Heimskringla - 25.03.1931, Blaðsíða 4

4 BLAÐSJÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. MARS 1931
----- —--------------------—'
^etmskringla
StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKXNG PRESS. LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. AHar borganir sendist
THE VXKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Utanáskrift til blaðsins:
Manager THE VIKING PP.ESS LTD.,
853 Sargent Ave . Winnipea
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til rilstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Helmskringla" ls pubUshed by
and printed by
< The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG, 25. MARS 1931
BÓKAFREG’N.
Tímarit Þjóðræknisfélags ís-
lendinga. XM. ár. vyinnipeg,
1930.
Á þjóðræknisþingi fyrir tveim árum
komst einhver svo að orði um tímarit
þetta, að það væri líftaug Þjóðræknisfé-
lagsins. Þetta má fullkomlega til sanns
vegar færa. Tímaritið hefir ekki einungis
orðið bjargvættur margs þess, sem hér
hefir íslenzkast og bezt verið sagt í
bundnu og óbundnu máli, og átt mikinn
þátt í því, að vekja að minsta kosti hug-
rænt og vonfagurt vinarþel milli Aust-
ur- og Vestur-íslendinga, heldur hefir
það líka verið á efnalega v^su sú heilla-
þúfa Þjóðræknisfélagsins, er ekki var unt
án að vera. Um þörf ritsins verður því
ekki deilt, og að því er hitt snertir, hve
vel tilganginum hefir verið náð, má auð-
vitað eigi sí?t þakka því að Þjóðræknisfé-
lagið hefir verið svo lánsamt, að hafa
átt ágætan íslenzkan fræðimann að, til
að líta eftir ritstjórninni frá byrjun, dr.
Rögnvald Pétursson.
Þetta hefti Tímaritsins hefst á kvæði
eftir Stephan G. Stephansson, er nefnt
er Þiðranda-kviða. Mun dr. Pétursson
hafa í fórum sínum eitthvað af óprentuð-
um kvæðum eftir skáldið, sem eflaust
verða birt við hentugleika. Er þetta á-
minsta kvæði að efni til um áhrif nýrra
siða á ættaratgervið, og er hið girnileg-
asta til fróðleiks. Hafa ef til vill einhverj-
ir gaman af að leita sér frekari skiln-
ings á efni þess- með því að lesa alt
kvæðið, ef mint er á þessar vísur:
Glögt í grun
get eg séð> hvað verða mun
það, sem réð Þiðranda falli,
þessi goð vor fornu, hrunin af stalli!
Fegursta frænda sinn
flytja vildu í himininn
þeirra og þinn —
Þiðrandi er þar kominn
til fylgjanna forfeðra sinna.
Því hvert sem þú snýr,
og hvar sem þú býr,
þá hnígur hver hugur til sinna.
Næst í Tímaritinu er ritgerð um Al-
þingishátíðina eftir Jón J. Bíldfell. Að
sama efni lýtur einnig skýrsla Guðmund-
ar Grímssonar til ríkisstjórans í Norður
Dakota, og ræða og kvæði séra Jónasar
A. Sigurðssonar, er hann flutti á Þing-
völlum fyrir hönd Þjóðræknisfélagsins.
í grein Mr. Bíldfells eru tildrögin til heim
ferðarínnar, ásamt heimferðinni sjálfri
og hátíðinni, og gestum annara þjóða og
gjöfum, lýst mjög greinilega, er gefur rit-
gerðinni nokkurt sögulegt gildi.
Af öðrum ritgerðum má nefna: Endur-
minningar um Eggert Jóhannsson, eftir
sagnaskáldið J. Magnús Bjarnason. í
hripum, eftir Steingrím lækni Matthías-
son. Nokkrar athugasemdir um skáld-
sögur Jóns Thoroddsens, eftir prófessor
Stefán Einarsson. Fyrirlestur um Andra
Jarl, eftir St. G. St., fluttur veturinn
1887. Auðlegð íslenzkra örnefna, eftir
Guðm. A-iðjónsson. Eru þær allar hinar
læsilegustu. Fjöregg, nefnist og saga eft-
ir skáldkonuna Arnrúnu frá Felli. Þá
eru kvæði eftir Mrs. Jakobínu Johnson,
Þorskabít og Pál S. Pálsson.
Af þessari upptalningu á efni Tímarits-
ins er það ljóst> að það borgar sig vel, og
dálítið betur þó, að heyra til Þjóðræknis-
félaginu, því félagar fá ritið gefins. En
jafnvel til utanfélagsmanna er verðið
einnig svo lágt, aðeins $1.00, að ekkert
á skylt við sannverð bóka eða rita.
Tímarit Þjóðræknisfélagsins, er eitt
eigulegasta ^slenzka ritið, sem út er gefið.
------------------o------
OPINBER MÁL.
RæSa Kings.
Á fjögra og hálfs klukkutíma ræðu þá, er
Mr. King, leiðtogi stjórnarandstæðinga,
flutti á sambandsþinginu 16. marz, hafa
flest blöð landsins minst einn og sama
veg. Þau viðurkenna að hún hafi verið
flutt af talsverðri lipurð, en að hún hafi
verið efnisrýr og áhrifalítil frá upphafi
til enda.
Ræðan hefir ekki verið birt orðrétt í
neinu blaði, svo vér höfum orðið varir
við, aðeins verið sagt frá efni hennar. Það
er sem blöðunum hafi ekki fundist hún
þess virði. í þingtíðundunum er hún öll
birt, og teljum vér þann til matarins hafa
unnið, er les hana alla.
Að efni til má skifta ræðunni í þrjá
stendur í biblíunni. Það mun fátt sann-
á stjórnartímabili Kings, er flestir voru
orðnir mettir af að hlýða á, í síðustu
kosningum. Hefði það sýnt nokkra misk-
unnsemi gagnvart almenningi hjá King,
að hlífa honum við þeim endurtekning-
um. Það vinnur honum ekki vinsældir,
að vera stöðugt að prédika kosningabær-
um lýð það. að hann hafi kosið í blindni,
af því hann hafnaði Kingstjórninni.
Annar kafli ræðunnar var um kosninga
loforð Bennetts, sem engin voru efnd.
Lofað hefði verið að leggja veg þvert
yfir landið, frá hafi til hafs, en það væri
enn ekki búið! Einnig að bæta úr at-
vinnuleysi, en enginn árangur hefði enn
sést af því, o. s. frv. Þetta er sama þvæl
an og Siftons blöðin hafa verið að
tönglast á síðan um kosningar, og flestir
eru orðnir steinuppgefnir á að lesa.
Þriðji kaflinn er um framkomu Ben-
netts á samveldisfundinum, eða um þessa
margumræddu ókurteisi nýlendanna, að
krefjast þess, að Bretland veitti þeim
viðskiftavernd á sama h'átt og þær veittu
Bretlandi hana og hafa gert umtalslaust
síðastliðin 30 ár, án nokkurrar ívilnunar
af hálfu Bretlands. Um öll þessi mál, var
lítið hægt að fræða almenning fram yfir
það, sem búið er, enda gerði ræða Kings
það ekki.
Það var þv5 ekkert ónáttúrlegt, þó að
menn geispuðu, í stað þess að vera hrifn-
ir, undir lestrinum. Lítandi á innihald
ræðunnar og þýðingu hennar, verður ekki
séð, að nein ástæða hafi verið til að
eyða hálfri fimtu klukkustund af þing-
tímanum í slíkt fjas.
* * *
Mr. Bennett svaraði ræðu Mr. Kings
svo kröftuglega á tveimur klukkustund-
um, að varla er hægt að segja. að steinn
stæði yfir steini í henni á eftir.
Viðvíkjandi fyrsta atriðinu benti
hann á, að canadiska þjóðin hefði borgað
lægri skatta á þeim 8 mánuðum, sem
conservatívar væru búnir að vera við
völd, en á nokkrum átta^ mánuðum á
nokkru stjórnarári Kings.
Um efndir kosningaloforða sinna kvað
hann það bera beztan vott, að 200,000
manns hefði fengið atvinnu fyrir tolla-
löggjöfina, og þess utan um hundrað
þúsund fyrir beina fjárveitingu frá
sambandsstjórninni, til að bæta úr at-
vinnuleysinu. Hefði engin stjórn í þessu
landi, hvorki fyr né síðar, aflað eins
mörgum mönnum atvinnu og núverandi
stjórn. Viðskiftin, að því er hveitiverzl-
unina snerti, kvað hann standa þannig,
að frá 1. ágúst 1930 til febrúarloka 1931
hefðu 90 miljónir mæla verið seldir, en
á sama tíma í fyrra 65 miljónir mæla.
En þegar kom til að svara fyrir stefnu
sína á samveldisfundinum, kom það
reyndar upp úr kafinu, að það var sama
stefnan og Sir Wilfred Laurier fór fram
á við Bretland árið 1902. Hann hafði
séð, enda var honum til þess trúandi,
að stefna þessi var stórt sjálfstæðisspor
fyrir Canada, sem hinar nýlendurnar.
King hafði víst aldrei dreymt um það.
að hann væri með þessu að andmæla fyr-
irrennara sínum, sem hann þykist lifandi
eftirmynd af. Er sagt, að hann og iiðs-
sveina hans hafi sett heldur hljóða, við
að heyra orð hins virta leiðtoga þeirra les-
in • þinginu, er vitni báru um þetta, því
viljandi varð þeim það ekki á að kasta
steini að stefnu hans. En svona fór
það nú.
Það eru rétt sex mánuðir síðan að
bráðabyrgðarþingið kom saman. Á þeim
tíma virðist King ætlast til að hægt væri
að bæta úr öllum brestum og kippa öllu
til fullnustu í lag, sem úr skorðum hafði
gengið á stjórnarárum hans. Almenning-
ur hlýtur að líta svo á, sem King beri aJl
mikið traust til Bennettstjórnarinnar, að
láta sér detta þetta í hug. Að tveim til
þrem árum liðnum hefði verið eitthvert
viðlit að halda öðru eins fram, ef á-
standið væri þá óbreytt.
* ¥ *
• Eftirlit hreyfimyndasýninga.
Það hefir talsvert verið rætt um það í
Winnipeg undanfarið, hvort ekki væri
nauðsynlegt að lögleiða í Manitobafylki
eftirlit á því, að hreyfimyndir þær, sem'
hér eru sýndar, séu ekki siðspillandi.
Kemur sú krafa ekki síður frá skóla-
kennurum, en foreldrum barna yfirleitt.
Halda kennarar því fram, að áhrif þau
er börnin verði fyrir á hreyfimyndahús-
unum, séu í algerðri mótsögn við það,
sem skólarnir séu að reyija að kenna
þeim.
Um 80 prósent af öllum börnum í al-
þýðuskólunum er sagt að sæki hreyfi-
myndahúsin all reglulega. Þó ekki væri
nú nema vegna þessa, er full ástæða til
að gefa þessu máli alvarlegan gaum.
í Bandaríkjunum er lögákveðið eftirlit
með hreyfimyndasýningum. Voru í borg-
inni Chicago á einu ári eftirfarandi sýn-
ingar bannaðar 1 788 myndum:
1811 morðsýningar með byssum.
175 morðsýnftigar með hnífum.
129 ofbeldissýningar með öðrum vopn-
um.
231 sýning af hengingum.
173 sýningar valdandi ótta (svo sem
með því að rífa augun úr fólki með klóm
o. s. frv.)
173 sýningar af ofbeldi í frammi haft
við kvenfólk.
929 sýningar af al- og hálfnöktu fólki.
31 sýning af tughthúsbrjótum.
Þetta nægir til að sýna, að alt er ekki
með feldu með þessar myndasýningar.
En þetta eru þó einmitt oft þær myndir.
sem hér eru sýndar, vegna þess, að í
Bandaríkjunum er ekkert eftirlit á þeim
myndum, sem til Canada eru sendar. Að
vísu hafa bæir í Canada einhverjar regl-
ur unx það, hvaða tegundir mynda megi
sýna, til þess að vera veitt leyfi til þess,
en það eftirlit hefir ekki reynst líkt því
fullnægjandi.
* * *
, Josephine K. málið.
Sagt er að Canada sé í undirbúningi
með að senda Bandaríkjastjórninni mót-
mæli gegn framferði varðbátsins, sem
skaut á vínsmyglunarskipið Josephine
K.. Eins og kunnugt er, beið kafteinn
skipsins, Mr. Cluett, bana í sambandi við
það.
Mótmæli þessi kváðu aðallega vera
bygð á því, að skipið hafi verið lengra
undan landi en 12 míhir, er skotið var á
það. Að vísu telst það utan landamerkja
Bandaríkjanna, þv1 þau eru aðeins þrjár
mílur undan landi. En Canada gerði einu
sinni samning við Bandaríkin um það,
að vínsmyglunarskip héðan skyldu ófrið-
helg vera innan 12 mílna frá landi.
Canda gerði þetta auðvitað af tilhliðr-
unarsemi við bannlög Bandaríkjanna. Og
á þann samning verður ekki gengið af
þess hálfu, þótt slysalega tækist til með
smyglunarskipið Josephine K. Reynist
það rétt að vera, að það hafi ekki verið
meira en 12 mílur undan landi, er á það
var skotið, fellur það réttlaust, en sann-
ist hitt- að það hafi verið lengra frá landi
en það, átti skipið fullan rétt á sér sem
hvert annað skip úti á rúmsjó. Munu
þá Bandaríkin ekki heldur skorast und-
an að greiða bætur fyrir það.
Þetta er ekki fyrsta vandræða- og mis-
klíðarefnið, sem m'lli þessara friðsömu
landa rís upp vegna framferði vínsmygl-
ara.
“Sterkur drykkur jer glaumsamur,’*
kafla. Er einn kaflinn um framfarirnar
ara vera en það.
------o-------
ORT TIL SÖNGMANNSINS
SIGURÐAR SKAGFIELD.
Um þig ljómar listablær,
laus við grómið bitra,
rödd þín hljómar há og skær,
hjartans ómar titra.
Ljúf þín vakir listin hrein,
lífsins akur þráir,
þó að kvaki ugla ein,
ei þig saka náir.
Að þér hlaðist auðnan fríð,
öfunds naður falli;
lifðu glaður laus við stríð,
listamaður snjalli.
M. J. Sigurðsson.
ENDURMINNINGAR.
Frh. frá 1. bls.
á áttunda ári, -þegar Kristján dó, en
átt heima á Hólsfjöllum þangað til
eg var 22ja ára gamall og því
mestallan þann tima verið að kynn-
ast honum af umtali föður míns
og annara sem voru honum sam-
tíða og vitnuðu alltaf í hann. Eg
hef alla mína aefi furðað mig á
þeirri frægðarlist, að semja fyrst
lélega ritgerð, og vera svo í fleiri
eintökum blaðanna að biðja um að
lagfæra skepnuna. Eg ætla þvi
ekki að fást við fleira af þeáfcu tagi,
þó fleira smávegis kunni að vera
mislukkað. Mér þykir hitt meira
undrar, hvað prentaramir eru mér
hjálplegir, að ekki skuli meira rask-
ast. Seinast var eg stddur á Grims-
stöðum við Mývatn, hjá tengdaföður
mínum Jakobi Hálfdánarsjmi, og bú—
inn a ðrökstyðja það á minn hátt,
að hann muni hafa verið fyrsti
framkvæmdarmaður samvinnufélags-
hugsjónarinnar á Islandi. Eg var þá
á nokkrum árum kunnugur orðinn
flestum Mývetningum en það var
ekkert áhlaupaverk og ekki heiglum
hent, að hafa kynnst Mývetningum,
hverjum einstökum og sameiginlega,
á þeim árum til þess að vera því
vaxinn að segja rétt af framþróunar
ferli þeirra. Hitt var langtum létt-
ara, einsog fjöldinn gerði útifrá að
segja að þeir væru ekkert nema
mo»tið, eða einsog Benidikt Gröndal
hafði það í heljarslóðarstíl, þegar
hann var kennari á Möðruvöllum
og skrapp austur í Þingeyarsýslu,
og mætti tólf herrum á Fljótsheiði
í mjög góðu sumarveðri, og voru
þeir allir með sðfaða kraga og
hvít brjóst, og háa pípuhatta á höfði,
allir eins vel ríðandi og hann. Hann
sá strax af sinni miklu þekkingu,
áð mennimir voru Skandinavar
svona margir lslenzkir prófessorar
voru ekki til, enda ómögulegt annað
en að hann hefði þá þekt einhvem
þeirra, nei, þeir hlutu að vera sænsk-
ir og Norskir, svo hann kfréð að
bæra ekki á neinu tungu máli, fyr
en hann heyrði mumpa í einhverj-
um þeirra, sem kynni að gefa til
kynna hvaða tugumál yrði helst
viðhaf£ á þessum fundi. Og eftir
að allir hattar voru komnir hátt
á loft, þá heyrði Benidikt að einhver
sagði á óbjagaðri Islenzku: Komdu
sæll. En þetta gátu verið tungumála
menn svohann fór lengi hægt. Að
lokum var hann búinn að komast
fyrir það, að þetta vom allt smalar
úr Mývatnssveit og Reykjadal. Þá
setti Benedikt hattinn upp og fór af
stað.
Þá er það önnur saga, að það kom
þýskur vellríkur söngfræðingur til
Akureyrar . Hann hafði lært Islenz-
ku svo að hann gat talað hana
nokkum veginn vel. Hann keypti
sér hest á Akureyri til að ferðast
á upp um landið og gerði ráð fyrir
að fara upp í Mývatnssveit til að
sjá Islenzku náttúrfegurðina eins
og húner fullkomnust. Hann var
einn á fert5, og fór yfir heiðina milli
Laxárdals og Mývatnssveitar. Sá
hann þá á einum stað, hvar gamall
maður sat í brekkuhalla og gætti
fjár. Hann raulaði fyrir munni sér
þýskt lag, sem söngfræðingurinn
kannaðist vel við, fór hann þá af
baki með þvi að þar var góður hagi
fyrir hestinn og gaf sig á tal við
gamla mannin, og sagði honum, að
lagið, sem hann hefði verið að raula
væri þýskt.
Já, það er eftir hann þenna, sem
hann nefnir með nafni, eg á mörg
fleiri lög eftir hann, en þetta er
sérstakt uppáhald mitt þó eg sé nú
ekki vel ánægður með það. Nú
hvað þykir þér að þvi, segir Þýzkar-
inn. Já, þetta og þetta, sem hann
tiltekur greinilega. Og það var það
eina, se mað réttulegi var hægt að
setja út á lagið. Þeir áttu langt
mál saman um þýska þrófessora
og söngfræðinga, og hallaði hvergi
réttu máli hjá Tryggva gamla á
Hallbjarnarstöðum, en svo hét is-
lenski fjármaðurinn. En frá þessu
sagðiþýskarinn í ferðasögu sinni,
sem seinna kom út, og var það
mikið víðar, sem hann undraðist
þekkingu alþýðumanna 1 þessum
sveitum.
1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hio
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
Eg hef sagt þessar tvær sögur
til að sýna hvernig öfgamar fara
að leiða menn frá sannleikanum og
skyggja á innihaldið, sem þó er ver-
ið að leita að. Allir sanngjamir
menn sjá það strax, að sannleikur-
inn ligur á milli þessara öfga. Mér
dettur ekki í hug að neita þvi,
að Þingeyingar hafi verið montnir
upp og ofan einsog gerðist í öllum
sveitum landsins og hreint ekki
meira. Hitt er annað mál, að í
miðbiki sýslunnar, eða þessum sveit-
um sem eg er að tala um, þá virtust
mér menn og konur djarfmannleg í
viðmóti og sannfrjálsari dagfarslega,
en almennt gerðist i ytri hreppun-
um og næstu sýslum.
Mývetningar, Reykdælingar, Kinn-
ungar, Barðdælingar, og Reykhverf-
ingar alla leið útá Húsavík, höfðu
með sér stórkostleg bókafélög. Ekki
einungis allar Islenzkar bækur, sem
út voru gefnar á þeim árum. Þeir
höfðu Kringsjaa Dana, Review of
Reviews frá Englendingum og ekki
man eg nafnið á Þýska tímaritinu,
sem eg sá hjá þeim. Enginn skyldi
halda að þessar bækur hefðu verið
keyptar ófyrirsynju, eða uppá mont,
Þeir voru margir í þessum sveitum,
sem lásu þessar bækur, sér til full-
komins gagns. Höfðu skrifað sveita-
blað, sem hét ófeigur og gekk manna
á milli um alt þetta svæði. Þetta
blað bar það oft augljóslega með
sér, að þungskyldustu útlendu fræði-
bækur og tímarit var ekki síður lesið,
en það innlenda. Af þessari miklu
menningar viðleitni kom það svo
augljóslega fram að Þingeyingar
sköruðu framúr á menningarbraut-
inni í mörgum efnum, og naumast
var við öðru að búast en að menn
yfirleitt yrðu djarfmannlegri i stækk-
uðum sjóndeildarhring einsog líka
hitt, að þeir óvitrari nytu góðs af
og yrðu þá máske sumir þeirra
montnari en hvað þeim fór vel.
Nú skyldi einhver halda að allur
þeirra frami hefði verið í bókales
tri og þeir á eftir tímanum með
alt annað. Það kann að þykja
sleggjudómur, að eg segi að engir
voru hagsynni en þeir en eg vil
leyfa mér að benda á það, að þrátt
fyrir mikinn bókalestur og mikla
félagslega fyrirhöfn, Ijóðasmiði,
sagnasmíði, ritgerðir og tillegg að
öllum málum í landinu, því sem mest
varðaði og almenning áhrærði — þá
samt bjuggu þeim búum sínum eins
vel að minsta kosti, eins og gert
var í nokkrum öðrum hluta lands-
ins.
Það voru engir aðrir, en andlega
'sjóndaprir eða móðursjúkur lands-
hornaflækingar, sem höfðu tíma til
að ferðast svo hægt um landið að
skilið yrði til fróðleiks hið mismun-
andi andiega loftslag, félagshugur og
samvinna annarsvegar og andúð og
tortryggni hinsvegar i hverri sveit
útaf fyrir sig, en sá sem eitthvað
færðist þó til á vængjum tilviljan-
anna, komst fljótlega að þvi, að hver
sveit landsins átti að minnsta kosti
einn mann, sem skaraði fram úr,
sem eignast hafði einhverja ofur-
litla yfirburði framyfir hina og sem
strax var tekið til greina einsog
sjálfsögð forustu skilyrði. En for-