Heimskringla - 02.01.1929, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐil
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, JAN. 2., 1929.
jlieimski'huila
*%r-vM'*» •« p nvvriniD
KIGRNDI'R:
VIKING PRESS, LTD.
*»K *.v. a\k. wia vipbií
TMiMMIt Sfl .vi:
«■ i,aO ni 4U.o« arifaiigurlrui t>'->r(5
'vrtf^rttnn A)ia« uorgar.lr senrM»>
IHK VIKÍNO í'K l->s !/ri>
*|i.i*i* Hil l.lml^ íia Hoínil’M
Kiti'! jArt
I t *t n ft "*«t r 11« rll irlttOxtM*'
Ml >»- I VI. r,tl>« l.tt! (loi TIII’
I • •* »i 0-k i 111 <l‘ rl|Mt.|dtntiMi
tnn ••«! iif:»>»''Uii«m;i \ i.'i ii»i«
W l\ \ ll'Fl'. >1 V iV
‘Meim.-k riu^'»• l- ( .ii»“‘> «*ð r».v
l'hr V Iklnt; l’i t'nx l>ld
nn«( |>rlr»i«*d by
■ 11% » >«»’, ll\«. .% I I llUStllMi < «»
<ttrie'iif V tr " liifl'nrn V| M n
TrlrphfDfi *« *M» 7
*
WINNIPEG, JAN. 2., 1929.
Urn áramótin
Þegar litið er til baka yfir viðburði
ársin3, sem leið, verður ekki annað sagt
en að 1928 hafi verið gott ár fyrir Kana-
da, svona í venjulegum skilningi. Sam-
kvæmt honum hefir það verið gott ár,
sem ófriðar- og b’óðsúthellingarlaust hef
ir framhjá farið, og þá um leið svo, að
efnsleg afkcma almennings hafi aö
minnsta kosti ekki versnað á árinu, né iðn
aður og verzlun úr sér gengið.
Og í þessum skilningi hefir áiið ver-
ið Kanada gott. Friður hefir verið í
landi; efnaleg afkoma manna sjálfsagt
heldur skánað; iðnaður og verzlun auk-
ist; allt eðiileg afleiðing þess, að vér erum
á leiðinni upp úr bylgjudal óTriðaráranna
og þá ekki síður hins,. að hér er heilt
meginland, fullt af ótakmörkuðum auð-
æfum og möguleikum að byggjast fram
sæknu fólki.
Þetta hefir verið gott landbúnaðar-
ár. Þessar níu miljónir manna, sem
hér búa, hafa framleitt um 500,000,000
mæia hveitis og um 600,000,000 mæla
annara korntegunda. Árferðið hefru
auðvitað ráðið mestu um þessa einstæðu
framleiðslu. í það getur komið dálítill
afturkippur. Þess vegna er og meira
um það vert, að aðferðin, sem beitt er
við framleiðslu allra iífsnauðsynja að
kalla má, er sífellt að taka stakkaskiftum
til hins betra, beinast í réttari átt og
festa grundvöllinn undir fótum sén
Hveitisamlagið er nú að byrja annað
starfstímabil sitt, að því er virðist með
auknum kröftum og vinsældum, þrátt fyr-
ir hatramlega mótspyrnu “milliliðanna,”
prangaranna, sem þrífast á hinum ein
faldasta, skammsýnasta — og því miður
allt of fjölmenna — hluta framleiðenda.
Gripasamlögunum vex senr óðast fiskur
um hrygg. Fiskisamlag er stofnað hér
í Manitoba, — séistakt gleðiefni fyrir ís-
lendinga, er fyrir því hafa gengist — og
standa til þess vonir allra góðra borgara,
að það megi eflast á við hin samiögin og
auðnast smámsaman að færa kvíarnar út
um allt ríkið, hafa á milli. Mjólkurbúa
samlögin stækka og eflast og framleiða
sífellt betri vöiu, o. s. frvu, o. s, frv, í
stuttu máli: Árið 1928 hefir skilað Kan-
ada vel á.'ram á hinni blessuðu braut
samvinnunnar.
Verzlun, samgöngur og iðnaður
hafa tekið miklum framíörum. Hið
frjósama Peace River hérað er óðum að
cpnast og komast í afuiða- og viðskifta-
samband við umheiminn, og Hudsonsflóa
brautin er því nær fullger. Útlend og
innlend verzlun hefir aukist; innflutningar
dugandi fclks úr Norðurálfu heldur stöð-
ugt áfram í sæmi’egu samiæmi við eðli
legan viðtökumátt landsi.is, og útflutn
ingarnir til Eandaríkjanna héðan, sem
um undanfarin ár hafa verið hið alvarleg
asta viðfangsefni, eru hættir, framyfir
það sem eðlilegt er. Námaiðnaður fer
vaxandi hi öðum skrefum. Kanada legg
ur til 85 per cent. af allri nikkel fram-
leiðslu í lieiminum. Kanada felur í
skauti sínu með auðugustu koparnámum
heimsins, og kopar er í góðu verði. Og
Kanada er þriðja mesta gullnámaland í
heimi og allt útlit fyrir að Bandaríkin
verði að láta í minni pokann, og ski'ta
við oss á öðru og þriðja sæti í því tilliti,
áður en langt um líður.
Og í skógum sínum á Kanada tak-
markalausa auðsuppsprettu. Með þá
hefir að þessu verið farið illa og óskyn-
samlega að vísu; pappírsgerð og skógar
högg til gagnviðar rekið með ránshönd-
um. En aldrei hafa menn almennt
vaknað hetur til meðvitundar um það, en
á síðastliðnu ári, að svo búið má ekki
lengur standa; að menn verða að sinna
skc-græktir.ni fyrst og skógarhög/rinu
svo, nema allt enai með skelfingu í ná-
inni framtfð.
¥ ¥
Efnalega hefir 1928 veiið r.anada’
góðæri, eins og áður er sagt. Hvort land
og þjóð hefir á árinu vaknað til tiisvar-
mdi dáða um mannfélagsbætur út á við
sem innbyrði3, er nokkuð meiri vafa
undircrpið. Þó mun mcga fullyrða, sen
bstur fer, að ekki ha i neitt spor verfö
stigið aftur á bak í því tflliti heldur.
Heláur viioast fleiri líkur benda i þá átt.
að friðarvilji þjóðarinnar sé að styrkjast
og er það ekki sízt gleðilegt er tekinn er
til samanburöar stórve’.disofsinn, er virð-
ist fara sikellt vaxandi hjá nágiönnum
vorum sunnan landamæranna, að minsta
kcsti hjá þeim sem við völuin sitja. Ó
frjálslyndi og þýlyndi hverskonar í and-
legum efnum og mannfélagsmálum virð-
ist ekki hafa vaxið fiskur um hiygg yfir-
leitt, þ.átt fyrir hinar öflugustu tilraunii,
er gerðar hafa verið í þá átt af óskynsöm
um, oí'beidissinnuðum æsingapostul jm
eins og Lioyd Sask.-biskupi og fáeinum
hans nótum. Ku Klux Klan liefir að
vísu að nafninu til náð fótfestu í Sask.
cg Manitoba, en flest hendir til þess, sem
stendur, að það sé rótlaust illgresi á báð-
um stöðum sem ekki muni standast þann
írjálslyndis gust, sem vonandi næ-r sér
betur niðri á næstu árum framundan en
ið undanfcrnu. Ætti ekki sízt að mega
marka þetta af þeim viðtökum, er Klan-
inn fékk í Ontario, aðalvígi brezkhcl ust-
unnar og iðnaðaríhaldsins, þrátt fyrir
það, að hann reyndi einmitt að kveða sér
hljóðs á þeim grundvelli, er í brjóstum
þeirra manna má telja heilaga jörð. En
jafnvel þar fundu leiðandi menn, að Kian-
inn kvað við svo falskan tón, að með
öllu var óþolandi.
En á stórum hugsjónum, öðrum þá
en hreint efnishyggjulegum, hefir óneit-
anlega lítið bólað í Kanada á þessu ári,
cg litlu eða engu meiri gaumur gefina
en áður, þeim örfáu mönnum, sem þær
bera í brjósti. Út á við hefir Kanada
að ví.su ekki þurft að bera bleika kinn
né rauða fyrir samstarfendum sínum á
alþjóðasamkundum; fulltrúar Kanada í
Geneva, t. d., reynst fyllilega í meðallagi,
samanborið við fulltiúa annara ríkja, þv,
þótt ekki hafi héðan á neinum stór-mik-
ilvægum hugsjónum eða tiilögum bólað.
þá hefir sannast að segja verið heldu;
snöggt um þær yfirleitt. Inn á við hef-
ir stjórnin ekkert gert eða reynt, sem
maikvert má teljast, eða að nokkru eft-
ii tektavert, til mannfélagsbóta. Og eftir
minnilegur blettur á síðasta klrkjuþing-
inu mikla kangdiska, var ragmennska
leiðtoganna við það að taka ákveðna af-
stöðu gegn ófriði og blóðsúthellingum í
hvers konar mynd.
Og yfirleitt ,er þetta mikið mein ennþá
hór meðal vor, hve ragir menn eru, félög,
sem einstaklingar.að hugsa nokkuð stórt,
inn á við sem út á við; hugsa nokkuö
-jálfstætt; víkja nokkuð út frá troðnum
dóðum. Uppeldis- og menntastofnanir
skcitir átakanlega leiðtoga og landnáms-
menn í Linum analega heimi á borð við
brautryðjendurna gömlu — og nýju — er
vegina hafa rutt til veraldlegra gæða. I
stcð þess að hugsa sjálfstætt, er víðast
ástundun lögð á það, að ala hina
ungu kynslóð upp í knébeygingum og alls
'■onar hollustu við innlenda og útlend?
hjáguði hugtaka og líkinga, án þess að
hnýsast eftir því með Ólafi konungi, hvort
báu skurðgoð kunni ekki að vera inn
vortis full af illyrmi og pöddum, eins og
Mkneski Þórs, Mönnum er kennt að
elta, en ekki að leita nýrra leiöa.
En, sem .sagt, þctt framfariinar á
árinu ’iðna, hafi í þessu tilliti ekki fylgst
með viðskiíta og framleiðslu-framkvæmd-
um, þá hefir þó að minnsta kosti ekki
sýnilega verið nokkurt spor stigið aftur
á bak. Og með auknu efnalegu sjálf-
~tæði er öll von um að and’egu sjálfstæð'
og sjálfsvirðingu fari að vaxa fiskur um
i rvgg, giiða sig megingjörðum og fara í
ávmegin gegn öllum einsýnisþursum og
i inmcrknum skurðgoðum. Hcimta full-
an rétt, sem ungu og öflugu þjóðfélagi
ber, utan landamæra og innan.án þess þó
aö troöa öðrum um tær í ofmetnaði, þótt
niögulegt kynni að vera me'ð magni
Lne.aréi.tárins.
í þeini von getum vér glaðir þakkað
yrir gcmla árið, og óskaö öllum lands-
mönnum gleðilegs nýárs. —
Veröllin í hci’d sirmi er mjög hin
. ma og áður var hún í öllum
ðí. latiióum. í alþjóðamálum hefir fátt
.rct stcimerkilegt, að vér teljurn, þótt
m. ir Iiafi reynt að lyfta sjálfum scr í
jounda himin yíir öðru eins fyrirbrigði
j Kellc gg-samningnum. Allt of marg-
ir bögjlar fylgja því skammrifi, beinlín-
i3 og cbeinlínis, til þess að mögulegt sé í
Ivöru, þótt bezti vilji sé til, að telja þann
tburð upphaf nýirar aldar Þarf ekki
nnars að minnast í því sambandi, en of-
-Idisaðferðarinnar, er þeir góðu menn
..cllogg og Coolidge hafa beitt í Nicara-
ua,' á sama tíma og þessir friðarsamn-
ingar hafa verið á döfinni; meðferð
I'rakka og Englendinga á samningnum,
g oöurkapp það sem Kellogg og Coolidge
leggja á stóikostlega aukinn flota, sem
auðvitað er gert í trássi við Englendinga
eina og í því skyni að geta boöið þeim
íul komlega byrgin ef til ófriðar kemur.
Og þegar svo er í kaginn búið, þá má allt-
af við ófriði búast, hversu lítið sem út af
ber. Það margsannar sagan, hvað sem
•skraffinnar allia landa segja, jafnt á Eng-
landi og í Bandaríkjunum, sem annars-
taðar, um það, að ófriður milli þessara
‘veggja náskyldu stórvelda sé algerlega
ý’uugsandi. Má þessu til sönnunar minna
l það, að fyrir þi játíu árum síöan ætlaði
Cleveland forseti, sem þó að því liafði
ylgt óaðfinnanlegii stefnu í utanríkis-
máium, óður og uppvægur í ófrið við
Englendinga, svo að segja upp úr þurru,
át af deilum, er risu milli Englands og
oandaríkjanna um ítök og hagsmuni er
báðir áttu að gæta suður í Venezuela.
Alveg að þeim tíma er þessi þrumufleygur
kom úr heiðskíru lofti, haföi verið talið
iafn chugsandi og nú, í Bandaríkjunum,
e5 nokkurntíma gæti til þess liomið, að
þetsar tvær frændþjóðir bærust á bana-
"pjctum En óðar en Cleveland setti í
sig veðrið, og hafði í fullkomnum hótun-
um við Englendinga, risu upp óteljandi
æst:r föð'uriandsvinir í Bandaríkjuíium,
með engan minni né mjórri en Henry
3a.bot Lodge í broddi fylkingar, og færðu
ctal góð og gild rök fyrir því, að nú væri
ófiiður við Englendinga óhjákvæmilegur,
og lægi til þess margar ástæður, enda
gilti nú um að ganga algerlega milli bols
og hö uðs á þeim. Og hefði það ekki verið
fyrir stillingu Salisbury lávarðar, sem
éklt de lumálinu komið í gerðardóm,
bá er enginn efi á því, að Bandaríkjamenn
hefðu lagt í þenna “óhjákvæmilega”
ófiið gegn Englendingum, þótt það hefði
mátt viiðast öllum vitanlegt þá, ekki síður
en nú, að Englendingum var þá innan
’iandar, eins og bæði ríkin voru búin að
'jóliði, að leika við Bandaríkjamenn, eins
og Bandaríkjamenn léku við Spánverja
skömmu síðar. Nú vita allir að stór-
eldisofsi Bandaríkjanna þá, var hégómi
einn, samanborið við það sem hann er nú.
Og þó varð ekki komist hjá stríði milli
bessara tveggja frændþjóða í það skifti,
ins og “Nation” segir, af því að ófriður
æri “óhugsandi” á milli þeirra, heldur
af því einu, að brezkir stjórnmálamenn
;áu fctum beggja forráð.
Bcilan, milli Eolivíu og Paraguay,
r cg áþreifan’egt dæmi þess hve litlu má
muna. Það fer í svo hart milli ríkjanna,
út af ómerkilegri landamæraþrætu, að
aman slær herflokkum, án þess þó að
f i mlega hafi stríð verið sagt á hendur.
Sagt er að í þeirn skærum hafi 25 manns
allið. Og þá hugkvæmist leiðtogunum
nginn annar vegur til þess að gera gott
úi þcssu en að fara í stríð fyrir alvöru,
g drepa 25,000, eða svo, hvor frá öðrum,
íi’ þess að hefna þessara 25! Og svo að
sættast, þegar báðir eru orðnir meir eða
minna lcmagna af blóðsúthellingum og
fjártjóni!
En sem betur fer hefir einnig þessi
dci’a kcmist í gerðardóm þjóðbandalags-
ins. Scmuleiðis L'tur nú út fyrir, að
Frakk r ætli að hlíta gerðardómi um rým-
ingu námuhéraðanna þýzku, er þeir hafa
’ialdið samkvæmt Versalasamningunum.
Un menn mega ekki láta þetta vil’a sig.
Jafn alvarleg deiluefni hafa fengist jafn
íriðsamlega útkljáð með gerðardcmi,
áður en þjóðbandalagið várð tii, og þó
dunið yfir hin afskaplegustu
stríð er vonum minnst varði. ’
Þjóðbandalagið getur tölu-
verðu áorkað, séistaklega, er
um smáríki er að ræða, en með-
an að hugarfar stjórnmá’a-
manna yfirlcitt, og þá sérstak-
lega þcirra, er stórveldunum
ráöa, er ekki breytt til muna,
þá er þjbl. magnlaust cg verður
cin • og sýndi sig bezt þegar það
varð að láta í minni pckann
fyri ■ Mussolini.
Scrstök merki um breytingu i
þes- hugaifars, svo að til sann-
ana megi teljast. hcfiT’ árlð 5
1928 ekki leitt í ljós. í því til- 1
l'ti er enn ekki mögulegt annað ■
að gera, en vona, auk þess litla, j
er hver maður getur unnið að j
því.svo langt sem tunga hans og i
penni nær, að þokast verði svo-
lítið r.ær þúsund ára ríkinu.
--------x--------
Finnur Jónsson
(Frh. frá 1. bls.)
■hann á eftir aö halda kröftum sínum,
verði norrænum fræSum til einhvers
ávinnings.
Mig langar ekki til þess aS gera
dilrling úr Finni Jónssyni. Eg
þekki hann nóg til þess að vita, aS
hann kýs sér annaS sálufélag en a'S
komast í Heilagra manna sögur
Hann hefir sjálfsagt sína bresti eins
og aSrir menn, þó ekki væri nema
úthverfan á kostum hans. Hann er
ekki gallalaus. En ég þori að full-
yrSa, aS hann sé lastalaus. ÞaS mun
le’tun á hreinna manni. AS vísu
má segja, aS ekki hafi veriS villu-
gjarnt á æfiferli hans. Hann kaus
sér ungur þaS starf, sem hann hef-
ir siSan unnið og unnað af alhug.
Hann korrjst beint í þá einu stöSu,
sem hann mun hafa kosiS sér. Hann
kvæntist ungur góðri konu og hefir
lifaS meS henni hollu og hamingju-
sömu heimilislífi. Hann hefir í
ríkum mæli hlotiS virSingu og viS
urkenningu fyrir æfistarf sitt. En
engin vegur er svo beinn, aS ekki
verSi hlaupiS þar út undan sér, ef
menn hafa skap til þess. “Hann er
hreinlyndur seni hvítabjörn,” skrifar
Valtýr GuSmundsson um hann i
EimreiSinni 1898. Og hver sem
kynnzt hefir hjálpsemi hans, um-
hyggju fyrir iærisveinum sínum og
drengskap i hvíve'na, veit, aS hann
á líka yl bjarnarins. Hann er og
manna hispurslausastur og frábitinn
öllum hégóma. Vegtyllur hafa sótt
á hann, en hann ekki eftir þeim. Mér
er t. d. kunnugt urn, aS hann hefir
neitaS þeirri virSingu að vera rektor
Hafnar-háskóla.
Þegar ég var aS tala tmi, hversu
gre!S hefði veriS braut Finns Jóns-
sonar, sleppti ég einu atriSi viljandi.
AS cinu leyti hefir hann s'aðið í
hinni erfiSustu s'öðu. Hann er Is-
lendingur og ann Islandi. En hann
hefir veriS danskur embættismaSur,
maSur, sem mikiS bar á og oft var
Iei aS til, og hann hcfir aldrei boriS
við að draga sig i hlé né sparað að
segja skoSun sína. Hann hefir haft
mikinn ræktarhng til Danmerkur,
sem von er til, og taliS Islandi fyrir
beztu, að sambúðin héldist og færi
laglega, þó aS hann hafi glaSst yfir
auknu sjálfstæði Islendinga. Um
þessi efni hefir hann talað viS Dani
á dönsku og íslending'a á íslenzku.
Hann hefir talað tvær tungur. En
hann hefir aldrei haft tungur tvær og
ta'aS sÍLt meS hvorri. Hvort fram
koma hans í Islandsmálum hefir allt-
af veriS heppileg eSa gagnsöm, skal
hér ekki rætt. En ég vil ekki draga
dul á, að mér og öörum vinum
hans hér á íslandi hefir verið raun
aS mótspyrnu hans gegn endurheimt
ís'enzkra skjala úr Arnasafni. Þar
hygg ég aS tvennt hafi villt honum
sýn: viröintg hans fyrir Arna Mag-
nússyni og æfistarfi hans — og van
skilningur þeirra breytinga, sem á
e u orðnar hér í Reykjavík á siSustu
fiinmtíu árum. En á Finn Jóns-
son persónulega feilur enginn skuggi
af þessum skoðanamun. Ef hann
! ftillan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pi'lur verið hii.
viðurkienndu meðuft. við bak-
' erk, gigt og bröðru sjúkdóm-
ni *og binna mörgu kvilla. er
-fafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfabúð
um á 50c askjan eða 6 öskjur
yrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company.
Etd., Tcronto 2, Ont., og senda
andvirðið þangað.
hefði verið verri maSur,, hefði hann
í þessu máli gengið mó'i sannfæringu
sinni. Hontim var það því auð-
veldara sem ýmsir Danir studdu þar
Islands mál. En s’íkt hefir honum
aldrei til hvgar kom’iS. Hann gekk
hretnt að verki eins og áSur, og þaí
me?a íslendingar eiga, að’ þeir hafu
tek.S framkomu hans meS stillingu.
,cá timj er löngu liðinn, sem Hafnar
■ s údentar vændu hann um óho’l ráð
i Is’ands garS og tengdu nafn hans
við nöfn manna, sem voru honum
vo ólíkir sem mýrin fjallinu. Nú
skilja allir, að föSurlandsást hans
hefir jafnan verið fölskvalaus, þó aS
ágreiningur hafi verið tim leiðir og
tæki. Vinir hans, sem liezt þekktu
hann, hafa alltaf skilið j>etta, þó að
þeir hafi veriS rammir andstæðingar
hans t stjórnmálum. Sumarið 1910
var Þorsteinn Erlingsson að segja
mér frá gömlu hneykslismáli frá
Höfn. Hann sagði m. a.: “I því má!i
komu allir illa fram, nema Finnur.”'
Og hann bætti við og laijöi áherzlu
á orðin: “Til hans vissi ég aldrei
óhreint orð né verk.”
Sigurður Nordal.
—Skírnir.
--------x---------
Frumherjar
Átjánda öldin var gengin um
garS og morgunsól hinnar ungu ald-
ar reis yfir Frón sem fyrri lönd.
Þau aldarhvörf vöktu bjartar von-
ir um betri framtíð hjá flestunr
þjóðum. Vaxandi vísindi stefndu
hyggju heimsins tvímælalaust til frarn-
fara í öllum nrestu menningarlöndum
heimsins. I*ó martrö'ð miðaldanna
!ægi ennþá allþumjt á ýmsum sálum.
tók Ijósglæ’una að leggja inn um
musterisgluggana, og þó ótal yrðn
ljósfælnir. þótti þó mörgttm morgun-
birtan fögur. OfurlitiS hafði nú
þegar áunnist, og rnenn vonuðu aS
öldin nýja niundi gefa þeinr þau gæði,
er hjartað þráði. Á Islandi var
þessu öðruvísi fariS. Þar sást fátt
i árroSa a’darinnar, sem benti ti!
framfara. -Rústir einar blöstu þar
við sjómtm sjáandans frá hverri hæð.
ÞjóSfrelsið var igjörsamlega glataS
og sjá’ft alþingi í andarslitrunum.
USstu yfirráSin vor« í höndum
þeirra, sem aldrei höfSu ísland aug-
um litiS
t
Biskupsstólarnir vortt fluttir úr
héruSunum og æSsta yfirmanni
þióS’kirlkjunnar hoIaS niSu.'r úti á
annesjum. en hinn forni ljómi. frægS
og vald embættisins aö engtt orSiö.
Gömlu skólarnir, þjóSlegu, á Hólum
og í Skálholti niöurlagSir, en ofur-
lítil, hálf-dönsk Itínuskó’laómynd
hýrSist i Reykjavík (siöar á Bessa-
stööum) undir handarjaöri konttng-
lega umboSsvaldsins. ÞaS lagði lé-
lega b.’rtu og lítinn yl út til þjóSar-
innar frá þessari konumrskytru. ÞaS-
an útskrifuSust aS vísu allmargir
árlega. Þeir áttu aS vera landsins
leiSarstjörntir, en fremur dauf g’æta
s'afaSi oftast frá þessum dansklund-