Heimskringla - 18.07.1928, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 18. JÚNÍ 1928
Frá Vestur-íslendingum
Fyrirlestur eftir Andrés J. Straum-
land; fluttur í nokkrum stöðum
á Islandi sumariS 1927.
I.
Inngangur.
Eitt er þaö land, er hefir kom-
iö meira viö sögn ísl. þjóöar en
nokkurt annaö land i heiminum, að
má að vísu segja, að þessum mönnum
hafi verið það fyrir beztu að flytja
vestur. Hér heima hefðu þeir ef
til vill aldrei komist úr kreppu kot-
ungsskaparins. — En það gerir ekki
málstað okkar betri.
II.
Nýja Island.
Eg skal þá ekki deila meira á
hreppsnefndirnar, en bið ykkur að
fylgja mér í huganum til fyrirheitna
landsins, Canada. Þangað fóru
flestir, þótt margir færu einnig til
Danmörku einni undanskilinni. Þetta Bandarikjannaj einkum tii Noröur
land er Kanada í Vestur-Ameríku.
Það eru ekki meira en rúm fimtíu j ingabygð.
ár síðan að hinar viðáttumiklu slétt-
ur Vestur-Canada voru að mestu
Dakota. Þar er allfjölmenn Islend-
Eins og eðlilegt er, viidu Isl. er
vestur fluttust til Canada, búa sam-
leyti óbvgðar af öðrum en Indíán- [ an, en ekkj vera dreif5ir unl allt.
um. Þá er það, sem innflutningur ^ Héraðið er valið var af leiðtogum
þangað hefst í stórum stíl, enda var þeirra — sem aðallega voru þeir
ekkert tilsparað að laða fólk að land I Sigtryggur Jónasson, seinna þing-
Heitið var gulli og grænum |maSur og ríkisstjóri, og enskur mað
ur, Taylor að nafni, — var við
Winnipegvatn skamt norður frá
Winnipegborg.
þótti. ag 14 þa járnbrautin og lengra ekki.
verk þag sem eftir var ferðarinnar urðu
ínu.
skógum, af postulum, er sendir voru I
út til mannaveiða. Allir kannast
hér við vesturfaramiðlana, eða vest-
urfara-agentana, eins og þeir voru; Fylkið, er hérað þetta liggur í,
venjulega kallaðir. Þeir gengu hér heitir Manitoba. Er það Indíána-
um byggðir eins og gráir kettir, ^ ma]; 0g þýgir “land hins mikla anda”
nokkuð fyrir aldamótin, heitóiku Winnipeg, sem líka er Indíánamá!,
hugi manna, og smöluðu fólkinu i 0g hvað þýða “forarpollur” var þá
stórhópum vestur á slétturnar í a5eins lítið þorp. Nú telur hún
Canada. Þjóðræknir menn litu | nokkuð yfir 200 þúsund íbúa. Þang-
þessa. niiðlla óhýru auga,
þeir óþarfir gestir, hafa illt
með höndum, og grunuðu að þeir innflytjendur, eða emigrantarnir,
væru ekki sem sannsöiglastir, er þeir eins og þeir voru venjulega kallaðir,
voru að lýsa fyrir mönnurn hve dýrð ag fara á stórum flat-botna bátum,
legt væri það líf, er biði þeirra eftir á, er nefnist Red River, þ. e.
vestanmegin hafsins. Þessi gremja Rauga. Hafa það víst verið frem-
gegn vesturfaramiðlum varð stund- ur leiðinleg farartæki. Og yfir-
um svo megn að þeir vorti hrópa^ ]eitt má segja að vesturfarar væru
ið niður, er þeir vora ab talá. Öann-. fjuttir líkt ogf kvikférlaður, hvað
leikurinn er ltka sá, að þótt segja allan aðbúnað snerti, eftir því seni
megi mikið og margt um landgæði mer hefir verið sagt.
á sléttum Canada, þá voru lýsingar
þessa miðla svo fullar af skrumi, að 1 september mánuði 1875 tóku ís-
úr hófi keyrði; enda voru þeir leigð- lenzkir vesturfarar land við Winn-
ir af Canadastjórn til þess að gera ’f^gvatn, á þeim staö er þeir bygðu
allt sem girnilegast í augum manna, þ°rP'ð Gimli; sem lengi framan af
hvað sem sannleikanum leið. Þessu var al-íslenzkur bær, þótt þjóðerni
hefir Matth. Jochumson lýst vel í se nokkuS farið aö blandast þar
leikriti sínu “Vesturfararnir,” þótt nána. A Gimli mintust Vestur-Is-
hann auðvitað — þar sem um gam- iendingar 50 ára landnámsafmæli-j
anleik er að ræða — geri meira sins sumarið 1925. Var það all-
úr skruminu en verið hefir. fjölmenn samkoma og myndarleg,
þótt undirbúningur væri stuttur og
Þessum viesturfaramiðlum bættust dnogurj ag domi margra þjóðrækinna
líka góðir liðsmenn þar sem voru metnaðarmanna vestur þar.
hreppsnefndirnar. Eins og allir
vita, liggja þær kvaðir á íbúum Þarna settu Islendingar á stofn
hvers hrepps, að sjá fyrir þeim, er nýlendu er þeir kölluðu Nýja Is-
ósjálfbjarga verða í hreppsfélaginu. land. Höfðu þeir íslenzkt skipulag
Nú kom það fyrir í þá tíð, eins-og um sveitastjórn og annað, Og er það
það kemur fyrir enn í dag, að fá- eitt út af fvrir sig m.iög merkilegt
tækir menn fóru að ráðum (gamla atriði í landnámssögu Vestur-Islend-
Jave, er hann sagði að ekki væri það inga.
gott að maðurinn væri einsamall. ..............
_ . , , , , Hvermg er nu utlit landsins er
Þeir festu ser konu og gengu í
hjónaband, þrátt fyrir lítil efni til
að reisa bú. — En það var svo sem þag er fljótt að segja, að lands-
ekki nóg með það að þeir kvonguð- ]ag, þar er a]ger mótsetning þess er
ust, heldur áttu þeir barn á hverju maður a ag venjast hér heima. Hér
ári, þar til hópurinn var orðin svo gnæfa hnarreist fjöll við himin, en
stór, að þeir gátu ekki staðið straum úthafiS ólgar við sanda. Augun
af honum og allt fór á sveitina. geta hviit sig vig fjon \ fjarska, og
Þessir fjörmiklu menn voru öllum tilbreytingarmikla náttúrufegurð.
hreppsnefndum til mikillar skaps- yestra er ekkert nema tilbreytingar-
raunar og angurs. Þeir fjölguðu ]aus siéttan, svo langt sem augað
mannkyninu í trássi við alla hrepps eygir; engin fjöll, ekkert haf, engin
pólitík og sveitaþyngsli, enda voru hamra heRj eða jökulbungur; ebgin
þá ekki komnir þeir miklu upplýs- brimgnýr eða fossaniður. Eg veit
ingatimar, er við nú lifum á. Vest- að margt isienzkt auga hefir tiðum
urfaramiðlarnir konm því til hrepps- hvarflað út yfir sléttuna og leitaö
nefndanna, sem frelsandi englar. eftir þvi viðnámi, er þar er hvergi
Þarna var tækifærið til að losna við ag finna _ Þó er ekki svo að
allan þennan vandræða hóp. Bezt skj|ja ag Canada hafi enga fegurð
að senda allt skittið til Ameríku! ag hjðða a þessum slóðum. Sú feg-
Og það var óspart gert. Að þeir urg ]iggur bara í öðru en íslenzk
væru að svifta landið miklum verð- náttúrufegUrð. Hér er það aðal-
mætum, að þeir voru að rífa upp jega nliki]fengUr útsýnisins, er mest
nýgræðinginn og fleygja honum töfrar augað. Þar þarf maður að
burtu, það datt hreppsnefndunum horfa nær ser, a skógar-runna og
auðvitað aldrei í hug. Þessum hag- ,blómabeð. p^T eru til fagrir
fræðingum (!!!) gat ekki hug- skemtigarðar, en Islendingurinn, sem
kvæmst það, að í barni, er alið væ^i nýkominn er að heiman, kann þar
upp á sveit, gæti það manrigiidi fóig- ekki við sig. hann langar til að
ist, að það bongaði sig að veita þvi ýta trjánum til hliðar; hann þrátr
gatt uppeldi, og halda pvi kyr. u i fjon 0g da]j, haf og strendur. Hug-
landinu. Fvrir vestan haf rak ée urinn e r mótaður af íslenzkri nátt-
mig á marga efnilega mer.n er á drUj eins 0g. segir \ hinu gull-fagra
þennan hátt voru þangað komnir; kyæðj gt G Stephánssonar:
menn, er hvert þjóðfélag gæti talið
flutt var til ?
sér gróða að. Þá skildi ég það,
hvílíkt afhroð Island hefir goldið
sökum hinnar heimskulegu út-
fliutn i/ng(s pó 1 i llikur hreppsne f rídanna,
og rangsýnis þeirra, þegar þeir voru
að meta manngildi til peninga. Hitt Frænka eldfjalls og íshafs,
“Þótt þú langförutl legðir
sérkvert land undir fót,
bera hugur qg hjarta
samt þín heimalandsmót.
sifji árfoss og hvers,
dóttir langholts og lyngmós,
sonur landvers og skers.”
Þá er ekki minni mismunur á
loftslaginu. Hér er eins og menn
vita, eyja loftslag, litill vetrarkuldi
og litill sumarhiti. Þar er megin-
landsloftslag, mikill vetrar kuldi og
mikill sumarhiti. Það er » heldur
engín smáspölur frá austurströnd1
Canada, þar sem tekið er land, inn
á slétturnar þar sem landar okkar
búa, 2 1-2 sólarhring er verið á eim-
lest frá Quebec til Winnipeg. Eg
man að mér var löngu farið að
þykja nóg um að láta eimtröllið
þjóta með mig allan þennan tiíma,
beint inn í landið, lengra og lengra
iburtu frá hafinu. Þá fann ég hve
hafið á mikil itök í huga mínum.
Mér fanst það verða að kærum
vini, er ég væri að kveðja, fengi
ef til vill aldrei framar að sjá.
Mig minnir að Magnús Jónsson
docent geti um það í bók sinni:
“Vestan um haf,” að ef þessi leið
væri farin ríðandi á islenzka vísu,
með tvo til reiðar, þá yrði maður
um 3 mánuði i ferðinni að sumarlagi.
A þessu skilst bezt um hve geysi-
mikla vegalengd er að ræða.
III.
Erfiðleikar.
Það er hætt við, að margur, er
lagði trúnað á skrum vesturfara-mið!
anna, hafi hugsað sér lífið vestur
þar á nokkuð annan hátt er raun
varð á. Ekki svo að skilja að land
ið sé ekki sæmilega frjósamt. Þór-
ólfur smiör hefði efalaust talið
smjör drjúpa þar af hveriu strái.
En frumbyggja lífið er erfitt, Og |
það hvgg ég, að islerizkir vesturfar-
ar hafi fengið að reyna í fullum
mæli. Það var um haust, er þeir
settust að á Gimli, og fyrsta verk
þeirra var að koma sér upp skýli
yfir höfuðið. Kofarnir er þeir
bygðu voru igerðir úr trjábolum, er
fletir voru höggnir á, og í rifurnar
var klest leiri. Það má nærri geta
að þessi húsakynni hafi ekki verlð
vistleg eða hlý, en “landinn” var
ýmsu misjöfnu vanur og þarna hafði
han þó það, er svo oft hafði skort
heima. Það var eídiviður. Nóg
var af viðnum, og engin þörf að
spara. Héðan að heiman voru
líka margir vanir löngum og erfið-
um lestaferðum, enda fengu þeir,
fyrst í stað, að kenna á erfiðum
samgönigum í þessu nýja heimkynni.
Tveggja daga ferð var til Winnipeg
á þeim farartækjum er þeir höfðu.
Járnbraut var þá engin, og flestir
höfðu aðeins jixa til aksturs, því
hestar voru svo miklu dýrari, að
aðeins hinir efnaðri gátu kevpt þá.
Þá þurftu þeir að ryðja skóginn
og brióta landið til ræktunar. Til
þess fengu þeir hjálp hja stjórninni,
jarðræktartæki og annað. Annars
hafa Islendingar, er búsettir hafa ver
ið nálægt vötnunum í Qanada, lagt
mikla stund á fiskiveiðar. Er í
vötnunum gnægð fiskjar. Þykja
landar yfirleitt duglegri fiskimenn
en jarðræktarmenn.
Eftir að íslendingar voru nýseztir
að þarna, heimsótti þá vondur gest-
ur. Það var bólan. Hún geysaði
meðal þeirra og var mannskæð. Var
þá Nýja Island sett í sóttkví, er stóð
yfir í marga mánuði. Allan þann
tíma gátu Islendingar engar sam-
göngur haft við Winnipeg, og mér ]
skilst að þeir hafi að mestu leyti
verið settir á guð qg gaddinn, þarna
úti á sléttum; að þeir hafi mátt
heyja b'aráttuna einir og hjálpar-
litlir. Þegar sóttbannið var sett á
voru margir Islendingar frá Gimli
við atvinnu í Winnipeg. Sumir af
þeim voru kvæntir, og allan þann
tíma er sóttbannið var á fréttu þeir
ekkert af konum og börnum. Heim-
koman varð köld hjá sumum; ef til
vill var þá allt dáið, konan og börn-
in, — ég heyrði getið um slík
dætni. Það má segja um landa
vestra, að þeir hafi gengið í gegnum
manga eldraunina á frumbýlisárum
sínum, og efalaust mætti um það
rita stóra bók. F.n sennileg'a er
þetta þá mesta eldraunin, enda mint-
ust gamlir landar þeirra tíma með
sorgarsvip, en þó jafnframt stolti.
Þeir vita að þeir hafa staðist eld-
raunina, eins og sæmir norrænum
mönnum.
IV.
Lítilsznrðing á lslcndingum.
Það er ekki hægt að segja, að
íslendingar, er vestur fluttust hafi
verið í miklu áliti hjá þarlendum
mönnum fyrst í stað. Það var,
satt að segja, litið niður á þá eins
og skrælingja. Þeir voru látnir
vinna verstu verkin, og almennt kall-
aðir “The dirty Icelanders.”(Skítugu
Islendinig'ar.) Það var farið með
þá eins og skepnur. Almennt var
að ungar stúlkur er komu héðan að
heiman, voru sendar eitthvað út í
buskann, til að vinna fyrir lítið eða
ek'kert kaup hjá ensku fólki. Og þið
getið írilyndað vkkur hvernig lííið
hefir verið hjá þessum íslenzku dala
börnum, er komu úr svo undur ó-
líkum heimi, til þjóðar, er ekki skildi
mál þeira, og leit niður á þær eins
og vinnudýr. Merk íslenzk kona
er flutti til Canada 19 ára gömul hef-
ir sagt mér að þá hafi hún verið
send í eina slíka vist, og að það
hafi liðið meira en ár, þar til hún
vissi hvar foreldrar hennar voru1
niðurkomnir. Mig minnir að hún 1
sæi engan Islending á því tímabili.
Sumar stúlkur hurfu alveg, og spurð
ist aldrei til þeirra.
V.
Núverandi álit á löndum.
En Islendingar sýndu það brátt,
að þeir eru af igóðu bergi brotnir.
Það leið ekki á löngu þar til þeir
höfðu rekið af sér ónefnið “The
dirty Icelanders” og áunnið sér heið-
ursnafnið “The smart Iceland-
ers.” (Hinir snjöllu Islending-
ar.) Þeir hafa sýnt það
að þeir geta boðið enskinum út á
hvaða sviði sem er. Því var t. d.
veitt sérstök eftirfekt, hve íslenzkt
námsfólk gat sér góðan orðstír við
skólana. Nú eru Islendingar al-
ment viðurkendir sem einir hinna
beztu innflytjenda til Canada, og
það ber þar einkennilega mikið 4
þeim, í tiltölu við mannfjölda. Is-
lendingar vestra geta nú teflt fram
úr sínum flokki vel þekktum mönn-
um vestur þar, sumum meira að segja
mjög frægum; bæði læknum, lög-
fræðingum, stjórnmálamönnum, alls- j
konar vísindamönnum, kennurum við |
skóla o. s. frv. o. s. frv. Allir vita
t. d. að hinn frægi landkönnuður,
ViHhjáimur Stefánsson, er Vestur-
Islendingtir. Þá má einnig geta
þess að einn Islendingur vestra hef-
náð hinni m.iög svo eftirsóttu tign
að verða ráðherra. Sá maður hét
Thomas Johnson. Hann var dóms-
málaráðherra í Manitoba á stríðs-
árunum, og var það í almæli, að
ihann hefði að réttu lagi átt að vera
forsætisráðherra, enda verið það í
raun og veru. Forsætisráðherrann j
var aldraður maður, og hafði sig
lítt í frammi. Thomas sýndi það
strax að hann var atkvæðamesti
maður stjórnarinnar, og hann réði
þar mestu, að því er sagt var. Að
hann hlaut ekki forsætisráðherra
embættið, mun einungis hafa gert
hinn brezki þjóðarhroki, er ekki
gat þolað það, að Islendingur yrði
æðsti maður fylkisins.
Þá hafa íslendingar vestra unnið
sér það álit, að vera taldir hraustir
menn og mjöig hugdjarfir. Ekki
alls fyrir löngu sagði canadiskt blað
frá manni, er ráðist hafði vopnlaus
á bankaræningja vopnaðann, og með
snarleika sínum og fífldirfsku kom-
ið í veg fyrir ránið. Maðurinn
særðist hættulega af skoti úr byssu
ræningjans en slapp þó lifandi og
var græddur. Við frásögnina af
þessum atburði bætir blaðið þeirri
athugasemd, að til slíkrar fífldirfska
sem þessarar, hefði engum manni
verið trúandi nema vitskertum manni
— eða Islendingi. Maðurinn var
ekki vitskertur, hann var Islcnding-
ur.
---------X--------
Yfirlýsing frá Bfaine til
heimferðarnefndarinnar
Blaine, Wash.,
June 30th, 1928.
I, H. E. Johnson first 'being duly
sworn deposes and says; that thc
attached list of signatures of names
is a true and correct copy of tha
inclosed declaration of sentiment a-
mong the Icelandic population of
Blaine, Washington, concerning á
certain money grant from the Cair-
adian Authorities for a national
celebration to be held in Iceland ih
1930.
H. E. Johnson.
State of Washington ) ss
County of Whatcom (
THIS IS TO CERTIFY, that on
this 30th day of June, 1928, before
me the undersigned, a Notary Pub-
lic in and for the State of Wash-
ington, duly commissioned anc!
sworn, personally came H. E. John-
son, to me konwn to be the individual
described in and executed the with-
in instrument, and acknowledged t»
me that he signed and sealed the
same as his free and voluntary act
and deed for the uses and purposes-
herein mentioned.
Robcrt H. Smith,
Notary Public in and for the
State of Washington, residing-
at Blaine.
¥ * *
Þar isem mótstöðumenn heimfar-
arnefndar Þjóðræknisfélagsins leitast
við að afla sínu máli fylgis með und-
irskriftum:
Oig með því að þvílíkt umburðar
skjal hefir þegar verið undirskrifað
; S K 1 FT 1 D
YÐAR FORNFÁLEGU HÚSGÖGNUM
j Skiftið óþörfum og úr sér gengnum húsbúnaði upp í j j nýjan. Símið eftir matsmanni vorum. Páið hæsta verð i
fyrir. Þér getið látið gömlu húsgögnin ganga upp í
j þau nýju.
Viðskiftatími SÍMI 86 667 Húsgögn
8:30 a.m. tekin í
til 6 p.m. Laugardögum J.A.Banfield skiftum seld i sérstakri deild
opið til LIMITED með góðum
kl. 10 p.m. i«»^<, — U —u —u —u — 492 Main Street. kjörum.
Tyee Magnesite
Stucco
OG
Eureka litað cement stucco
eru hvorutvaggja búin til hjá
TYEE STUCCO WORKS
Fylgið reglum vorum við notkunina, og
mun árangurinn þá ekki bregðast.
Ef þér hafið ekki lista vorn, þá kallið upp
82 837, eða finnið oss að máli að
264 BERRY STREET,
Norwood, Man.
fisæwffiæffiffiffitfitfitfiyfiSfiaiifiifiifiUiifiifiifiyfiifiifiifiiH
.. i»..nii...i^ i
EIGIÐ ÞÉR VINI A GAMLA LANDINU
ER VILJA KOMAST TIL CANADA?
SJE SVO, og langi yðuír til þess aS hjálpa þeim
hingað til lands, þá komið að finna oss. Vér
önnumst allar nauðsynlegar frájmkvæmdir.
ALLOWAY & CHAMPION, Rail Agents
UMBOÐSMENN ALLRA FARSKIPAFJELAGÁ
607 MAIN STREET, WINNIPEG SIMI 26 S61
Etfa hvfr umhofifimatiar CANADIAN NATIONAL nem er.
TEKIÐ Á MÓTI FARÞEGUM VIÐ LANDGÖNGU OG Á LEIÐ TIL ÁFANGASTAÐAR
FARBRÉF
FRAM OG
AFTUR TIL
allra staða
í veröldinni