Heimskringla - 24.12.1929, Síða 7

WINNIPEG, 24. DES., 1929
HEIMSKRINGLA
7. BLADSIÐA
Um goðastjórn
fFrh. frá 3. sí8u).
9. Nú missir ■g'oSi tvo þriðju
þingmanna sinna, og er hann þá af
goöoröinu, en annar kosinn í ihans
stað.--------
Æfikjör goðanna er í mínum aug-
um þýðingarmesta atriöiö, en komið
getur til tals, að setja þeim ákveðið
aldursmark, ef þeir eru kosnir á
venjulegan hátt, tekst auðvitað valið
Kkt og venja er til utn þingmenn vora,
og þeir hafa ætíð verið sæmilegt
sýnishorn af þjóðinni, og það ekki
verri endanum. Að þingmenn hafi
aður verið meiri kostum búnir en nú
gerist, er skáldskapur einn. Hins-
vegar er það ekki útilokað, að bet-
ur megi tryggja kosningarnar en nú
gerist, gera ákveðnar kröfur bæði ti’.
kjósenda og frambjóðenda.
Það fer naumast hjá því, að æfi-
kjörinn þingmaður liti öðruvísi á
starf sitt en þingmenn gera nú, þeg-
ar það verður mikill hluti af lífsstarfi
hans. Hann hefir meiri hvöt til
þess að leggja rækt við það, afla sér
þekkingar, o. þvíl., en auk þess hlýtur
hann að fá æfingu og leikni í þing-
störfum, er hann situr á mörgum
þingum. Að öðru leyti verður af-
staða hans allt önnur en nú og miklu
virðulegri. Hann verður sjálfstæð-
ari gagnvart kjósenduni, flokkum og
flokksforingjum og getur óhikað far-
ið hrossakaupalaust eftir sinni sann-
færingu. Ef mikið er í manninn
spunnið, verður hann héraðsihöfðingi
i orðsins beztu merkingu.-----
Að sjálfsögðu verða kosningarnar
niiklu fátíðari en nú, er goðarnir eru
æfikjörnir. Ef tala goðanna er 40,
og hver þeirra starfar að meðaltali
20 ár, verður kosið árlega í tveimur
kjördæmum að jafnaði. Þingið breyt-
ist að vísu sífelt, en árlega breyting-
in veldur engri skyndilegri byltingu,
°g yfirgnæfandi meirihluti goðanna
verður þingvanur og starfhæfari en
ella myndi. Það tekur 20 ár að
endurnýja þingið algjörlega. Þriðj-
ungur goðanna verður tiltölulega nýr
af nálinni, hinn ráðsettari.
Öllum skynsömum mönnum kemur
saman um það, að hægfara breyting
og þroskun sé affarsælli en skyndileg
bylting, sem ætíð hættir til öfga. Þó
má vera að sumum þyki sú breyting,
sem hér er gert ráð fyrir, helzt til
haegfara. Eg tel víst, að svo sé
ekki. Árlegu kosningarnar gefa sí-
felt þingi og stjórn áminningu og
þegjandi leiðbeiningu um hvert stefn-
<r, og það mun hafa sín á'hrif.
Fyrir allan undirróður og flokka-
drátt verður æfikjörið mikil! hnekk-
lr- Tuttugu ára róður verður þung-
ur fyrir alla æsingamenn, en við
hinu verður þó ekki séð, að goðakosn
Jugu fylgi kosningabardagi, nema
gerðar séu til þess sérstakar ráð-
stafanir, til þess að draga úr honum.
Annars verður munurinn sá, að kosn-
ingafaraldur verður miklu fátíðara en
áður.—
Þá er að lokum margt, sem styður
að því, að sparlegar yrði farið með
landsfé en nú er gerist. Goðarnir
þurfa ekki að halda á mútum til
þess að falla ekki við næstu kosn-
ingar, og flokkar hætta að yfirbjóða
hver annan. Þá verður og ríkari á-
hyrgðartilfinningin hjá stjórn og
Þingi, sem er föst i sessi, en hinsveg-
ar væri og sjálfsagt að gera goðun-
um óheimilt að hækka útgjöld í fjár-
lögum stjórnarinnar eða baka landinu
þau með öðrum lögum. Minki hins-
vegar eyðslan, minka skattar og á-
lögur að sama skapi.
Eg kem þá að þeirri hliðinni sem
sérstaklega veit að kjósendum. Hafa
þeir nú ekki eigi að síður mist áhrif
og tapað við breytinguna'?
I5ar sem þingræðið er komiö á
fastan fót og hefir náð fullum þroska,
ráða kjósendur ótrúlega litlu. Flokk-
arnir eru einráðir um frambjóðend-
ur við kosningar, svo kjósendur hafa
aðeins um þaö að gera að velja milli
flokka, geta til dæmis selt sig þeim
flokknum, sem lofar mestu og býður
hæstar mútur, en mega þó hinsvegar
vera við þvi búnir, að flest loforðin
veröi svikin. Jafnvel almennings-
alitið er búið til eins og hver önnur
vara. Það er starf flokksblaðanna.
Með goðastjórninni er hverjum
kjósenda opnuð áhættulaus leið til
þess að styðja hvern þann goöa á
þingi, sem hann treystir bezt, en oft-
ast munu flestar skoöanir, sem uppi
eru í landinu, eiga einhvern formæl-
anda á þingi. Ekkert stjórnskipu-
lag á vorum dögum gefur kjósend-
um svo frjálsar hendur.”
Þetta er stuttu máli kjarninn í til-
lögum höfundar og er þó ekki kostur
á að taka allt með hér, sem höfundur
dregur fram máli sínu til stuðnings.
En þetta ætti að vera betra en ekki
handa þeim, sem hafa ekki greinina
sjálfa undir höndum.
Hér skal ekki lagöur dómur á til-
lögur höfundar, enda er það ekki á
færi þess, er þetta ritar. Hinsvegar
er óhætt að segja það, að þær eru
að mörgu leyti mjög eftirtektarverö
ar. Allir virðast sammála um það,
að ástandið þyrfti að vera betra en
það er og eitthvað meira en lítið al
varlegt sé á ferðum. Það ætti því
að vera mönnum fagnaðarefni, er
vitrir menn leggja sig fram til þess
að finna ráð við göllunum. En því
miöur er svo aö sjá, sem alþjóð
manna láti sér flest af þessu tæi sem
vind um eyrun þjóta, eins og það
komi henni ekki við, eða þá í mesta
lagi, að menn reyni að hnjáta i þá,
sem eitthvaö vilja rumska við þeim.
—Mbl. —G. J.
Lífsmáttur þjóðarinnar
....“Því að sú trú hefir lengi
fylgt mannlegu kyni, að söguleg
gögn séu traustastar stoðir þjóð-
ernis, en að á þjóðerni hvUi
þjóðrœkni og á sannri þjóðrœkni
allar umbœtur og framfarir
..r’’—Páll E. Ólason.
Hörmungar horfinna alda hverfa
seint úr ihugum Islendinga. — Hafís-
ar, eldgos, drepsóttir og einokun og
óstjórn Dana lágu eins og mara á
þjóðinni um margra alda skeið. Og
hungurvofan, fylginautur þessara vá-
gesta, fór herskildi um byggðir lands-
ins og hjó mörg og stór skörð í fylk-
ingar landsmanna.
En hver er sá hinn mikli máttur,
sem barg þjóðinni frá tortíming?
Það var þjóðcrntf. íslendingar
hinir fornu voru hraustir menn og
harðgerðir, er aldrei létu æðrast, þótt
á móti blési. Og þessar dyggðir
gengu í arf til síðari kynslóða og
styrktu þær í hinni erfiðu lífsbaráttu.
Og afrek feðranna gleymdust ekki.
Þeir voru vitar á vegi seinni kynslóða
yfir hið hamstola og tryllta tímans
haf til hafna framtíðarlandsins.
íslendingar misstu frelsi sitt og
tungan komst í hina mestu niðurlæg-
ingu. Og tillögur komu frá mætum
mönnum um að leggja íslenzkuna
niður og taka upp dönsku í hennar
staö og að flytja Islendinga úr landi
og setja þá niður á józku heiðarn-
ar.
Hvað barg þjóðinni frá þessum ör-
lögum ?
Það var þjóðcrnistilfinningin. Hún
var leiðarstjarna þeirra manna, er
komu í veg fyrir þessi ömurlegu ör-
lög þjóðarinnar. Og þeir börðust
ekki til einskis. — Þjóðernistilfinn-
ingin vaknaði í brjóstum einstaklinga
þjóðarinnar og knúöi þá til sóknar á
öllum sviðum. Tungan skipaði aft-
ur efsta sæti í hugum landsmanna,
velmegun óx og þjóðin skipaði sér í
þétta fylkingu til varnar fornum lands
réttindum. Og ihún vann hvern sig-
urinn af öðrum í hinni löngu Og erf-
iðu baráttu fyrir frelsi og fullveldi.
Og eitt er víst. Hún hefði aldrei
unnið þessa sigra, ef tungan og þjóð-
ernið hefði glatast. — Islands óham-
ingju varð ekki allt að vopni.
Það er viðurkennt af flestum: að
þjóðernistilfinningin: ræktarsemi viS
þaö þjóölega í fari þjóðarinnar, sé
mátturinn mikli, er haldiS hefir hlifi-
skildi yfir þjóSum og bjargaS þeim
á réttan kjöl, er allt virtist glataS.
Og þessi sannleikur ætti Islendingum
aö vera minnisstæður. Þjóðernistil
finningin hefir verið hulinn verndar
kraftur í lífi þjóðarinnar frá upp-
hafi IslandsbyggSar og fram á þenna
dag. Þegar þessi tilfinning svaf
fastast, var eymdin og niöurlæging
in mest. En þegar hún vaknaöi
brustu hlekkir ánauSar, eymdar og
afturhalds af þjóSinni. Henni opnuö
ust nýir heimar vona og bjartsýni.
Falsspámenn hafa komið fram með-
al annara þjóða, er flutt hafa þann
boðskap, að þjóðernistilfinningin sé
hættuleg öryggi þjóöanna og þess
vegna eigi aS útrýma henni. Hví-
lík fávizka! A að taka augun úr
mönnum, svo aS þeir sjái ekki þaö,
sem ljótt er í heiminum? Á að
svifta þá hægri hendinni, svo aS
þeir vinni ekkert illt meS henni ? Ef
' koma ætti í veg fyrir það, aS til-
finningar leiddi á stundum til öfga,
þá yrðu mennirnir vissulega að hætta
að lifa. Hefir trúin ekki leitt til
styrjalda, blóðsúthellinga og ofsókna
á stundum? Og hver þorir þó að
neita því, aS trúartilfinningin sé góð
og göfug'? Og ástin sem allir dá
og tilbiSja. Hefir 'hún ekki leitt af
sér iglæpi á meðal mannanna? Hefir
hún ekki orðið að hatri og vakið
hefnigirni?
Allar tilfinningar geta orðið hættu-
legar í heila óvitans. Þjóðernistil-
finningin ekkert frekar en aðrar til-
finningar. Og hverjar yrðu afleiö-
ingarnar, ef afglöpum tækist aö drepa
þjóðernistilfinninguna? Þjóöirnar
hefSu mist þann mátt, sem lyft hefir
stærstum Grettistökum úr vegi þeirra
og brotið þeim braut út úr myrkvið-
um kyrstöðu, afturhalds og þrælkun-
ar. Lífsmáttur þeirra væri svo stór-
lega rýröur, aS vafi myndi leika á
um framhald lífs þeirra. Og niyndu
styrjaldir hverfa úr mannheimum, ef
þjóðernistilfinningin hætti að vera
til'? Nei, og aftur nei. Hernaðar-
sinnar myndu leika á aðra strengi
með jafn góðum árangri. I siðustu
styrjöld lögðu Englendingar til dæm-
is litla áherzlu á þjóöernistilfinning-
una, er þeir voru aS smala mönnum á
vígvellina. Þeir þóttust hafa gripiö
til vopna til vamar smáþjóðunum.
Og meS þeim rökum réttlættu þeir
þátttöku sína í stvrjöldinni, bæði
heima og heiman. Af þessu er sýnt,
þó að afglöpun tækist að uppræta
þjóSernistilfinninguna, myndi heims-
friðurinn vera jafn langt undan landi
og nú.
En þó aS hernaðarþjóðirnar tæki
þaö lokaráð að kæfa þjóöernistilfinn-
inguna af misskilinni friðarþrá, þá er
það vissulega hámark flónskunnar, ef
íslendingar lé‘u leiöast til slíkrar firru
af ótta við styrjaldir. Islendingar
eru ekki herveldi og geta aldrei orðiö
herveldi, og friðarstefnunni í heimin-
um væri enginn vinningur aS útrým-
ing íslenzkrar þjóðrækni.......
íslenzkir þjóðernissinnar eru að
sjálfsögöu friðarvinir. Þeim er það
vitanlega kunnugt, að frelsi Islands
er því aöeins tryggt, að hnefaréttur-
inn hverfi úr skiftum þjóöanna. Þeir
gleðjast því yfir hverri tilraun, er
miðar í þá átt, að skapa varanlegan
frið í heiminum. Ef slíkar tilraun-
ir bera góðan árangur, er öryggi
smáþjóðanna borgiö.—ísland.
Evangeliskur andi
og kaþólskur
inn í báðuni heimsóknum sínum vel
fram hér og virSulega. En af heim-
sókn hans þarf engar ályktanir að
draga um framtiö kaþólskunnar hér.
Af greinum þeim, sem skrifaðar
hafa verið um þessi efni erlendis má
sérstaklega benda á eina í ‘‘Svenska
Dagbladet” og er hún eftir prófessor
Hjálmar Lindroth, sem hér er ýms-
urri aö góðu kunnur. Hann segir
að frá sjjónarmiði kaþólsku kirkjunn-
ar séu aSfarir hennar hér á landi
skynsamlegar og bendi á þá stjórn-
vizku og festu, seni í fari hennar sé.
Kaþólska kirkjan ætli sér að berjast
til sigurs á Norðurlöndum, Island sé
veikast fyrir og framkvæmdir og sigr-
ar þar séu út á við notaöir í aug-
lýsingaskyni fvrir kaþólskuna, jafn-
framt því sem áherzla sé lögS á
sögulega frægð þjóðarinnar. En höf.
segir, að ísland sé ekki einungis gam-
alt söguland, en fyrst og fremst nú-
tímaríki með ríku nútímalífi og þaS
vilji Islendingar sjálfir leggja áherzlu
á. íslendingar nú‘ímans hafi einn-
ig, segir hann, jafnframt mikilli menn
ingu sinni varðveitt frelsisást feðra
sinna og séu djarfmannlegir og opin-
skáir i eðli sínu. Slík einkenni tel-
ur hann aö verði því til hindrunar
að þeir geti orðiS kaþólskir.
Höf. telur að atburðirnir í ka-
þólskunni á Islandi eigi að brýna það
fyrir mönnum hvarvetna um Norður-
lönd, að fyl'kja sér fast um hinn ev-
angeliska anda, minnast þess, að það
var virkilegur ávinningur sem fékkst
með siöbótinni fyrir 400 árum. Kring-
um árið 1000, segir hann, gat kaþólsk-
kristni boöið okkur norrænum mönn-
um margt, sem við megum þakka fyr-
ir. En nú eigum við að verjast á-
sælni hennar, opinberri eða leyndri.
Verkefnið er, í róti því sem að fer,
að bjarga hinum evangeliska hugsun-
arhætti. Það getur orðið erfitt :
hinu þunna andlega loftslagi og vegna
hins breytilega trúarinnihalds. Myndi
ekki þurfa til þess verulega endurnýj
ungu á öflum trúarinnar, svo aö
deyfðin víki fyrir varma og lífi?
Sliks þurfum viö mótmælendur sann-
arlega hvort sen: viö teljumst til kirkj -
uj^ar eSa stöndum henni óháðir.
Prófessorinn heldur að Rómakirkjan
hugsi sér að Island verSi orðiS al-
kaþólskt á 2000 ára afmæli kristninn-
ar árið 2000. En hann vonar líka
að rótgróin einstaklingshyggja Islend-
inga og krafa þeirra um sjálfstæði
muni verða vörn gegn þessu.
. —Lögrétta
Nokkur orð um endur-
heimt íslenzkra
handrita
....Kardínálaheimsóknin og kaþólska
biskupsvígslan hér í Reykjavík hefir
vakið talsvert umtal erlendis, ekki
sízt í SvíþjóS, vegna misskilnings,
sem fram kom á titli Marteins bisk-
ups. Upphaflega mun sem sé hafa
verið ætlunin að kenna hann við
Lunda, sem talið er gamallt biskups-
setur í Frygíu í Litlu Asíu og var því
blandað saman við hið gamla biskups-
setur í Lundi í Svíþjóð. Annars
er ekki ástæða til þess að rekja allar
þessar erlendu umræður, í þeim er
margt rangt um íslenzk efni og mis-
skilningur á íslenzkri afstöðu til
kaþólskunnar. Kaþólskir menn urðu
hér vinsælir af líknarstarfi sinu eða
spítalastarfrækslu meðan slík störf
innlend voru enn í bernsku. En ka-
þólski söfnuðurinn hefir einlægt veriS
mjög litill og er enn (um 200 manns
alls) og ekki um aö ræSa neitt aft-
urhvarf til kaþólskrar trúar. Kard
ínálaheimsókninni var veitt hér at
hygli sumpart af forvitni, sem allstaö-
ar er kringum virðamenn og sumpart
af gestrisni, sem hér þykir sjálfsögð
Kardínálinn var hér líka ekki ein-
ungis setn trúboðsforingi, heldur sem
fulltrúi erlends ríkis, Vatikanrikisins,
og tók forsætisráðherra við honum
sem slíkum, og sjálfur kom kardínál
Dr. Páll Eggert Ölason, prófessor,
hefir nýlega skrifað gagnmerkilega
blaðagrein með þessu nafni. Og
hefir hann nú gefið hana út sérprent-
aöa.
Prófesorinn getur þess í upphafi
ritlings þessa, að tveir atburðir hafi
gerst á þessu ári, er þjóðræknum ís-
lendingum megi verSa fagnaöarefni.
Sá annar, að van Rossum hafi
sýnt íslenzku þjóðinni heiður mik-
inn, er hann kom hingað til þess að
vígja biskup og kirkju.
Hinn er sá, að Bandariki Vestur-
heims liafa þegar ákveSiS að sýna
Islendingum sérstakan heiSur, í til-
efni af 1000-ára hátíðinni á sumri
komandi.
NorSmenn hafa þótt djarf‘ækir til
íslenzkra manna og fornrita. Og er
þar skemmst aS minnast, aS þeir hafa
eignað sér Leif Eiríksson og fund
Vesturheims.
Tveir menn af norskum ættum voru
á rneðal flutningsmanna tillögu þeirr-
ar, er kom fram á þingi Bandaríkj-
anna og hlaut þar samþykki, um aö
heiöra Island í tilefni 1000-ára hátíð-
-VICTCC-
Babio ■ Clectrola
MAKES NO COMPROMISE
WITH PURITY OF TONE
Hear The Tone Test Record
Judge for Yourself
E. NESBITT LTD.
SARGENT AT SMERBROOKE
Lowoit Termi in Canjda
arinnar. — Þykir prófessornum þetta
merkilegt, og telur það benda til þess,
að Norömenn ætli nú að skila því
aftur er þeir hafa fengið hjá oss að
láni.
‘‘Vér þökkum frændum voru þessa
skilsemi,” segir prófessorinn, “en jafn-
framt veröur oss að spyrja, hvort
aörar frændþjóðir vorar hafi engu að
skila aftur.”
Síðan ræSir prófessorinn um hand-
ritamálið.
I hinn ágætu ritgerö Halldórs pró-
fessors Hermannssonar um handrita-
máliö, er birtist í síöasta “Skírni,”
er lagt til, aS neytt veröi heimildar
í skipulagsskrá Arnasafns í Kaup-
mannahöfn, þanni.g aS reynt verði að
koma hérlendum mönnum í stjórn
þess. — 1 annan staS leggur Halldór
til, að nefnd veröi sett í mál þetta,
skipuð Islendingum og Dönum.
Dr. Páll féllst á þessar tillögur, og
gengur nokkuru lengra.
Hann segir:
“Allir Islendingar munu sanrmála
um það, aS hingað beri að skila aftur
öllum cmbœttisbúkum íslemkum, sem
til eru í Árnasafni eSa öörum söfnum,
og eins -þeim handritum, scm lcð hafa
vcrið Arna sjálfum, hvort heldur eru
embættisgögn eða annað.
En hvað er þá aS segja um þaS,
sem brunnið hefir? Eiga Islending-
ar um aldur og æfi að líða þaS bóta-
laust, að handrit og skjöl eru tekin úr
öruggum vörzlum í landinu sjálfu,
flutt á stað, sem reynist ótraustur,
svo aS altl fuðrar upp?
Fáir munu svo ósanngjarnir að þeir
geti ætlast til þess. Og ef spurt er,
hver bæta skuli, verður ekki annaö
svarið en að þaö standi þeirri stofn-
un næst, þar er tjónið hlauzt, þ. e.
Arnasafni sjálfu. Og hvað myndi
þá helzt vera um aS tala að leggja
í bætur? AS vísu er tjónið óbætan-
legt oss Islendingum, en þó myndi
þykja sem viðleitni væri höfð til
sanngirni, ef stofnuninni allri væri
skilað hingað til lands, þ. c. óllu, scm
íslcmkt cr í Árnasafni, nema eftirrit-
um af frumritum, sem til eru þar eða
í söfnum hér. Sanngjarnlegra og
hóflegra sjónarmiö mun vart auðið
að finna, og svo mun koma, er menn
íhuga tjón landsins, aö slíkri tillögu
munu allir kjósa að fylgja, mér er
nær aö halda eigi síður ráðamenn
Dana en aðrir. Ekki svo að skilja,
að engin mótspyrna muni rísa við
þeinr sjónarmiðum, sem hér er bent
á. Kveða munu við alkunnar mót-
bárur, svo sem “haldi hönd því, er
hefir,” “beati possidentes” og önnur
slík slagorö.
En undir þessa lausn renna fleiri
stoðir, ef vel er að gáð.
Fyrst er nú það, aö þess eins er
i bætur beiöst, sem runnið er frá Is-
lendingum sjálfum, og því ætti að
réttu að vera til í landinu sjálfu.
(Frh. á 8. bls.J
Beztu hitunarkolin
fyrir miðstöðvarvélina
samfara tilsögn við
hitunina, fljót og á-
byggileg afgreiðsla —
alt í höndum sérfræð
inga. — Það er Arctic
viðskiftin. — Reynið
þetta.
[^ARCTÍC..
ICEsFUEL CO.LTD.
439 PORTACE AVE
O+oate Hvd*on* Bay
PHOME
42S2I V
CAPITAL COAL CO., LTD.
STÓRSALAR OG SMÁSALAR
210 Curry Bldg., móti Pósthúsinu
Sérstakt kolaverð fyrir hátíðarnar
Koppers Kók..................$15.50
Foot Hills Lump ............. 13.25
McLeod Lump ................. 13.25
Elgin Lump .................. 12.00
Elgin Nut .................... 8.50
Dominion Lump ................ 7.00
öll vestan kol geymum vér í luktum skúrum, svo snjór
og bleyta kemst ekki að þeim
Capital Coal Co. Ltd.
24 512
210 Curry Building, móti Pósthúsinu
----------- SIMAR ----------------
24151
DkvGingerAle
OR SODA
Brewers Of
COl) NTRV C LUB'
BEER
GOLDEN GLOW
ALE
BANQUET ALE
XXX STOUT
BR EW E RV
OSBORN E &. M U LVEY - Wl N NIPEG
PHONES 4I-III 4730456
PROMPT.DELIVERY
TO PERMIT HOLDERS