Heimskringla - 11.12.1929, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRING L A
WINNIPEG, 11. DES., 1929
Orkneyjar.
Eftir Pottl Niclasen ritstjóra
NiCurlag
furSulegra og tröllslegra þegar inn
er komiö. — Stúkan íræddi okkur
um allt, sem hún vissi iim hauginn,
en þaö var ekki nóg. Hún romsaði
þessu upp úr sér og var auöheyrt
aö hún haföi lært þaö utan aö.
Menn æt!a að Maéshmve sé um
4000 ára gamall, en enginn veit með
vissu, hverjir hauginn hafa gert, né
til hvers hann hefir verið notaður.
A steina inni í salnum eru ristar rún-
ir, sem meðal annars segja frá því,
aö norskir Jórsalafarar hafi komiö
inn í hauginn árið 1152, er þeir voru
á leið til landsins helga, og að Ingi-
björgu, hinni kynlxirnu, hugumstóru
og fegurstu allra Jtvenna, hafi þótt
hart að þurfa að ganga svo bogin til
borgar.
Eitthvað eina og hálfa enska niilu
frá Maeshovve eru hinir svonefndu
Standing Stones á Steinnesi.—Stein-
ar þessir standa í hring og er þvermál
hringsins 366 fet. — Steinar þessir
eru ódæma stórir, allt að 20 fet á
hæð, og standa allir upp á endann.
Enginn veit, hvenær steinar þessir
hafa verið reistir. Þeir voru þarna
þegar hinir fyrstu norrænu landnáms-
menn komu til eyjanna, og menn ætla
að þeir hafi verið reistir um líkt
leyti og Maeshovve var opinn. En
það er öllum ráðgáta hvernig menn
hafa farið að því, fyrir 4000 árum,
að reisa þessi björg upp á endann.
Og þess ber líka að geta, að hvergi
nærri finnast slíkir steinar, svo að
þeir hafa verið fluttir langt að.
I Orknevjum eru tvö blöð: “The
Orcadian” og “Orkney Herold.”
Koma þau út einu sinni í viku og eru
málgögn hinna tveggja stjórnmála-
flokka í eyjunum, sanibandsmanna og
frjálslyndra.
John Mooney hefir gert ýmsar
rannsóknir viðvíkjandi Magnúsar-
kirkjunni og áður en ég færi áttum
við tal um þetta efni. Honum sagð-
ist svo frá:
Á öndverðri 12. öld réðu jarlar
tveir, Hákon og Magnús yfir Orkn-
eyjum og Hjaltlandi. Þeir voru
systkinabörn að frændsemi. Magnús
var hvers manns ljúfi vegna rétt-
sýni, en Hákon öfundaði hann af vin-
sældunum og vildi fá að ráða yfir öll-
um eyjunum. Með svikum tældi hann
Magnús ti! fundar við sig á Egils-
ey> °g Þar var Magnús drepinn.
Lik hans var fyrst grafið að Krists-
kirkjunni í Birsey, en þar sem ntörg
tákn og stórmerki gerðust við gröf-
ina, var hann tekinn i helgra manna
tölu, og seinna voru bein hans flutt
til dórrtkirkjunnar í Kirkjuvogi og
var hún helguð honum.
Eins og fyr var getið hefir oft
farið'fram vi^gerð á kirkjunni og
einhverju sinni fundust þá nokkur
mannshein í tréskrini, sem niúrað var
inn í vegg. En nú vildi svo til, að
nokkrum árum áður höfðu fundist
nrannsbein, sem gengið var frá á sama
hátt í dómkirkjurústinni í Þórshöfn
i Færeyjum. Sú kirkja átti líka að
helgast Magnúsi jarli, og kom það upp
að þetfa myndir vera !>ein úr honum.
Voru nú beinin úr báðum kirkjunum
Ixrrin saman til að séð yrði hvort
þau ætti saman, og þóttust menn viss-
ir um það, og jafnframt þóttust menn
vita, að beinin sem fundust í
HUGSIÐ!
Þér fáið meira fyrir
PENINGANA
HÉR
Efni, snið, frágangur, sem
þér krefjið, á því verði sem
þér getið borgað.
Sala af hlýjum, vetrar
YFIRHOFNUM
$29.50
Úr valinkunnu Barrymore og
Blanket efnum. Vanalegt verð
á þessum yfirhöfnum eru
$37.50 til $40.00
ness. Þar fara bílar á milli hvern
virkan dag og eru um eina klukku-
stund á leiðinni. Vegurinn liggur
sumstaðar meðfram Scapa Flow.
Straumness stendur á eyði nokkru
við Háeyjarsund og dfegur nafn af
hinum mikla straumi, sem þar er. Á
Straumnesi er ákaflega fallegt og
fyrir 50—100 áruni voru þangað
miklar siglingar og voru þar þá skipa
viðgerðarstöðvar. Áður en sltkar
stöðvar kæmi upp í Færeyjum, fóru
færeyskar skútur oft til Straumness
að sækja sér þangað viðgerð, og voru
Færeyingar þá vel þekktir þar. Nú
er lítið um skipakomur til Straum-
ness, enda þótt það sé rétt hjá Pett-
landsfirði. Einstöku togarar koma
þangað til að leita sér viðgerðar, en
sjaldgæft er að sjá þar stærri skip.
Af fiskiskipum þeim, sem heima áttu
héf fyrir 40—50 árum, er nú ekkert
eftir. Öll útgerð er þar fallin úr
sögu fyrir mörgum árum.
Aður fyrri var Straumness sein-
asta höfnin, sem hvalveiðaskip koniu
við á þegar þau voru á leið til Græn-
lands eða Norðurhafsins. Var þá
oft glatt á Iijalla þar, er mörg hundr
uð skipverja voru i landi í senn.
Voru þeir yfirleitt drykkfeldir og
djarfir til kvenna. Og það bar við,
þegar dansað var, að allir lentu í
ægilegum bardaga.
Fyrir nokkrum árum kom amerísk-
ur verkfræðingur til Straumness og
ætlaði að hagnýta þar uppgötvun,
sem hann hafði gert í Japan. Þóttist
hann geta unnið togleður úr þara og
sandi og öðrum ódýrum efnum. Ur-
gangurinn átti að vera framúrskarandi
Fær- í til vegagerða, o. s. frv. Var nú reist
eyjum hefði verið send þangað
kirkjunni í Kirkjuvogi.—
Á rannsóknarferðum sínurn fór dr.
Jakobsen líka um Orkneyiar. Þeir
frá , Þarna stór verksntiðja, vörugeymslu
hús, o. s. frv. en bæjarstjórn lét gera
hafskipabry,ggju mikla handa hinum
stóru skipurn, sem áttu að flytja þetta
Scan’an & McComb
‘Better Clothes for Men”
417J Portage Ave.
John Mooney þekktust vel og ferðuð- j dásamlega efni út um allan heini
ust saman. Einhverju sinnar gerðu Uppgötvunin reyndist alls ekki eins
þeir sér ferð til gamallar konu. s
átti heima 2—3 stunda gang frá Kirkj
og við var búist og þetta mikla fyrir-
tæki fór rakleitt á hausinn. Enn
Þessi ganila kona kunni j þann dag i dag stendur verksmiðj-
Hún var al- heppnaða fyrirtæki.
UVOgl,
meira í fornmálinu en nokkur annar, j an> vörugeymsluhúsin og hafskipa-
sem þeir hittu og safnaði Jakobsen Uryg’g'jan til minningar um þetta mis-
hjá henni fjölda orða.
úðleg mjög og gaf þeim te, áður en
þeir fóru. Var þá farið að skyggja
en vegurinn va rgóður. Þegar þeir
sáu ljósin í Kirkjuvogi, stingur 'Jak-
obsen við fótum og segir hvað eftir
annað : “Teið, teið ! Það var ótta-
legt að við skyldum fara að drekka
þetta te. Það hefðum við aldrei átt
að gera.” Moonev spurði hvort
honum hefði orðið illt af því. Nei,
það var nú öðru nær, “en vegna þess
að ég fór að drekka það, gleymdi ég
að spurja konuna um eitt orð
mundi ekki eftir því fyr en nú.”—
Frá Kirkjuvogi fór ég til Straum-
STOCK
ALE
SHEÁS WINNIPEG BREWERY LIMITED
Eins og fyr er getið er Pettlahds*"
fjörður vandasöm siglingaleið, og
þess vegna er vönduð björgunarstöð
á Straumnesi. Langt er nú síðan að
björgunarbátur var fenginn þangað.
Árið 1908 var annar stærri bátur
fenginn, og í fyrra var smíðaður nýr
björgunarbátur, 51 fet á lengd og
hefir hann tvo hreyfla (60 hest-
afla hvern) og geta þeir knúið hann
níu milur á vöku. Mér var boðið
að skoða björgunarstöðina, og svip-
og i ar henni mjög til björgunarstöðvar-
innar í Esbjerg. Þesis nýi björg-
unarbátur kom til Straumness 3.
marz og var þá mikið um dýrðir þar.
Hálfum ntánuði seinna fór hann i
fyrstu björgunarferð sína, því að þá
fórst togarinn “Lord Davenport”
(sem Jón heitinn Hansson var skip-
stjóri á) hjá John Head á Háev.
Togarinn var á leið til Englands frá
íslandi. Strandaði hann unt kveld
svo nærri fjallinu, að neyðarljós hans
sáust hvorki í Orkneyjum né á Kata-
nesi. Þegar björgunarbáturinn frá
Straumnesi kom á vettvang um morg-
uninn, höfðu átta menn — þar á með-
al skipstjórinn, — farist, en hinum
sex var bjargað.
Utn Scapa Flow
Þessi mikli flói er á milli Hross-
eyjar, Syðri Rínaldseyjar og Háeyjar,
og er um 11 milufjórðunga á lengd
og 7 á breidd, þar sem hann er breið-
as'ur. Inn í hann liggja þessi sund:
Háeyjarsund frá Atlanzhafi, " Hólma-
sund og Wastersund frá Norðursjó
og Hoxasundinn úr Pettlandsfirði.
1 striðinu mikla var nafnið Scapa
Flow kunnugt um allan heim, því
þá hafði meginfloti Breta þar aðset-
urstað. Þegar árið 1912 var um það
rætt að gera Scapa Flow að 'her-
skipahöfn, en það varð ekkert úr
því. Þegar striðið brast á neydd-
ust Bretar til þess að loka i skyndi
Háeyjarsundi, Hólmasundi og Waster
sundi á þann hátt að sökkva þar skip-
um. Var þetta gert til þess, að
þýzkir kafbátar kæmist þar ekki í
gegn um. Opið var þá aðeins Hoxa-
sund (og nokkur hluti HáeyjarsundsJ,
en þau voru svo vel varin af tundur
duflum og kafbátanetjum, að ekki
voru eftir nema örmjóar rásir fyrir
ensku herskipin að sigla eftir. Þýzkur
kafbátur, sem reyndi að komast inn
í Scapa Flow, skömmu eftir að stríð-
ið hófst, varð fastur í netjunum og
þar drukknaði öll áhöfn hans.
Mieðan á stríðinu stóð var meira
líf umhverfis Scapa Flow en nokkru
sinni áður. Öll hús, sem hægt var
að fá, voru tekin handa hermönnum.
Græddu Orkneyjabændur nteira á
þessu en þá hafði nokkru sinni órað
fyrir. Allar landbúnaðarafurðir
komust í geypiverð, og gátu bændur 1
heimtað fyrir þær hvað, sem þeir
vildu. Ensku herskipin í flóanum
þurftu að fá um 350 smálestir af
nautake'i á niánuði og mestmegnis var
það fengið úr Orkneyjum.
Þegar striðinu var lokið, urðu
Þjóðverjar að skuldbinda sig til þess
að láta allan herskipaflota sinn af
hendi við bandamenn, og sigla honum
sjálfir til Scapa Flow, en þar átti hann
að “geymast.” Menn mega geta
því nærri að Þjóðverjunt hafi þótt
þe"ta súrt í brotið. Skipin, sem þeir
voru skyldaðir til að afhenda og
sigla þangað voru: 11 orustuskip, 5
brynvarin beitiskip, 8 beitiskip, um. 50
tundurbátar og tundurspillar, o. fl.
Skip þessi komu til Scapa Flow
dagana 23—27. nóvember 1918 og
voru “kyrsett” þar meðan Banda-
menn ráðguðust unt hvernig skifta
ætti þessu mikla herfangi. En þá
kom nokkuð óvænt fyrir, sem engum
hafði komið til hugar. Hinn 21.
júní, 1919 “skruppu” ensku skipin
út í Norðursjó, en meðan þau voru
á burtu sökktq Þjóðverjar sjálfir
öllum herskipum sínum, eftir fyrir-
mælum von Reuters flotaforingja.
Skipshafnirnar fóru í bátana og
björguðu sér í land. Ensku herskipin
komu nokkru seinna inn í flóann, en
þá voru flest þýzku skipin sokkin.
Þó tókst að drag^- tvö beitiskip og
nokkra tundurspilla upp á grunnsævi.
Ög þarna lá nú hinn mikli þýzki
floti á mararbotni, og mun Þjóðverj-
um hafa þótt það betra, en að vita
hann i óvinahöndum. Má og vera,
að þetta hafi verið bezta úrlausn-
in fyrir bandamenn, þvi að allir
vildu fá bróðurpartinn af flotanum
og horfði til vandræða út af því.
Úr Straumnesi, sem er norðanvert
við flóann, sáu menn hvert þýzka
skipið á eftir öðru sökkva til botns.
Menn ætluðu ekki að trúa sinum
eigin augum. En er þýzku sjólið-
arnir komu í land og báðust gisting-
ar, urðu menn að trúa. Um morgun
inn höfðu skólabörnin á Straumnesi
farið út í flóann á gufuskipi, til að
skoða þýzka flotann, en áður en þau
voru komin heim aftur, voru fyrstu
skipin farin að sökkva.
J. W. Robertson kaupmaður i Leir-
vík, sá er áður er getið, varð með
þeim fyrstu til þess að reyna að
bjarga sokknu skipunum. Hefir
honum tekist að lyfta 4 tundurbát-
um, en kostnaður varð svo mikiH að
hann tapaði stórfé á þessu. Seinna
hefir félag eitt i Lundúnum, Cox
and Danks bjargað um 20 tundur-
spillum, orustuskipinu “Moltke” og
fleiri skipum. — Hafa þau verið seld
skipasmiðastöðvunum i Skotlandi, sem
brotajárn.
Leiðin frá Straumnesi til Scapa
Pier liggur rétt fram hjá eynni Cava
og stóra þýzka bryndrekanum “Hind-
enburg”, sem Bretum tókst að draga
upp á grunnsævi áður en hann sökk.
Siglutré, reykháfar og nokkuð af þil-
farinu er yfir sjó. Frá borði heyrast
hamarslög og hvinur í vélum, sem
vinna þar að viðgerð. Lengra út
situr sjófugl á einum fæti á siglu-
toppi, sem er hið eina er sézt af öðru
þýzku herskipi. Rétt inn við land
sézt “Seydlitz,” og liggur þar á hlið-
inni, og ennfremur nokkrir tundur-
spillar, sem dregnir hafa verið á
þurt land og liggja flatir. Víða
sézt á siglutoppa upp úr sjónum og
má af þeim sjá hvar þýzku skipirr
liggja. —Lesb. Mbl.

MUSIC
Ideal Xmas Gift
PORTABLE VICTROLA
$35.00 . $1.50 Weekly
ORTHOPHONIC
$95.00 - $1.60 Weekly
ELECTRIC RADIOLA
$111.50 ■ $1.90 Weekly
Installed Complete
E. NESBITT LTD.
Sargent at Sherbrooke
Lowett Ttrmi In Cani4a
l)HÍ>#ttiyT5ag (Eomjiantt.
INCORPORATCD 2T? MAV 1670.
‘^Jamaica
JvUttt
H. B. C.
ROMM
ÞJÓÐKUNNUGT
UM
VESTUR-KANADA
f MEÍR
EN HUNDRAÐ
ÁR
Stofnað 1882
Löggilt 1914
Hitað hafa heimili í Winnipeg
síðan “82"’
D. D.Wood& Sons, Ltd.
VICTOR A. WOOD HOWARD WOOD LIONEL E. WOOD
President Treasurer Secretary
( l’lltfirnlr lem Nllum reynn ali l>(VknaNt)
KOLogKÖK
Talsími: 87 308 Þrjár símalínur