar á ári síöastliðin
LaxveiSar hafa einnig veriS reynd
ar nokkitö í grænlenzku ánum. Var
stofnuð niSursuðttverksmiSja við
eina af laxauSugustu ánum, en ekki
hefir þetta þótt nema kostnaði þar
og er nú hætt viö þaS. Mest voru
framleiddar 23 þús. y2 kg. dósir
(1914). En veiSÍn var svo rýr, að
þrátt fyrir ýms friöunarákvæði, var
frantleiðslan kaniin ofan. i 11 þús.
dósir. Nú er lax fluttur út saltað—
ef i hóf er stilt, verður því ekki tal-
ið það til gildis, aS það sé þroskandi.
mun frekar, að því 'fylgi ýms
óregla, næturvökur o. fl„ sem veikir
lífsþróttinn og bindur hugann meir
við ýmsa fánýta hluti en æskile.gt
væri.
Eg sakna kvöldvakanna úr íslenzkit
þjóðlífi, og er auk þess viss ttm- að
'það er ófylt skarð, sem jafnvel ekki
aukin skólamentun, megnar aS fylla.
ur, unt 500 tunnur á ári. Þó er svo er sPurnin^in : Fr ekki unt að
l fylla þetta skarS á einhvern hátt?
Tíöarandinn er máttugur, og því
mikill lax í ánum, að hann hefir j
tnjög mikiö gildi fyrip daglegan tú-1
skap landsmanna.
I heild sinni eru nú aS verða stór—!
feldar breytingar á öllu lifi í Græn-
landi og lifsháttum fólks þar; Græn—
lendingar eru að hætta aS verða reik
ul ífettasambönd sem sameignarskipu-
lagi, en eru
erfitt að berjast á móti honum, en
þó hygg eg aS i sveitunum væri auð
velt að taka upp aftur hinn garnla
sið, t. d. ef ungntennafélögin beittu
ahrifum sínum á heimilin í þá átt, en
í kaupstöðunum er það erfiðara, og
í staðinn að verða Væn þeSS þÓ enn meiri Þorf Þar- Þar
sæmilega ment nýtizku fiskiveiðaþjóö 1,yr fjol£nn af verkalýg landsins- en
meS föstum bústööum og einstak- eUt af h*sk,1yrðunl hans> lil Þess að
lingseign — undir stjórn Dana.
(Lögrétta.)
Kvöldvökur.
vera köllun sinni vaxinn,, er heilbrigö
mentun.
1 flestum eða öllum bæjum og
'kauptúnum tnun vera eitthvert sam-
komuhús. Eg hefi hugsað mér, að
konia mætti þvt svo fyrir, aS á þess
um samkoniustaS yrði, þó ekki væri
1 netna æitt kvöld í viku, Iesnir kaflar
Það hefir löngum veriS talið þjóð , úr úrvaísbókmentum, innlendum eða
areinkenni Islendinga- aS þeir væru útlendum- eftir þvi sem skilyrði
bókhneigðir og nhtnfúsir. Saga þjóS leyfðtt, þar sem öllum væri frjálst
arinnar tekur af manrti óntakiö að aö hlusta á. Eg trúi ekki öðru. en
færa rök fyrir þessui Jafnvel 4 þeir, sem vel væru fallnir til að 1esa
dimmustu svartnættistímabilum þjóS- upp, gerðu það fúslega, og því síSur
arinnar má alstaöar sjá andlega trúi eg því, aS fólk ntyndi ekki sækja
krafta vera að reyna að brjóta af sér slikar “kvöldvöktir”. , Þarna þyrfti
fjötrana, og verSa skapandi. Þess að vera bæöi bjart og hlýtt, og ekk-
vegna hefir hér altaf lifað þjóðleg- ert spilti það fyrir- þótt menn kæmu
haldgóð alþýðumentun, jafnvel þótt þarna meS handavinnu sina. Gott
lærSu mennirnir lifðu og hrærðúst væri líka aS þarna væru fluttir fræð-
í latínunni einni saman. Eitt dæmi andi fyrirlestrar, eSa sagðar sögur,
vil eg nefna, sem sýnir hversu nárn- lesin upp kvæSi o. s. frv. til tilbreyt—
fýsin er þjóðinni í brjðst lagin, ingar. Þarna þyrfti að vera hljóð-
hversu ntikla þörf þjóðin finnur hjá færi, svo hægt væri að “taka lagið”
sér til þess að lifa andlegu lífi sam- sér til hressingar. Eg er viss um aS
hliða dægurstritinu, og tiðast erfiSri þótt slíkar “kvöldvökur” væru ekki
lífsbaráttu. I*etta dæmi eru “kvöld- tfema einu sinni í v'ktt, yrði að þeim
vökurnar”. ntikill menningarauki, ef rétt væri af
í menningarsögu þjóðanna eru staS fariS og vel valið,. ÞaS myndi
tíðast rakiú eingöngu afskifti hins kenna ttnga fólkinu aö bera virSingit
opinlæra af mentamálunum, rakin fyrir andlegttm verSmætum- vikkaði
saga skólanna o. s. frv. En þeir- sjóndeildarhringinn og skapaSi miklu
sem rita menningarsögu islenzku þjóS víötækari félagsanda heldur en clans—
arinnar, verða enda aS beygja sig inn megnar aS gera. Þárna beinast
dýpra en Þorsteinn. VatnsdælagoSi, httgirnir allir í eina átt, þarna eru
þá er hann gekk undir jarðarmeniS allir andlegir samferöamenn og ná—
fyrir Jökul bróður sinn^ef þeir eiga lægjast hver annan. Eg hefi átt kost
að komast fyrir dýpstu rætu,r 5s— J á aö njóta “kvöldvakanna” i svip—
lenzkra menningar,: en þær liggja, J uðtnm stíl. ÞaS var í EiSaskóla. Þar
eSa hafa legið, inn í þröngunt sveita var eitt kvöld í viku notað til sliks.
baðstofum, jafnt frani til dala- sent Þegar önnunt dagsins var lokið, söfn
við sjávarsiöuna. Menningarsaga uSust allir í "salinn”, bæði starfs-'
þjóðar okkar er ekki hálfsögð, ef fólk og skólafólk- og hlýddu þar alla
hún ekki skygnist inri á baðstofupall kvöldvökuna á kafla úr einhverjum
inn íslenzka, þar sem bæSi er kembt úrvals bókmentum. Þar sátu konur
og spttnniS, teglt og táið, en haldbezti með handavinnu sina og allir hlýddtt
þátturinn í þessari baSstofumenningu á nteS athygli, fór svo stundum að
var þó lestur og iðkun þjóðlegra timinn þótti of stuttur. Mér er enn
fræða. Sá sem sat við lýsislampann, i minni kyngikrafturinn í “Macbeth”
t