Heimskringla - 18.07.1928, Síða 6

I. BIiAÐSlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 18. JÚNÍ 1928
Fjársjóða-
hellrarnir.
'i Séra Magnús J. Skaptason, þýddi.
Það voru þar steinbekkir hér og hvar,
handa þeim sem þurftu að bíða þar, og stein-
borð var í miðju herberginu, og jámdyr voru
þar á enda herbergisins. Þar stóð maður
einn, ákaflega tignarlega búinn, að villumanna
sið. I hendi sér hélt hann á staf og var nafn
guðsins, sem við vorum famir að verða svo
kunnugir, letrað á húninn. Fylgdarmaður
okkar hneigði sig fyrir honum niður að gólfi
og breiddi út báðar hendur, og beið þannig
þangað til hinn hátíðaklæddi prestur sagúi
honum að bíða sín í fordyrunum þangað til
hann fengi frekari skipanir. En svo snéri
hann sér að okkur, og sagði á spönsku:
“Fylgið mér, herrar mínir.”
Við höfðum búist við því að sjá þar hirð
mikla af prestum, ráðunautum þeirra og
vandamönnum höfðingjanna, en ég er efins
um það, að nokkur okkar hafi getað ímynd-
að sér það, sem nú bar oss fyrir augu, er vér
komum inn. Við komum þar inn í voðalega
stóra höll, háa og víða. Var loftið uppi yf-
ir höfðum vorum allt útskorið með stórfeld-
um myndum, og stóðu risavaxnar myndir
undir hvelfingunni, því að hvelfing þessi hin
mikia, var há í miðjunni, en gekk niður bæði
til hliða og stafna, og þar stóðu hinar tröil-
auknu myndir, undir henni á alla vegu. Var
hver mynd eður líkneski um 40 fet á hæð, en
að tölunni voru þarna margir tugir staða þess
ara. En í miðju herbergi þessu var mynd af
hinum heilaga guði þeirra, Icopan, og sat
hann á stól, eins og hið tröllstóra líkneski
í musterinu. Virtist líkneski þetta vera af
málmi, og var annað hvort þykk húð af gulii
utan á því, eða það var allt gert af skíru
gulli eins og myndin sem átti að gæta fjár-
hirzlanna, sem við áður höfðum brotist inn í.
Augu myndarinnar voru gimsteinar tveir,
stórir, og voru þeir svo dásamlega vel sett-
ir í augnatóptimar, og störðu á oss, er vér
gengum til og frá. En ekki var þar nema
■eitt ljós í enda herbergisins, og urðu augu
vor að venjast við birtuna áður en að við gæt-
um vel greint það, sem inni var. En and-
.spænis okkur sátu tveir tugir manna, óhreyfan
:legir, og voru klæði þeirra mjög tiguleg, en
þó hálf villimannleg. En svipur þeirra var
þannig að ef þeir hefðu stokkið upp, og ráð.
ist á móti okkur, grenjandí af reiði, þá hefði
okkur þótt fullilt að mæta þeim. En þessi
dauðaþögn þeirra var líka voðaleg. En víð
vorum svo langt frá þeim, að við gátum ó-
gjörla séð andlit þeirra; en það gátum við þó
séð, að meiri hluti þeirra voru hvítskeggjaðir
menn, sem benti á það, að Mayaþjóðin hafði
þá skoðun, að maðurinn yrði vitrari með
aldrinum, eða þá að vegurinn til mikilmensku,
væri langur og erfiður.
“En því halda þeir ekki áfram með það,”
hvíslaði ég að Wardrop; en hann svaraði:
“Þeir eru að bíða eftir einhverju. Hvað
'er þetta þarna í myrkrinu, við fætur guðs-
ins?”
Eg leit þangað og sá þar einhvem hvít-
an blett eða hrúgu, en svo hreifðist það og
varð að mannsmynd, sem kraup á knén, eins
og hún væri að biðja fyrir sér, og reis svo
hægt á fætur, og hneigði sig svo djúpt fyrir
líkneskinu, og snéri svo einlhverri vél í því, en
á sama augnabliki varð allt herbergið ljóm-
andi af ijósum. Urðum við steinhissa að sjá
þetta því þarna glóðu geislarnir á glampandi
herklæðum og gulli því, sem skreytti þau.
En svo sáum við líka að veggirnir á milli
myndanna voru allir útskornir með helgirún-
um, og á veggnum sem næst okkur var virt
ust rúnirnar vera nýlega skomar, og var þar
næst steinninn, óskorinn og sléttur, og grár,
sem annað grjót.
“Þetta eru úrskubðir þeirra og dómar,
skomið á bjargið,” sagði Wardrop; en ég var
svo sokkinn niður í það, að virða fyrir mér
andlit manna þessara, sem myndu gera út um
<örlög okkar, að ég hafði engan huga á þessu,
sem þeir höfðu ritað á steininn, eða réttara
bjargið.
Og sannarlega var það sem við sáum allt.
annað en hughreystandi. Og þegar ég leit
frá einum til annars, þá sá ég ekki hjá nein-
um þeirra vott um meðaumkun, eða miskunn-
semi; út úr hverju andliti skei* ilskan og
miskunarlaust hatur. Presturinn var öini'
maðurinn sem klæddur var hvítum kjól, og
hafði hann legið á grúfu frammi fyrir líkn-
eskinu, en nú snéri hann sér að okkur og brá
mér við og gleypti hveljur, er ég sá að mað-
urinn var Ixtual. Flaug þá vonarneisti í
huga mér, þó ég sæi nú fyrst að ég hafði
aldrei skilið hann, og ekki komið nærri hugs-
unum hans. En þá kom mér til hugar að
einu sinni hafði hann tekið í hönd mér, og
vináttan skein iþá úr augum hans, er hann
sagði:
“Hugsanir okkar eru ólíkar, og trú okk-
ar er ólík, og hyldýpisgjá á milli okkar. En
það verð ég þó að segja þér, að þú ert heið-
arlegur maður, sem þekkir ekki svik eða
pretti.”
Og einhvernveginn fór ég nú að vona, að
hann myndi hafa þessa skoðun, og beita valdi
sínu til þess, og hjálpa okkur, þegar við
þurftum þess svo sárlega við. En þó ég liti
í andiit honum þá gat ég ekert séð þar ann-
að en alvöru og ósveigjanlegt áform.
“Frammi fyrir yður, þér Mayaprestar
standa nú þeir, sem brotist hafa inn í hina
heiiögu borg,” sagði hann; ekki með háum
rómi, en með djúpri röddu, sem smaug í gegn
um hellrana, þessa hellra sem ég efast ekki
um, að höfðu verið fórnarstaður margra
manna, sem höfðu óefað verið miklu saklaus-
ari en við vorum. Og stundum kemur mér
til hugar að undrast yfir því, hvort það fylgi
hjátrú innfæddra maínna í Mið-Afríku, að
svæðið eða bletturinn, þar sem sorgarleikurinn
fer fram, verði gagnsýrður af sorgarleik þess-
um, svo að honum fylgi þessi skelfing til
eilífðar. Var það þessvegna að mér kom
snöggvast til hugar, myndin af grátandi
stúlkum, sem voru svo ungar að þær voru börn
að aldri, og voru bundnar hörðum böndum á
altarinu frammi fyrir líkneskinu af guðinum.
Icopan; en uppi yfir þeim stóðu æstir og
grimmir prestar með uppreiddann sláturhníf-
in í höndum. Þetta getur vel verið, því ég
held að ég hafi tapað af sumum orðunum.
sem Ixtual sagði á Mayatungumáli, sem þeir
ætluðust ekki til að við skildum. En ég
náði aftur því, sem hann sagði þar á eftir:
“Og þessvegna heimtar kynflokkur okk-
ar og hagsmunir, sem ættu að standa ofar
kærleika, eða hagsmuna eða nokkurra ann-
ara hvata, að þér skulið sjálfir gera út um
afdrif þessara manna. Æðsti presturinn,
Manco, mun nú segja yður allt það sem vér
vitum um þá.”
Ixtuai stansaði nú, krosslagði hendurnar
á brjóst sér, og hallaði sér aftur að fótpallinl
um, og festi augun á gólfið, en ekki hafði
hann litið til okkar.
Nú reis hans hátign Manco, upp, og gekk
mjög alvarlega inn á gólfið mitt, hneigði sig
fyrir myndinni af Icopan, rétt eins og hann
kallaði hann til vitnis um framburð sinn, og
sagði með fagurri röddu, stillilega frá því,
sem við vissum þá þegar, hvernig hefði kom-
ist upp um okkur. En þegar hann var bú-
inn að skýra frá því, þá stansaði hann
snöggvast og sagði, mér til mikillar undrun-
ar:
“Eg hef talað við þessa menn, og er því
fær um að fella dóm í máiinu, þar sem ég hef
lifað með þeim. Og því segi ég yður nú
þetta: að þeir hafa ekkert illt í huga til ykk-
ar. Þessi hinn mikli maður er lærður vel,
af göfugum ættum, hugsunarríkur, og vel
mentaður maður. Væri hann af okkar þjóð-
flokki þá myndum vér virða hann og elska.
Eg þættist vera lánsmaður ef ég gæti kallað
hann vin minn. En hinn minni maður, sem
hreyfist h'kt og hinn svarti jaguar, er maður
sem er kunnugur hinum viltu óbyggðum.
Hann hefir barist við menn og dýr og veit
ekki hvað ótti er. Hann hefði getað verið
hermaður og ég efast ekki um, að hann hefði
verið hraustur og úrræðagóður. Hann er
góður að vinna með heilanum, og fljótur að
hugsa þó að hann hugsi ekki djúpt, en er laus
við ást og hatur. Menn óttast hann fyrir
það, að hann er bæði fljótur og skarpur að
hugsa. Og hann er maður sem myndi haida
loforð sín, þó að það kostaði hanrt lífið, ef
að hann hefði lofað einhverjum einu eður
öðru. Stóri maðurinn myndi gera hið sama.
Hann myndi aldrei rjúfa loforð sín, þó að það
kostaði iíf hans. Liðlegi dökki maðurinn er
hermaður úr eyðimörkinni, sem lifir fyrir það
eitt að þjóna trölivaxna manninum, sem er
húsbóndi hans. Hann er voðalegur, sem
viitur úlfur, og engu miskunnsamari, en hann
hlýðir stóra manninum, rétt eins og hann
væri hin hægri hönd hans. En nú vil ég
segja yður það, að þessir þrír menn vita of
mikið, og þeir mega ekki sleppa frá okkur.
Þeir hafa neitað að gangast undir lög vor, og
vera hér með oss það sem eftir er æfi þeirra.
og trúbrögð okkar. Þetta er allt það sem ég
get sagt ykkur, prestar góðir.”
Hann settist nú niður, og var varla sezt
ur, þegar maður einn stökk á fætur, sem óð-
ur væri, eða eins og hann hefði ekki getað
haldið þolinmæði sinni í skefjum. Var nef
hans stórt sem á fállca, hoiar kinnar og grimd
arleg augu, og skein hatrið úr þeim —
“En hversvegna erum vér þá að eyða
tímanum í þetta starf? Erum við af Maya-
þjóðinni, eða erum við orðnir ættlerar hennar,
og þorum ekki að taka til starfa? Það er
aðeins um eitt að gera. Þessir menn hafa
orðið kunnugir leyndadómum vorum, og þeir
verða að deyja! Eg heimta dauða þeirra—
núna — undireins.”
Hann hefði vafalaust haldið áfram ef ao
Manco hefði ekki tekið í strenginn og skír-
skotað málinu til Ixtual, sem greip fram í
fyrir honum og sagði, ofur rólega, rétt eins og
dómari fyrir rétti:
“Ilans hátign Manco, ætlar að tala
meira um þetta.”
“Eg er presturinn sem hefði átt að á-
kæra þessa menn, og ég hef aldrei sagt að
þeir hafi verið að hnýsast inn í leyndarmál
okkar,” sagði Manco.
“En hvernig komu þeir þá hingað?”
spurði maðurinn sem vildi hafa líf okkar.
“Þeir hafa rekist hingað héld ég, rétt
eins og menn rekast um alla jörðina,” sagði
Manco, ofur rólega. “Að grafa upp leyndar
dóma ber vott um vondar hvatir og áform, en
mér vitanlega höfðu menn þessir engin vond
áform, þegar þeir fyrst komu til lands þessa.”
“Það,” sagði þá ræðumaðurinn, “breytir
ekki vitundar ögn þessu máli. Það þarf
ekki aðra ástæðu en þá, að þeir eru hér, og
neita að ganga að þeim einu kostum, sem
þeim bjóðast. Það er alveg nóg — þeir verða
að deyja. Eg krefst þess, að það sé gert
út um það nú þegar.”
Hann sletti sér nú aftur í sætið, og mað-
urinn sem næstur honum sat, reis á fætur, og
var hann æstur, sem félagi hans, og heimtaði
að við værum af lífi teknir. Svo kom hver
á fætur öðrum, þangað til sjö höfðu staðið
upp og heimtað aftöku vora, og fór okkur nú
að lítast illa á, því að einlægt varð útlitið
verra og verra. En þá stóð loksins upp æru-
verður gamall maður, og sagði:
“Það gerir minnst til hvað menn kunna
að hugsa hér,” sagði hann ofur rólega; “því
að ég er orðinn of gamall til að fara eftir
nokkru öðru en minni eigin samvizku, og því
sem hún segir mér; og hún gefur mér þá að-
vörun, að Mayaþjóðin sem við erum að stofna,
getur aldrei þroska fengið, ef að grunnurinn
sem hún er byggð á, er ataður með saklausu
blóði. Og ég lýsi yfir þeirri skoðun minni,
að menn þessir séu saklausir af því, að hafa
komið hingað í illum tilgangi. Mér þykir
það leitt að þeir vilja ekki ganga í félag vort
af fúsum vilja, og hjálpa oss með viti 1 því
og fróðleik sem þeir hafa iært í heimi þeim
sem flestir af oss þekkja ekkert til. Og þess
vegna hryggir það mig, að ég neyðist til að
leggja það til, að þeim sé haldið hér sem
föngum, það sem eftir er æífi þeirra; en æfi
þeirra hjá oss verður eftir því hvernig þeir
hegða sér hjá oss. En blóðsúthellingu er ég
algerlega mótfallinn. Dagar blóðfórnanna
eru um garð gengnir.”
En nú heyrðist hreyfing, og kom þar fram
annar maður, gamall og göfugur, og mælti
með lífi voru, og á eftir honum reis upp hver
maðurinn á eftir öðrum þangað til að þeir
voru orðnir sex, og allir voru þeir prestar. Eg
fór nú að verða vonbetri, og leit til Wardrops,
sem sat þar hreyfingarlaus, eins og hann
hefði ekki skilið eitt einasta orð af því sem
fram fór, og frá honum leit ég til Beni Hass-
an, sem horfði hinum tinnusvörtu augum sín-
um hingað og þangað, þar sem mennirnir
voru að pískra saman um það, hvort þeir ættu
að drepa okkur nú þegar, eða láta okkur
lifa.
Átján menn af þeim tuttugu og tveimur,
sem í herberginu voru höfðu nú greitt at-
kvæði og voru atkvæðin jöfn. Þenslan á
taugum mannanna varð nú harðari og harð.
ari. Stóð þá upp prestur einn hökulskrýdd
ur og sagði:
“Dauðann skulu þeir hijóta. Þá er okk-
ur óhætt; ekkert annað dugar,” og settist
svo niður aftur.
Tuttugasti maðurinn beið stund nokkra
áður en hann reis upp og krosslagði armana
á brjósti sér, og var að hugsa. En þá fóru
hinir að ókyrrast og störðu á hann, eins og
þeir vildu láta hann flýta sér, og loks fór hann
að hreyfa sig. — En þá heyrðist rödd úr enda
herbergisins, svo grimdarleg og reiðileg að
við fangarnir hrukkum við í sætum okkar og
stóðum upp.
“Hvað á þetta að þýða,” sagði röddin;
“Hvenær hefir það verið byrjað að Mayaþjóð-
in skuli afgera um líf og dauða, og hinir
æðstu prestar hennar, án þess að ráðgast um
það við æðsta prestinn, máisvara og munn
hins mikla og volduga guðs þeirra, Ico-
pan?”
Og nú opnaðist veggurinn og prestunum
til mikillar undrunar gekk þar inn doktor Mor
gano, í skrautlegum búningi og nam staðar
frammi fyrir myndinni af Icopan og stóð þar,
og sindraði reiðin úr augum hans, en annari
hendi héit hann á lofti og benti á þá sem
stóðu þarna í kringum Ixtual. En hægt og
hægt reikuðu augu hans frá einum til annars,
þangað til hann festi þau á Ixtual, sem stóð
þar sem höggdofa, en skjótlega sigu herðar
hans, og stóð hann þar sem steini lostinn, og
lyfti upp annari hendinni, rétt eins og hann
ætlaði að verja andlit sitt fyrir hnefahöggi.
“Það ert þú Ixtual, sem ert valdur að
þessu. Hvaða vitfirring hefir gripið þig að
leyfa það, að hið æðsta ráð þjóðar vorrar
kæmi hér saman, í þessu herbergi, án þess að
ráðgast um það við mig?”
Nú þagði hann stundarkorn og beið
svars. En þegar Ixtual svaraði ekki, þá
sagði hann í köldum en áhrifamiklum róm:
“Gættu þín, sonur sæll, að ég svifti þig
ekki tign þeirri, sem ég gaf þér.”
En nú varð Ixtual svo liræddur að hann
kraup á kné og beygði höfuðið niður til að
biðja um grið og miskunn þenna skrúðklædda
mann, sem ég sá nú að var enginn annar en
Morgano, sem ég var búinn að þekkja svo
lengi, en nú var skrýddur svo mikilli tign sem
furstar hinir mestu. Hin stóru dökku augu
Ixtuals einblíndu lengi á hann þangað til
Morgano sagði með. nýjum myndugleika-
róm í röddinni:
“Rístu nú á fætur; ég skal hugsa um
flónsku þína síðar.”
En svo, okkur til mikillar undrunar, steig
hann þrjú eða fjögur skref áfram, skjálfandi
af reiði, og benti með vísifingrinum á æðsta
prestinn, sem liafði heimtað að við værum
drepnir, og nam staðar frammi fyrir honum,
orðlaus af reiði, og snéri sér svo að prest-
inum við endann á sal þessum, og kallaði til
hans:
“Láttu vörðinn vera viðbúinn. Þeir eiga
að taka á móti Juarno, sem hefir verið æðsti
prestur, og gætti hinnar heilögu eyjar, en nú
er hann óbreyttur Juarno, og hefir tapað
tign sinni og frelsi, og verður liaidinn sem
fangi þangað til ég hef tíma til að íhuga mál
hans. Burt með þig blóðhundur! Burt með
þið áður en ég gleymi mér, og kalla á reiði
guðanna, að slá þig dauðann þarna sem
þú stendur.”
En trúarhetjan Juarno, sem hafði verið
svo æstur, að heimta dauðadóm yfir öðrum,
varð nú að skríðandi, flaðrandi ræfli, og svo
var hann hræddur, að kné hans skulfu, svo
að hann gat varla staðið, er hann gekk til
dyranna, og í gegnum þær. En þegar út-
úr dyrunum kom, heyrðum við rödd yfir-
mannsins segja fyrir utan:
“Kondu þessa leiðina Juarno.” Og,
“varðmenn 4 gangi á undan, og 4 á eftir..
Hana, farið nú á stað.”
Svo lokuðust dyrnar á herberginu, og vor
um við þá einir og biðum þar þegjandi.
Fannst okkur sem þögn sú ætlaði engan enda
að taka, og fór mig að undra hvað þessi undar
legi vísindamaður, Morgano myndi nú gera
næst. Og það var eins og ég flyti á dufli
ánægjunnar og sigursins. Það lííktist því
sem ég hefði unnið persónulegan sigur á ó-
vinum mínum. En þá leit hann til okkar,
þessi maður sem við höfðum þekkt sem
Mlorgano, leit til okkar í fyrsta sinni, og fór
þá einhver undarlegur hrollur' um mig, rétt
eins og örlög vor væru undir þessum augum
komin. Það var eins og ég hefði aldrei séð
þessi augu áður fyrri. Það voru augu ó-
kunnugs manns sem ég hafði aldrei séð fyr,
og augu hans litu yfir okkur, hvern á eftir
öðrum, og lögðu gjörðir okkar á vog og drógu
af þeim ályktanir. Kyrðin yfir öllu var nú
ákaflega þung. Það var eins og mennirnir
væru dáleiddir af einhverri undrasjón, óskýr-
anlegri. Og maðurinn sem við höfðum þekkt
með nafninu Morgano, var nú orðinn æðsti
prestur menningarþjóðax, sem hafði verið
þrælkuð og kúguð, og tætt í sundur í meir en
þúsund ár, og hann, þessi maður, virtist taka
okkur sem vinum sínum, og sáum við lík-
ama hans kippast saman, en svo lyfti hann
hendinni, og strauk henni um enni sér, eins
og hann væri að reyna að muna eftir ein-
hverju sem hann hafði gleymt; en svo lét hann
hendina falla niður, eins og í örvæntingu, og
talaði rétt eins og vél ein, lágt og hvíslandi.
En hvísl hans hljómaði hátt í bergmáli þessa
hins mikla sals sem við sátum í.