Heimskringla - 02.01.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPBG, JAN. 2., 1929.
SJALFSTÆÐIS-
MÁL
1. desember í ár er minst 10 ára
afmælis sjálfstæðisins. Tíu ár erti
liöin síðan ísland var viðurkent sjálf-
stætt ríki— að lo,gum.
Almenningur út um heiminn veit
raunar enn þá sára-lítið um þetta
riki, því’síður að hann hafi hugmynd
um sjálfstæði þess. Margir þeir,
sem fróðir þykjast vera og miðla
öðrutn af fróðleik sínum, kennarar,
blaðamenn, o. s. fr., vita ekki betur
enn þann dag í dag, en að Island sé
nýlenda eða hjálenda, og að hér séu
dönsk lög í gildi og dönsk tunga sé
hér töluð, meira eða minna bjöguð
þó—dönsk mállýska.
Bann málið er það mál, sem lang
samlega mest hefir vakið athygli á
Islendinigum úti um heiminn nú á
síðari tímum. Það er það málið, sem
langbezt hefir komið erlendum þjóð-
um í skilning um, að vér séum ekki
háðir danskri löggjöf.
Svo kom fullveldis viðurkenningin
1918.
Það væri vist rangt að fullyrða,
að henni hafi verið veitt sérlega
mikil athygli úti um heiminn. Margt
r að gerast á sama tíma, sem
meira þótti i varið og hafði víðtæk-
ari þýðingu fyrir stórþjóðirnar.
Er liklegt að þess vegna hafi öllum
almenningi úti í löndunum sést yfir
þennan atburð. Hitt mun þó ekki
fjarri sanni, að Islendingar hefðu
gstað gert meira en þeir hafa gert
til að útbreiða þekkinguna á landi
únu og þjóð, og verður þó að ætla
að þeim ætti að vera sú fræðsla
meira en lítið áhugamál.
Það var hljóðbært um allan heim,
er Islendingar se‘tu sér lög um að-
flutningsbann á áfengi 1909, fyrstir
allra Evrópuþjóða. Fjölmennur
flokkur víðsvegar um lönd hafði sett
sér það markmtð að koma á slíkum
lögum í sinum löndum, og annar skari l
hafði snúist öndverður gegn þvi
máli. Baráttan milli bannmanna og
andbanninga er alþjóðarbarátta.Þeig-
ar Islendingar lögðu fyrstir allra út
á bannbrautina, þóttu það mikil tíð-
indi meðal allra þeirra, sem þátt
En utanaðkomandi áhrif bættu hér
úr skák, og þó á annan veg en vér
mundum hafa kosið.
Enn var það áfengismálið, sem
beindi hugsun þjóðanna að íslandi
og Islendinguin.
Það er óþarfi að rifja hér upp það
em Spánverjum og íslendingum fór
'i milli árin 1921—'22, og hvernig
>eirri viðureign lauk.
Sú viðureign opnaði augu manna
! viðs vegar um heim fyrir því, að Is-
lendingar voru nú orðnir “fullvalda”
þ'óð. Frá sjónarmiði þeirra, sem
utan við standa, skifti það engu
máli í þessu sambandi, hvort það voru
1 Is’endingar sjálfir eða aðrir fyrir
þeirra hönd, sem nieð utanríkismálin
fóru eða hvort “ókjörin” voru upp-
fundin á Spáni eða annarstaðar.
Frá þeint að sjá er aðeins utn að
ræða viðskifti milli tveggja aðila,
annars vegar Spánverja, stórveldis
með meira en 2Q. miljónum íbúa, hins
vegar Islendinga, eins hins yngsta af
tóku i þessari baráttu. Bannmönnum | kotríkjum Norðurálfunnar og þeirra
« x i *•*.'*• i- a u ^ • allra fámennast, með íbúatölu, sem
voru þao gieðitioindi. Andbanningar .
lögðu hlustir við til að hlera, ef bann- 1 iafnast á ^ið mannfjökla í einni
ið reyndist miður vel. Þeim var það s-órlxjrgargötu.
Nú er það sitt hvað, að þola of-
riki af þeim, sem sterkari er, og hitt,
að fallast á það. Eitt er að vera
hýddur, annað að kyssa á vöndinn.
Það var þá líka svo sem auðvitað, að
erlendar þjóðir myndu veita J>ví ná-
kvæma eftirtekt, hverju frarn færi
hér, eftir að samningurinn komst á.
J>ví er ekki að neita að sæniilegasta
svarið við kröfu Spánverja hefði
verið þetta: Þið getið kúgað okkur
til að leyfa innflutning áfengisins í
landið, en ekki til að neyta þess. Ef
þannigi hefði verið svarað og við
það staðið, hefðu Islendingar getið
sér ódauðlegri orðstír en nokkur
þjóð önnur. Þaö er óhætt að full-
yrða, að aldrei hefir nokkurri þjóð
nlotnast slíkt tækifæri til að ávinna
sér óaímáanlega frægð, og það sér
að útlátalausu, og er sárt að hat'a
átið það ónotað. Sú er ein bót í
náli, að t’áir eða engir höföu gert
,ér svo háar huginyndir um oss, að
,!ik yrði staðfes'a vor. Er nú á að
líta, hvað gert heíir verið til að færa
‘tönnur á, að vér stöndum á réttinum,
enda þótt vér höfum neyðst til að lúta
ofríkinit.
Þess er þá fyrst að ge'a, að Al-
þingi samþykti 1924 yfirlýsingu þess
efnis, að það hefði verið til neytt að
ganga að Spánarsamningunum, en hug
ur þess i bannmálinu sé eigi að síöur
óbreyttur. Og siðan hefir sömu
stehiu verið fram haldið af lög
gjafarvaldsins hálfu. Fjárframlag
il starfsemi gegn áfengisnotkun
hefir verið a,ukið að nokkru og nú
'oks á síðasta þingi allmikið hert á
lagafyrirmæhtm um varnir gegn of
nau n áfengis og refsingum fyrir bro
á banninu, að svo miklu leyti sem þaf
er enn í gildi. Þess er enn vert að
geta, að bindindishreyfingin í land
inu hefir eflst mjög hin siðustu ár
svo að aldrei hefir flokkur bindindis-
manna verið fjölmennari en nú.
ÍSLAND ÚTÁVIB
Ymsir Islendingar munu hafa bú
ist við, að eftir að Island komst í
hóp fullvalda ríkja haus'ið 1918
mundi umheimurinn fara að veita því
meiri athygli en áður var. Reynslan
hefir ekki fyllilega orðið að vonum
þessara rnanna, enda var tæplega vit
því að búast. I heimsbiöðunum hefir
þessa viðburðar viðast hvar ekki
verið getið nema með stuttu símskeyti
og fyrirsögn, sem drukknað hefi.
innan um fyrirsagnir gífurfregna og
heimsviðburða sem blöðunum þótti
meiri slægur í, og fréttin af viðburð-
inum hefir gleymst áður en varði
öðrum en þeim, sem sérstök kynni
höfðu af Islandi áður.
Norðurlandablöðin, einkum norsk
og dönsk voru einu erlendu blöðin,
sem gáfu atburðinum verulegan gaum
Það mun mega telja víst, að flestum
Dönum, sem komnir eru til vits og ára
sé ljóst hvernig sambandi voru við þá
r háttaö slðan 1. desember 1918, en
þá er líka upp talið. Svíar vita harla
'ítið um hvernig stjórnmálasambandi
Is'ands og Danmerkur er varið, og
Norðmenn, jafnvel þeim sem talsvert
ru kunnuisir íslenzkum bókmentum
og sögu, eru ótrúlega ófróðir um inn
ihald samtendslaganna eða jafnvel
um tilveru þeirra. Og hvað rnundi
þá um að ar þjóðir, stærri og óskyld
ari.
hið mesta áhugamál að þessi fyrsta
tilraun mishepnaðist, og að því vildu
þeir vinna, ef auðið væri. Áttu er-
lendir og innlendir bannféndur þar
sameiginlegan hlut að máli.
En íslenzka þjóðin í heild hafði
það meðal annars upp úr lögfestingu
bannsins, að margfalt fleiri en áður
fóru að veita henni eftirtekt. Hún
varð heimsfræg í annað sinn
I meðvitund flestra lærðra manna
hafði ísland verið “Söi’tteyjan,” land
for' íðarinnar og minninganna. Það
var alment álitð, að Islendingar nú-
tímans væru úrkynjaðir. Hneigð til
bóklegra fræða hefðu þeir enn; það
væri arfur frá miðöldunum. En þá
skorti framtak til að færa sér gáfurn-
ar í nyt.
Bannið var talið sönnun þess, að
hér byggi þjóð, sem hefði þor og
áræði til að stefna inn á ótroðnar
brautir. Það þótti vo'tur um sjálf-
stæði. Og margir skildu það, að ís-
lenzka þjóðin var hér að vernda ýntis-
legi það, sem henni var dýrmætt:
gáfurnar, siðgæðið, starfsþróttinn
og' fjárlhaiginn. Þeir hálfvegis öf-
unduðu tslendinga af því að hafa
orðið fyrstir til að lögleiða bannið, en
afsökuðu sig með því að aðstæðurn-
ar væru hér svo margfalt betri en
Það mun ekki venjulegt, a, versl-
unarsamningar rikja á milli veki
athygli út á við, utan þesS takmark-
aða hrings, sem um þau mál fjallar
sérstaklega. En "Spánarsamningur-
inn” svonefndi varð strax heims-
kunnur. Hann varð kunnur alstaðar
þar sem barátta er háð milli bann-
manna og andbanninga, alstaðar þar
sem bindindismálið á sér formælend-
ur, og sömuleiðis alstaðar þar sem
menn halda t'ram sjálfsákvörðunar-
ét i smáþjóðanna.
Fyrsta spurningin var: Hvað
gera nú tslendingar ? Láta þeir kág-
ast-?
Jú, að vísu létu þeir kúgast. Þeir
veittu þá undanþágu frá bannlögun-
um, sem Spánverjar kröfðust.
Ekki vita menn til að oss hafi
neinstaðar verið legið á hálsi fyrir
þetta undanhald vort. Það eigum vér
Smæð vorri að þakka. Als'aðar út
um heiminn er talið að hér hafi
verið svo ójafn leikur, að slíks séu
vart dæmi. Spánarmarkaðurinn fyr-
ir saltfiskinn sé svo þjðingarmikill,
að á honum velti jafnvel tilvera þjóð-
arinnar, og þykir því að vonum að
íslendlngar séu frekir til fjörsins.
Slíkt er yfirleitt álit erlendra þjóða,
Ollu þessu er hin nákvæniasta at-
hygli veitt víðsvegar um heim. Þyk-
það hvervetna vottur drenglegrar
:r
fastheldni íslenzku þjóðarinnar og
fullltrúa hennar við þann máistaít
sem hún hafði tekið að sér. og
hún vísa sarnúð annara þjóða. með
an svo er á málinu hahlið.
Þegar einhver endemis vitlevsan um
sland eða Islendinga kemur á prent
i ú lendu blaði rísa sumir upp til
hrnda og fóta og hneyxlast á hvc
heimurinn sé grátlega vitlaus. F.
vér hefðum gott af að gera oss ljóst
að Island er ekki nærri eins rúmfrek
i heimsmeðvitundinni og við höldun:
að það sé. Minni þjóð veit altaf meira
um sér stærri þjóð, en sú stærri vei
um þá minni. Við getum ekki æ'las
til þess, að Norömenn eða Svíar
hvað þá Bretar—viti eins mikið um
okkur eins og við vitum um þá.Sting
um hendinni í eigin barm og athug
,l um hvað við vitum um Færeyjar
En þó þessi hafi orðið meðferð
þessa rnáls, er hitt vitanlegt, að hér
hafa einnig heyrst raddir, senr benda
til þess að ýmsir hefðu fremur kosið
hana á annan veg.
Því hefir verið haldið fram, að
réttara hefði verið að afnema bann
lögin með öllu, úr því að léttu vín
untim var hleypt inn í landið.
Frá bindindislegu sjónarmiði getur
þetta verið mikið álitamál. Skal hér
ekki farið út i það að vega þau
rök, sem hægt er að færa þar með
og móti. En eins og bent hefir verið
á og allir vita, er Spánarmálið ekki
eingönru áfengismál né heldur ein-
göngu verslunarmál, þótt þessar
tvær hliðar þess hafi að vísu verið
mest ræddar og þeim mest á 1oft hald-
ið hér heima fyrir. Það er einnig
sjálfstæðismál, og er fljótséð, þegar
lesin eru umtnæli óviðkotnandi er-
lendra manna uni það, að það er sú
hliðin, sent allra fyrst blasir við þeim
annarstaðar, vegna legu landsins og una, að heiður vor út á við hélst ó-
frábrey'ni í lifnaðarháttum. I skertur þrátt fyrir samningagerðina.
og tnegum við eftir atvikum vel við og þess vegna, af því að hér var um
s'álfstæðisatriði að ræða, má tuni vér
o>
I
Stofnað 1882.
Löggilt 1914.
D.D. Wood& Sons, Ltd.
KOLA KAUPMENN
Vár þorum að hætta mannorði voru og velgengni
á viðskiftin
SOIIRIS—DRUMHELLER
FOOTHILLS, SAUNDERS CREEK
POCAHONTAS, STEINKOL,
KOPPERS, SOLWAY EÐA FORD KÓK
ALLAR TEGUNDIR ELDIVIÐAR.
Not - Gæði - Sparnaður
Þetta þrent hafið þér upp úr því að skifta við oss
SÍMI: 87 303 Ross Ave. and Arlington Str.
Vér færum yður kolin hvenær sem þér viljið
ekki og megum ekki fara feti lengra
en krafist var.
Stungið heíir verið upp á að slaka
til á banninu að því er snertir styrk-
leika Öls, fyrst á annað borð verður
að leyía innflutning vína, sem sterk-
ari eru en sterkustu öltegundir. Það
verður nú ekki séð, hverjum sú breyt-
irtg' æt i að vera til hagsbóta í landi,
sem hefir yfirfljótandi gnægð marg-
falt hollari svaladrykkjar heldur en
ölið er. En þótt svo væri að ein
hverjunt þætti Spánarvínin þreytandi,
ölið dauft og vatnið tilkoniulítið.
væri samt ógerningur að veita þeint
þessi þægindi, sterka ölið meðal
annars af þessari ás æðu, sem áður
er nefnd. Ef það væri gert yrði
það þar með Ijóst, að Islendingar
væru farnir að kvika út frá þeirri
braut, sem þeir hafa hingað til hald-
ið, og inn á þann veg, sem leiðir að
lokum til fullkomins ósjálfstæðis og
undirlægjuháttar.
Það er fundið að því að skorður
er reynt að setja við ofnautn
En svo l>er það Stundum við, að
menn finna sökudólginn. Utanríkis
ráðuneytið danska fer með mál vor
út á við. Hvernig í ósköpunum
stendur á því, að þeir skuli ekki-sj
við því, að "Times” kalli Fálkaorð
una danska, eða að “Göteborgs Hand
als- og Sjöfarts íklning” kalli for
sætisráðherra Islands Brygger Stur
halsen ? Og fleira og fleira. Hvernig
stendur á því, að þýskt blað segir,
að foringjarnir á strandvarnarskip-
unum íslenzku séu sjóræningjar og
fari að vlkingaháttum tíundu aldar r
Mönnum má vera það ljóst, að
þó danskir stjórnarerindrekar vildu
a't fyrir tsland gera, þá er það ekki
nægilegt fyrir þekkingu almennings
á landinu. En að því er snertir hinn
eiginlega verkahring sendi'herra og
ræðismanna, þá er það vafalaust, að
meira gagn hefði má t hafa af þeim
en raun ér á orðin. En um það me]a
íslendingar sjálfir sér kenna að miklu
eyti. Islendingar verða að leggja
sendisveitum og ræðismönnum meiri
og betri gögn upp i hendurnar ei
>eir hafa gert, ef tilve-a þeirra á
ð koma Is'endingum að veruleguni
notum.
ipánskra vina. Er talið óviðeigandi
að sekta menn fyrir að neyta þessara
drykkja, sem löizhelgaðir eru í land
inu og ríkiss'jórnin sjálf selur. Slik
ir raddir væru skiljanlegar, ef þær
kæm.u frá Sp \ni eða þeim, sem fram
'eiða hin svonefndu "Spánarvin.’’ En
frá sjónarhól góðs íslendings lítur
uáiið óneitanlega nokkuð öðruvísi
út. T'rá honum að sjá er það ekki
neitt þjóðþrifa fyrirtæki að drekka
frá sér vit og starfsþrótt,—sem þjó'ð
in þó vissulega hefir aldrei'of mikið
af og einstaklingarnir sjaldnast heldur
—og það í sannnefndu “þrælavini,”
•þ. e. a. s. víni, sem vér erum kúgað-
ir til að flytja inn í landið og versla
með. Sé það í raun og veru skoðun
einhverra manna, að slíkt atferli eigi
að njóta sérstakrar lagaverndar, þá
er þjóðinni vafalaust hollast heiðurs
hennar vc.na, að þeirri skoðun sé
sem minst á lofti ha'dið út á við og
að hún nái sem allra minstri út
breiðslu i landinu.
Sjómennirnir telja það lifsspurs-
mál að halda skipinu upp i vindinn
þegar hvassviðri er og öldurót á
hafinu. Sama gildir um stjórnmálin.
Það getur að borið, að þar gerist
veður svo hörð að fley'an orki ekki
áleiðis, og er þá vandinn mestur að
halda horfinu, svo að sem minst reki
út af réttri leið og áföllum sé varist.
1. desember verður því aðeins há-
tiðlegur haldinn, að þessa sé vel
gætt hér á landi, jafnt i því efni, sem
hér er um rætt, eins og á öðrum
sviðum sjálfstæðismálana.
Sigurður Jótusson.
—Island
heila deild sem annast tíðindamiðlun
til sendisveitanna og frá, og við hinar
stærri sendisveitir þeirra eru tíðinda-
menn (presseattacheer) til þess að
fylgjast með blaðafregnum og ri a
fréttir har.da erlendum blöðum. Þyk-
ir þetta sjálfsagt síðan augu manna
tóku að opnast fyrir því, að blöðin
eru langsamlega bezta leiðin til þess
að stuðla að aukinni viðkynningu
milli þjóðanna. Það er vafalaust, að
ef betri rækt hefði verið lögð við
þet'a síðustu tiu árin en raun hefir
á orðið, mundi margur maðurinn vita
meira um Island en nú er. En til
þess að Danir geti rækt vel störf sín
fyrir Island, hvað þetta snertir, verð-
ur vitanlega að leggja þeim efnið upp
'i 'hendurnar. Og væri vel að meira
j væri gert að því framvans, meðan
' núverandi skipulag á að haldast.
Jeg hefi séð íslenzkan fána á stöng
hjá sumum dönskuni sendiherrum og
fáeinum ræðismönnum, en eigi veit
eg hvort nokkur þessara fána heíir
verið lagður þeim til af íslenzku
stjórninni. En vitanlega á þjóðin
að eiga fána sinn hjá hverjum þeim
embættismanni sem fer með umboð
'hennar. Þá hefi eg ekki orðið þess
var, að til hafi verið á íslenzku og
með Islands nafni eyðublöð ýms, sem
Sendiherrar og ræðismenn gefa ú j
í ýmsu tilefni, en ég get ekki be'.ur
séð, en að lslendin^um sjálfum beri
skylda til að sjá fyrir þeim. Jafnvel
voru islenzk vegabréf ekki til fyrir
rúmu ári, hvorki hjá sendisveitinni
í Stokkhólmi né Osló. Handa ís-
lendingum var þar notað danska veg
abréfsformið og strykað með b'eki
yfir "Danmörk’’ en "Island” skrifað
i staðinn.
Flestar aðrar þjóðir gefa út í sl-
fellu tiik; nni : ar um opinber mál
íni svo og verslun og siglingar og
senda hlutaðeigandi sendih. eða ræð-
ismönnum. Alt það sem almenning
í þeirra umdæmj varðar, kemur á
prent og taka blöðin það ókeypis.
Á þann hátt fær almenningur er-
lendis ávalt nokkra Vitneskju um
landið sem í hlut á, án þess að því
fylgi nokkur kostnaður. Væri vafa-
laust hægt að dreifa miklum fróð-
leik um Island út um heim á þennan
hátt, en til þess þarf stjórnin hér
eða sendiherrann í Kaupmannahöfn
að hafa sérstakan tiðindari‘ara.
Utanrikisráðuneytið danska hefir
En svo er önnur hlið þessa máls,
sem vert er að athuga, ef oss á annað
borð er ant um, að aðrar þjóðir fái
meiri og be'ri skilning og þekking á
Islandi og Islendingum en verið hefir.
Það er venjan að rekja mentunar-
ástand þjóða til skólanna, og mið.i
þekkingu þeirra á hverjum hlut vi'ð
skólafræðsluna um þann hinn sama
hlut. Þegar litið er á fræðslu þá,
sem börn i nágrannalöndum fá um
Island, er sannarlega ekki við góð'.t
að búast. Skárst mun hún vera í
FORD COKE
—All Sizes—
Western Gem Coal
Lump, Stove and Nut Pea
THE
WINNIPEG SUPPLY
& FUEL CO. LTD.
Tel. 876 15 — 214 Ave.Bldg.
ÞJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
K A U P I Ð A F
The Empire Sash and Dcer
COMPANY LIMITED
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. Gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA

SÍMI 57 348 SÍMI 57 348
DOMINION LUMBER AND FUEL CO. LTD.
Verzlar með allskonar tegundir af Timbri og Efnivið
fyrir byggingar, jafnt smáar sem stórar. Hefir jafnan
á reiðum höndum ailskonar eik, furu, gluggakarma o.
s. frv.
Allur trjáviður þur og vel vandaður.
667 Redwood Avenue
WINNIPEG MANITOBA.