Heimskringla - 08.05.1929, Blaðsíða 4

4. BLAÐStÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 8. MAÍ, 1929
'pwmskdngla
(Stofnutt 1H8«>
Kfmor at I hrerjam mlttTlkndefl
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTÐ.
85S ok 855 SAKGBNT AVB, WIJÍNIPKG
TAI.SIMI: 80 537
V»r« blaBsíns er $3.00 &rgangurinn borg-
lst fyrlrfram. Allar borganir sendlst
THE VIKING PRESS LTD.
SllGFtrS HALLDÓRS frá Hfifnuni
Rltstjórl.
Utauflakrllt tll hlnttalvims
THVD VIKING PRKSS, L.td., Box 810»
lltan Ankrlft tll rltgtjftranm s
RDITOR HBIMSKRINGLA, Boi SlOft
WINNIPEG, MAN.
"Helmskrlngfla is published by
The Vlklnx l’remm Ltd.
and printed by
ClTV PRINTING & PlIBLiISHI'NG CO.
hftS-Hftft Sarxent Ave.. Wlnnlpe*, Mai.
Telephonet .80 53 T
WTNNIPEG, 8. MAÍ, 1929
HOOVER OG 100%
MENNIRNIR
að ósekju. Að minnsta kosti fimmtíu
sinnum fleiri rán eru framin hlutfallslega
í Bandaríkjunum en í Bretaveldi, og
þrisvar sinnum fleiri innbrotsþjófnaðir.
Enginn hluti landsins, sveitir né
borgir, er öruggur. Líf og eignir eru
hlutfallslega ótryggari en í nokkru öðru
siðuðu landi í heiminum."
Ekki vill forsetinn, eins og margir
aðrir merkir Bandaríkjamenn skella
miklu af skuld þessa lagaleysis á bann-
lögin. Segir hann svo, að ‘enda þótt
lagabrot hafi aukist með því að telja til
glæpa brot á móti átjánda viðauka
stjórnarskrárinnar (Eighteenth Amend-
ment) og við þær afskaplegu fjárupp-
hæðir, sem veitt er í hendur glæpamanna,-
með óleyfilegum áfengiskaupum borg-
ara, sem, að öðru leyti eru heiðursmenn,
þá er þetta þó aðeins lítill hluti af við-
fangsefni voru.” Færir hann hagtölur
máli sínu til stuðnings, er sýna að aðeins
8% hegningardóma síðastliðið ár hafi
átt rót sína að rekja til bannlaganna, og
heldur svo áfram:
Viðfangsefni vort er miklu um-
fangsmeira og gertækara — sá mögu-
leiki, að virðingin fyrir lögunum, sem
lögum, sé að mást úr meðvitund þjóðai"
vorrar.*.....’’
ekkert að skafa utan af því sem hann
segir. Hann tekur æði mikið dýpra í
árinni en Heimskringla. Og þess vegna
getum vér ekki að þvi gert að oss óar
við tilhugsunina um þau ritærsl, er
Mr. Hoover má, eftir síðasta Lögbergi að
dæma búast við frá Mr. Athelstan í
Minn-eapolis. Því blöð út um allan
heim vitna í ræðu Hovers, svo að hann
hlýtur að verða undir þeim mun stórkost-
legri áminningar lagður, sem staða hans
er ábyrgðarmeiri en séra Björns Jóhanns-
sonar, t. d. —
Vonandi gerir Mr. Athelstan og
100% félagar hans það þó fyrir bænastað
forseta, að flytja ekki úr landi, í mót-
mælaskyni gegn því að forsetinn skyldi
haga orðum sínum svona ógætilega í
bága við álit þeirra.
------,--x---------
Islenzkusamkeppnin
Það var lofsverð framtakssemi af hr.
B. E. Johnson, forseta ‘‘Fróns,’’ Winni-
pegdeildar Þjóðræknisfélagsins, að
stofna til íslenzkusamkeppni- meðal
barna og unglinga innan Winnipegborg-
ar, og utan.
Sumir þeirra áhrifamanna í Banda
ríkjunum, og ekki hinir lökustu, er mest
mæltu með Herbert Hoover til forsetaem-
bættis, gerðu það ekki endilega frá flokks
sjónarmiði heldur vegna sérmenntunar
hans og afkasta á öðrum sviðum. Skipu-
lagsgáfu hans viðurkenndu allir og sumir
þessir meðmælendur hans álitu að heppi-
legt myndi vera framar öllu, einmitt fyr-
ir Bandaríkin, að fá í forsetastöðuna
mann, er þroska sinn hefði fengið við
praktiska, yfirgripsmikla framkvæmda-
starfsemi, en ekki við skriffinnsku í völ-
undarhúsi stjórnmálanna, né í nokkrum
pólitízkum skúmaskotum.
Ýmislegt bendir til þess, að þessir
menn hafi, að nokkru leyti að minnsta
kosti, haft rétt fyrir sér. Mr. Hoover
hefir auðvitað of skammt setið á forseta-
stóli, til þess að nokkur spádómur um
framtíðarstarfsemi hans verði gildur tek-
inn. En þótt allt verði ekki undan-
tekningarlaust heppilegt talið, af því sem
hann hefir gert, eins og til dæmis að
endurtaka skipun Coolidge, er hann setti
Irvin L. Lenroot dómara í ríkisrétti toll-
mála og éinkaleyfa, þá hafa þó langflestar
athafnir hins núverándi forseta stungið
mjög í stúf við framkomu fyrirrennara
hans, eða réttara sagt framkomuleysi —
litleysi og blóðleysi. Það verður ekki
annað sagt, en að Hoover hafi á sinni
stuttu stjórnartíð sýnt ótvíræðan lit á
bæði viija og hugrekki til þess, að ganga
í berhögg við pólitízka klíkuhagsmuni
og heimskuþvaöur 100% heimalning-
anna, enda eru fáir Bandaríkjaborgarar
veraldarvanari á mælikvarða samþjóð-
legrar starfsemi, en Herbert Hoover, er
að þessu hefir flest sín beztu afrek unn-
ið í ýmsum heimsálfum utan Ameríku.
Að hann kippi öllu í lag, eða nokkuð þar
nálægt, dettur engum heilvita manni í
hug. Það gæti enginn forseti, hver
sem fyrir vali hefði orðið. En að hann
hafi einiægan vilja, hagsýni og kjark til
þess að kippa mörgu í lag af því, sem
mest hefir aflaga farið í hinu volduga
þjóðfélagi, er hann veitir forstöðu, eru
þegar góðar vonir um.
xxx
2. apríl sat Hoover forseti hádegis-
verð í boði ‘‘Associated Press.’’ Flutti
hann þar ræðu og lýsti skorinort yfir
því áliti sínu, að “það sem mestu varð-
ar amerísku þjóðina, sem stendur,” er
‘‘beiting framkvæmdarvaldsins í Banda-
ríkjunum og hlýðni við það, bæði í ein-
stökum ríkjum og í alríkinu.” Hann
kvað þjóðina nú vera að uppskera á-
vöxt skeytingarleysis síns gagnvart lög-
unum og ágallanna við beitingu fram
kvæmdarvaldsins. Um þetta komst for-
setinn meðal annars svo að orði:
‘‘Meira en 9,000 manneskjur eru
drepnar á ári hverju í Bandaríkjunum,
þvert ofan í lögin. Handtökur fyrir
drápin nema aðeins rúmum helmingi
þessarar tölu. Minna en einn sjötti
hluti þessara manndrápara eru fundnir
sekir, og aðeins hneykslanlega litlum
hluta þeirra er hæfilega refsað. Hlut-
fallslega eru tuttugu sinnum fleiri menn
drepnir þvert ofan í lögin í Bandaríkjunum
en á Bretlandi. í mörgum af stórborg-
um vorum virðist hægt að fremja morð
Tvennt liggur fyrst fyrir stjórnar-
völdunum að áliti forseta:
‘‘í fyrsta lagi að láta fram fara
rannsókn meðal eftirlitsmanna fram-
kvæmdarvalds vors; og, í öðru lagi, að
koma nýju skipulagi á eftirlit vort á þann
hátt að uppræta það sem óheilt er. Al-
ríkisstjómin ætlar sér að vinna óaflát-
anlega að því að herða á eftirlitinu með
lögunum, viku eftir viku, mánuð eftir
mánuð, ár eftir ár; ekki með hávaða-
sömum látalátum, né ofsalegum árásum,
til matar í blaðafyrirsagnir, ekki með því
að brjóta lögin sjálf með því að misbeita
þeim við eftirlitið, heldur með því að
síga stöðugt á; skáka stöðugt úr leik
öllum duglausum embættismönnum, án
nokkurs tillits til afstöðu þeirra; með
hvatningu, stöðuhækkun og viðurkenn-
ingu í garð þeirra, er gera skyldu sína,
og með hinu strangasta eftirhti með
starfsferli og afstöðu allra manna, er
stungið er upp á til þess að gegna em-
bætti í gjörvöllu lagaeftirlitskerli voru.”
Og að síðustu leggur forsetinn á-
herzlu á það, að tími sé kominn til þess
‘‘að gera sér þess fulla grein, að hér
stöndum vér andspænis hinu mesta vel-
ferðarmáli þjóðarinnar; að oss stafar
ekki tjónið af skammærri glæpaöldu,
heldur frá feyskingu í grundvallarstoð-
um þjóðfélags vors.”
* * *
í forystugreininni “Dr. Beck, Lax
ness og menningin,” er birtist í Heims-
kringlu 3. apríl síðastliðinn, komst rit-
stjórinn meðal annars svo að orði: “Eg
gat þess um daginn að mér þætti margt
ískyggilega stefna í viðburðarás Banda-
ríkjanna, margar ægilegar hringiður og
háskalegir sogstraumar. Hættan liggur
ekki í því að þeir myndist, því einhvers
öfugstreymis kennir einhversstaðar í
farvegi allra þjóða, heldur í skynleysi og
ráðaleysi blindaðs almenpings, að átta
sig á því hver háski af þeim stendur, svo
að ekki fari á þá leið, að þjóðin lendi í
þeim, lamist eða týnist. Tilvera eða
myndun hættunnar er ekki einstök í
Banc'aríkjunum.. . En afar stefkar líkur
eru fyrir því, svo ag tæpast verður með
nokkru móti mótmælt, að almenningur
er þar orðinn sljórii fyrir þeim, eða hef-
ir ef til viil all lengi verið, en nokkurs-
staðar annarsstaðar meðál vestrænna
þjóða.*
Þetta er skrifað þrem vikum áður
en Mr. Hoover flutti ræðuna við hádegis-
verð ‘‘Associated Press.” En sé þetta
borið saman við ræðu forsetans, sérstak-
lega það sem auðkennt er á báðum stöð-
um, þá virðast skoðanir falla býsna mik-
ið saman, án þess þó að sérlega mikil
líkindi séu til þess að forseti Banda-
ríkjanna sæki hugmyndir sínar um þjóð-
skipulag syðra til íslenzkra blaða. —
En hann sér það sem aflaga fer, og hann
þorir að tala um það hispurslaust. Þar
mætti segja, að talaði verkfræðingurinn,
er sér brestinn í bjálkanum og þorir a,ð
benda á hann og nauðsynina fyrir nýrri
og betri máttarstoð, hvað sem 100%
mennirnir segja. Og Mr. Hoover er
*Auðkcnnt hér.
Árangurinn er óhætt að segja að
fór fram úr öllum vonum. Ekki svo að
skilja, að þátttakan hefði ekki mátt vera
almennari (aðeins einn þátttakandi mun
hafa verið utan Wlnnipegborgar). En
hvorki þeim er þetta ritar .né mörgum
öðrum viðstöddum, myndi hafa dottið í
hug að jafn mörg börn og unglingar hér
í borginni, mörg, eða jafnvel flest líklega
af þriðja ættlið Vestur-íslendinga, myndu
hafa svo gott vald á íslenzkri tungu sem
raun varð á, og því síður jafnvel, að svo
mörg íslenzk heimili hér hefðu lagt þá
rækt við íslenzkar bókmenntir, sem til
þess þarf, að börn geti gert hlutverkum
sínum svo góð skil. Því undantekningar
laust var hér ekki um neinn páfagauks-
lærdóm að ræða. Samkeppnin bar
vott um það, framar öllum vonum er til
gátu staðið, að foreldrar eða aðstand-
endur höfðu komið inn hjá börnunum
óvenju miklum skilningi á því, sem þau
höfðu að flytja; svo miklum, að slys eitt
virðist geta til þess borið, ef nokkurt
þessara barna verður nokkurntíma af-
hverft bókmenntafjársjóði kynfeðra
sinna og bræðra.
Það er heldur ekki nema hin hörmu
legasta bábilja, að afar erfitt sé fyrir for-
eldri, er bæði mæla á íslenzka tungu, að
kenna hana börnum sínum til fullnustu,
eða minnsta kosti til því sem næst full-
komins bókmenntagagns, ef foreldrarnir
einungis skilja sjálfir hve mikið liggur
við. í því sambandi má minna á það
að heima á íslandi þekktum vér hjón, er
áttu tvær dætur. Faðirinn var af
dönskum ættum, en báðar tungur jafn
tamar. Móðirinn alíslenzk. Allt vinnu
íólkið var alíslenzkt; ekki stakt orð af
dönsku talað í umhverfinu og eintóm
íslenzka töluð á heimilinu. Samt sem
áður kenndi faðirinn báðum dætrum sín-
um til fulinustu not danskrar tungu í
ræðu og riti, og varði þó til þess mjög
litlum eða nálega engum tíma frá um-
svifamiklu daglegu starfi.
Sé foreldrunum það fullkomlega
ljóst að hver manneskja er betur kom-
inn með tvö tungumál en eitt, hverju
starfi eða stöðu, sem gegna skal; að hvert
nýtt mál opnar nýjan heim fyrir nemend-
anum, og aö ekkert mál er svo fátækt í
ræðu eða riti, að ekki sé gróði að nema
þaö, sérstaklega þegar kstnaðurinn er
enginn, fyrir utan dálitla þolinmæOi og
lipurð, þá ætti tæplega að þykja vansa-
laust, þeirn foreldrum, sem af íslenzku
bergi eru brotin, að hafa ekki gefið börn-
um sínum kost á að ganga í dýrgripa-
skrín íslenzkra bókmennta, sem má
segja að séu undirstöðubókmenntir allra
norrænna þjóða og frændþjóða þeirra, auk
þess stórkostlega sjálfstæða gildis er ís-
lenzkar bókmenntir fela í sér.
i sambandi við þessa sanxkeppni,
er hér er gerð að umtalsefni vildum vér
segja það eitt, ef til leiðbeiningar mætti
verða framvegis, að áreiðanlega ber ekki
að leggja líkt því eins rnikla áherzlu á
“framkomu” barnanna, og gert var með
þeirri einkunnaskrá, er dómendur urðu
nú að fara eftir. Hér er ekki að ræða
um það fyrst og fremst, að kenna börn-
unum framsagnarlist eða leikíþrótt,
heldur hreint og beint íslenzka tungu.
Sé íslenzkan og skilningurinn á efninu
hvorttveggja lýtalítið, þá skiftir
ekki miklu máli hvort eitt
barnið ber sig dálítið reisuleg-
ar en annað, eða er dálftið
vanari að standa á palli frammi
fyrir áhorfendum.
En vonandi verður þessi ár-
lega samkeppni ekki látin niður j
falla, og vonandi vex aðsóknin j
með hverju ári, þótt eigi geti {
nema fáir af keppendum hlotið
verðlaun í hvert skifti. Munur-
inn var að þessu sinni tiltölu-
sem eigi hlutu verðlaun í ár
geta unnið þau að ári.—
-----X-----
HÚSFREYJAN
Margrét Olafs-
dóttir Magnússon
----ÆfVninning------
Hún fæddist 5. marz, árið 1847,
að Stóra Vatnshorni í Haukadal í
Dalasýslu. Voru foreldrar hennar
Ólafur bóndi Hallson og kona hans
Sesselja Einarsdóttir. Hún giftist
Oddi Magnússyni frá Núpi í Hauka-
dal, 9. okt. 1872. Mestan sinn bú-
skap bjuggpr þau aS Núpi, unz árið
1886 aS þau fluttust búferlum til
Vesturheims og settust aS á heimilis
réttarlandi er þau tóku í grend viS
Hallson, N. Dak. Par bjuggu þau
til ársins 1905, er þau fluttu - til
VatnabyggSa og námu land suSaust-
ur af þar sem nú er Wynyard-bær.
ÁriS 1913 misti Margrét mann sinn.
Bar dauSa hans aS á 41. brúSarkaups
degi þeirra. Brá bun þá búi og
flutti hús sitt norSur í nágrenni viS
Irörn sín, og: dvaldi þar, — ásamt
Halldóru dóttur sinni — til hausts-
ins 1919, er hinn þunga heilsubrest
hennar, heilablóSfall, bar aS höndum.
I næstu 8 árin dvaldihún á|he5mili
Sesselju dóttur sinnar. HaustiS 1927
fluttist hún til Magnúsar sonar síns.
Þar beiS hennar langþráSa hvíldar-
stundin, er að höndum bar fimmtu-
daginn 10. jan. síSastl. — Þau Oddur
og Margrét eignuSust 11 börn. Kom-
ust sex þeirra til fullorSinsára.
Yngstur þeirra sex var Jón; hann
lézt 9. sept., 1912, 28 ára aS aldri.
Hin systkinin, sem enn eru á lífi, eru
— Sesselja, gift Halldóri, kaupmanni
Jónatanssyni (frá Húki í MiSfirSi),
Wynyard; Jóseph, kaupmaSur í
Blaine, Wash.; Ölafur,— Magnús,
fcáðir óSalsbændur aS Wvnyard;
Halldóra, til heimilis hjá Magnúsi
bróSur sínurn.
Jarðarför Margrétar heitinnar fór
fram 14. jan. sl., í afarfrosthörSu
veSri. Eigi aS siSur fylgdi henni
fjöldi byggSarmanna til grafar. Séra
FriSrik A. Friðriksson jarSsöng;
flutti fyrst húskveSju að heimili
Magnúsar, og þá líkvæSu í kirkju
Quill Lake safnaðar. MpS vinsam-
legu leyfi ritstjóra Hjeimskringlu
birtast hér í hlaöin i kaflar úr siS-
arnefndri ræSu.
Fr. A. Fr.
KAFLAR ÚR RÆÐU
er flutt var 14. jan. sl. i kirkju Q.
L. safnaðar, Wynyard, Sask., viS
útför Margrétar Olafsdóttur Magnús-
son, af séra FriSrik A. F'riSrikssyni.
(Aths. höf.: — ASstandendur
hinnar látnu hafa óskaS þess aS
ræSa þessi yrði fcirt. MæSradag-
urinn er í nánd. Og meS því
aS ræðan lýsir aS nokkru leyti
skoSun höf. á kjörum og ein-
kennum íslenzkra mæSra og land-
námskvenna, almennt, er því
treyst, aS lesendum fclaSsins þyki
rúmi blaSsins ekki alltof illa
variS).
Naumast er nokkuð þaS til sem
eins oft grípur hug minn og hjarta
fölskvalausum klökkva, og þaS, að
virða fyrir mér þessar þreyttu, ald-
urhnignu deyjandi íslcnzku niaður
meSal vor hér vestanhafs. Þeim
fækkar nú svo ört með hverju ár-
inu sem líSur. Fáein fleiri ár —
allar dánar og horfnar.— —
I fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin,
viðurlíennd'u jneðu)l, við bak-
verk, gigt og bröðru sjúkdóm-
um, og hinna mlörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfabúff
um á 50c askjan eða 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company»
Ltd., Toronto 2, Ont., og senda
andvirðið þangað.
Imyndunarafl mitt ber mig um
tugi ára aftur í tíman. iHvað sé
ég? Stúlkubarn — ljúfan, létt-
fættan telpuhnokka! Æskan, vorii?
og vinnan, í tárhreina íslenzka úti-
loftinu, hefir gefiS vörum hennar og;
vanga rjóSar rósir, hlátri hennar
hjartanlegan blæ og augum hennar
broshýran bjarma. Hún keppist
viS aS spretta og springa út í unga
stúlku, vaxna konu. Og þótt hún
haldi því vandlega leyndu, þá er þa5
svona samt, að í sál hennar eru lifn-
aSir lokkandi faigrir draumar, hreim
fagrir söngvar, — heil æfintýri!
Um hvaS ? Um ást og yndi! —En
gætum aS. ÞaS er fleira sem hreyf-
ir sér í þessari konusál. Frá því
aS hún var barn viS brjóst móSur
sinnar hafSi iitla blómstrandi bónda-
dóttirin, íslenzka sveitastúlkan,
drukkiS í sig lotninguna fyrir dygð
og skyldu, fyrir þrotlausu starfi og
skuggalausri trúmcnsku, fyrir sjálf-
sagSri fórn hins kvenlega kærleika.
Þannig var þessi smámey töluvert
vel aS sér um ýms meginatriði
mannlegs lífs. Þrátt fyrir alla
drauma æsku sinnar vissi hún vel
aS mannsæfin er ekki léttúðarleikur
einn; óskaði þess heldur ekki a5
svo væri. Því aS eins og GuS
hafSi gróðursett í eðli hennar djúp-
setta þrá, til þess aS elska og njóta,
svo hafSi hann og vakiS þar — og
umhverfiS örfað — fúsleikann tií
þess, að fórna og starfa.
Hver er þessi aldurhnigna móðir!
—KulnaSar eru á kinnúm og vör-
um rjóSar rósir. Dáinn er
hinn glaSkviki, hreimlétti hlátur.
Aldna móSir ! Ásjóna þín er mörk-
uð djúpskornum rúnum reynslunnar
frá langri liSinni tíS. Hver ert þú?
-----Eg veit það. ViS vitum þaS
öll. Hún—og Ijúfi, léttfætti hnokk
inn, er við sáum íyr í anda — sem
hló og hljóp og óx ag unni—eru ein
og sama veran! Hvílík breyting.
Hver ge.ur ekki látiS sig gruna und-
ursamlega fjölþæítri þess æfitoga, er
hér hefir spunninn veriS miili þess
sem var og er. HiS eina, sem enn
gæti minnt á það sem var, er —
mýkt yfiúlitsins, gæðin í kyrláfa
brosinu, bjarminn af þessari sál, sem
aldrei hefir hætt aS elska, — sem
ennþá ber vakandi umhyggju fyrir
öSrum, og ennþá væri fús öllu a5
fórna!
MóSir! — þaS er orSið, sem inni-
bindur flest þaS, er hér ætti aS segj-
ast í dag.
‘Hví skyldi ég yrkja um önnur fljóð
en ekkert um þig, ó, móðir góð?
100 herbergi meft et5a án bafts
SEYMOUR HOTEL
ver5 sanngjarnt
Sínril 28 411
C. G. HUTCHISON, clKnnill
| Market and King St.,
Winnipeg —:— Man.