Heimskringla - 08.07.1931, Side 4

Heimskringla - 08.07.1931, Side 4
4. BLAÐSIÐA HEIMSKRINCLA WINNIPEG 8. JÚLÍ 1931. »--- — 3 Hrímskríngla StOlnuB 1886) Kemur út á hverjum miBvikuáegi. Elgendur: THE VIKING PRES8. LTD. 653 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg Talsimi: 86537 VerB blaðsins er $3.00 árgangurinn borglit fyrlríram. Allar borganir sendist THE VIKING PRESS LTD. Ráðsmaður. TH. PETURSSON 17tanáskrijt til blaBsim: Manager THE VIKING PRESS LTD., 853 Sargent Ave.. Winnipeg Ritstjóri STEFAN EINARSSON Vtanáskrift til ritstjórans: EDITOR HEIY.SKRINGLA 853 Sargent Aje., Winnipeg. ■*Hetmskringla" is publlshed by and prlnted by The Viking Press Ltd. 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. Telephone: 89 994 WINNIPEG 8. JÚLÍ 1931. RÆÐA FLUTT Á KIRKJUÞINGI f KIKRJU SAMBANDSSAFNAÐAR í WINNIPEC 29. JONÍ af séra GuSm. Árnasyni. í>ví hvað mun það stoða manninn, þótt hann vinni ailan heiminn, en fyrir- geri sálu sinni? — Matth. 16:26. Fyrir nokkrum vikum rakst eg á greinarkorn í einhverju tímariti, þar sem að farið er nokkrum orðum um tvær andstæðar lífsskoðanir. Fyrst er vitnað í ritgerð eftir Waldemar Kampffert, nafnkunnan blaðamann og rithöfund í Bandaríkjunum, og orðin, sem eftir hon- um eru höfð, eru á þessa leið: “I sam- anburði við hina ægilegu stærð vetrar- brautarinnar. sem er stráð hundruðum miljóna stjarna, sem hver um sig er ef til vill miðstöð heils sólkerfis, er maður- inn hér um bil jafn mikilsverður og rykkorn á rúðu í búðarglugga. Það, að hann lifir og hugsar, er efnafræðisleg til- viljun, sem, ennþá sem komið er, verður ekki útskýrð. Sir James Jeans hefir jafnvel bent á, að lífið á þessari jörð geti verið eitthvað líkt sjúkdómi, sem ásækir efnið, þegar það fer að eldast.’’ (Sir James Jeans er heimsfrægur enskur stjörnufræðingur, sem margt hefir ritað um eðli og ástand hins efnislega heims.) Þessum orðum Kaempfferts er svarað af dr. Minot Simons. sem er prestur í New York, á þessa leið: “I samanburði við hina stórkostlegu, andlegu hæfileika mannsins er vetrarbrautin með sínum ó- teljandi og óhemjulega stóru efnistákn um álíka mikilsverð og sandhaugarnir á Sahara eyðimörkinni. Það eitt að maðurinn lifir er úrlausnarefni sem heimspekiieg náttúruhyggja kemst ekki nálægt að ráða fram úr. Tilgáta Jeans sýnir svo lágþroskaða andlega glögg- skygni að hin vitsmunalega útsýn henn- ar gefur enga von um skynsamiega á- lyktun.” Hér höfum vér þá fyrir oss tvær skoð- anir á eðli hlutanna, sem eru, að eg held gersamlega ósamrýmanlegar; annars vegar er skoðun náttúrufræðingsins og rannsóknarmannsins, sem er vanur við að hugsa um geysimiklar fjarlægðir og tniljónir hnatta, er þyrlast um geiminn með ótrúlegum hraða, en hinsvegar er skoðun manns, sem dáist mest að eigin- leikum mannsandans — hugviti hans og snilli, gáfna-frumleik og hæð og dýpt mannlegra tiifinninga. Annar mað- urinn lítur á efnið og í samanburði við stærð þess verður andinn svo að segja að engu; hinn maðurinn lítur á lífið og andann og í hans augum er efnið að- eins kynstur af grjóti, leir og sandi, sem hefir sára-litla þýðingu fyrir lífið, eink- um hið hæsta stig þess, sál eða anda mannsins. Þessi tvö viðhorf eru næsta almenn nú á tímum. Annað er viðhorf vísinda- legrar efnishyggju, og það má víst ó- hætt segja, (að meirihluti vísindamanna hafi það, að meira eða minna leyti, og náttúrlega fjöldi annara manna, sem ekki eru vísindamenn. Hitt viðhorfið má segja að sé viðhorf þess hluta trúar- bragðanna, sem hefir losnað undan fargi erfikenninganna og steinrunninna helgi- siða. Eg segi, að þetta sé viðhorf að- eins frjálsra trúarbragða, vegna þess að þó öll trúarbrögð séu í eðli sínu and- stæð verulegri efnishyggju, þá samt sem áður er í mestum hiuta þeirra trúar- bragða, sem nú eru til og hafa verið til á liðnum öldum, mjög mikið af van- trausti á mannsandanum. Þar sem að æðsti sannleikur. sá sannleikur, sem í rauninni skiftir nokkru máli fyrír sálar- heill mannanna, á að vera opinberun, sem kemur utan að inn í sálir sumra manna, þeim ósjálfrátt, þar sannarlega er ura næsta lítið traust á mannsand- anum að ræða; yfirburðir hans og ágæti hafa þar vitanlega langt um minna gildi heldur e* það að verða hiuttakandi í hinum opinberaða sannleik. Það er þá minni hluti þeirra manna, sem ekki geta aðhylst efnshyggjuna í neinni mynd, sem hefir þessa óbilandi trú á því að mannsandinn sé eitthvað æðra og ágætara en efnið. Og hann byggir þá trú sína á staðreyndum, á sjálfum veruleik reynslunnar, en ekki á neinum ímynduðum opinberunum, sem, þegar þær eru rannsakaðar í Ijósi sögunnar, reynast mjög staðbundnar og oft lítið meira en endurskin hugsunarstefna og mannfélagshreyfinga, sem rekja má tii rótar á liðnum tímum. Og hverjar eru svo þær staðreyndir, er þessi minnihluti byggir trú sína á? í fyrsta lagi sú staðreynd, að maður- inn er, eins og spekingur einn til forna komst að orði, mælikvarði allra hluta. Fjarlægðirnar, sem mældar eru, ekki í mælum eða dagleiðum skjótustu farar- tækja- heldur með hraða ljóssins, sem er sá mesti hraði, er menn þekkja, eru svo miklar að ómögulegt er fyrir nokkurn mann að gera sér ljósa grein fyrir þeim. En samt er það andi mannsins, sem hefir mælt þær; það er hann, sem finnur í geislunum, sem skina frá hinum fjar- lægustu stjörnum, efnin sem eru í þess- um stjörnum; það er hann, sem með smásjánni rannskar líftegundir svo smá- ar að miljónir af þeim rúmast á lófa- stórum bletti; það er hann, sem vegur og mælir aila hluti, alt frá hinni smæstu, óskiftilegu efnisögn upp til sólkerfanna: það er hann, sem tekur hvern hlut, sem er, og leysir hann sundur { nokkur frum- efni. Jafn undraverður og heimurinn hlýt- ur að vera í augum vorum, er hitt þó ekki síður undravert, að mannsandinn skuli hafa getað rannsakað og fundið lögmálin, sem hver hreyfing efnisins fylg- ir; og þó mun enn minst af því í ljós komið. sem afrekað verður á þessu sviði. Ef mannsandinn hefði ekki verið þess megnugur að afkasta þessu undraverða starfi, þá væri heimurinn í augum manns- ins ekkert annað en það sem hann er í augum dýrsins, sem eflaust skynjar ekki annað en það sem næst því er og gerir enga aðgreiningu á hlutunum nema eftir tilfinningum sársauka eða þæginda. í öðru lagi er sú staðreynd, að manns- andinn ekki aðeins athugar, heldur einnig skapar og uppgötvar. Hann býr til á- höld og vélar; hann semur listaverk í orðum, litum og tónum; hann innilykur tilveruna í kerfum rökréttrar hugsunar; hann finnur fegurðina í dauðum hlutum og lifandi líkömum. Alt hugvit, öll snild huga og handar, og öll fegurð eru eins óaðskiljanleg mannsandanum og lögun hvers hlutar er óaðskiljanleg hon- um; það er beinlínis ekki mögulegt að tala um þá hluti nema sem starf manns- andans. Og í þriðja lagi er sú staðreynd, að maðurinn hefir sjálfsmeðvitund. Hann aðgreinir sjálfan sig frá öllum öðrum hlutum og er sér þess meðvitandi, að hann er eitthvað annað en þeir — er fráskilinn umhverfi sínu. í hinni lífrænu náttúru virðist þetta fyrirbrigði sjálfs- meðvitundar ekki eiga sér stað fyr en nokkuð hátt er komið í stiga þróunar- innar. Hjá manninum er það svo mikil- vægt, að án þess er alis ekki um heil- brigt vitsmunalíf að ræða. Þetta eru engan veginn allar þær stað- reyndir, sem að trú frjálsiyndra, trúaðra manna á mikilleik og yfirburðum manns- andans byggist á, en það verður að nægja Jiér. En ályktunin, sem dregin verður af þeim öilum saman er sú. að þrátt fyrir alla stærð og yfirgnæfandi mikilleik hins efnislega heims, er manns- andinn það undraverðasta, sem vér þekkjum. Lífið. sem að byrjar í mjög einföldum ytri myndun, þróast þangað til það er orðið að þessu merkilega fyrir- brigði, sem vér nefnum sálrænt líf eða anda mannsins. Og er nú þetta aðeins sjúkdómur, sem ásækir efnið, þegar það er orðið gamalt, á þessum hnettinum eða hinum, sem er mátulega heitur til þess að h'f geti mynd- ast á honum? Hvað sem segja má þeirri skoðun til stuðnings frá vísindalegu sjónarmiði, hvaða getum, sem má leiða að uppruna og eðli lífsins, hvort sem það er jarðbundið eða gengur gegnum alla tilveruna, þar sem rétt skilyrði eru fyrr hendi, þá vissulega er sú efnishyggja, sem birtist í orðum mannsins, sem eg vitnaði fyrst til, eins sú ömurlegasta skoðun, sem unt er að hafa. Sé því í rauninni svo farið, að alt líf, sem til er á þessari jörð og hvar annarstaðar í alheiminum sem vera skal, sé ekekrt annað en eitthvað. sem mætti nefna sýki í efninu, þá get eg fyrir mitt Tteyti ekki séð, að það skifti mjög miklu máli með nokkuð það, er menn hafa með höndum og halda að sé einhvers vert; því það er þá nokkurn vegin víst, að smám saman dregur að þeim leiks- lokum, að efnið ummyndast aftur og líf- ið sloknar út og þess staður vitnar ekki framar um það. Mér dettur ekki í hug að halda því fram, að síðari lífsskoðunin, sú sem birtist í orðum dr. Simons sé óhrekjandi eða verði rökstudd svo að ekki megi efast um sannjeiksgildi hennar. Það hefir verið unt að efast um, og það eru mjög lítil líkipdi til þess að slík lífs- skoðun verði nokkurn tíma til. Þrátt fyrir það þótt andi mannsins sé það sem hann er, má ávalt benda á það, að hann og lífið alt sé á einhvern hátt runn- ið upp úr nátúrunni; það er alt innan takmarka hins efnislga heims. Maðurinn verður aldrei með góðum rökum settur andspænis eða ofar tilverunni, sem hann er hluti af; hann er í vissum strang- vísindalegum skilningi ekkert æðri en sandhaugarnir á Sahara eyðimörkinni eða grjótið í tunglinu; efnin í líkama hans eru hin sömu og í ótal mörgum öðrum hlutum; þótt efnin, sem í honum eru, myndi lífræna heild, sem hefir náð þessum undraverða þroska með langri þróun, þá er það engin sönnun fyrir því að hann sé sérstaks eðlis; frá líffræði- legu sjónarmiði skoðað er hann ekkerí æðri eða meiri en margar aðrar líftegund ir og þær eru heldur ekki æðri en líflaiist efnið, og svo langsamlega minni að vöxtunum, að í samanburði við efnið eru þær allar eins og handfylli af ryki, sem vindurinn þeytir eftir götunni. En hversu oft sem þetta er sagt og hversu margir vísindamenn sem segja það, þá samt 'höfum vér ávalt á meðvit- und vorri, að eitthvað, sem segja þarf um manninn, sé ósagt. Eintóm vísinda- leg sannindi hvorki lýsa honum til full? né heldur fullnægja þau honum. Önnur verðmæti koma þar einnig til greina. Maðurinn lifir ekki aðeins til þess að þekkja sjálfan sig og tilveruna, sem hann er hluti af, hann lifir líka til þess að finna farsæld og einhverja fullnægingu fyrir þrár sínar og vonir i því að lifa. Þegar nokkur hundruð eða þúsund at- vinnulausra manna koma saman á göt- unum hér í borginni og ganga á fund stjórnarinnar, til þess að heimta brauð af þjóðfélaginu, sem þeir heyra til, þá liggur það undir niðri í meðvitund þeirra að það hvíli sú skylda á mannfélaginu, að bjarga þeim frá hungri, af því að þeir séu menn. Og flestum mönnum finst sú tilhugsun voðaleg, að nokkur skuli þurfa að líða skort á brýnustu lífsnauð- synjum, einmitt vegna þess að þeir eru menn eins og þeir sjálfir. Frá vísindalegu sjónarmiði er það þó eigi svo mjög áríð- andi að allir menn, er hafa fæðst, lifi sem lengst. Vermætið, sem hér kemur til greina, er það mat á gildi hvers mann- lífs, að það sé of gott, of mikilvægt til að farast vegna þess að sumir menn verði aftur úr í sjálfsbjargarviðleitninni í mannfélaginu, og það enda þótt segja megi, að orsökin sé að riokkru leyti þeirra eigin óforsjálni eða þrekskortur. Með öðrum orðum, viss réttur einstaklings- ins og vissar skyldu þjóðfélagsins eru viðurkendar, af því að sú skoðun er ríkj- andi hjá flestum, að maðurinn sé óend- anlega verðmætari en alt annað. í mannfélagsmálunum svonefndu er viðhorfið óhjákvæmilega orðið annað en það er í vísindunum; þar er það orðið óefnishyggjulegt. Áherzlan er ekki lögð á sannleik, heldur farsæld. Hversu illa sem það tekst, enn sem komið er, að gera hið félagsbundna líf mannanna hér á jörð svo farsælt að viðunandi sé, þá samt er viðleitnin í þá átt, og fer stöð- ugt vaxandi. Það má eflaust segja, að talsvert af þeirri viðleitni sé fálm, og að lítill árangur sjáist af mörgu. sem gert er. Samt verður því ekki neitað, að þrátt fyrír allan árekstur hagsmunanna, og þrátt fyrir eigingirni og skammsýni margra, hefir það orðið að almennri skoð un, að manninum beri að haga svo fé- lagsbundnu samlífi hér á jörðinni, að viðunanlegri farsæld fyrir alla menn verði náð. Sá meiri þroski mannsand- ans, sem þar þarf að verða til þess að Hfið verði viðunandi og nái þeirri göfgi, sem oss öll- um finst að sé því samboðin, er siðferðilegur, en ekki vitsmuna- legur —- hann er fyrst og fremst þroski viljans. Mannkynið hef- ir nóga þekkingu. en það skortir tilfinnanlega viljann til þess að lifa því lífi, sem það veit og viðurkennir að sé réttlátt og gott. Það eru ósannindi, sem brýn þörf er á að útrýma úr hugum margra, að skilnings- leysi eða skortur á réttri hugs- un sé undirrótin að flestu eða öllu því illa, sem viðgengst í heiminum — undirrótin er ein- mitt skortur á vilja til þess að bæta og göfga breytnina í hinu sameiginlega og félagsbundna lífi mannanna. Engin lífsskoðun, sem ekki metur mikils og setur hátt á- gæti mannsandans, er þess megnug að skapa þenna vilja. Mesta ásökunin, sem vér get- um borið fram á hendur sögu- legrar kristni, bæði kaþólskri og mótmælendakirknanna- er sú, að hún hefir metið mann- inn of lítils. í augum hennar hafa mennirnir lengst af verið vesælir jarðarormar og syndum spiltir aumingjar, sem mesta þörfin var á að bjarga frá hin- um ægilegu afleiðingum synd- arinnar, sem þeir voru ofurseld- ir. Hvernig er mögulegt, að sh'k skoðun á manninum geti þrosk- að í honum vilja til nokkurs ann ars en að bjarga sér undan dómi? Hvernig ætti vilji tii lífsfarsældar fyrir alla menn. sem ekki er miðuð við eitthvað fyrir utan þetta líf, að geta þróast í slíkum akri? Og á hina hliðina steðja að oss lífsskoðanir eins og sú, sem eg gat um í upphafi þessa máls — efnishyggjan, er ekki sér neitt annað í manninum en það, sem er að finna í náttúr- unni, bæði dauðri og lifandi, fyrir neðan hann. Að vísu er það satt, að slíkar skoðanir hafa ekki snortið til muna mik- inn þorra af fólki, en þær geta auðveldlega náð meiri tökum en þær nú hafa; og hættan, er mér virðist að í því liggi er vaxandi lítilsvirðing fyrir göfgi mannsins. Ef það væri sann- færing margra, að lífið sé að- eins efnafræðisleg tilviljun, sem > enn er ekki útskýrð, þá er að minsta kosti hætt við því, að margt það> sem hefir verið og er mönnum lífsstyrkur, yrði skoðað sem lítilsverðir draum- ar og sjálfsblekking. En það er þó ekki fyrst og fremst til þess að forðast nokkrar skoðanir, gamlar eða nýjar, sem vér þurfum á trausti á yfirburði og ágæti mannsandans að halda. Vér þurfum mest á því að halda til þess að skapa í oss viljann til þess að lifa vel. Viljinn til að lifa er gjöf náttúrunnar til vor, en viljinn til að lifa vel, er ekki einkenni náttúrunnar.. Hann er í eðli vort runninn frá sjálfri uppsprettu hins andlega lífs. Vér getum ekki trúað öðru en að á milli vor og þeirr- ar uppsprettu sé lifandi sam- band; vér getum ekki sætt oss við neina aðra hugsun en þá, að vér séum greinar á þeim stofni, er sendir rætur djúpt niður í eðli tilverunnar. Sálir vorar eru ekki visin, vindhrak- in blöð, sem eru slitin frá sam- bandi við meiðinn, heldur eru jær hluti lífsmeiðsins sjálfs, og sýna bezt skyldleik sinn við hann, þegar hið andlega göfgi jeirra fær að njóta sín sem bezt. Að missa þetta traust er í mjög verulegum skilningi að fyrirgera sál sinni, og þá er það til lítils gagns að vinna heim- inn með eþjltómri þekkingu, iví þá er meðvitundin um það, sem er hæst og ágætast í hon- um, horfin. SJÁLFSVITNUNIN OG SANNLEIKURINN í Hkr. 10. júní sendir hr. Björgvin Guðmundsson mér greinarstúf með yfirskriftinni “Rógburði hnekt’’. Lopi þessi er snúinn út af athugasemÓum mínum við svonefnda “Leið- réttingu’’ er hann og tveir fé- lagar hans gera við “Yfirlýs- ingu’’ frá mér í 33. tbl. Hkr. 27. maí s.l. Hvaða “rógburði’’ höf. virðist hnekkja með ritsmíð þessari, er víst flestum torfund ið nema honum sjálfum. Það sem hér er um að ræða er ofur einfalt og óbrotið mál, svo að naumast geta af því far ið margar sögur. Það er aðeins um eitt einasta atriði að ræða og ekki annað. í “Yfirlýsingunni’’ í Hkr. 27. maí skýri eg frá því, að hr. Björgvin Guðmundsson hafi beðið mig, fyrir hönd “Choral Society’’ að syngja “sólóar í kantötunni “íslands þúsund ár’- á síðastliðnum vetri. Það má. ef til vill virðast, sem að í sjálfu sér hafi það verið alger óþarfi að gera slíka yfirlýsingu, þar sem slíkt lá í augum uppi, og allir vissu að eg söng þessar sólóar öll þrjú kvöldin, sem með kantötuna var farið. En svo mikill óþarfi sem þetta kann að hafa sýnst, voru þó til þess góðar og gildar ástæður, sem ekki eingöngu réttlættu það, heldur kröfðust þess, að eg gerði slíka yfirlýsingu. Skömmu eftir að með kantötuna var farið síðasta kvöldið, komu upp þær sögur að eg hefði aldrei verið beðinn að syngja þessar umræddu sólóar, gengu þær innan félagsskaparins og voru breiddar út um bæinn. Þó svo megi virðast sem það hefði átt að vera fremur auðskilið mál, að enginn hefði getað tekið þátt í kantötu þessari óbeðinn af hlutaðeigendum. þá virtist þó sem sögurnar fengju áheyrn og vektu ýmiskonar efasemdir í hugum manna. Til þess því að taka af öll tvímæli í þessu efni, þar sem eg var gestur og framandi, og gat búist við að eg yrði misskilinn, gerði eg þessa yfirlýsingu. Við “Yfirlýsinguna gerir svo greinarhöf. athugasemd í næsta blaði eða “Leiðréttingu’, sem hann kallar ásamt þeim dr. B. H. Olson og Halld. Meth. Swan. Frásögn minni um að eg hafi verið beðinn að syngja tenór-sólóarnar mótmæla þeir ekki, en í þess stað, líklega til þess að draga úr henni, segja þeir að eg hafi látið “í ljós löngun til að syngja tenór-sól- óar í umræddri kantötu’’, og hafi þeir og fleiri álitið að það “stafaði af — góðvild til höf. og söngflokksins,’’ — enda gátu þeir naumast látið sér aðrar á- stæður til hugar koma. Þá geta þeir þess ennfremur, að þeir hafi ekki haft “heimild frá félaginu til að gera neina samn- inga fyrir þess hönd’’. Er þessu skotið að til þess að gera frétta burðinn sennilegri fyrir þá, sem hálftrúðu honum áður, og af- saka það, sem þá var komið á daginn. En hvað slíkri heimild við- víkur, þá kemur það ekki þessu máli við. Hið eina er eg tók fram í yfirlýsingunni var þetta, að Björgvin Guðmundsson hefði beðið mig fyrir hönd Choral Society að syngja þessar sólóar og eg gengist inn á að gera það. Hvort hann eða þeir hafi haft “heimild til þess frá félaginu’’. gátu þeir ekki um við mig, né nokkur annar fé- lagsmaður. Enda» kemur mér ekki til hugar að efast um það að þeir hafi haft þá heimild. Eða hver hefði fremur átt að hafa heimild til þess að ráða menn í þessi kantötu-hlutverk en sjálfur dirigentinn?. Og fyrir hverra annara hönd héfði hann átt að ráða fólk í flokk-

x

Heimskringla

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.