Heimskringla - 03.07.1929, Qupperneq 6

6. HLAÐStÐA
HEIMSKRINCLA
WTNNIPEG, 3. JÚLÍ 1929
EKKEHARD
Saga frá 10. öld.
eftir I. von Scheffel.
I
‘‘Eg skil þig naumast,” svaraöi hertoga-
frúin kuldalega, en í hjarta sínu vissi hún að
hún var ekki að segja sannlejkann.
“Hvernig líður Virgli þínum?” spurði
hún og breytti um umræðuefni. ‘‘Eg er
hræddiur um að ryk og kongulóarvefur hafi
safnast á hina ágætu bók í þessu annríki og
áhyggjum upp á síðkastið.”
"Hann mun ávalt eiga sér hæli í hjarta.
mínu,” svaraði Ekkehard, “enda þótt bók-
fellið skemdist. En mér datt í hug fyrir fá-
«im augnablikum síðan það, sem hann segir
akuryrkjunni til vegsemdar. Eg leit á þetta
litla skógvarða hús, dökk, frjósöm akurjörð
á brekkunni framundan því, nýgift hjón eiga
að búa þar og vinna með lújárni og plóg brauð
sitt úr skrauti móður jarðar. Eg fann nærri
því til öfundar, er ég mintist myndar Virgils.
-er hann talar um hið þægilega, kyrláta líf,
örugt, öllum skaðlaust, en gnægð er þar af
heima-brauði..... kolagrafir og veiðivötn, ....
skuggasælir lundar, sem bjóða til hvíldar og
svefns.’’
“Já, þú átt létt með að finna tilvitnanir,”
svaraði Heiðvejg hertogafrú. “En mér virð-
íst sem öfund þinni hafi alveg sést yfir skyldur
Cappans við að drepa moldvörpur og akurmýs.
og svo vetrar gleðin! Þegar snjórin nær eins
og veggur alla leið upp undir þakskegg, svo
jað dagsbirtan veit ekki inn um hvaða rifu hún
á. að reyna að smjúga-----”
‘‘Eg gæti jafnvel borið slík óþægindi með
.jafnaðargeði," svaraði Ekkehard, “og Virgil
ssegir okkur frá því er húsbóndi og húsfreyja
leitast bæði í senn að vinna á næturþeli og
halda eldinum vakandi. Hann skerpir kyndla
í rökkrinu hún stingur skyttunni í gegnum vef-
inn og syngur til þess að reka leiðindin á
braut.”
‘‘Húsfreyjan?” kváði hertogafrúin mein-
lega; “en ef hann skyldi nú enga konu eiga?”
FYá enginu hinumegin braust út mikill
hlátur og kátínaóp. Þeir höfðu sett nýja
skyidmennið upp á viðarborð og báru hann
hátt í lofti eins og þeir höfðu borið nýkosna
konunga sína á skjöldum í fyrndinni.
‘‘Og hann áti enga konu,” sagði Ekkehard
annars hugar. Honum var brennandi heitt á
enninu, og hann strauk hægri hendinni um það.
Hvert sem hann leit varð eitthvað fyrir sjónum
hans, sem olli honum sársauka. Þarna fyrir
handan var fagnaðaruppþot í tilefni af hjú-
skapnum, hertogafrúin var við hlið hans og
fjöllin glitruðu í fjarska. Áköf ömurleika-til-
finning sótti á hann, en hann bærði ekki var-
írnar. ‘‘Vertu sterkur og þögull,” sagði hann
<einbeittlega við sjálfan sig.
Sannleikurinn var sá, að hann var ekki
lengur sjálfum sér líkur. Hinn kyrláti friður,
sem hvílt hafði yfir honum, er hann dvaldi með
al bóka sinna í klaustrinu, hafði vikið frá hon
um. Bardaginn við Húnana og öll æsingin,
sem honum var samfara, hafði víkkað útsýni
hans, og þau merki velþóknunar, sem her-
togafrúin hafði sýnt honum, höfðu komið á
stað ákafri baráttu í sál hans. Mynd hennar
sótti á hann dag og nótt, eins og hann minnt-
ist hennar, er hún stóð frammi fyrir honum,
hengdi verndargripinn um háls honum og
spenti á hann belti mannsins hennar. Og er
hann átti örðugast, læddist. ásökunin við sjálf-
an hann fyrir að hafa þegið gripina, eins og
skuggi inn í hugskot hans. Frú Heiðveig hafði
ekki hugmynd um ástríðu þá, er geisaði í hjarta
hans. Henni hafði tekist að láta sér þykja
minna til um hann, því hún fann til djúprar auð
mýkingar yfir því að hann virtist ekki skilja
neitt, er hún gaf honum undir fótinn. En hún
hafði ekki fyr litið hann augum að nýju, áhyggj
ur á göfuglega enninu og þegjandi sorg í aug
unum, en gamli leikurinn hófst að nýju.
‘‘Ef þú hefir svona mikið yndi af bænda-
iðjunni,” mælti hún hálf gletnislega, ‘‘þá gæti
ég ef til vill orðið að liði. Ábótinn hefir ert
mig með að biðja um ágætasta blettinn í lönd
um mínum, rétt eins og það væri brauðmoli,
sem umsvifalaust væri hristur af dúknum á
borðinu.”
Það brakaði í greinunum að baki þeim, en
þau veittu því ekki athygli. Það glitti í eitt-
hvað brúnt og svart í gegnum laufið. Var það
refur eða var það munkakufl?
‘‘Eg skal gera þig að ráðsmanni yfir því,”
hélt frú Heiðveig áfram. Þá getur þú haft
gnægðir þess, sem þig vanhagar nú svo mikið
um, að það hefir gert þig þunglyndann. Ses-
pach liggur á fögrum stað við Rín, og gamla
hæðin, eisarastóll, hefir það til síns ágætis að
vera fyrsti staðurinn í landinu, þar sem vín
hefir gróið. Fólkið þar er gott og dyggðugt,
fenda þótt það tali ófagra tungu.”
Ekkehard leit ekki upp frá jörðinni.
“Eigi hefi ég gáfur Virgils, en þó get ég
lýst lífinu þar. Hugsaðu þér, að komið sé
haust. Þú hefir lifað heilnæmu lífi, farið á
fætur með sólu, og gengið til rekkju með
hænsnaungunum g nú er komið að vinnu-
uppskerunni. Frá hæðunum flykkjast til þín
menn og meyjar, og bera körfur, fullar af vín-
þrúgum. Þú stendur við dyrnar------”
Aftur mátti greina þruskið í runnanum.
“—og hugsar um, hvernig vínið muni reyn
ast og minni hvers þú eigir að drekka í því.
í fjarska sérðu Vogesfjöllin, björt og blá eins og
Alpatindana þarna. Og er þú ert á þetta að
horfa heyrist jódynur og vagna frá gamla Breis
ach-þjóðveginum. Jóreykurinn boðar komu
ferðafólksins. Þú lítur upp og —jæja, meistari
Ekkehard, hver er það, sem er að koma?”
“Hver?” spurði hann lágt.
“Hver annar en húsmóðir þín, sem aldrei
hefir gefið upp sin konunglegu réttindi, að
mega rannsaka hvernig þjónar hennar stjórna
í hennar stað.”
‘‘Og svo?” spurði Ekkehard.
“Svo? Eg mun þá krefjast fræðslu um,
hvernig Meistari Ekkehard hefir gegnt starfi
sínu, og allir munu segja: Hann er góður og
dygur og lægi hann ekki eins mikið yfir hand-
ritúm sínum, myndi oss falla enn betur við
hann.”
“Og svo?” spurði Ekkehard enn að nýju.
Rödd hans var annarleg.
“Þá mun ég segja með orðum ritningarinn
ar: Gott, þú góði og trúi þjónn; yfir litlu varstu
trúr, yfir mikið mun ég setja þig. Gakk inn til
fagnaðar herra þíns.”
Ekkehard var eins og agndofa. Hann rétti
upp arminn, lét hann aftur falla niður, og stóðu
tár í augum hans. Honum leið mjög illa.
En rétt í þessu læddist maður varlega út
úr runnanum. Þegar hann var kominn út á
vöMinn lét hann kufl sinn, er hann hafði
strengt um mittið, falla ofan. Hann leit enn
einu sinni til baka á þau tvö, er eftir sátu, og
kinkaði kolli eins og maður, sem gert hefir
uppgötvun. Hann hafði áreiðanlega ekki ver-
ið að skríða inn um kjarrið til þess að tína
fjólur.
Smátt og smátt hafði svo farið með
veizlufagnaðinn, að hann var að komast nær
því stigi, er allt er á fulkominni ringulreið.
Mjöðurinn hafði haft áhrif á marga. Einn
maður hafði hengt yfirhöfn sína upp í trjá-
grein og virtist haldinn af óstjórnlegri löngun
til þess að berjast við hvern sem væri; hins-
vegar var annar, sem sóttist fast eftir að fá að
faðma alla, en þá þriðji, sem mintist þess að
hann hafði stolið mörgum kossum af Friðrúnu
fyrir tíu árum síðan, sat þungbúinn við borðið
—Þar sem hann hafði tæmt eigi allfáa bikara—
leit á maurana, sem skriðu við fætur hans, og
sagði upphátt: “Hæ, þar eru allar eins!”
“Piltarnir báðir, sem höfðu verið svo feimn
ir, er þeir áttu að bjóða hertogafrúnni um morg
uninn, voru nú að leika þýzkan leik við skyld-
mennið nýja—Húnann. Þeir höfðu dregið
stærðar lak út úr brúðarkistunni einni, slengdu
Cappan á það, gripið var sterklega í öll fjögur
hornin, en vesalingnum varpað upp í háa loft
eins og hann væri einhver ný tegund af læ-
virkja. Húninn tók þessu öllu með sínu vana
lega jafnaðargeði sem vott um vináttu og virð
ingu og botnveltist á lakinu í bezta skapi.
Allt í einu rak Ftiðrún háa upp svo mikinn
skræk, að allir snéru sér við og þeir, sem voru
að leika sér með lakið, höfðu nærri því látið
það falla sér úr höndum. Afskaplegu gleðiópi
laust upp frá mannsöfnuðinum, ópi, sem var
svo langvarandi og ofsafengið, að svo virtist
sem jafnvel fjöllin horfðu undrandi umhverfis
sig — og höfðu þau þó hlýtt á margan æðis-
genginn storminn.
Adifax og Hadumoth höfðu komið í ljós
úr ferð sini frá Húnunum, þar sem þau höfðu
verið herteknir fangar. Adifax teymdi klyfja-
hestinn með fjársjóðnum, en Hadumoth gekk
broshýr við hlið hans. Þau höfðu þennan dag
fyrst séð tindinn á Hohentwiel, sem þau þekktu
svo vej, og þau höfðu hljóðað upp fyrir sig af
fögnuði.
“Segðu þeim ekki frá neinu,” hvíslaði Adi-
fax að litlu telpunni, um leið og hann faldi
kistlana í körfunum undir víðistágum.
Friðrún var fyrst til þess að stökkva á
móti þeim og taka Hadumoth í fang sér.
‘‘Velkomin, litli týndi veslingurinn!”
“Drektu litli lúðramaður, drektu litli félagi!”
úr öllum áttum heyrðust kveðjurnar, því að
allir vissu að Adifax hafði verið tekinn hönd-
um, og allir réttu honum nú vínskálarnar sín-
ar.
Börnin höfðu rætt um það sín á milli, hvað
þau skyldu gera, er þau hittu hertogafrúna.
“Við verðum að þakka henni ósköp vel,”
sagði litla gæsatelpan, “og ég verð að gefa
henni gulldalinn aftur. Eg fékk Adifax fyrir
ekkert, ætla ég að segja við hana.”
“’Nei,” svaraði Adifax, ‘‘við skulum leggja
tvo stærstu gullpeningana við hliðina á dalnum
þínum, og biðja hana að halda áfram að vera
okkar náðug frú. Það á að vera vottur um
þakklæti okkar og mín sekt fyrir að hafa felt
Skógarkonuna.”
Svo þau höfðu nú gullpeningana til reiðu.
Hertogafrúin og Ekkehard sátu enn undir
furutrénu stóra. Þetta skyndilega uppþot
hafði truflað samtal þeirra um jarðrækt. Prax-
edis kom hlaupandi til þeirra til þess að færa
þeim þessar ágætu fréttir. Og á eftir henni
komu útlagarnir og leiddust. Þau krupu á
kné frammi fyrir hertogafrúnni. Hadumoth
hélt á dalnum og Adifax rétti henni gullpeninga
tvo. Hann reyndi að tala en náði ekki valdi
á röddunni.
Heiðveig hertogafrú snéri sér með hinum
prúðmannlegasta tignarsvip að þeim, sem á
horfðu og mælti—
“Þessi fallegi gamanleikur þessara litlu
þegna minna veitir mér tækifæri til þess að
sýna þeim rnildi mína.”
Hún braut þvínæst grein af hezlivið þar
rétt hjá, gekk fram, sló allt í einu gullpening
ana úr höndurn barnanna, svo að þeir hrukku
langt út í grasið, snerti hvort barnið fyrir sig
og mælti:
"Standið upp, bæði! Frá þessari stundu
skulu enginn skæri stytta hár ykkar. Þið
krupuð niður sem þrælar að Hohentwiel, þið
standið upp sem frjálst fólk. Og megið þið
unna hvort öðru eins innilega sem frjálsar
manneskjur eins og þið hafið hingað til gert.”
Þetta var aðferðin til þess að veita frelsi
samkvæmt saliskum lögum. Á sama hátt
hafði Lotarius keisari hrist gullpeninginn úr
hendi gömlu þernunnar Doda, og um leið sleg-
ið af hálsi hennar oki þrældómsins. Adifax
var af Franka-ættum og fyrir þá sök hafði her-
togafrúin ekki fylgt þýzkum sið við þetta tæki-
færi.
Börnin stóðu á fætur. Þau höfðu vel skil
ið hvað fram var að fara. Geitnasmalinn litli
fann til svima. Gamli draumurinn hans um
frelsi og gullinn fjársjóð—allt hafði ræst. Þetta
var varanlegur veruleiki og hélt áfram að vera
það, alltaf, alltaf! Honum varð litið á alv-
arlegt andlitið á Ekkehard, og hann varpaði
sér, og Hadumoth með honum, fyrir framan fæt
ur hans og hrópaði: ‘‘Vér þökkum þér einn-
ig, faðir Ekkehard, því að þú varst okkur svo
góður!”
“En sú óheppni, hvað orðið er framorðið,”
sagði Praxedis, “annars hefðir þú getað bundið
annað hjúskaparbandið, eða að minnsta kosti
trúlofað þau hátíðlega. Því sannarlega eru
þessi tvö ekki síður valin hvort fyrir annað,
en hjónin þarna fyrir handan.”
Ekkehard horfði langa hríð bláum augum
sínum á börnin: Því næst lagði hann hönd sína
á kollinn á þeim og gerði krossmark yfir þeim.
“Hvað er hamingja?” sagði hann svo lágt við
sjálfan sig.
Rudimann byrlari reið seint um kveldið
heim í klaustrið sitt. Vaðið var gott og hann
reið yfir í eyjuna. Frá klefa ábótans bar enn
birtu út á vatnið. Rudimann barði þar að
dyrum, lauk hurðinni upp í hálfa gátt og mælti:
"Eyru mín hafa heyrt fleira í dag en þau
fýsti að heyra. Það er öllu lokiö með Ses-
pach-eignina við Rín. Hún ætlar að gera
þennann brjóstmylking frá St. Gall að ráðs-
manni þar.”
“Varium et mutabile semper femina!
Konan er ávalt óstöðug og hverflynd,” tautaði
ábótinn án þess að líta við. ‘‘Góða nótt!”
17. KAPÍTULI
Málfærzla Gunzos gegn Ekkehard
Meðan þeir atburðir voru að gerast á
ströndinni við Constance-vatnið, er skýrt hefir
verið frá, sat munkur í klefa sínum langt vest
ur í Belgíu, í klaustri St. Amandusar sur l’Elon.
Hann sat þarna eins og heillaður, dag eftir
dag, hverja stund er klausturaginn heimilaði.
Veturinn kom með frosnar ár og snjóþakta
velli—hann veitti því naumast athygli; vorið
kom og rak veturinn á braut—hann hirti eigi
um það. Bræður hans töluðu um ófrið og
slæm tíðindi frá Rínarlöndum—hann hlustaði
ekki á þá. Stólar og bekkir í klefa hans voru
þaktir með handritum—það var eins og allt
bókasafn klaustursins væri komið hingað inn—
og hann las og las, eins og hann væri að reyna
að uppgötva fyrstu orsök allrar tilveru. Á
hægri hönd honum lá Saltarinn og heilög ritn
ing í stórum bunka, á vinstri hönd voru skáldrit
gullaldarmanna. Hann hljóp ekki yfir neina
blaðsíðu, las hvert orð, stundum birti yfir alv-
arlegum svipnum af illgirnislegu brosi, og hann
flýtti sér að r’ita nokkurar línur á bókfellsræmu.
Var hann að grafa gull og dýra steina upp úr
námum fornrar speki? Nei.
“Hvað getur hafa komið fyrir bróður
Gunzo.” Spurðu munkarnir hvern annan.
“Fyr á tímum gekk munnurinn á honum eins
og mylnukvörn og hann lét bækurnar að jafn-
aði í friði. Þær geta ekkert kennt mér, sem
ég ekki veit fyrir, var hann vanur að segja—
en nú? Penninn hans rispar nú og skvettir,
svo hægt er að heyra það um öll klausturgöng-
in. Ætlar hann sér að verða ritari eða ráð
gjafi keisarans? Ætli hann sé að leita að
vizkusteininum, eða er hann að rita lýsingu á
ferðum sínum um ítalíu?”
En bróðir Gunzo hélt áfram iðkunum sín-
um. Hann tæmdi vatnsbrúsann sinn og las
gullaldarritin, án þess að láta nokkuð á sig fá.
Fyrstu þrumuskúrarnir skullu á og boðuðu mið
sumarið, sem var að nálgast með þunglamaleg
an hita sinn. En það skifti engu máli hvort
þrumur gengu eða eldingar lýstu—hann hvik-
aði ekki frá bókum sínum. Oft stökk hann
upp úr fleti sínu á nóttunum og þreif pennann,
eins og til þess að skjalfesta einhverja snjalla
hugsun, er honum hefði hugkvæmst í svefni:
hugsanirnar höfðu of oft gufað burtu, án þess
að hann fengi fest hald á þeim og komið þeim
í ritað mál. Samt miðaði honum látlaust að
markmiðinu. “Enn mun dagurinn upp
renna!” sagði hann við sjálfan sig og huggaði
sig við fyrirheit Homers um leið og hann lagð-
ist aftur í hvílu sína.
Gunzo var í broddi lífsins meðalmaður á
hæð og þrekinn, og þegar hann stóð á morgn-
ana frammi fyrir vel fægðum málmspeglinum
og lét augu sín dvelja lengur en nauðsynlegt
var við sfna eigin mynd, þá strauk hann rauð-
leitt skegg sitt á þann hátt, að það minnti á
mann, sem var í þann vegin að ganga til or-
ustu og hættulegra vígaferla.
í æðum hans rann bæði Franka blóð og
Kelta, og hið síðarnefnda olli því, að hann hafði
mikið af því fjöri og þeim hvatleik, er þá skort-
ir, sem eru af hreinum germönskum ættum.
Fyrir þessa sök hafði hann agað og eyðilagt
fleiri eintals-ræður en bróðr í þýzku klaustri
hefði gert á jafnlöngum tíma. Þrátt fyrir það
hafði hann fullkomið vald yfir óróleika holds
síns, og h in hélt fótunum í skefjum undir al-
þöktu skrifborðinu. %
Það var blítt sumarkveld. Penni Gunzos,
sem hafði hamast yfir þolinmótt bókfellið, tók
að hægja á sér. Hann nam staðar, dró fáeina
drætti í viðbót, og sveipaðist að lokum yfir bil-
ið, sem eftir var, í stórum, voldugum sveigum,
en blekiö flóði yfir bókfellið og skildi eftir stóra
bletti, eins og svört stjörnumerki. Hann hafði
ritað síöasta orðið, Endir!
Hann reis upp frá stólnum og varpaði önd
inni eins og maður, sem loksins hefir tekist að
létta þungri byrði af sál sinni, leít snöggvast á
það, sem lá skrifað fyrir framan hann og mælti
í miklum alvöruróm: ‘‘Lof sé hinunx heilaga
Amandusi! Oss er hefnt!”
Hann hafði á þessari stundu hrifningar-
innar lokið við ádeilurit, skammaritling, sem
var tileinkaður bræðrafélaginu í Reichenau en
ritaður gegn Ekkehard, dyraverðinum í St.
Gall klaustrinu. Aldrei hefði hinum glóhærða
túlk Virgils geta komið til hugar, er hann
kvaddi klaustur sitt til þess að setjast að í
Hohentwiel, þótt hann hefði rannsakað leynd-
ustu skot hugar síns og endurminninga, að tií
gæti verið maður, sem ætti það eitt markið og
beitti öllu sínu námi að því einu, að fá hefnt sín
á honum. Því Ekkehard var hjartagóður og
skaðlaus eins og dúfa, og gerði ekki viljandi
flugu mein. Og þó var því svo farið.. Mhrgt
getur gerst milli himins og jarðar í huga lær-
dómsmanns, sem skynbærum manni mætti
virðast næsta fráleitt og fjarri öllum sanni.
Dutlungar sögunnar koma fram í því, hvað
varðveitist, engu síður en því, hvað glatast.
Gömlu þýzku sagnirnar og hetjukvæðin, sem
Karl keisari hafði látið safna og endurrita, með
svo mikilli vandvirkni, áttu að hafa farist í ryki
tímans. En verk bróður Gunzos, sem engum
þeim varð að gagni, er lásu það, hefir varð-
veizt eftirtímanum. Skal hér skýrt frá ódæði
því, er olli hefnd hins lærða ítala, með hans
eigi norðum.
“Um all langan tíma,” þannig ritar hann
vinum sínum í Reichenau, “hafði hinn mikils-
virti og elskaði konungur Ottó, staðið í samn-
ingum við hina ítölsku höfðingja um það að
senda mætti mig til landa hans. En með því
að ég var engum háður, og eigi af svo lágum
stigum að unt væri að þröngva mér til þessarar
breytingar á högum mínum, þá sendi hann mér
sjálfur bónarbréf og afleiðing þess var sú, að
ég hét að verða við tilmælum hans. Þannig
stóð á því að er hann yfirgaf ítalíu, þá fór ég
skömmu síöar á stað á eftir honum í þeirri trú,
að konni mín myndi engum valda tjóni en ef til
vill verða mörgum til góðs. Því hvert getur
ekki ástin á náunganum og löngunin til þess að
verða honum til hjálpar rekið mann? Þannig
lagði ég af stað í ferð mína, ekki eins og Breti,
vopnaður skeytum dómsýkinnar, heldur í frið-
samri þjónustu kærleika og þekkingar.
“Yfir há f jallaskörð,. gegnum þröng gil og
djúpa dali hélt ég, þar til ég kom til klausturs
ins St. Gall, og var ég svo yfirkominn af þreytu
ér ég kom þangað, að ég fékk ekki notið handa
minna, svo voru þær loppnar af fjallakulinu, og
ég varð að biðja um hjálp til þess að komast af
baki múlnum mínurn.
“Sú hafði verið von ferðamannsins, að
mætti finna friðsaman stað innan klaustur-
veggjanna, og ég bjóst við að mér yrði að von
minni, því að ég sá munkana standa í röðum,
horfandi til jarðar og fámáluga. Eg var þess
vegna óviðbúinn öllum óþægindum, þótt svo
undarlega hafi viljað til, að setning Juvenals
um falska spekinga sótti sífellt á hug minn:
Þeir eru sparir á málið, en illgimin felur sig í
þögninni! Og hver hefði getað trúað því að
þesis heiðingi væri svo gæddur spámannlegu
innsýni, að hann sæi fyrir spillingu manna,
sem löngu síðar báru munkakufl?