Heimskringla - 12.06.1930, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. JtrNX, 1930.
Minnsta konungsrikið
Eftir Einar Fors Bergström.
(X sumar sem leið var sænskur
blaðamaður hér á ferð, Einar Fors
Bergström að nafni. Hann kom
fyrst til Austfjarða og fór norður um
land hingað til Reykjavíkur. Ferðað-
ist han nsíðan um Suðurland. 1 vetur
hafa birzt eftir hann nokkrar greinar
um Island í “Svenska Dagbladet’’ —
Bera greinar hans vott um, að hann
hefir á ferð sinni hér í fyrra fengið
nánari kynni af landi og þjóð en títt
er um erlenda menn, er hafa hér
skamma dvöl Hér birtast kaflar úr
einni grein hans í lauslegri þýðingu.)
Eigi verður hjá því komist að
skoða Xsland sem eitt af dvergaríkj-
unum í Evrópu. Og víst er um það,
að Xsland er einkennilegt ríki, sérstætt
á marga grein. Þegar að er gætt,
er þetta kotríki Norðurlanda allt
öðruvísi en önnur dvergríki álfimnar.
Því þótt það sé lítið, þá hefir það
ekki dvergríkissvip.
önnur dvergriki álfunnar hafa ekk-
ert sérstakt þjóðerni eða sérstaka
tungu. Þau hafa annaðhvort orðið
til út af landamæraþrætum stærri
þjóða, ellegar að þau eru leifar af
löngu horfnum ríkjum — fomgrip-
ir I raun og veru eru þau altend
öðmm ríkjum háð, og sýna ósjálf-_
stæði sitt með því að vera t d. í toll-
sambandi við stærri ríkin.
Menn brosa er þeir heyra nefndan
alræðismann fyrir San Marino, eða
þegar talað er um málarekstur út af
ríkiserfðum í Monaco, eða stjóm-
málaþrætur í Lichtenstein. Meínn
taka ekki málefni þessara kotrikja
alvarlega, vita sem er, að hægt er
að má þau burt úr tölu ríkja á hvaða
augnabliki sem er.
öðru máli er að gegna með Island.
Þ6 þjóðin sé lítU, þá er hún alveg sér-
stök þjóð með sínum sérkennum og
1000 ára sögu að baki . X 1000 ár
hefir þjóð þessi alið sérstæða menn-
ingu. Vegna þess hve landið er af-
skekkt og lífskjör þar bág, hafa Xs-
lendingar sloppið við að fá yfir sig
innflytjendastraum, er legði landið
undir sig. Þessi hætta hefir þó alltaf
verið yfirvöfandi, og það er hrein
furða, hve Xslendingar hafa sloppið
vel fram á þenna dag. Því gagnvart
innflytjendastraum hafa Islendingar
alltaf staðið varnarlausir, og vamar-
lausir standa þeir enn í dag. 1 því
tilliti standa þeir eins að vígi og hin-
ar dvergþjóðirnar. — Þurfa menn
ekki að hafa náin kynni af stjóm-
málum þeirra, til þess að komast að
raun um, að þeim er full-kunnugt
um þessa hættu, sem yfir þeim vof-
ir.
En annars em viðfangsefni Xslend-
inga og dagskrármál allt önnur en
meðal annara smáþjóða. Xslending-
um er það ekki nóg, þeim er ekki
mögulegt að vera úthérað innan tak-
marka framandi þjóðmenningar. Saga
þeirra öll er saga um baráttu til að
vernda það, sem þjóðlegt er og ramm
íslenzkt. Island getur aldrei í menn-
ingarlegu tilliti orðið útbú frá Dön-
um, eða nokkurri annari þjóð.
En þá vaknar sú spurning. Er það
mögulegt fyrir svo fámenna þjóð sem
Islendinga, að vemda hið sjálfstæða
þjóðemi sitt og leysa viðfangsefni sín
á viðunandi hátt, á sviði stjómmála,
f élagsmála og menningarmála ? —
Geta þeir þetta án þess að ýmislegt
hjá þeim verði vanskapað og með
kotungsbrag ?
I Evrópu efast menn venjulega um
að kotríkin geti yfirleitt lifað — og
þá er átt við smáríki, sem eru marg-
falt öflugri en Xsland. Menn hafa
jafnvel efast um það, hvort Norður-
landarikin gætu bjargað sér. Og
enda þótt við Svíar séum ekki miklir
fyrir okkur, þá höfum við þó sett
okkur upp á þann háa hest, að líti
niður á nágrannaþjóðir okkar við
Eystrasalt, og iátið í veðri vaka, að
þær myndu eiga erfitt uppdráttar.
Getur ríki eins og Eistland átt fram-
tíð fyrir sér, með aðeins rúma milj-
ón íbúa? Um þetta hafa menn tal-
að hér án þess að setja það í nokk-
urt samband við hættu þá, sem vofir
yfir þessari þjóð frá Rússum. Marg-
ir líta svo á, að þjóð sem er svo lítil,
rambi á glötunarbarmi, og tortýmist
þegar minnst varir. Að svo lítil
þjóð geti ekki verið sjálfri sér nóg,
og komið upp og haldið við allri
þeirri fjölbreyttu starfrækslu, sem
timarnir krefjast nú.
En Eystrasaltsrikin hafa nú kom-
ist af í einn áratug, og þar hafa
margskonar framfarir dafnað. Við
Svíar- höfum getað glaðst yfir því,
að hrakspár okkar hafa ekki reynst
á rökum byggðar. En allt fyrir það
er ekki nema eðlilegt, að við spyrj-
um hvernig smáriki geti bjargast á-
fram, og séum forvitnir eftir að fá
sem skýrust svör.
En ibúatala Islands er ekki nema
einn tíundi af íbúatölu Eistlands. Þvi
er það ekki nema eðlilegt, að menn
láti undrun sina í ljós, er þeir líta
til ríkisins I norðanverðu Atlants-
hafi, og spyrji hvort það eigi fram-
tíðarmöguleika.
Strax á fyrstu höfninni, í fyrsta
fiskiþorpinu, sem menn koma í, fá
þeir hugmynd um hvernig hið fá-
tæka og fámenna ríki getur staðið
straum af starfrækslu þeirri, er til
þarf. Þetta tekst vegna þess, hve al-
menningur er þar nægjusamur. Erfitt
er það og ekki hættulaust. En það
gengur stórslysalaust. Fjölsýslanin
er leiðin, fjölsýslanin, sem getur hér
komið til greina, vegna þess hve
menn gera hér litlar kröfur, litlar
kröfur til starfsmannanna og þeir til
launanna og lífsþægindanna.
Fyrst mætir maður tollverðinum, er
jafnframt er lögregluþjónn. Því næst
héraðslækninum, sem ennfremur er
póstmeistari. Þá úrsmiðnum, sem
jafnframt er simstjóri og ritstjóran-
um, sem sjálfur vinnur að prentun
blaðs síns. Við nánari kynningu fyr-
irhittir maður prestinn og ritstjór-
ann, sem eru rithöfundar, og bónd-
ann, sem yrkir eða sendir vísinda-
legar sagnfræði- eða fomfræðigrein-
ar í tímarit í Reykjavík. Jafnvel í
höfuðstaðnum eru þeir til, sem vita
bókstaflega ekki hvað það er af
störfum þeirra, sem þeir eiga að
skoða sem aðalatvinnu og hvað sem
aukavinnu. Þeir em neyddir til þess
að dreifa kröftum sínum, og afkasta
þó mikilsverðu verki. En þó menn
leggi mikið á sig i þágu menningar
og þjóðernis, verður eigi hjá því
komist, að margt, sem gert er undir
þessum kringumstæðum, beri við-
vaningsblæ.
Jafnframt hefir það áhrif á allt
útsýni manns, hve Island er fjarri
öðmm löndum og umhverfið er þröngt
heima fyrir I hinum takmarkaða
hring, þar sem menn enn í dag nefna
alla menn með fomöfnum, hefir per-
sónuleg viðkynning og kunningsskap
ur tiltölulega meira að segja en þar
sem umhverfið er stærra í sniðunum.
Vissulega verður þetta til þess, að
menn eiga auðvelt með að hreiðra
um sig, og skoða sig sem heima hjá
sér hvar sem þeir fara, innan hins
þrönga islenzka sviðs. En þetta verð-
ur líka til þess, að persónumar verða
látnar sitja í fyrirrúmi fyrir málefn-
unum, málefnin gleymast og stefn-
urnar, í landi persónuhaturs og kunn-
ingsskapar. Þetta kemur ljósast
fram i stjómmálalífinu, þar sem bar-
áttan að jafnaði er háð með meira
persónuhatri en annarsstaðar, jafn-
framt því sem stefnur flokkanna eru
reikulli en venja er til.
Einangmn íslenzku þjóðarinnar og
fjarlægð frá öðrum þjóðum gerir það
að verkum, að ýmsar aðgerðir em
undarlega fálmandi, jafnframt því,
sem almenningur á erfitt með að
skilja og gera sér grein fyrir rás
viðburðanna i heiminum.
Það er erfitt fyrir Islendinga, að
öðlast fullan skilning á högum Ev-
rópuþjóða, á kröfum þeim, sem gerð-
ar eru til pólitisks velsæmis í við-
skiftum þjóða á milli, á hinu stranga
lögmáli, að sá einn á framtíð fyrir
sér, sem fús er til að fórna öllu.
Islendingum er gjamt á að hall-
ast að og halda fram óframkvæman-
legum hlutum. Sambland raun-
hyggju og draumlyndis er þeim eðli-
legrt. Þegar merkur fræðimaður á
Islandi, G. Finnbogason prófessor,
stingur upp á því, að Evrópuríkin
ættu að koma sér saman um, að láta
ráðherra og þingmenn vera í fylk-
ingarbrjósti, er til ófriðar kæmi, þó
er þetta ekki sagt í gamni, heldur er
það ætlun landsbókavarðarins, að til-
lögum þessum sé gaumur gefinn og
þær ræddar í fullri alvöru.
Þó Islendingar hafi vakandi auga
á því ,að spyma af öllum mætti gegn
innflytjendastraum, sem gæti órðið
íslenzku þjóðerni að grandi, og þótt
þeir oft verði heitir, er þeir tala um
frelsi sitt og sjálfstæðisbaráttu, þá
lifa þeir utan við hin hörðu viðskifta-
lögmál Evrópu — enda skilja þeir eigi
þau lögmál til fulls....
Síðan talar höf. um, að Islendingar
ferðist allmjög til útlanda, og hafi
alltaf haft talsverð sambönd við um-
heiminn. En þrátt fyrir það séu Is-
lendingar, og jafnvel menntamenn hér
að jafnaði heimalningslegir og óhefl-
aðir.
Þá talar hann um það, hve erfitt
sé hér á landi að fylgjast með því,
sem gerist í heiminum, vegna þess
hve dagblöðin séu lítil og fréttir, sem
almenningl berast, ónákvæmar og
strjálar. Þá talar hann um leikstarf-
semina, sem haldið er hér við, þrátt
fyrir örðugleika fámennis, og bóka-
útgáfuna hér, sem slampast furðan-
lega, þó markaðurinn sé þröngur. Og
enn talar höf. um háskólann héma,
og segir meðal annars: Er hægt að
komast hjá þvi að brosa og kenna
til meðaumkvunar, er menn sjá hina
þýðingarmiklu menntastofnun, sem
nefnd er “Háskóli Islands”. Segir
hann frá því, hve hagur þessarar
stofnunar er þröngur, húsrúm lélegt,
kennslugreinar fáar og kennaralið af
skornum skamti. Heimspekideildin
hafi ekki annað en norræna fræði.
Höfundurinn endar grein sina á
þessa leið:
Það er eðlilegt, en jafnframt rauna-
legt, að Islendingar skuli ekki geta
gert háskóla sinn betur úr garði. Því
þótt við Norðurlandabúar metum hin
norrænu fræði mikils, og sjáum hve
mikils virði það er fyrir Islendinga
sérstaklega að leggja rækt við þau,
þá hljótum við jafnframt að sjá, hve
hættulegt það er fyrir Islendinga, að
einskorða svo vísinda- og menntalif
sitt. Þvi er nú ver, að meðal þessar-
ar litlu afskekktu þjóðar, er til sú
stefna, að lítilsvirða það sem erlent
er, og hefja allt hið innlenda til
skýjanna. Til er þar ást á hinum ís-
lenzka þjóðmenningararfi, ást af þvi
tæi, sem gerir menn blinda.
Ast og umönnun fyrir því, sem
innlent er, er nauðsynleg í sjálfstæð-
isbaráttu smáþjóða. Því með þvi að
leggja rækt við það innlenda, forð-
ast þjóðin þá hættu að virða allt sem
útlent er, umfram verðleika — ekki
sízt kurteisi annara þjóða og vina-
hót. Hin opinbera þátttaka í hátíð-
arhöldunum í Reykjavík í fyrra, staf-
aði ekki af því, að menn væru vin-
veittir kaþólskri trú, heldur af hinu,
að menn voru hreyknir af því, að
andlegt stórveldi sýndi Islandi kurt-
eisi.
En þó að það sé æskilegt, að Is-
lendingar varðveiti það, sem þjóðlegt
er, þá er þeim það ekki siður nauð-
syn, að hafa rétt sjálfsmat á þjóð-
menningu sinni, svo ekki lendi allt í
sjálfhóli og sjálfsáliti, ef Islending-
um á að takast að bjargast óskemmd-
um yfir elfur ýmiskonar erlendra
menningarstraumhvarfa, er seint
skullu yfir söguþjóðina litlu. En
það efni er nægilegt í aðra grein.
Húbyggingar og ríkisstyrkur.
Ensk reynsla
Húsnæðismálin erU einhver hin
mestu og vandasömustu úrlausnar-
efni margra stórþjóðanna. Einkum
hafa Bretar látið mál þessi mikið til
sín taka og gert margar og mjög
fjárfrekar tilraunir til úrlausnar á
þeim. (Hjer á landi hefur próf.
Guðm. Hannesson mikið skrifað um
þessi mál). I Englandi hafa bæði
íhaldsmenn og jafnaðarmenn beitt
sjer fyrir ákveðnum framkvæmdum
til þess að ráða fram úr húsnæðis-
vandræðunum og hefur Lögrjetta
nokkrum sinnum sagt frá þeim mál-
um, einkum Weatley-lögunum og
ráðstofnun Nevil Chamberlaines.
Englendingar hafa tekið það ráð, að
ríkið veitir styrk til þess að koma
upp nýjum húsum, eða rífleg verð-
laun. A þennan hátt hafa á síðustu
árum verið reist ný hús svo tugum
þúsunda skiptir. Þrjá síðustu mán-
uði ársins 1929 voru veitt nærri 20
þús. slík byggingarleyfi. En kostnað
ríkissjóðs af þessu má marka af því,
að síðan eftir heimsstyrjöldina hafa
verið greiddar úr honum í bygg-
ingarstyrki 82 miljónir punda og í
ár er fjárveitingin til þessa 11 millj-
ónir'punda. En nú er samt svo kom-
ið, að ýmsir eru farnir að efast stór-
lega um það hvort þetta sje rjett
leið, sem farin hefur verið. Nákunn-
ugur maður og sjerfróður um þessi
efni, Sir J. Tudor Walter þingmaður
hefur nýlega látið það í Ijós, að hann
hafi enga trú á ríkisstyrk til húsa-
bóta. Hann segir að byggingarkost-
naðurinn sje hlægilega hár og þar af
leiðandi verði húsaleigan einnig bá
svo að húsaaukningin verði ekki að
tilætluðum notum, að lækka leiguna
fyrir efnaminstu leigjendurna. Þar
að auki hefur verið bent á það (af
K. Wood) að aukinn ríkissyrkur hafi
sífelt haft í för með sjer aukinn
byggingarkostnað. Arið 1921 meðan
Addison-lögin voru í gildi, var meðal-
verð smáhúsa 665 pund, en lækkaði
eftir að framkvæmd þeirra laga
hætti, svo að samskonar meðalverð
varð í árslok 1922 346 pund. Arið
eftir komu Chamberlainlögin og
lögleiddu aftur byggingarstyrk á.
öðrum grundvelli (75 pund á hús) og
í ársbyrjun 1924 hækkaði húsverðið
upp í 386 pund. Með Wheatley-
lögunum hækkaði byggingarstyrkur-
inn mikið, upp í 160 pund á hús, og
byggingarkostnaðurinn hækkaði jafn-
framt upp í 451 pund á hús. Cham-
berlain lækkaði styrkinn aftur og
byggingarkostnaðurinn lækkaði þá
líka ofan í 339 pund. Þetta vekur
mikla athygli í Englandi, en hvergi
hafa verið gerðar stórfeldari tilraun-
ir til úrlausnar á húsnæðismálum
efnalítils fólks en þar. Og nú ný-
lega hefur Greenwood heilbrigðis-
málaráðherra lagt' fram í þinginu
Perhaps you’ve never made Oatmeal
Macaroons..
Try this delightful recipe. They’re es-
pecially good when made with
MAGIC
BAKING POWDER
The kind that 3 out of every 4* Canadian house-
wives, who bake at home, say they tuse because
it gives consistenly better baking results.
»This fact was revealed in a recent Dominion wide
investigation.
Recipe for Oatmeal Macaroons
1 tablespoon butter
1 cup white sugar
1 egg
% teaspoonful salt
2 teaspoons Magic
Baking Powder.
1 teaspoon vaniUa
2% cups rolled oats.
Rub together butter, sugar, rolled oats, salt
and baking powder, then drop in the egg un-
beaten, add vanilla, mix well with wooden
spoon. Drop mixture about the size of a
hazelnut in buttered pans and bake 10 to 15
minutes.
Look íor thls mark on every
tin. It guarantees that Ma-
glc Baking Powder does not
contain alum or any harmful
ingredient.
If you bake at home
the new Magic Cook
Book will provide you
with dozen of practi-
cal yet attractive
baking suggestions. A
copy will be mailed
on request.
STANDARD BRANDS LTD.
GILLETT PRODUCTS
TORONTO MONTREAIi WINNIPEG
Branches in all ttie princlpal Canadian Cities

TEN/TEST heldur húsinu
mátulega heitu bæði sumar
og vetur. Það sparar mikið
eldivið. Ágætt í stað viðar
undir múrstein og Stucco.
Getur einnig notast sem
fóður undir þakspón og
plastur. Verndaðu heimilið
gegn sumarhita og vetrar
kulda. Byggingarmeistar-
inn eða næsti TEN/TEST
umboðsmaður gefur yður
allar upplýsingar.
“Sold by all good lumber dealers”
Western Distributors:
THET.R.DUNN LUMBER CO., LTD.
Winnipeg, Man.