Heimskringla - 17.06.1931, Síða 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG 17. JÚNÍ 1931.
'Pjeimskringla
StofnuO 1886)
Kemvr iil á hverjum miOvikudeoi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
153 og 855 Sargent Avenue, Winnipeo
Talsimi: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrlríram. Ailar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Utanáskrift til blaösim:
Uanager THE VIKING PP.ESS LTD.,
853 Sargent Ave . Winnipep
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEiy SKRINGLA
853 Sargent A je., Winnipeg.
"Helmskringla ’’ is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
153-855 Siroent Avenue. Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 17. JÚNÍ 1931.
ÞJÓNAR YÐAR”.
Nýlega stóð frétt í blöðunum um það,
að starfsmenn stjórna þessa lands, bæði
sambandsstjórnarinnar og fylkisstjórn-
anna, væru að hafa fund með sér í
Montreal. Menn þessir, sem hér eru
nefndir Civii Servants, hafa myndað fé-
lag sín á milli, sem eflaust miðar að því
að bæta og hefja starfsemi hins opin-
bera, landinu fyrst og fremst til vel-
ferðar, en ef til vill að einhverju leyti
einnig í eigin hagsmuna skyni.
í daglegu tali var talað um þessa
menn heima sem “þjóna hins opinbera”.
Orðin Civil Servants þýða það, eins og
kunnugt mun flestum.
Alt, er þessir þjónar hafast að, snertir
aila þjóðina að meira eða minna leyti.
En furðu fáir virðast þó veita starfi
þeirra mikla eftirtekt. Menn láta sér
nægja að vita, að starfsmenn stjórnar-
innar séu undirgefnast þjónar þeirra. —
Þjónarnir eru með öðrum orðum undir-
tyllur, aðeins verkfæri í höndum þjóð-
arinnar, ekki frumkvöðlar að neinu í-
augum almennings.
En hér skjátlast mönnum. í hinni
ljóst hugsuðu ræðu, er Hannes Péturs-
son héit í Sambandskirkjunni fyrir
nokkru ,og birt var í Heimskringlu 23.
apríl 8.1., er í fyrsta skifti, svo vér höf-
um tekið eftir, á það bent, að þarna sé
risin upp sérstök stétt manna í þjóðfé-
laginu, sem eins og allar aðrar stéttir,
eigi sín sérstöku áhuga- og velferðar-
mál. Og félagið, sem þessir þjónar hafa
stofnað, virðist einnig bera vott um það.
að hér sé orðið um sjálfstæða stétt
manna að ræða, sem hagsmuni sína láti
sér ant um að vemda og varðveita, hvað
sem húsbændur þeirra eða þjóðin held-
ur eða segir um það.
Aðal áhugamálið, sem sagt er að liggi
fyrir fundi “þjóna hins opinbera” í Mon-
treal ,er það að berjast fyrir því, að kaup
þeirra sé hækkað, eða að koma í veg
fyrir að minsta kosti að það sé lækkað.
Nú mun kaup ógiftra manna í stjórnar-
innar þjónustu vera $90 á mánuði, en
kaup giftra manna $135 til $150. Þetta
hyggjum vér vera lágmarkskaupið, með
von um kauphækkun eftir því sem þjón-
ustan lengist.
En hér með er ekki alt talið. Margir
af þjónunum þurfa á bílum að halda í
sambandi við starf sitt. Og þá fá þeir um
talslaust ásamt öllum kostnaði þar að
lútandi, svo sem olíu, aðgerð, geymslu-
húsi o. s. frv. Hér í Manitoba er bíla-
floti hinna opinberu þjóna sagður all-
stór eba um 280 bílar talsins. Og um það
hvað rekstur þeirra kostar, hefir svo
mikið verði talað, að hér gerist ekki
þörf að endurtaka það. Þar sem heimilis-
notkun bfla hefir farið mjög í vöxt á
síðari árum, má þetta fyllilega með
hlunnindum “þjónustunnar’’ telja.
En svo er enn annað, sem með henni
má telja. Það er að stöður þjónanna eru
þeim veittar nú orðið, einu sinni fyrir
alt, eða til lífstíðar. Áður var það ekki
gert. Og þegar nýr stjórnmálafiokkur
kom tii valda, var þjónum oft fækkað
og ýms embætti, sem óþörf þóttu, lögð
niður, ef hin nýja stjórn lét sér meira
ant um þjóðþrif, en sú er áður var við
völd. En þetta þótti svo mikið miskunn-
arleysi gagnvart vinnumönnunum, sem
sagt var upp vinnu, að það var með lög-
um farið að reyna að gera þær réttar-
bætur gagnvart þeim, að engum mætti
segja upp starfi við stjórnarskifti. Og
eftirlitið og ráðning stjórnarþjóna var
falin einum manni (Civil Service Com-
missioner). Ef hin nýja stjórn æskti að
koma einhverjum verðugum fylgismanni
sínum í stöðu, var því um ekkert annað
að ræða, en að skapa nýjar stjórnar-
skrifstofur. Varð afleiðingin af því sú,
að stjórnarþjónum fjölgaði heldur en ekki
og nú eru í Canada alls 1,200,000 stjórnar
þjónar. Það er með öðrum orðum átt-
undi eða níundi hver maður þjóðarinn-
ar stjórnarþjónn. Þess verður efalaust
skamt að bíða, að það verði stjórnar-
þjónn fyrir hverja fjölskyldu,. eða hverja
sex íbúa landsins, ef þessu heldur áfram.
Stjórn landsins eða fylkjanna þarf ekki
að fara í handaskolum vegna þess, hve
fáir stjórni eða segi okkur til, hvað við
eigum að gera, til þess að verða auðug-
ir eða lánsamir menn í heiminum.
Eitt, sem þessari réttarbót fylgdi, að
fá einum manni, sem stjórnin hafði
ekkert yfir að segja, ráðningu þjónanna
í hendur, var það, að vinir hans og fylg-
ismenn urðu auðvitað eindregið fyrir
valinu, er farið var að skipa þessar stöð-
ur. Og þeir höfðu meiri og minni áhrif
á hann, ef um vini þeirra var aftur að
ræða. 1 einni vissri stjórnardeild í fylki
einu kom þetta í ljós á þann hátt, að að-
stoðarráðgjafinn kom konunni sinni fyrst
og fremst í stöðuna í sinni deild, er bezt
var launuð næst hans eigin stöðu, og
svo fjölskyldunni og frændum og vinum
hverjum af öðrum. Að koma inn á þá
skrifstofu, var svipað og að koma heim
á heimili aðstoðarráðgjafans; hann var
umkringdur sama skylduliðinu á skrif-
stofunni og heimilinu.
Síðan á stríðsárunum ætlum vér enga
fákænni löggjöf hafa verið samda, en þá,
er einum manni voru fengin völdin í
hendur til þess að ráða alla starfsmenn
hins opinbera, og farið var að veita
stöðurnar æfilangt. Afleiðingin af því
er sjáanlega ekki einungis sú, að starfs-
mennirnir eru hættir að taka sér mjög
nærri hvernig þeir þjóna húsbændum
sínum, þjóðinni, heldur eru þeir einnig
farnir að segja henni hvaða kaup hún
eigi að greiða þeim. Og áhrif þeirra á
ráðningarmanninn (Civil Service Com-
missioner) eru orðin svo mikil, að stöð-
urnar eru þeim ekki einungis vísar æfi-
langt, heldur eru þær blátt áfram farnar
að ganga í erfðir. Það er í flestum lýð-
frjálsum löndum verið að bannsyngja
konungsvald og ríkiserfðir þess. En það
er vafamál, hvort það ríkisvald sé hóti
verra en einræðið, sem skapað hefir ver-
ið í sambandi við opinbera starfsemi
þessa lands. Stjórnarþjónarnir hafa í
mörgum greinum orðið meira að segja
yfir þjóðinni og sjálfum stjómunum, en
þó þeir væru keisarar. Þeir kjósa sig sjálf
ir og þeir ákveða laun sín sjálfir og öll
þau hlunnindi, sem stétt þeirra og stöðu
er samfara og kemur að haldi. — Hvað
getur einvaldurinn beðið um meira en
þetta?
“JÓN BJARNASON ACADEMY”.
Svo heitir ofurlítið en snoturt rit, er
skólaráð Jónte Bjarnasonar skóla hefir
nýlega gefið út. Ritið er á ensku, og
mun tilgangurinn aðeins sá með því, að
kynna hérlendum mönnum skólann og
gildi starfs hans.
í ritgerðum, sem um þetta efni eru
birtar í ritinu, er um leið dregin athygli
hérlendra manna að ýmsum merkileg-
um siögulegum atburðum, svo sem Al-
þingishátíðinni s.l. sumar, er dr. Svein-
björn Johnson skrifar um. Ennfremur að
menningargildi íslenzkrar tungu og bók-
menta í greinum eftir W. Kirkonnell og
séra H. J. Leo. Greinar þessar eru vel
skrifaðar, og munu glæða skilning á efn-
inu, sem þær fjalla um og gera það hugð
næmt lesaranum. Er það eftirsjá að rit-
ið var ekki stærra, því nægilegt er til af
alíslenzku efni, sem ekki væri vanþörf
að kynna sambýlingum vorum hér.
Af auglýsingum er mikið í ritinu. Um
þær minnir oss Lögberg fara þeim orð-
um, að ánægjulegt væri, að íslendingar
héldu skólanum við af* eigin ramleik, og
án auglýsinga frá hérlendum eða ensk-
um mönnum. Auðvitað væri bezt fyrir
þetta land, að framandi þjóðflokkar legðu
því til meptalýðinn af eigin ramleik, svo
að það þyrfti ekkert til mentamála að
leggja — ekki svo mikið sem auglýsing-
ar!
MANITOBA OG ATVINNULEYSIÐ.
Fyrir skömmu birti sambandsstjórnin
skýrslu yfir, hvernig hvert fylki færði sér
í nyt fjárveitingu sambandsstjórnarinnar
til þess að bæta úr atvinnuleysinu. Eins
og kunnugt er, var féð veitt með þeim á-
kvæðum, að nausynleg störf væru hafin
þar sem þess væri kostur, til þess að veita
mönnum atvinnu; annars varð að veita
féð þeim sem beinan framfærslueyri, er
á því þurftu að halda.
Af skýrslunum er það ljóst, að af fjór-
um vesturfylkjunum hefir Manitoba varið
minna fé en nokkurt hinna fylkjanna til
nauðsynlegra starfa, en aftur greitt meira
en nokkurt þeirra í þeinan framfærslu-
eyrir.
í hverju fylki var féð, sem til ýmissa
starfa var notað upp til 31. maí s.I. sem
hér segir:
f British Columbia ........ $3,447,000
í Alberta .................. 2,938,000
í Saskatchewan ............. 3,914,000
f Manitoba ................. 2,563,000
Ef vinnan er talin í dagsverkum, voru
svona mörg dagsverk unnin í hverju
fylki:
í British Columbia ........... 641,923
í Alberta .................... 535,246
í Saskatchewan .............. 524,602
í Manitoba ................... 284,031
Eins langt og tölur þessar sýna, mætti
nú ef til vill ráða af þeim, að í Manitoba
hefði atvinnuleysið ekki verið eins mikið
og í hinum vesturfylkjunum. En að svo
hafi þó ekki verið, verður Ijóst af tölun-
um, er upphæðirnar sýna, er greiddar
hafa verið í beinum framfærslueyri. Hvað
margir hafi hans notið í hverju fylki sýna
eftirfarandi tölur:
í British Columbia ...... 14,961 menn
í Alberta ............... 18,018 —
f Saskatehewan .......... 20,174 —
í Manitoba .............. 40,127 —
Af þessum skýrslum öllum er það ljóst
að vesturfylkin þrjú hafa verið fúsari til
samvinnu við sambandsstjórnina um að
bæta úr atvinnuleysinu en Manitoba-
fylki. Sambandsstjórnin veitti einn þriðja
fjárins, fylkin hvert einn þriðja og sveit-
irnar einn þriðja.
Manitobafylki hefir verið langtregast
til samvinnu við sambandsstjórnina um
að útvega atvinnulausum mönnum vinnu.
Afleiðingin er sú, að það hefir eytt
miklu meira fé en hin fylkin í beinum
framfærslueyri. Það hefir ‘ því miklu
minna að sýna en hin fylkin fyrir féð,
sem eytt hefir verið.
Webb borgarstjóri kvartaði og .mjög
undan því, að hann hefði afar litla eða
enga samvinnu hlotið frá Mr. Bracken.
er hann var að semja við sambandsstjórn
ina um fjárveitingar til ýmsra verka í
þessum bæ. Manitobastjórnin hefir alt
síðastliðið ár reynt að halda sig fjarri
öllum tilraunum til að bæta úr atvinnu-
leysinu, og henni hefir verið unt. Af-
leiðingarnar af því má að sumu leyti
sjá af þessum skýrslum. En þær eru þó
ekki líkt því allar í þeim faldar.
ENDURMINNINCAR
---- Frh.
Sami vinnumaður sagði mér frá konu
í Fljótsdal, sem hafði verið skygn alla
æfi sína, og var þá komin yfir sextugt,
er hann þekti hana, og var þá sem kall-
að er, í horninu hjá dóttur sinni. Öllum
á heimilinu þótti vænt um hana, og
höfðu gaman af sýnum hennar, þegar
menn þá fengu nokkuð um þær að vita.
En hún var dul og lét ekki í Ijósi nema
það, sem allir mátfu vita.
Einn dag var fátt af fólki heima statt
nema gamla konan og húsfreyjan dóttir
hennar. Gamla konan var sem að vanda
eitthvað að bæta eða prjóna og sat á
rúmi sínu. Sér þá dóttir hennar, að gamla
konan alt í einu starir mjög alvarlega
framundan sér, þangað til hún stendur
á fætur og gengur stóran hring á miðju
gólfinu, og stanzar annað slagið og
hyggur fast framundan teér. Og svo sezt
hún aftur niður á rúmið sitt, og er eins
og undrandi.
“Hvað sérðu núna, móðir mín?’’ seg-
ir húsfreyja?”
“Það get eg ekki sagt þér, barnið mitt”
svarar gamla konan. “Eg sé að vísu lík-
börur, en mér er ómögulegt að sjá hvaða
lík er á börunum, andlitsblæjan er svo
þykk.”
Morgunin eftir lá gamla konan örend
í rúminu; hafði orðið bráðkvödd í svefn-
inum um nóttina.
Eg hefi líklega verið búinn
að smíða þrjár vikur í Mýr-'
nesi, þegar einn morgun í blíð-
asta sólskini og fegursta sum-
arveðri, að eg vaknaði upp fyr
ir allar aldir með þeim dýr-
mæta hæfileika, sem mér hefir
aldrei tilheyrt fyr né síðar.
Eg fann að í mér vakti óvið-
ráðandi og spriklandi áhugi og
eftirlöngun til yfirumráða og
framkvæmdarsemi um alla
hluti á heimilinu. Eg sá í skæru
Ijósi, hvernig hver maður á
heimilinu átti að hreyfa sig til
þess að mikið betur og meira
kæmist í verk. Eg rauk á fæt-
ur; annað gat eg ekki, þó má-
ske enginn annar væri kom-
inn á flakk; en ásetti mér þó
að vekja ekki fólkið, og helzt
reyna að leiða hjá mér allar
fyrirskipanir um dagsverkið. En
þegar til kom, gat eg það ekki.
Jafnóðum og fólkið kom á fæt
ur, fór eg með vinsamlegum
hætti að leiða því fyrir sjónir,
hvað það ætti að hafa fyrir
stafni, og allir féllust á það.
Húsbóndanum sjálfum réði eg
til að hafa það svona, en ekki
eins og hann hafði ætlað sér
það, og hann sá að þetta var
rétt. — Eg hlaut að vera orð-
inn búmaður. Og yfirsmiður-
inn, hann fékk sitt hjá mér. Það
fór svo að á hádegi voru eigin-
lega allir farnir að líta og bíða
eftir því hvað eg vildi gera; og
húsbóndinn sjálfur horfði á mig
með aðdáun, þar sem hann
stóð og hlóð veggi sína. Þann-
ig gekk dagurinn til kvölds. Eg
hafði skipað fyrir og öllu stjórn
að eins og kapteinn í ósjó og
lífsháska úti á hafi.
Næstu nótt vaknaði eg upp
með hita og höfuðverk, varð
að liggja í rúminu nokkra
daga. Húsbóndinn vildi sækja
læknir, Þorvarð Kerúlf á Orm-
arsstöðum, en eg vildi ekkert.
með hann hafa. Þó fór svo,
að hann kom til mín. Heimilis-
fólkið frétti til hans á ferð
norður í Hjal^asftaðjarþingíhá,
og voru þá látin liggja orð fyrir
honum að koma við í Mýrnesi;
var mér þá farið að skána. —
Hann kallaði þetta hitasótt
eins og siður var til á þeim ár-
um. Ekki man eg hvort hann
gaf mér meðul, en seint og
hægt batnaði mér. Þegar eg
fór að skríða á flakk, fór eg til
manns þess, sem Sigurður hét
og átti heima á Breiðavaði, og
var hómópati, einstaklega við-
feldinn og nærgætinn maður,
og talaði eg mikið við hann og
hafði gaman af. Á Breiðavaði
þótti mér mikið fallegra en í
Mýrnesi. Ekki man eg, hvort
eg fékk meðul hjá Sigurði, en
mér fanst eg hressast við ferð-
ina. Eg var lengi lasinn og er
alt í móðu fyrir mér frá þf-im
tíma, og líklega ekkert sögulegt
við borið. Enda varð eg skömmu
seinna að hverfa heim eins og
gagnslaus maður, og var meira
og minna lasinn alt sumarið.
í sambandi við þessa ferð
mína austur á hérað, er það
lang einlægast, að eg segi frá
einni kvöldvöku, sem eg nokkr-
p^DODDS '<1
ÍKIDNEY;
|„PILLSj

1 fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Pant. má þær beint
frá Dodds Medicmie Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
laust fylgt inn í baðstofu án
þess að frétta húsbændur um
það. Var þegar auðséð, að ekki
var siður að úthýsa á Hallfreð
arstöðum. Við vorum látnir
sitja í frambaðstofu og hjálp-
að til að draga af okkur snjó-
plögg, og voru mér léðir mjög
fínir og liprir bryddir skór að
ganga á um baðstofuloftið, en
slíkt var siður á mörgum góð-
um heimilum á Norðurlandi.
Voru það kallaðir gestaskór, og
innan í þeim voru hlýir og
fallegir rósaleppar. Mátti af
þessu nokkuð marka handlægni
þeirrar stúlku, sem kraup við
hnén á gestinum; en vissara
var samt að spyrja hana að
því, einkum ef hún var bros-
mild, hvort hún hefði búið til
íleppana; en þá roðnaði hún
svo fallega, ef rétt var til get-
ið. — Eg veit það hefir ekki
mikla þýðingu, þó eg hafi gam-
an af að skjóta því hér inn í,
sem mér fanst eg vera búinn
að sannreyna, að þótt eg hefði
að næturlagi, í myrkri og til-
luktu ferðatæki verið fluttur
langar leiðir heima á íslandi,
og fengið ekkert að vita, hvert
farið væri með mig; og þó eg
svo háttaði ofan í rúm í kol-
svarta myrkri, og þegar eg svo
næsta morgun liti upp augun-
um á björtum degi án þess þó
að sjá út, þá finst mér, að eg
mundi geta sagt hér um bil,
hvað langt eg væri frá sjó. En
það byggist á því að innviðirnir
í húsunum eru altaf hvítari
eftir því sem lengra dregur upp
frá sjónum. Að þessari niður-
stöðu komst eg ei sízt á Héraði.
Strax þegar komið var inn,
var það svo áberandi hve húsin
og hlutirnir voru dekkri; en
alt var hvftt í augum þeirra, er
á sjóarbakkanum bjuggu. Þetta
hugsaði eg að orsakaðist af
meiri sagga og salti í loftinu
við sjóinn, enda verða hús ekki
eins gömul við sjó eins og
lengst til lands.
Frh.
BRÉF TIL HEIMSKRINGLU.
um árum seinna átti með Páli
Ólafssyni heima hjá honum á
Hallfreðarstöðum.
Við komum til hans tveir
gangandi menn seint á degi á
jólaföstu. Veður var bjart,
glansandi tunglsljós og nokk-
urnveginn gott göngufæri. —
Samferðamaður var Gísli Jónas-
son, faðir Hjálmars Gíslasonar
í Winnipeg og þeirra systkina.
Hafði Gísli komið þar oft áðúr
og var þar öllu kunnugur. Þar
hafði eg ekki komið, en Pál
þekti eg þó nokkuð. Var það
hvorttveggja, að hann hafði á
ferðalagi sínu komið til for-
eldra minna og gist hjá þeim ein
stöku sinnum, og svo höfðu
menn stöðugt fréttir af hon-1
sem skáldi. Strax við útidyra-
stafinn var okkur vel tekið af
einhverju af hjúi Páls og hik-
Kæri ritstj. Hkr.!
Á sumardaginn fyrsta þ. á.
stóð lestrarfélagið Vestri fyrir
svo myndarlegri og afar fjöl-
mennri samkomu, að þess þyk-
ir vert að geta í íslenzku blöð-
unum — einkum þar sem til
hennar var efnt af sannarlega
þjóðræknum hvötum. — En
eins og lesendum Lögbergs og
Heimskringlu mun kunnugt, er
það orð ennþá móðins, þó að
1930 sé hjá liðið. í heilt ár
hafa ritgerðir, ræður og ferða-
lýsingar, með myndum, auglýst
gamla ísland víða um heim.
Einn liður á skemtiskrá á-
minstrar samkomu (er haldin
var í samkomusal íslenzku
frjálslyndu kirkjunnar), var sá
að dr. J. S. Árnason sýndi mynd
ir og sagði frá ferð sinni til
íslands og annara Evrópulanda
l