Heimskringla - 22.12.1926, Qupperneq 4

4. BLAÐSÍÐA.
HEIMSKRIN GLA
WINNIPEG, 22. DES. 1926.
Nokkrar hugleiðingar.
um efnilegt og félagslcgt ástand
á Islandi............r.
eftir Thórstínu Jackson.
Þegar dæma á efnahag eða fé-
lagssamtök þjóðar eða héraðs, verða
ályktanir að vera gerðar hlutfalls—
lega, ef réttur dómur á að vera lagð
ur á andlegar og veraldlegar fram—
farir; margt þarf að taka til greina,
svo sem afstöðu, kröfur fólks yfir-
leitt, íbúatölu, atvinnuvegi o. s. frv.
Það hefir verið hlutskifti mitt að
ferðast víða um Ameríku, og ýms
Evrópulönd, og hefi eg einkum í
seinni tið lagt mig- eftir þvi að kynn
ast ástandinu þar sem leið min hefir
legið, frá hagfræðis— og félagslegu
sjónarmiði. Þegar eg lagði af stað
í Islandsför mína, vakti sérstaklega
fyrir mér að læra að þekkja íslenzkt
þjóðfélag frá ofangreindum hliðum.
Eg vil gera þá staðhæfingu þegar í
stað, að ef á alt er litið, munu Is—
lendingar heima þola samanburð við
hvaða þjóð sem er, hvað efnahag og
félagslif snertir. Þar er auðvitað
ekki að finna bolmagn mikils auðs,
ekki heldur eymdardjúp sárrar fá—
tæktar. Þegar eg var á leið til Is—
lands, var greypt í huga minn land—
ið, sem foreldrar mínir fóru frá fyrir
þvi nær hálfri öld; auðvitað hafði
eg heyrt um margar breytingar og
framfarir, en aðaldrættir myndarinn—
ar voru Island á seinni hluta nitjándu
aldarinnar. Eg er á því að fjöldi af
Vesttir—Islendingum hafi einmitt
sömu mynd af Islandi i sálutn sínum.
Vil eg því gera tilraun til þess að
bæta við nokkru, sem á vantar, að
réttmæt hugmynd unt ættlandið ríki
í huga þjóðstofnsins hér vestra.
- I
Tíðarfar og landgœðL
Marg'n yngri V isitur-tslendi íg ) r
gera sér mjög öfuga hugmynd unt
íslenzka veðráttu; þjóðin heirna þekk
ir ekki annan eins kulda og menn
verða að þola í Canada og Norður-
Miðríkjum Bandaríkjanna. A Suð-
urlandi er sjaldan skiðafæri, og oftar
upp peningar fyrir fiskinn, en stop—
ult reynist það oft. Meðan á stríðinu
stóð, græddu Islendingar fé, sérstak—
lega á sjávarútveginum: en eftir því
sent mér var sagt, eyddu þeir því
sumir hverjir fremur ógætnislega. —
Hinum stærri heimilum, þar sem
margt var af dyggum hjúum, fer
fækkandi. Meðal þeirra, sem enn
má telja rausnar stórhíqimili, er í
Hruna hjá séra Kjartani Helgasyni
og að Hofi í Vopnafirði hjá séra
Einari Jónssyni. Sama er að segja
um höfuðbólin Reynistað og Grenj—
aðarstað. I þessu sambandi undan—
skil eg býli, sem eru líka skólar, svo
sem á Hólum í Hjaltadal, Eiðum,
Hvanneyri o. s. frv.
Þrátt fyrir marga erfiðleika, og
þó að einstaklingurinn fái oít ekki
stórfé fyrir vinnu sína og athafnir,
er eg sannfærð um að hlutfallslega
er líðan fólks á Islandi betri en í
mörgum öðrum löndutn. Það mun
vera leitun þar á einstaklingum, sem
ekki hafa nokkurnveginn að borða
og rúm til að hvílast í á nóttunni, og
er það meira en hægt er að segju
um ástandið i auðlandinu Baridaríkj
unum. Enn er millibilið, sem að -
greinir vinnuveitandann og vinnand—
ann, ekki tiltakanlega mikið; enn
ganga þeir samhliða félagstega, til
þess að gera, og láta í ljós samúð
með kjörum hvers annars.
Samgöngur.
Eitt af því þarfasta, setn Islandi
hefir hlotnast á þessari öld, er lands
siminn, sem á svo stórkostlega rnik-
inn þátt í því, að yfirbuga örðugleika
strjálbýlisins og vegaskortsins. Jafn
vel símastaurarnir yfir fjallgarðana
hafa frelsað margan manninn frá
því að villast og verða úti. Ekki er
hægt að segja að vegir séu enn orðn
ir þolanlega góðir á Islandi, en mikið
hefir verið gert í seinni tíð. I kring
um Reykjavík eru góðar bifreiða—
brautir til Hafnaríjarðar, Kefla-
víkur, Grindavíkur, Eyrarbakka,
Fljótshlíðar o. s. frv., og ganga marg
ir flutningabílar til þessara staða
daglega. Góð bifreiðabraut liggur
frá Húsavík til Breiðumýrar, og
en hitt frýs tjörnin í Reykjavík ekki ganga margir bílar þar á milli dag
svo lengi, að ísinn á henni sé nógu
traustur til þess að renna sér á skaut
um. Iðulega eru blóm lifandi þar
til seint í nóvember, og komið hefir
það fyrir að sóley hefir sprungið út
i janúar. Nýlega kom út skýrsla
yfir meðalhita yfir vetrarmánuðina
í höfuðborgum Evrópu, og var A—
þenuborg heitust, Reykjavík önnur og
Róm sú þriðja. Mönnum hættir svo
við að gleyma blessun þeirri, sem
golfstraumurinn færir Islandi; en
svo er þvi miður annar straumur
nyðan frá heimskauti, er færir
Fjallkonunni svoddan býsn af þok—
um, éli og rigningum. Jarðvegurinn
á Islandi er frábærlega góður, allar
steinategundij- breytast svo oft í
mold, en þar er svo tilfinnanleg vönt
un á sumarhitanum, að ekki er fært
að reyna að rækta þar nema gras,
jarðepli og nokkrar káltegundir. Það
hefir sýnt sig í gróðrarstöð Reykja-
víkur, að ávextir, svo sem’ tómötur,
vaxa þar miklu fljótar heldur en í
öðrum löndum sunnar, yfir sumarið,
vegna þess að sólarljósið nýtur sin
svo mörgum klukkustundum lengur
yfir sólarhringinn heldur en annars—
staðar. Þvi miður er takmarkað að
hægt sé að leiða hita frá laugum til
þess að framleiða gróður, en mikið
meira mætti gera að því en gert er.
Grasið íslenzka er einstaklega kjarn—
gott, og á mörgum stöðum á landinu
ganga skepnur sjálfala mikinn hluta
ársins. Tiltölulega fanst mér að ís-
lenzkir bændur hefðu lítið gert til
þess, að hjálpa fósturjörðinni til þess
að Itera ávöxt í rikulegum mæli, sér-
staklega þegar t>orið er saman við,
hvað fyrirmyndarbændur hér i landi
dekra við bújarðir sínar í þeim til—
gangi að framleiða sem mest. Auð—
vitað er áhugi nokkuð að vakna fyrir
því, að stækka, slétta og þurka engj—
ær, en yfirleitt er það í fremttr sntá—
um stíl.
Eins ber að geta, og það er það, að
búskapur er því miður ekki aðallifi—
brauð Islendinga^ -heldur sjávarút—
gerðin, sem á seinni árum hefir
flevgt áfram. Fólk þyrpist úr sveit-
unum til Reykjavikur og bæjanna
meðfram ströndunum, og af þeim á—
stæðum berst margur bóndinn einn
við búskap nteð konu og börnum. —
Þegar vei gengur eru fljótt gripnir
hvern. Agætis bílvegur er einnig frá
Reyðarfirði að Egilsstöðum á Völl—
um, og þaðan ttpp á Fljótsdalshér-
að. Byrjað er á vegi frá Akureyri
að Breiðumýri, en ekki er hann kont—
inn lengra en að Varðgjá. Það eru
ekki sízt eintskipin, sent bæta sant—
göngur. Strandferðaskipið Esjan
fer vikulega kringum landið, og
kemttr á hverja höfn: Goðafoss kent
ur á allar stærri hafnirnar, og Gull—
foss. og skip danska og norska eim-
skipaíélaganna, fara stöðugt til út—
landa og konia við á aðalhöfnunum.
Þar að auki er mesti fjöldi mótor—
báta, Sem þægilegir eru til stuttra
jstrandferða.
Vatnsaflið á Islctndi.
Það mætti líkja íslenzka vatnsafl-
inu við jötun, er sefur. Enn hefir
ekki verið rótað við honum, svo hann
haíi rumskast. Það eru unt 4,000,000
hestafla af vatnsaíli á Islandi, en að
eins 4000 hestöfl hafa enn verið
beizluð. Ahugi er mikill hjá fólki
að nota vatnsaflið betur en gert hef—
ir verið, sérstaklega langar bændur
til að nota það til upphitunar, lýs—
ingar og eldamennsku. Hér og þar
hafa þeir veitt sér öll þessi þægindt
af eigin ramleik. A einu heimili var
eg, þar sem verið var að klára að
Ieggja inn allan þenna útbúnað. Var
það hjá Sigurði Antoniussyni á Beru
| nesi á Berufjarðarströnd, hálfbróður
] Egils Jónssonar Skjöld. Ekki mun
íslenzku þjóðinni yfir höfuð þykja
ráðlegt að leyfa útlendingum inn í
landið til þess að^ framleiða iðnað í
stórum stíl, en fjöldann langar til
þess að afl þetta sé notað innan vissra
takmarka, bæði fyrir iðnað, upphit—
un, ljós og fleira. Areiðanlegt er
það, að auðmenn, bæði íAnteríku
og annarsstaðar, eru farnir að lita
hýru auga til ýmislegs, er gera megi
við vatnsaflið islenzka.
brögðunum, láta sig sáluhjálp þeirra,
er öðrum trúflokk tilheyra, litlu
skifta, eða svo kom mér það fyrir
sjón,ir. Messugerðjr þæ(r, setn eg
sótti í Reykjavík og annarsstaðar,
voru afarfjölmennar. Islenzka kirkj
an á marga frábærlega vel kjörna
leiðtoga, svo sem þá guðfræðispró-
fessorana Harald Níelsson og Sigurð
Sívertsen, og þá líka séra Friðrik
Hallgrímsson, sem oss Vestur—Is—
lendingum er svo einkar kær.
Mcntmnál, listir, o. s. frv.
Þar sem dvöl mín á Islandi var að
sutnrinu til, gat eg ekki heimsótt
mentastofnanir á starfstimabili þeirra,
en ntér veittist sú ánægja að kynn—
ast fjölda af mönnum og konum, er
standa við stjórnvölinn í mentamál—
um landsins. Háskóli Islands á erfitt
hvað húsakynni snertir, bæði lítil og
óþægileg; en. hann á því láni að fagna
að hafa sérstaklega góða kennara í
greinum þeim, sem lögð er stund á.
Þar á meðal má nefna dr. Sigurð
Nordal, prófessor í norrænum fræð—
um; dr. Guðmund Finnbogason. yfir—
landsbókavörð, er flytur fyrirlestra i
heimspekideildinni; dr. Agúst H.
Bjarnason, einnig t heimspekideild—
inni; prófessor Guðmund Hannesson
í læknisfræðideildinni, og prófessor
Harald Níelsson og prófessor Sigurð
Sívertsen í guðfræðideildinni. —
Kvennaskóli Reykjavíkur er undir
forustu ungfrú Ingibjargar H.
Bjarnason; systur dr. Agústar H.
Bjarnasonar; er hún hin. eina -is—
lenzka kona, sem sæti á á Alþingi.
Kvennaskólinn var stofnaður i
Reykjavík af fru Þóru Melsted, 1874,
og hefir siðan verið aðalmiðpúnktur
mentunar íslenzkra kvenna. Ungfrú
Bjarnason hefir kynt sér nákvæmlega
mentamál í mörgum öðrum löndum,
þar á meðal á Englandi, Þýzkalandi
og Sviss. Mentastofnunin, sem hún
veitir forstöðu, sýnir það líka, að
henni er stjórnað af konu, er þroskast
hefir á óvenjulega fullkominn hátt,
og þrátt fyrir ýmsan efnalegan skort,
veitir kvennaskólinn í Reykjavík
mentun, sem fullkomlega jafnast á
við það, sem býðst á þesskonar stofn
unum erlendis.
Gagnfræðaskólinn. á Akureyri er
aðalmentastöð norðan lands. Bygg— vasa sinn og styrkja þörf fyrirtæki;
sveinarnir kæmu úr sveitununi.
Þegar tekið er til greina, hvað fá-
tækt land Island er, þá er undravert,
hvað stjórnin og einstaklingar gera
til þess að hlúa að íslenzkri list. —
Auk hins niikilfenglega safns hins
stórfræga íslenzka myndhöggvara,
Einars Jónssonar, gefur að líta margt
annað eftirtektarvert. Eins og mör
um er kunnugt, vakti Stefán heitinn
Eiríksson upp trjáskurðarlistina ís-
Ienzku og endurbætti, og starfi hans
er haldið áfram af dætrum hans,
einnig af fyrverandi lærisveini hans,
Ríkarði Jónssyni, sem flestir Vest-
ur—Islendingar munu hafa heyrt um.
Þjóðin á mikið að þakka Matthíasi
Þórðarsyni þjóðminjaverði og for—
manni li ttvmafé) tgsins, f\TÍr hans
mikla starf í þá átt, að vekja áhuga
fyrir framþrótm íslenzkrar listar.
i
Bandalag íslenskra kvenna.
Eg skýrði nokkuð ítarlega frá þess-
unt félagsskap nýlega í grein rninni,
“Tengist höndum vfir hafið”, sent
út kom í íslenzku blöðunum. Fé—
lagsskapur þessi er samanstandandi
af meðlimum frá öllum kvenfélögum
landsins, og á mikinn þátt í því að
draga saman krafta kvenfélaganna,
og láta þau njóta sin sem eina heild.
Kaupfélögin.
Þátttaka íslenzkra alþýðumanna í
verzlun, á að nokkru levti rót sína
að rekja til vesturfaranna, og hóf sá
félagsskapur göngu ’sína í Þingeyjar
sýslu, þegar útflutningar voru sem
tilfinnanlegastir. Hann. var stofn—
aður í þeim tilgangi að bæta kjör
sýslunnar, svo menn létu af að flytja
burtu, og var markmið hans að
víkja einokuninni úr sessi og koma
valdinu í hendur fólksins. Hreyfingin
hefir blessast undursamlega: kaup—
íélögin hafa greinar um alt land og
útibú í Kaupmannahöfn, Leith og
Hamborg. Verzlanir þessar hafa
einnig með áhrifum sínum stórbætt
það, sem ábótavant var við aðrar
verzlanir, með því að auka sam-
keppni, og í gegnum það hefir vöru—
verð lækkað. Kaupfélögin eru það
bezta sýnishorn af samvinnu í ís—
lenzku þjóðfélagi. Island hefir ekki
stórauðmenn til þess að fara ofan í
ingin er mjög myndarleg, og kenslu—
skrá virðist vel valin. Því miður
gat eg ekki hitt skólastjóra, en eg
kyntist konu hans, og svo upplýsti
Lárust Rist, leikfimiskennari við
skólann, sem mörgum Vestur—Islend-
ingum er að góðu kunnur, gegnum,
myndir þær, sem hann sýndi af Is
landi 1922—23, mig um margt við—
víkjandi stofnuninni. I orði er að
bæta við námsgreinum, svo nemend—
ur geti tekið stúdentspróf og þurfi
ekki að fara til Reykjavíkur.
Laugaskólinn í Reykjadalnum hreif
mig einna mest, af öllum þeim ís—
lenzku mentastofnunum, sem eg sá. j,ag mætti nefna
Það er unglingasjcóli í sveit, sem til
Félagslif,
Trúarleg starfsenii:
Eitt af því sem Austur—Islending-
ar eiga bágt með að skilja, er hvað
mikill hiti og æsingar hafa verið í
oss bræðrum og systrum þeirra hér
vestra. út af trúmálum. Þeir eru
ekki í neinunt óeirðum út af trúar-
er orðinn aðallega fyrir fórnfýsi
bænda í Reykjadalnum og Mývatns-
sveitinni. Einhvers styrks hefir skól
inn notið frá Kaupfélagi Þingeyinga.
Byggingin er myndarleg, flestir nem
endur eru þar í kosti. Húsmunir og
útbúnaður í kenslustofum og svefn—
herbergjum er mestmegnis gefinn af
heimilum í grendinni. Byggingin er
hituð af laugum þar rétt við, og líka
er leiddur þaðan hiti til að velgja
sundpoll einn stóran, í skólanum, sem
unglingum þykir ekki litið varið í.
Enn er margt, sem vantar við þessa
stofnun, og vildi eg benda Mývettv-
ingum og Reykdælum á, þeim er
hér eru vestan hafs, að fallegt væri
að senda skólanum ofurlitla gjöf, ef
þeir hefðu nokkra dali aflögum.
A Seyðisfirði er mjög ásjálegur
unglingaskóli. Forstöðumaður haní
er Karl Finnbogason, bróðir dr. Guð
mundar Finnbogasonar. — Búnaðar—
skólinn á Eiðum er undir stjórn séra
Asmundar Guðmundssonar, sem var
prestur í Wynyard. Það er verið
1 að byggja við skóla þenna, og verður
hann áreiðanlega mjög ákjósanlegur,
þegar búið verður að framkvæma alt,
sem stjórnarnefndin hefir afráðið að
gera.. — A Norðfirði er einnig
myndarlegur barna— og unglinga—
skóli.
I sveitunum eru mentamálin, alt
að unglingaskóla, aðallega í hönd—
um foreldra og umferðakennara. Mér
heyrðist á kennurum að sama brynni
við heima, eins og hér, að beztu læri—
þess vegna sannast það, sem einn
kaupfélagsstjórinn sagði við mig, að
samvinnan þyrfti að vera Rockefeller
Islendinga. Kaupfélögin hafa styrkt
ýms þörf fyrirtæki, t. d. er verið á
Húsavík að byggja undir umsjón
Kaupfélags Þingeyinga, mjög mynd—
arlega bókhlöðu, undir sérstaklega
fullkomið bókasafn, sem þessi /fé—
lagsskapur á.
Hcilbrigðisástand, húsakynni o. s. frv.
Frá heilbrigðislegu sjónarmiði hefir
verið stórmikil framför, sérstaklega
siðan um aldamótin. Sem dæmi upp á
að barnadauði er
hlutfallslega minni á Islandi en í
Bandaríkjunum. Sjúkdómum, svo
sein holdsveiki, er því nær alveg út—
rýmt. Landsspítalinn nýi, sem nú er
langt á veg kominn, verður, þegar
hann er fullger, stofnun, sem jafnast
á við spítala hvar sem er. Allir hinir
stærri bæir á fjörðunum hafa þægileg
sjúkrahús.
Á ferðum minuni viðsvegar, bæði í
Ameríku og Evrópu, hefi eg hvergi
séð meira hreinlæti en á I slandi; eg
kom á heimili upp til hópa, einkum á
landleið minni frá Aktireyri til Aust—
fjarða, og gat eg ekki annað en dáðst
að því, hvað alt var skipulegt innan
stokks, nóg af hreinu líntaui í gesta-
rúm o. s. frv. Húsakynni í sveitum
eru víða fremur léleg; gömlu bæirnir
eru að segja af sér; en rnikið fund—
ust mér þeir huggulegri en stein—
steyptu kassarnir, sent bygðir hafa
verið hér og þar í stað þeirra. —
Burstastíllinn virðist eiga svo vel við
íslenzku tindana. F.g er dr. Sigurði
Nordal samdóma,- þar sem hann segir
að gömlu bæirnir virðist hafa vaxið
upp úr íslenzkri moldinni, en stein—
steyptu kassarnir líti út eins og ein—
hver hafi skilið þá eftir í ógáti. Yms
ir byggingameistarar á Islandi eru að
beita áhrifum sínum í þá átt, að
byggja steinsteypuhús í burstastíl, og
er líklegt, að sá byggingamáti nái
hylli fólksins. Nú er verið að
byggja einn þesskonar bæ á Berg—
þórshvoli.
Island er ekki lengur fráskilið sam
bandi við umheiminn. Það kemur
HVERNIG ER
ELT.
LESIÐ MIÐANN Á FLÖSKUNNI. HANN
SKÝRIR ÓTVÍRÆTT FRÁ ÞVÍ.
W34
mm cí, rc, ch oý r»\ rc, rt; />\ /tvrit wne, /»v rn /tv rtv; >s r>\ on i t\/»s s
ALIFUGLAR til
JOLANNA.
Miklar birgðir úr að velja. Sanngjamt verð.
KALKÚNAR
GÆSIR
ANDIR
HÆNSNI
NAUTAKJÖT
KÁLFSKJÖT
SVÍNAKJÖT
LAMBAKJÖT
ALLAR TEGUNDIR AF FISKI OG SKELFISKI
Fljót afgreiðsla -- Bestu Vörur
G. F. DIXON
Simi: 27 045
591 SARGENT Ave.
horni Sherbrooke.

♦*♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦.♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Sargent Meat Market
890 SARGENT AVENUE
ÁGÆTIS KJÖT OG MATVARA
ALLAR TEGUNDIR AF ALIFUGLUM
Komið 02 skoðið Jólavörurnar
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
A. S. Bardal
Útfararstjóri
Skrifstofa og útfarar§tofa:
843 SHERBROOKE STREET
WINNIPEG
TALSÍMI: 86 607
ekki ósjaldan fyrir, að fólk hlustar
sama kvöldið á ræður frá London,
söng frá París, og ef það vill bíða
til miðnættis, getur það heyrt kvöld—
músíkina frá New York yfir víð—
boðið. Island er sex klukkutímumrá
undan New York, hvað klukkuna
snertir, svo að það verður löng vaka
heima á Fróni, þegar fólk vill hlttsta
á t. d. Metropolitan Opera t New
York. Víðboðsstöðvar á Seyðisfirði
ertt sérstaklega góðar.
Gamla Island fylgist með tímanum,
og mun, eftir því sem árin líða,
auka meir og meir framfarir til blesj
unár fyrir land og lýð.
New York 7. des. 1926.
Thorstína SL Jackson.