Heimskringla - 22.08.1928, Blaðsíða 1

XLII. ÁRGANGUR.
WINNIPEG, MAN., MIÐVIKUDAGINN 22. ÁGÚST Í928
NÚMER 47.
soososeoGCooððsos&oosQoooeoGOQOOSosoðoscoeoQsoseooeooQ
F R É T TI R
C A N A D A
í þessum víðlendari heimi skipulags-
bundins margbreytiléíka sameígin-
Fyrverandi forsætisráSherra Bret-
lands, Rt. Hon. Ramsay MacDonald,
líom hinglað á miðvikudaginn, á-
samt þrem dætrum sinum, Ishbel,
Joan og Sheila. Bauð verkamanna-
flokkurinn kér (Jndependent Labor
Party) þeim til samsætis á fimtu-
dagskveldið, í matsal Hudsons Bay
búðarinnar, og sátu um 1100 manns
samsætið.
Mr. MacDonald var aðalræðumað
ur kveldsins, en áður en hann talaði,
mælti Ishbel MacDonald nokkur orð.
Er hún prýðilega máli farin. Veitti
hún forstöðu húsi föður sins, er
hann var forsætisráðherra Breta, og
var til þess tekið hve vel henni hefði
farist það úr hendi, þótt hún væri
ung að aldri. — Fjöldi manns stóðu
fyrir utan búðina, og hlýddu á þau
feðgin tala. Flutti hljóðauki mál
þeirra út til áheyranda.
AGRIP AF RÆÐU RAMSAY
MACDONALD
Eftir að hafa þakkað fyrir kana-
diska gestrisni, sem hann kvað þeim
feðginum hafa verið sýnda í allt of
rikum mæli, minntist Mr. MacDonald
nokkuð á námumennina brezku, er
væru á leið hingað til uppskeru-
vinnu, og bað þess að vingjarnlega
yrði tekið á móti þeim. Þeir væru
reknir hingað af svipum ösbirgðar
og atvinnuleysis á ættjörð sinni.
Yfirleitt væru brezkir námumenn
sómi stéttar sinnar; merkilega fróð-
leiksþyrstir, vel upplýstir um mann-
félagsmál, og bókmenntafróðir marg-
ir, svo að þeir þyrftu i því efni eng-
an kinnroða að bera fyrir hinum
svokölluðu “æðri stéttum,’’ og auð-
kýfingunum.
Verkamannahreyfingin.
“Æ,, vinir mínir ! — of margir i
halda að verkamannahreyfingin sé
aðéins bundin við lífsnaufsyniár 1
flutninga- og samgönguþjóna, véla-
manna, o. s. frv. Verkamannahreyf
ingin er algerlega meiningarlaus, frá-
skilin sögulegri breytiþróun. Hún
er bundin við sérhverja stétt og sýslan
vor á meðal, er starfar í þjónustu
mannfélagsins. Hún er vitsmuna-
og siðferðishreyfing mannlegrar sál-
ar, sem miðar til þess að laga stofn-
anir og mannfélag, til þess að bæta
fullkomlegar úr þörfum persónuleik-
ans og einstaklingseðlisins. —
“Síðustu kynslóð skiátlaðist í því
að skoða hvern einstakling sinn eigin
herra. Menn trúðu því, að hver
óháður einstaklingur gæti rakað að
sér auði og völdum, og síðan notað
það til almenningsheilla. —
“Þetta er hin mesta villa. Ein-
staklingurinn er alltaf hluti síns eig-
in þjóðfélags. Persónuleikinn á
sér ekki stað fyr en einstaklingurinn
hefir uppgötvað samfélagið sem
hann verður að vinna með að sam-
eiginlegum þörfum. —
“Kanadiskir bændur hafa reynt
gömlu aðferðina, gamla leikinn; “flá
nágranna minn, og djöfullinn taki
þann síðasta,” og ekkert orðið á-
gengt. En næstum því óafvitandi
rákust þeir á aðra leið. Þeir hafa
uppgötvað að með samlagshugmynd-
inni eru þeir á réttri viðskiftaleið.
Kanadiski bóndinn er loksins að kom
ast í skilning um nátengd sína við
verkamannalhreyfinguiíá,, við hina
voldugu samvinnuhreyfingu á Stór-
bretalandi, við neytandann í hinum
víkkandi viðskiftaheimi Kanada. Og
legra hagsmuna, er kanadiski bónd-
inn farinn að bera höfuðið hærra,
og útrýma úr huga sínum þeim ugg
og kvíða er áður sóttu á hann.
“Þetta er andi ag leiðarljós verka-
mannahreyfingarinnar.
Draumamenn
Við, félagar mínir og ég, höfum
lengi verið kallaðir óhagsýnir draum-
amenn. Jæja, vinir mínir, ég hefi
ekkert á móti því að vera kallaður
draumamaður. Eg er draumamað-
ur. Og þetta segi ég yður: Enginn
maður eða kona fær nokkru afkast-
að, nema hann hafi dreymt það.
Draumar fara á undan starfsemi, en
það sem vér öll þurfum að hugfesta,
er það, að sá sem einungis dreymir,
lifir aðeins hálfu lífi. Við verðum
að læra að láta okkur dreyma, og
koma svo draumum okkar i fram-
kværnd.
“Ohnusan”
Mr. MacDonald kvaðst hafa orðið
þess var, að fjöldi manns í Kanada
misskildu á hinn broslegasta hátt at-
vinnuleysistrygginguna brezku, og
stæðu í þeirri fáránlegu trú, að mik-
ill hluti brezkrar alþýðu lifði á
ölmusufé. — “Fjölmargir, sem éig
hefi hitt, síðan ég sté fæti hér á
land, kenna það “ölmusunni “(the
“dole”), ef eitthvað fer aflaga á
Bretlandi. Þegar ég spyr þessa
kanadisku vini mína hvað þeir meini
með þessari “ölmusu,” þá svara
þeir: “Hvað, veiztu það ekki ? Við
meinum — ja, við meinum — eig-
um við — hér — sko — ja, “öimus-
ana,’’ sérðu.” (Almennur hlátur).
Auðvitað áttu þeir ekki við neina
“ölmusu.” Aður fyrri, þegar brezk-
ur verkamaður missti atvinnu sína,
þá eyddi hann auðvitað fyrst sparifé
sínu, síðan leitaði hann sveitarstyrks,
°g úr því seig endalaust á ógæfuhlið
fyrir honum, unz allri sjálfsvirðingu
og sjálfshirðingu var lokið fyrir
honum og hann varð sníkjudýr og
örei.gi. Við sögðum, að þetta yrði
að lagfæra. Við sögðum að at-
vinnuleysi var ekki guðdómleg ráð-
stöfun.
Atvinnuleysistrygging
“Hvaða kosti sem kápítalis-
mus kann að hafa í för með sér, og
ég vil ekki neita því, að það fyrir-
komulag hafi sína kosti, þá er þó
ekki með því mögulegt að útvega at-
vinnu hvenær sem vera skal, öllum
þeim, sem auðhöldarnir hafa hang-
andi atvinnulausa við verksmiðjur
sínar, sem varaskeifur, ef í nauðirn-
ar rekur. Þegar góðvinur minn
Keir Hardie fyrst staðhæfði það í
neðri málstofunni, að ábyrgð hvíldi
á þjóðfélaginu að sjá öllu þessu
varaliði fyrir framfærslu, þá stóðu
állir höggdofa. En þegar skír-
skotað var til- skynsamlegrar rök-
færslu, siðferðistilfinningar og heil-
brigðrar skynsemi fólksins, þá var
hafist handa til þess að tryggja menn
gegn atvinnuleysi.
En allar iðngreinar eru ekki þann-
tryggðar. Ef þú vinnur að iðn,
sem ekki er tryggð þá færðu alls
engan “styrk.” I öðru lagi fær eng-
inn maður einn eyri úr tryggingar-
sjóði fram yfir það, sem eiðsvarnir
reikningsmeistarar (actuaries) hafa
reiknað að honum beri. I þriðja
lagi köllum við þetta ekki því flysj-
ungsnafni, sem Torýtarnir og dalg-
blöðin uppnefna það. Við köllum
þetta atvinnuleysistryggingu.
“Þrjár tekjulindir streyma í þenna
tryggin^arsjóð. Fyrsta tekjulindin
er það fé, sem vikulega er dregið af
kaupi verkamannsins, þegar hann
hefir atvinnu. Onnur tekjulindin
er það fé, nokkur cent á mann, er
atvinnurekandi greiðir víkulega ' í
sjóðinn fyrir hvern vinnandi mann.
Þriðja tekjulindin er fé, sem ríkið
greiðir af sinni hálfu. Og, eftir á
að hyggja, þá er það ríkið, sem hef-
ir langmestan hagnað af þessu fyr-
irkomulagi, sökum þess, að með því
að greiða aðeins tæplega einn þriðja
tryggingarsjóðsins, þá losnar það
við að greiða alla fátækrahjálpina,
sem það yrði að gera ef tryggingar-
sjóðurinn ætti sér ekki stað.
“Ef þú ert ekki að líta eftir vinnu,
ef þú ekki vilt vinna verk sem þú
getur gert og atvinnumálaskrifstofan
úthlutar þér, þá er nafn þitt strykað
af skránni, og þú færð ekki eyris-
virði úr sjóðnum. Svona er nú
varið, vinir mínir, þessari stórkost-
legu grýlu er nefnd hefir verið “öl-
musan.”
Sósíalista grýlan
Mr. MadDonald kvaðst hafa orðið
var við aðrar grýlur, síðan hann kom
hér til Kanada. Þessar grýlur væru
svo prýddar og endurbættar unz
þeim yxu horn og klaufir svo að
þær litu reglulega hryllilega út. Ein
slík grýla hér væri “sólsíaflismus.”
....“I hreinskilni sagt, vinir mínir,
þá erurn við sósíalistar. Eg hefi
orðið þess var hérnamegin hafsins,
að það er svo gömul og ægileg grýla,
að hárin rísa á höfði manna, ef hún
er nefnd. I Evrópu er sósíalismus
viðfangsefni, en engin grýla. Það
er ekki lengur umræðuefni af sápu-
kössum og stcætishornum. Sósía-
lismus er í Evrópu eitthvert alvar-
legasta viðfangsefni hvers einasta
manns, sem á einhvern hátt reynir
að þjóna meðbræðrum sínum og
bæta þjóðfélagið, sem hann lifir í.
Framfarir í Kanada
“En einnig í Kanada hefir jafnað-
armennsku stefnan tekið framförum.
Margir kunningjar mínir lenda í
þeim mótsögnum, að skelfast ef þeir
heyra sósíalismus nefndan á nafn, en
aðhyllast þó stefnuna manna fyrstir
er til framkvæmda kemur. Eða
hvað er um opinbera virkjun vatns-
orku ykkar, eða járnbrautirnar ?
Hverja þýðingu hefir þetta? Eg
er einn af þeim forvitna fjölda sem
vill fá innsýni í það sem fram fer og
í nærri mér er. Hver dagur er I
ekki sjálfum sér nægur, heldur ræki-
lega felldur í þann næsta. Menn og
málefni eru eins ag strá í straumi,
og mörgum leikur meiri forvitni á
því að kynna sér stefnu straumsins,
en örlög stakra stráa, er hoppa upp
og niður á strenggárunum.
Mr. MacDonald kvaðst myndi
kynna sér rækilega hvað gert væri
af hálfu hins opinbera hér í Kana-
da til þess að hafa taumhald á fram
leiðslu og útbýtingu, ef hann væri
ungur maður og með nægan tíma
fyrir sér, og síðan fara suður fyrir
landamærin í sömu erindum. Og
hann gæti eins og jómfrúin frá tím-
um Viktoríu drotningar, er las ætíð
síðasta kafla sögunnar fyrst, sagt að
hvaða niðurstöðu hann myndi kom-
ast. Sem sé þeirri, að Kanada væri
miklu langsýnna, framsýnna og vísinda
legra í meðferð sinni á fjármagni
sínu og auðsuppsprettum, og byggi
betur í hendurnar á fratntíðarþroska
og sjálfstæði einstaklingsins, heldur
en stóriðjan hjá hinum volduga ná-
granna «ínum við landamærin. t—
“Hafa vinir mínir, bændurnir, nokkru
sinni íhugað að hið tröllaukna fram
leiðslusamband þeirra hefði \fýrir
tuttugu árum siðan þótt hin hlægi-
legasta fjarstæða. Og hafa þeir
íhugað að þetta afskaplega fram-
leiðslumagn hefir aldrei verið tengt
við neyzluna, að þessir gullnu korn-
akrar mætti hafa áhrif á það sem
ég sá í mínu eigin kjördæmi, á Skot-
landi, fyrir fjórum vikum síðan:
lokaðar námur, fátækt, örbirgð og
þröngsýni, og mér liggur við að
segja fábjánaleg stjórnarvöld.
Hversvegna hugsa menn ekki um
þetta og íhuga það? A milli þess-
ara tveggja, framleiðenda og neyt-
enda, er svo hinn mikli flokkur milli-
mannanna, jafn skipulagslausir og
hinir. Þar eru bankarnir, sem
handfjatla lánin, og er það þá alltaf
framleiðandanum í hag, eða hvað?
Eg sagði hér um daginn í neðri mál-
stofunni, að síðan á stríðsárunum,
þá getur duglegur ungur kjarkmaður
grætt meira á fjárhættuspili á kaup-
höllinni, en á því að nota gáfur sín-
ar til heiðarlegs iðnreksturs. Og
þarna eru þessi tvö héruð: kornslétt-
urnar hér og dalirnir í kjördæmi
mínu í Suður Wales. Og ekkert
til þess að koma þeim í skynsamlegt,
gagnskiftilegt samband. Allt látið
vera undir hendingunni komið.
Við Jafnafþrm-ínn höldum Iþvi
fram, að svona lagað mannfélags-
skipulag sé algerlega vitlaust og ósið-
ferðilegt. En þið heyrið okkur
aldrei segja, að það sé auövelt að
kippa því í lag. Listin er, að breyta
því, og halda þó öllu í horfinu. Ef
úr horfi er látið reka, þá þrengir
fyrst að þeim, sem því komu til
leiðar......
Bresk stjórnmál
“Komist verkamannast j órn til
valda á Bretlandi að ári, þá geta
örfáir menn í London því sem næst
gengið á milli bols og höfuðs á henni.
En ég held ekki aö þeir muni reyna
það. Þeir muná verða okkur ó-
sammála og standa í stimabraki við
okkur, o. s. frv. En ég ber þeim
glaður það vitni, að þeir muni glíma
drengilega við okkur án þess að
stofna heill þjóðfélagsins í voða.
Um Baldwin-stjórnina sagði Mr.
MacDonald meðal annars: “Torý-
stjórnin er nú hefir völdin, slamp-
ast venjulega á það, aö gera eitthvað
sósíalistiskt. Eins og t. d. aö veita
ungum konum kosningarétt.
Undantekningar kvaö hann þó
vera á þessu, t. d. það að stjórnin
afsalaði sér símalínunum. — Komist
verkamannastjórn að á Englandi og
sé það mögulegt, þá verða símalín-
urnar aftur afhentar, hlutaðeigandi
stjórnarvöldum.”
Mestar breytingar kvað hann hafa
oröiö á liberala flokknum. Hann
•hefði í fyrra reynt að endurlífga
sig með því að gefa út skýrslu,
þykka bók. I þeirri bók væri ekki
bent á eina einustu úrlausn, sem
ekki væri að einhverju leyti tekin
frá vertkamjannastefnunni. Flokkur-
inn afneitaði sósíaslistunum en í
garði sósíalistanna væru margir á-
vextir, og um þrír-fjórðu hlutar
þeirra fullþroska. Þann hluta á-
vaxtanna vildi liberal flokkurinn
tileinka sér, en eftirskilja jafnaðar-
maflnaflokknum þann hlutann,, sem
enn væri ekki fullþroskaður.
Kommúnistum afneitaði Mr. Mac-
Donald og þóttist þess fullviss, að
þeir myndu ekki ei.ga sér framtíð á
Englandi. — Kommúnismi væri ein-
veldi, reist á móti czarismanum, og
ef til vill óhjákvæmilegt á Rtisslandi,
en áreiðhnllega ekki óumf|lýijanlegt,
þar sem þingræðisstjórn hefði verið
grundvölluð fyrir. En vel væri
skiljanleg sú freisting, sem knúð
hefði fjölda manns á Bretlandi til
þess að aðhyllast kommúnismann.—”
“Hafa menn nokkurntíma gert sér
í hugarlund, hvílík freisting það
hefir verið fyrir heiðarlega, brezka
verkamenn að segja síðan 1922:
“Við biðum; við trúðum ykkur; við
höfum gert land okkar auðugt og
voldugt, og hver eru launin ? Spari-
fé okkar er farið,, atvinnuleysis-
tryggingin er farin, og jafnvel sá
styrkur, sem við áður máttum búast
við, frá fátækralögunum, hefir verið
minkaður. A börnum okkar má
sjá talandi merki örbirgöar og
hungurs. Konur okkar eru lang-
þreyttar, áhyggjulúnar, hrukkóttar
og gamlar fyrir aldur fram. Unn-
ustur okkar eru klæddar flíkum sem
þær fyrirverða sig fyrir að láta sjá
sig í á almannafæri. Sjálfir erum
við bilaðir að kjarki. Hver nefnd-
in á fætur annari segir okkur að
okkur sé ofaukið á eyjum Stórbret-
lands.”
“Vinir minir! Skiljið þið hvílík
freisting er fyrir þessa menn að
segja undir þessum kringumstæðum:
“Hvað varöar okkur um lýöfrelsi?
Um pólitík? Um lög og rétt'? Um
framþróun? Brjótum, byltum, ger-
um áhlaup. Vér lútum ef til vill í
lægra haldi, en það getur þó ekki
orðið verra en nú er”. — 2E, vinir
mínir; það er auðvelt fyrir menn og
konur sem aldrei hafa verulega
þurft að sér aö þrengja á þessum
reynsluárum, aldrei að neita sér um
allsnægtir, að hreykja sér í dómara
sæti, og slöngva eldingum átölu og
refsidóma eins og sjálfur Júpiter, á
breyskt, mannlegt eöli.
En þessum mönnum má líkja við
Samson, er hann reif niður musterið
yfir sig og Filisteana. Hann gerði
það ekki sjáandi, óklipptur, í fullu
fjöri. Sá Samson, er eyðilagði
musterið, var Samson hárskorinn.
Sarnson blindaður, Samson þrek-
rýrður. Við höfum allt af sagt
við þessa menn: Hlýöið ekki á þá,
sem segja ykkur að rífa niöur stoð-
irnar í kringum ykkur, og það þótt
þið farist sjálfir. Þið eLgið að
vera Samson hinn sterki. Samson
sem vonar; Samson sem stríðir;
Samson sem trúir; Samson styrktur
af hugsjónum, sá Samson sem segir:
Ef ég verð að leggja líf mitt í söl-
urnar, þá legg ég það við því að
byggja upp land mitt, búa til ný
skilyrði svo að börn mín þurfi aldrei
að kenna þeirra hörmunga, sem kon-
an mín og ég höfum oröiö að þola.”
“Menn sigrast ekki á kommúnism-
anum með heimskulegum, árangurs-
lausum ruplferðum á hendur Arcos,
(sbr. herferð Balcíwfinsstjórnarinnar
á hendur umboðssölu Rússanna í
London. er Hkr. gat um) ; ekki með
ásökunum í garS rússneskra banka,
sem svo eru á engu byggðar; elaki
með því að rjúfa stjórnmálasam-
band viö Rússland, og neita Rússum
um viðurkenningu, en þó að sitja
við sama borð og þeir í Geneva.
Hvílík látalæti og hræsni! Hvílík
brjóstmylkingapólitik! Hvílík þumal-
ings-stjórnvizka!
“Við berjumst móti kommúnisma
með því, að halda skapandi hugsjón-
um aö mönnum. Verkamanna-
hreyfingin er siðferöishreyfing,
frelsisbarátta mannsandans ----- Það
er umsvifamikil hreyfing á breidd
og hæð og dýpt; ekki einskær bylt-
ing. Það er uppbyggjandi skiln-
ingur vaxandi mannfélags, sístefn-
andi í áttina til hins guðdómlega.
Stefna okkar heldur því fram aö
sköpunin hafi ekki verið á enda á
sjötta degi. Maðurinn er sál, sem
þarfnast hugsana, andi, sem þarfn-
■ast innblásturá. I þeim skilningi
hefir oss vaxiö ásmegin. Eg vona
að ykkur berist sú frétt á næsta ári,
Islendingadagurinn
aö Riverton, er haldinn var 6. ágúst
síSastliðinn, fór framúrskarandi vel
úr hendi. Hjálpaöist þar allt aö.
Veörið var svo ákjósanlegt, sem
‘hugsast gat, skýjað loft um morgun-
inn og þægilega svalt framundir há-
degiö. En þó glaðnaði til, svo að
sólskinsblíðu naut allan síðari hluta
dagsins.
Hátíðarhaldið fór fram í skemti-
garði, er nýlega hefir verið afgirt-
ur, í útjaöri bæjarins vestanveröum.
Staðnrinn er 'faltegur, frá nátjtúr-
unnar hendi, og á vafalaust eftir að
verða yndisleg bæjarprýði, eftir því
sem nærgætnar og umhyggjusamar
hendur bæjarbúa ‘hlúa að grassveröi,
runnum og skrúðjurtum. I garðin-
um höfðu bæjarbúar svo” nýreist og
nýmálað smekklegan og rúmgóöan
ræðuskála, opinn fram að áheyrenda-
sviði
Auðséð var að forstööunefndin
hafði búist ágætlega við deginum.
Bílar fluttu, þá er þurftu og ósk-
uðu frá járnbrautarstöö, í garðinn.
Kom það sér vel, því um 200 gest-
ir munu hafa komið þá leiðina ein-
göngu, frá Winnipeg og sunnan með
vatni. — Skemtiskráin fór ágætlega
úr hendi. Forseti dagsins, Sveinn
kaupmaður Thorvaldson, setti hátíð-
ina, með stuttu, en áheyrilegu og
fallegu erindi. Gat þess, meðal
annars, að hér myndu aðkomugest-
ir líta íslenzkustu sveitina, utan Is-
lands, þótt jafn hollir væru hér-
aðsbúar hinni nýju fósturjörð sinni,
sem aðrir menn. — Allt gekk og
greitt og slindrulaust undir prúð-
mannlegri og röggsamlegri stjórn
forseta; skiftust á lotulaust, unz
lokið var, ræöuhöld, kvæðaflutning-
ur og hljóðfærasláttur, er hornaflokk
ur Rivertonbúa lagði til undir stjórn
Sigurbjörns kaupm. Sigurðssonar.
Enginn ys eða þys frá áheyrendum
eða frá leikvelli truflaði þá er
skemtu, enda höfðu allir eitthvað að
flytja, svo að áheyrendum þótti þess
vert að hlýða með athygli. — Og
að lokinni hinni eiginlegu skemti-
skrá, bað forseti hljóðs Sigtryggi
Jónassyni, er heita má faöir bygð-
arinnar, ag notaði hann tímann til
þess að rifja upp gamlar endur-
minningar. — Því miður hafði eng-
inn ræðumanna skrifað ræður sínar,
svo að eigi er unt að birta þær á
prenti.
Fjöldi fólks var þarna samankom-
inn úr öllum áttum. Mun áreið-
anlegt, að ekki hafi færri en 1500
manns veriö þar samankomnir. Og
hvar sem reikaö var um garðinn,
miLli ræðupalls og leikvallar, gat
eitthvað fallegt að líta; glaöværö
og prúðmennsku; fallegt fólk, elli
og æsku, með svip ætternis sins og
fallegu, búsældarlegu héraðanna, sem
það bvggir. Fallegt viðmót; al-
úðlegt, yfirlætislaust og blátt áfram
Maður fer eins glaður frá Riv-
erton, yfir því sem fyrir augu og
eyru hefir borið þar slíkan dag, eins
og hýrnar yfir manni, er maður kem
ur þangaö í fyrsta sinn að sumar-
lagi Bærinn er ekki stór, þótt
(Frh. á 4. bls.)
að við höfum komist einum stallan-
um hærra í hæðirnar.” —
* * * ¥
Menn og konur af öllum stéttum
a0- flokkum sátu þetta samsæti. Var
gerður mikill rómur að máli ræðu-
manns, sem hér er flutt mikið stytt.
Segir blaðiö “Tribune’’ (cons.) svo
frá, að lófaklappiö hafi engu síður
kornið frá þeim, er ekki tilheyrðu
verkamannaflokknum persónulaga,
eða skoðanalega.