Heimskringla - 02.04.1930, Blaðsíða 7

WINNIPEG, APRÍL 2. 1930
HEIMSKRINGL A
7. BLAÐSIÐA
Undur hafsins og
Atiantis ?
Dr. Hartman kafar 750 metra
Nú í byrjun þessa árs og síöar á
Þv> eru ráögerðar nokkrar köfunar-
ferðir í Miöjaröarhafinu, sem mörg-
um þykja furöulegar og beöiö er meö
athygli. Þar er um aö ræöa rann-
soknir i hafinu kringum eyna Rhodos
b*11 þar á eynni var í fornöld líkneski
n“'kið, um 50 metra hátt, af sólgoð-
>nu og var talið eitf af sjö furöuverk-
um iheimsins. Af því iþekkja menn
nu ekkert nema sögusögnina. En
k^farar frá þessum slóöum hafa sagt
ah þeir hafi þar niöri í djúpinu séð
Hlika á leifar einhvers stöpnls eöa
söks 0g forstööumaöur ítalska þjóö-
rnenjasafnsins, prófessbr 'Maiuri er
ekki fjarri því aö þar sé um að ræða
Hina miklu Rhodos-styttu. Og þar
sern svo vel vill til, að annar maður,
dl • Hartmann, hefir nýlega farið kaf-
Hrðir viö Italíustrendur, sem þykja
merkilegar, í nýju áhaldi, sem hann
het>r látið smíða til þess, þá er nú á-
k'eðið, að láta hann skygnast eftir
þvi Hvort nokkuö sé hæft j þessum
Rhodos-sögum.
Þesi dr. Hartmann hefir vakið á
ser athygli undanfarið fyrir smíöi á
nyj» og hugvitssömu köfunaráhaldi
°á arangursgóöum tilranm, sem hann
efir gert með því (og er sagt nokkuö
,ra því i Science and Invention).
Heð þeim útbúnaöi, sem áður var
n°taður, höfðu kafapr komist lengst
Hij metra niður í sjó. En dr. Hart-
^nn hefir kafaö í sínu áhaldi 750
r"- niður. Á því voru margvíslegir
erf>Öleikar aö búa til áhald, sem kom-
]r4 (
gæti svo djúpt, einkum vegna
hins mikla þrýstings og vegna myrk-
urs>ns á svo miklu dýpi. Vatns-
þvýstingurinn er undir eins á 50 m.
d>Pi ú —7 kg. á hvern fersentimetra
þegar komið er 750 m. niður mundi
hrýstingurinn á yfiriborð mannslík-
artlans (ca. 15000 cm.-2) vera oröinn
uni miHjón kíló. É)r. Hartmann hefir
■sarnt getað smíöað áhald, sem þolir
^nnan þrýsting. Þaö er hylki svo
stort, að maöur getur setið innii því
°g Haft hjá sér andrúmslofts-ibelg. I
bnfuðhæð mannsins er hylkið gert
^gnsætt á parti. En utan á hylkið
eru fest afarramnibyggileg löng og
^jó Ijósahöld. Neðan í hiylkinu er
shrúfa sem knýr það niöur í sjóinn,
er‘ a hliðinu eru uggar til þess aö halda
^vi stöðugu og ’hamla hringsnúningi
Þess. I efrj enda hylkisins er fest
sterh taug, með rafsegulútbúnaði og
su tauig iheldur hylkinu uppi og > raf-
rtlagnssambandi við skip fyrir ofan.
^,nginn slys liafa orðið við notkun
ahaldsins.
^ þessum köfunarútlbúnaði hefir dr.
hfartmann þegar farið ýmsar rann-
sóknarferðir í hafið við Suður-ítalíu
°g Sikiley. Af þvi sem ihann sá í
d>úpum hafsins hafa vakið mesta at-
bygli ævagaimlar borgarrlústirj, ,sem
hann sá á c. 90 metra dýpi, húsaraðir,
götur og hallir og stóðu allvel. Er
^Ma einhver forn borg, sem sokkið
hefir eldsumbrot eða landskjálfta |
°g kunna menn ekki frekari skil á I
henni. Sumir setja ihana í samband i
Vl® s°gu Platós unt Atlantis, sem á j
hafa sokkið svipleiga í sæ, en marg-
'r fræðimenn telja það þó hugarburð
eiRan, en þykir þetta sam.t skemtileg-
U1 °g góður fornminjafundur.
—Lögr.
undu hluta af málverkaklastri og
klessum, sem fylt hafa híbýli manna,
listasöfn og sýningar í þesu landi sið-
asta áratug.
Sú himinihrópandi spurning, sem nú
krefst svars, er iþessi: “Hvað er list?”
Hið blygðunarlausa svar, sem nýtísku
vitfirringar veita oss og hafa nálega
komið oss til að trúa, er þetta: “Sér-
hvað, sem lætur eitthvað ií ljós með
' því að setja svip á ákveðið viðfangs-
efni.” Hver bjáni þykist eitthvað
geta látið í ljós, og það hefir iblekt
þá, sem vitrari eru. En þegar orða-
tiltæki eru notuð í svo víðtækri
merkingu, að þau eiga að geta tákn-
að hvað sem vera vill, þá glata þau
gersamlega merkingu sinni, og svo er
um orðin að “láta í Ijós.” Hver
bandóður maður og hver saxofón-
gaulari getur látið eitthvað í ljós.
Sl'íkt og þvílíkt á einhvers staðar
heima eins og alt annað í uppistöðu
og ivafi tilverunnar. En ef það telst
Kka list, þá er listin líf, og lífið list,
og við getum þá komist áf með annað
orðið í stað hins, því að öðru hvoru
þeirra er ofaukið. En ég trúi því
ekki I
Ef listin á að vera sönn, þá verður
hún að fylgja lífinu og skýra það
og gera það á listræna visu, með því
að þræða götu sannleika og fegurðar.
Þegar rós er dregin svo að hún er
eins og eyra, þá er það blekking en
ekki list. Tré, sem er eins og svepp-
ur á að sjá, kann að lýsa hugmynd
Marsbúa um tré, en reynsla vor getur
ekki réttlætt slíka hugmynd, ef vér
erum heilir á sönsum.
Ef listin er sönn, verður hún að
sýna nákvæma mynd afj því viðfangs-
efni, sem er fyrir hendi. Snillin,
leiknin og skarpskygnin í litum og
linum skilur listamanninn tafarlaust
frá viðvaninginum. En hversu ná-
kvæm sem myndin kann að vera, þá
er hún Iþó ekki annað en iðnaðarverk,
ef hana skortir fegurð.
Fegurðin ljær listaverkinu þann blæ,
sem ekki verður skýrður, lyftir því
í æðra veldi, svo að vér hrifumst til
undrunar og gleði. 1 slíkum lista-
verkum getum vér lesið ástriður
manna og breyskleika, eða borist jyfir
stund og stað á öldum fegurðar og
hriifningar. Þar leggur listamaður-
inn fjársjóðu sína handa þeim, sem
hafa augu og sál til þess að sjá og
skilja.
Látum oss þess vegna gefa gaum
að listinni, góðri og lélegri, í þeirri
von, að hin lélega fari batnandi. En
segjum i eitt skifti fyrir öll skilið við
allt það, sem kemur í dulargerfi list-
arinnar, en engin áhrif hefir á oss við
fyrstu sýn, ihvort sem það er látið
hanga á höfði eða rétt eða á hliðinni.
Þess háttar kann að eiga sér rúm í
veröldinni, en látum það vera einhvers
staðar annars staðar en í ríki listar-
innar. —Vísir
Is'andsbanki
Fegurð í listum
Áh
ugi á fögrum listum eykst með
ar> hverju hér á landi, svo að ætla
m'a- að einhverjir hafi gaman af að
hynnast skoðunum þeim, sem ihaldið
er fram í grein þeirri, sem hér fer á
eftir. Hún er eftir Chas. L. Blodg-
eft, og birtist í New York Times 13.
f- m. —
Þýð.
Mér hefir um nokkurt skeið verið
nndrunarefni, hve lengi mætti
(>fHjjóSa þolinmæði manna og trú-
8>rm í þeim efnum, sem lúta að Hst-
um- að»r en einhver “gengi fram fyrir
fylkingar” og gengist fyrir allsherjar
niðurskurði” Ein ráðstöfun mundi
8era listum vorra tíma meira gagn
en nokkuð annað, og hún væri að gera
fagra brennu, meiri og betri en nokk-
uru sinni áður, og bera þar á níu tí-
I síðasta blaði var sagt frá því,
að nefnd sú, sem rannsakaði bankann,
taldi vanta S'/í ntilj. upp á það, að
hann ætti fyrir skuldum. Þessu
svaraði bankastjórinn síðastliðinn
fimtudag, taldi mikil skakkaföll á mat-
inu og nefndi til sex liði, sem ekki
væru rétt metnir af nefndinni: inn-
stæðp ríkissjóðs Dana í bankanum
væri ofreiknuð um 849 Iþús. kr., hús-»
eign bankans vanreiknitð um 154 þús.,
ha,gnaður af glötuðum seðlum væri
ekki talinn með, en hann áætlaði
bankastjórinn 429 þús. Þá hefði það
komið fram við nánari rannsókn út-
búsins í Vestmannaeyjum, að tapið
þar væri aðeins metið 70 þús. kr. í stað
205 þús. áður, og ntunaði þar 135
þús kr., og svo væri oftalið tap hjá
útbúinu á Seyðisfirði 110 þús. Loks
væru svo áætluð töp á ýmsum skuldu-
nautum bankans í Reykjavík, sem
matsnefndin sjálf teldi í athugasemd-
um við reikning sinn að horfið gætu
að meira eða minna leyti, ef viðkom-
andi menn gætu ‘haldið áfram at-
vinnurekstri sinum, og telur 'banka-
stjórinn þá upphæð 1,791 þús. kr.
Þegar allar þessar upphæðir eru dregn-
ai frá áæduðu tapi matsnefndarinnar.
verða aðeins eftir 65 þús. kr., sem ættu
þá að vera tap umfram eignir, og
þetta mat verður þá, með leiðrétting-
um ban'kastjórnarinnar, mjög svipað
skyndimati þeirra Jaköbs Möllers og
I'éturs Majgnússonar.
Á fimtudag í síðustu viku var út-
býtt nýju frumvarpi um endurreisn
'bankans, sem ílutt var af þremur
framsóknarmönnum: Ásgeiri Ásgeirs-
syni, Bjarna Ásgeirssyni og Lárusi
Helgasyni. Er aðalefni þess þetta:
Rikissjóðurinn leggur íslandsibanka 3
miljónir kr. sem forgangslhlutafé með
þeim skilyrðum, að að minsta kosti
2/ miljón kr. í forgangshlutafé korni
annarstaðar að, að póstsjóður Dana
láti innieign sína hjá Islandsibanka
ganga næst hlutafénu um áhættu og
að hagkvæmir samningar fáist við
aðalskuldheimtumenn bankans erlend-
is. Eldri hlutabréfin átti að meta og
færa niður nafnverð þeirra samkvæmt
því. Forgangshlutafé ríkissjóðs
skyldi greiða að hálfu af núverandi
skuld bankans við ríkissjóð, en að
hálfu með nýju fé, er stjórninni
heimilaðist að taka að láni. Aðal-
fundur hluthafa átti að kjósa 5 manna
fulltrúaráð og það svo að ráða ibanka-
s'jóra. Fj ármá*a;ráð!lierra áttil að
vera heimilt að leysa .bankann undan
greiðsluskyldu á innláns- og innstæðu-
fé. sem inni stóð, þegar 'bankanum
var lokað, um tiltekinn tíma,' þó eigi
lengur en 6 mánuði > senn. Um næstu
áramót atti nafn bankans að breytast
og verða: Verslunar- og útvegsbanki
íslands.
Þegar frv. þetta átti að koma til
umræðu > neðri deild bað ríkisstjórn-
in um frest og í gær lagði fjárníála-
ráðherra fiyrir efri deild nýjar tillög-
ur i málinu, sem breytingartillöigu við
upphaflega frv. um skiftameðferð, sem
samþykt hafði verið í n. d. og við 2.
mr. í e. d.
Þessar breytingartill. eru í 3 köflum.
Sá fyrsti er um stofnun hlutafélags
et nefnist Sjávarútvegsbanki íslands,
er starfræki banka sérstaklega til að
styðja sjávarútveg, iðnað og verslun.
Hlutaféð nemi alt að 2/i miljón kr.
og af því leggi rikissjóður fram \/t
miljón, sem hann má taka að láni, en
viðbótarinnar verði aflað með al-
mennri, innlendri hlutafjársöfnun.
Aðalfundur hlu'hafa kjósi 5 manna
fulltrúaráð og það ráði bankastjóra.
Annar kafli er uin fiskiveiðasjóð,
þannig að fjármálaráðherra heimil-
ist að semja við nýja bankann um
það, að hann taki að sér stjórn og
tarfrækslu Fiskiveiðasjóðsins, er verði
sérstök deild bankans með aðskildum
fjárhag og bókfærslu. Þriðji kafli
ei um íslandsibanka, þannig, að ríkis-1
sjóður leggi honúm 3 miljónir kr. sem
fcrgangshlutafé og greiðist það af
núverandi skuld bankans við ríkis- j
sjóð.' En þetta framlag verði bund- !
ið þeim skilyrðum, að annarsstaðar
frá komi að minsta kosti 1 /i miljón
kr. forgangshlutafé innlent og frá
öðrum en aðalskuldheimtumönnum
barfkans og að haigkvæmir samningar
fáist við erlend'a skuldheimtuþænn,
þannig, að ekki minna en 4)ú miljón
kr. af núverandi erlendum skuldum
verði annaðhvórt forgangshlu*nfé >
bankanum eða gangi næst því að á-
hætta. En núverandi hlutafé íslands-
banka skal alt afskrifað og hlutabréf
fyriui því feld úr gildi. Þ.egar skil-
vrðum þessitm hefir verið fullnægt
skal íslandsbanki lagður niður sem
sérstök stofnun og renni inn í Sjávar-
útvegsbankann, er jafnframt taki við
öllum eiignum, skuldunt og ábyrgðum
Islandsbatika og komi að þessu leyti í
hans stað. Undanþágu frá greiðslu-
skyldu á innstæðufé má veita um 6
tj-.ánuði í senn.
Þegar núverandi hlutafé Islands-
banka ihefir verið afskrifað, bætist
forgangshlutafé hans við hlutafé Sjáv-
arútvegsbankans, sem alment hlutafé,
en réttur þess til arðs og atkvæða fer
eftij; því tapi, sem á búi íslandsbanka
verður. Seðla Islandsbanka skal
þá og draga inn.
Fjármálaráðherra Einar Árnason
fylgdi tillög'um þessum úr hlaði í ed.,
en aðrir töluðu ekki og var því vísað
til fjárhagsnefndar. Búist er við, að
tr.álið komi frá nefndinni og verði
tekið til umræðu í kvöld. —Lögr.
HITT OG ÞETTA
Itölsku eimskipafélögin “Naviga-
zicne Generale Italiana” og Lloyd
Saubaudo eiga hvort um sig nýtt
skip í smíðum, 47,000 smálestir að
stærð. Áætlaður hraði þessara skipa
er 27—28 sjómílur á vöku, en“Brem-
en” þýz.ka skipið, sem s. 1. sumar setti
met í Atlantsferð mun ekki ná nema
27 sjómílna hraða. Spá menn því
og að hér séu hættulegir keppinautar
á uppsiglingu. Ekip “Navigazione
Generale Italiana” verður 900 feta
langt og er smíðað i Ansaldoskipa-
stnlíðflstöðinni í Genþa. Salbaudo-
skipið verður smíðað i Trieste og
verður af svipaðri lertgd. Skip þessi
verða knúin áfram með eimafli. —
Frakkar og Bretar eiga og stór skip
t smíðum um þessar mundir. Frakk-
neska einskipafélagið (“The French
Line”) ætlar að láta smiða 50 þús.
smálesta skip, en flaggskip 'þess fé-
lags “Ile-de-France,” er 43,500 smál.—
“Cunard”-eimskipafélagið áformar
að láta smíða tvö 45 þúis. smálesta skip
1000 fet á lengd, og Wihite Star-eim-
skipafélagið ætlar að láta smíða 27,
000 smál. mótorskip, it staðinn fyrir
skipig “Celtic,” úndiribúningptr undir
smíði allra þessara skipa er vel á veg
kominn, “Canadian Pacific” á 45 þús.
sntál. skip í smíðum. “Empress of
Britian”, er verður hleypt af stokk-
unum á þessu ári. Þetta skip er
13. Atlantsihafsfarþegaskipið sem ibæzt
hefir við flotann síðan heimsstyrjöld-
inni lauk. Þýska skipið “Europa”
systurskip “Bremen” fer ef til vill
fyrstu ferð sína í febrúarmánuði, og
gera Þjóðverjar sér von um, að
“Europa” muni fara fram úr “Brem-
en” og vinna metið. Bandaríkja-
ntenn eru að láta stniða sex 36 þús.
smálesta skip til Atlantshafsferða. —
Frægasta “Blue-ribbon” skipið er ef
til vill “Mauretania” isem hélt metinu
frá 1909-1929. af öðrunt “Blue-
ribbon”- skipum ntá nefna: “Scotia”
4 þús. smál. Skipið setti met 1862.
Fór frá Queenstown til New York á
tæpum níu dögum. “The City of
Brussels” setti met 1869. “Alaska”
1882, “City of Paris” 1889 sem fór
yfir Atlantshaf á sex dögum.
“Lucania” 1894, “Kaiser Vilhelm der
Grosse” 1897, Deutsahland” 1903 og
lciks “Maurétania” og “Bremen” sem
fy> getur. —- Alþbl.
fólks úr Evrópu og Ameríku að vetrin-
um til. Eru rekin þar mikil fjár-
hættuspil og lifir Monacoríkið að
mestu leyti á bankanunt. En nýlega
hefir ameriskur auðmaður, Gould að
nafni, reist nýjan spilabanka skamt
frá, í Nizza, og heitir hann “Miðjarð-
arhafs'höllin” og hefir hann verið enn
þá meira sóttur en hinn. Um ára-
mótin kom þangað 5000 manns á fá-
um sólarhringum og þurfti stundum
að loka bankanum um miðjan dag
vegna aðsóknarinnar. Á einni viku
um áramótin var spilaumsetningin þar
50 miljónir franka, mest á nóttunni.
Hertoginn af Wesminster græddi
nokkrar miljónir og fjöldi manns tap-
að: stórfé.—Lögr.
Reinhard Prins, þjóðverji, sem
dvalið hefir hér í bænunt og víða farið
um landið og mörgum hér er að góðu
kunnur, hefir fengið doktorsnafnbót
við iháskólann í Kiel fyrir ritgerð um
Gtsla Súrsson. — Lógr.
Litidin heitir nýtt ársrit, sem presta-
félag vestfjarða hefir stofnað og sjá
um útgáfu þess prestarnir Sigurgeir
Sigurðsson, Böðvar Bjarnason og
Hfllldór Kolbeins. — Lógr.
Mahatma Gandhi
Frá Islandi
Nýr spilabanki.
Spilabankinn t Monte Carlo suður
við M,iðjarðarhaf hefir lengi verið
einn af helstu samkomustöðum heldra
(Frhí frá 3. stðu).
gantla menn og reynda i fylkittgar-
bijósti. Cefið öllum-sjálfboðum bók
með almennum fundarreglum. Kennið
fólkinu að hlýða skilyrðislaust.
Það er hægra sagt en gert, að fá
300 miljónir manna til þess að sam-
einast í kærleika og auðmýkt og bera
allar þjáningar, rangsleitni og ofbeldi
með þolinmæði og langlundargeði.
Oft hafa þvi orðið upphlaup Qg blóðs-
úthellingar. Gandhi hefir ávalt kent
sjálfum sér um það, lagt á sig föstur
til yfirbótar og skotið framkvæmd sam
vinnuleysisins á frest hvað eftir ann-
að. En við Breta segir hann : “Við
eigum engu öðru fram að tefla gegn
ykkur en siðferðisiþreki, urn leið og við
fórnttm okkur með samvinnulaysinu.
Og ég ætla að sigra England með
þjáninguni mínurn og sjálfsfórn.”
Hann er þolinmóður; hann segir
að indverska þjóðin geti beðið 10 ár,
100 ár eftir sjálfstæðinu, en það hljóti
að fást þegar hún sé nógu þroskuð til
þess að kunna að beita samvinnuleys-
inu eftir reglum hans.
Bretar skildu þetta ekki og í ágúst-
mánuði 1920 sagði vtsikóngurinn,
Chelmsford lávarður, ag af öllu sem
hann heíði vitlausu séð og iheyrt, þá
væri þetta það vitlausasta. En
breska stjórnin hefir nú komist að
raun um annað.
Gandlhi segir: “Mark okkar og mið
er vináttusamband við allan heiminn.
Hugsjón ofbeldisleysksims er; komin
ti! mannkynsins, og þar býr hún héð-
an af. Hún er boðberi alheirrts frið-
arins.”
Gandhi trúir því, að veg’urinn til
friðarins se vegur sjálfsfórnarinn-
ar, og margir trúa því með honum.
Þess vegna búast margir við, að hreyf-
ing sú, sem hann hefir vakið, eigi eftir
að breiðast út um heiminn og hafa
meiri áhrif en bæði þjóðabandalagið
og allar afvopnunarstefnur og friðar-
fundir stórveldanna. Gandhi vill
láta friðinn koma innan úr sálu þjóð-
anna, það er munurinn. Og ind-
verska þjóðin sýndi það á árunum 1922
til 1924 að hann hefði rétt fyrir sér.
Það kemur máske enn ‘betur fram nú
á næstunni. (Sjá ennfremttr: Mah-
atma Gandhi, Lesbók 1928, bl. 106).
—Lesb. Mgb.
SiW/WÞf,
Nýrun hreinsa blóðið. Þegar þau
bila, safnast eitur fyrir og gigt, tauga-
gigt, lendaflog og margir aðrir sjúk-
dómar orsakast. GIN PILLS lag-
færa nýrun, svo að þau leysa starf
sitt og gefa þannig veranlegan bata.
50c askjan allstaðar.
134
þér sent
notiS
TIMBUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
BirgSir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
Séra Einar Jónsson prófastur á
Hofi í Vopnafirði sagði af sér em-
bætti nú um áramótin. Var hann þá
elstur þjónandi presta á landinu. Séra
Einar er einn á meðal merkusu presta
landsins, vegna fræðimennsku sinnar,
einkunt i ættvísi. Er hann fróðastur
allra íslendinga um austfirzkar ættir.