Heimskringla - 09.03.1932, Side 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 9. MARZ 1932..
I^ieimskringla
(StofnuB, 1SS6)
Kemur ut á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 og SS5 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: S6 537
VeríJ blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáBsmaður TH. PETURSSON
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
653 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA ■
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 9. MARZ 1932.
HVERJUM AÐ KENNA?
Hverjum var það að kenna, að spari-
sjóðsbanki Manitobafylkis varð að hætta
störfum?
Ef til vill verður þeirri spumingu senn
svarað. Andstæðingar Brackenstjómar-
innar á þinginu munu fara fram á, að
nefnd verði kosin til þess að rannsaka
það mál. S. J. Farmer hefir að minsta
kosti nú þegar látið svo mikið á sér
heyra, að hann muni krefjast slíkrar
rannsóknar.
Við svörum frá þeirri nefnd, ef nokk-
ur verður skipuð, er þó ekki hægt að
búast fyr en að þre«i mánuðum liðn-
um. Fyrst um sinn verðum við því litlu
nær, jafnvel þó ráð sé gert fyrir, að eitt-
hvað verði á rannsókninni að græða.
Bollaleggingar um það, hverjum um
fail bankans sé að kenna, munu því ekki
úr sögunni.
Sama daginn og það varð ljóst, að
bankinn hætti störfum, kendu bæði ensku
dagblöðin sambandsstjórninni um það.
f>ó rök væru engin fyrir því færð, má
búast við að á það hafi verið litið af
mörgum, er þetta lesa, sem óbrigðulan
sannleika. “Það stendur í ensku blöðun-
um," sögðu margir við oss. Og það var
auðvitað eitthvað annað, en ef það hefði
í íslenzku biöðunum birzt! En hvað sem
því h'ður, var þetta viturleg leið, sem
blöðin fóru. Þegar ekki er hægt að kenna
vissum manni um ein eða önnur óhöpp,
sem orðið hafa, er ávalt vinsælasta ráð-
ið að kenna stjómunum um það. Blöð
hafa aldrei tapað kauppendafcölu sinni
fyrir það, að bera sakir á stjómir!
Síðar skýrðist samt málið ögn fyrir
öðru blaðinu, því, sem ekki fylgdi Brack*
enstjórninni að málum. Hélt það þá
stjórnendum bankans eitthvað um þetta
einnig að kenna, en það var í raun réttri
hið sama og kenna það Brackenstjóm-
inni. Ekki gat það heldur ýft skap fjöld-
ans, svo við það var ekkert að athuga.
Það var og sízt sönnu fjær en fyrri stað-
hæfingin.
En er nú nokkrum fleirum um fall
bankans að kenna? Nei. Um það hafa
dagblöðin ekkert sagt. Og þá getur það
heldur ekki verið.
Hvernig var það með þá, sem fé áttu
geymt í bankanum. Sjaldan höfum vér
eftirtektarverðari, eða oss liggur við að
segja aumkvunarverðari sjón séð en þá,
er almenningur var að ryðjast inn í bank-
ann síðasta daginn, sem hann var opinn.
Og svipuðu hafði þá farið fram næstu
dagana áður, þó í smærra stíl væri. Þrátt
fyrir það, að því hafði verið lýst yfir af
fyikisstjóminni, að þeir sem fé ættu í
Jaankanum hefðu ekkert að óttast, og
fylkið ábyrgðist þeim hvern eyri, sem
bankinn geymdi fyrir þá, héldu menn
hugsunarlaust áfram að rífa inneignir
sínar út úr bankanum. Allur hópurinn
einblíndi á peningaskápinn, og hver rudd-
ist á rönd sem mest hann mátti fram til
þess að verða fyrstur að ná sínu. Ekkert
var um það hugsað, að jafnt hlyti yfir
alla að ganga, ef um tap væri að ræða.
Fyrir almenningi hefir hlotið að vaka
það eitt, að hinir síðustu skyldu einir
tapa öllu. Annars hefði þessi sjón ekki
fyrir augu borið.
Af hverju stafaði þessi framkoma?
Vér búumst við, að það verði ekki vin-
sælt frá því að segja. En leynir sér það
lengur, að þar er hugsunarleysi eða blátt
áfram heimsku þeirra um að kenna, er
fé sitt áttu geymt í bankanum?
Enginn banki er svo sterkur, að hann
geti straum af því staðið, ef allir, sem
«
fé sitt eiga geymt hjá honum, taka það
á fáum dögum úr bankanum. Bankarnir
lána féð út með hærri vöxtum en þeir
greiða. Annars gætu þeir ekki greitt
neina vexti. En það fé er ekki í bank-
anum hvenær sem er. Hvað góð sem
lántryggingin skoðast, er aldrei fyrir-
varalaust hægt að innkalla alt lánið.
Og þessi varð raunin á hér. Alt of
margir af þeim, sem fé sitt áttu geymt
í sparisjóðsbankanum, heimtuðu það
greitt sér á mjög stuttum tíma. Það gat
ekki góðri lukku stýrt.
Manitobafylki ábyrgðist lánin og var
það eins góð trygging og hægt var að
hugsa sér. Ekkert var því að óttast, og
enda þótt svo hefði verið, lsættu ekki
þessar áminstu aðfarir neitt úr skák.
Vér eigum enn eftir að koma auga
á gleggra dæmi en þetta af því, hve
húgsunarlausan ef ekki óupplýstan al-
menningur sýndi sig með þessu. Flestu
öðru fremur varð bankinn vegna þessa
að súpa hinn súra bikarinn. Og ætli að
það sýndi sig ekki í fleiru, að rekja má
til þessarar sömu rótar, heimsku almenn-
ings, margt sem á þessum tímum hefir
úr skorðum gengið, ef gaumgæfilega væri
athugað? Það væri líklega farsælast, að
hafa þó ekki hátt um það. Það heyrir ef
til vill ekki til kröfunni, sem almenning-
ur gerir stundum til blaða um það, að
segja allan sannleikann. Skal því kvæð-
ið hér niður detta.
LAURIER OG SAMSTEYPUSTJÓRN.
Var Sir Wilfrid Laurier með samsteypu
stjórnmáiaflokka á nokkrum grundvelli?
Það er spurningin, sem nýtt blað, sem
kallar sig “The Liberal Standard’’, legg-
ur fyrir alla liberala í Manitoba. Þetta
nýja blað er stofnað af þeim liberölum,
sem ekki þýðast samsteypu við Bracken-
flokkinn, og myndað hafa félag með sér,
til verndar “hinni sönnu liberal stefnu’’.
Nefnir félag þetta sig “the Liberal League
of Manitoba’". Sem dæmi um afstöðu Sir
Wilfrid Lauriers til samsteypu, hefir
blaðið þessi orð eftir honum:
“Það hefir til mín verið komið og
spurt, hvort eg væri ekki fús til að taka
sæti í samsteypustjórn. Vinir mínir hafa
mjög einlæglega og alvarlega lagt að
mér að gera það. En eg hefi ávalt verið
myndun samsteypustjórnar mótfallþin.
Eina rétta úrlausnin í mínum augum er
sú, að leita álits kjósenda um það, hver
skuli stjórna, og láta fara fram kosning-
ar. Það eru allir kjósendur sem gera eiga
út um það, hverjir í stjórn sitja, en ekki
aðeins fáir menn.
Það er sannleikur, að það er hér, eins
og víða í Evrópu, t. d. á Frakklandi, ít-
alíu og Þýzkalandi, til stétt eða hópur
manna, sem ganga undir nafninu liberal,
en sem ekki eru liberalar nema að nafn-
inu til ,og eru í fylsta máta viðsjárverðir
og jafnvel hættulegir menn. Þeir eru
ekki í verulegum skilningi liberalar. Þeir
eru byltingamenn. Stefna þeirra keyrir
svo fram úr hófi, að þeirra helzta mark
og mið er að tortíma eða leggja í rústir
núverandi þjóðskipulag. Með þessum
mönnum á eg ekki samleið.
Eg er liberáli úr enska skólanum. Og
eghefi hollustu við þann skóla bundið,
af því, að hann hefir ávalt kent, að allir
þegnar landsins eigi til þess jafnan rétt.,
hvort sem háir eru eða lágir, ríkir eða
fátækir ,Ieikir eða lærðir, að leggja sinn
skerf til, er um það er að ræða, hverjir
eigi að stjóma. Þess er af þeim krafist
sem þegnum ,að þeir hugsi um þjóðmál-
in, ræði þau, myndi sér skoðanir um
þau, og láti hindrunarlaust _ vilja sinn
í Ijós. Samkvæmt kenningu hans,
á ekki jafnvel sá, sem mestur er vor á
meðal, neinn rétt til að taka ráðin í þeim
efnum af þeim sem minstur er.’’
Þetta er aðeins ein af rúsínunum, er'
þeim er gætt á í þessu nýja blaði, sem
yfirgefið hafa liberal flokkinn, en sam-
einast Brackenfloknum. Að öðru leyti
segir blaðið, að sameining sú, sem orðið
hafi, sé gagnstæð vilja liberal flokksins,
eins og hann hafi komið fram á eina
fundinum, sem sá flokkur hafi til athug-
unar haft það mál, en það var 26. júní
1931. Ástæður þessara “einu sönnu’’ lib-
erala fyrir að taka ekki samvinnu við
Bracken, eru skýrðar í 13 greinum, og
hljóðar sú síðasta þannig:
“Liberal flokkurinn ætti ekki að binda
sér á bak ok yfirsjóna og synda Bracken-
stjórnarinnar.’’
KEMBUR.
Eftir J. P. Sólmundsson.
“Mér heyrðist detta svartur ullarlagð-
ur”, og sama hefir fleirum, en karli
þeim einum, líka verið stundum að
heyrast. En langmest þeirra lagða, sem
hér um ræðir, reynast þó að endingu
hvítir. Það er ullin sú, sem vísvitandi
er sem víðast látin slæðast, í von un> að
einhver þiggi að kemba hana og spinna
sér til sálarfata.
Nú ætla eg, lesari góður, að kemba.
handa okkur fáeinar kembur. Taktu svo
snælduna þína, ef þú hefir ekki rokk, og
sjáum til hvað okkur vinst.
Hafi menn verið á smalaþúfunni síð-
astliðið ái. hefir þeim getað áskotnast
allmikið af gagnlegum hagalögðum. Sein-
ast núna var þjóðræknisþingið, með öll-
um sínum ræðuhöldum, og Frónsfundir
þar á undan, og líklega einnig annara
deilda fundir, víðsvegar um landið. Enn-
fremur jólablöð og íslendingadagar, að
ógleymdum tímaritunum að heiman og
einstaka varanlegri bók, sem við kynn-
um að hafa litið í, ófyrirsynju.
Ef við ættum nú — eða skyldum ætla
— eins og altaf lætur í öllum kömbum
— að fara — að reyna — að vefa okk-
ur og sauma einhvern sálarfatnað upp
úr öllu þessu, þá er ekkert að vita nema
við verðum, óðar en varir, komnir aftar
í tímana en til er ætlast af sumum þeim,
sem handa okkur hafa verið að láta reifi
sín slæðast. Það. er einkis að vita, nema
hvers fyrir sig, hvað sálin kann mest að
þrá. “Sagan er upprisa (resurrection),
sagði Michelet, og þau orð eru höggvin
á legstein bans.’’ Svo hljóðar einn lagð-
ur. Því heyrir maður hann detta. Seinna
má greina, hvar sá lagður fanst.
Það var til í fyrndinni Þorleifur “himi
spaki”. Síðar Sæmundur ‘fróði’. Enn
síðar Arngrímur ‘lærði’. Og loks var til
‘meistari’ Jón. Nú er alt þetta orðið
‘doktor’, en svipina ber alla að sama
brunni. Traust samferðamannanna og
síðari tíma — kröftulega eða veiklulega
verðskuldað traust — á lifandi vörðum,
sem beini sér braut, er upphaf að öllu
slíku. Af því stafar svo ábyrgðarhluti
allra stórra nafnbóta.
Á seinni tímum hefir ábyrgðarhhit,-
inn fengið sér undanþágur, svo ekki er
gott að vita, í hver.ju treysta ber, þótt í
einhverju hljóti það að vera. Því hefir
verið slegið fram í gamni, að nútíma sér-
fræðingur sé sá, sem altaf eigi að vita
meira og meira um minna og minna. Og
‘flestu gamni fylgir nokkur alvara’. Nú
skiftir það orðið öllu máli, hver tjóður-
hællinn er, sem þau tengja sig við, spek-
in, fróðleikurinn eða lærdómurinn.
Sé það moldrænt mjög, viðfangsefnið,
á maðurinn það á hættu, nema hann
gái sín, að þrengjast og þrengjast, þang-
að tU eigin hann er allur orðinn hönd.
Með það getur ekki fræðimenska efnis-
hyggjunnar að sér gert, að beina braut-
ina svo, að hver einn verði tönn og heild-
in hjól. Og þá gerir það engan mun,
hvort ásinn í því hjóli sé lifandi harð-
stjóri, Iögmálatöflur eða verzlunarkerfi.
Eitt hið ömurlegasta dæmi upp á endi-
mark þeirrar stefnu, er í slátrunarhús-
inu, sá maður, sem stendur við að stinga,
dag eftir dag, ár eftir ár, og á alla sína
velsæld þessu eina handbragði tengda.
Sé viðfangsefnið sálrænt, horfir und-
arlega mikið öðruvísi við. Hinn fyrnefndi
sérfræðingur í efnisheimi hagleikans,
verður að æfa og gerá. Sérfræðingur í
sálheimi þekkingarinnar verður að skoða
og lýsa. Þegar hann fer að lýsa, þarf
hann altaf að skoða betur, eins og hinn
maðurinn þarf altaf að æfa betur og
betur. Hagleikinn verður að stilla vöðv-
ana svo, að ekki sé of hátt né og lágt,
ekki til hægri né vinstri, ekki fram né
aftur. Hann hafnar umhverfinu, miðar
við strik og depil, svo hann hitti hnoð-
una rétt eða naglann á hausinn. Aftur
á móti fer engin þekking að lýsa neinu
fyrir öðrum, án þess að hafa fyrst sem
mestu Ijósi frá sjálfri sér brugðið yfir
það, sem hún þarf að skoða, en eftir því
sem hún herðir á þeirri birtu, hlýtur um-
hverfið að stækka.
En í því byrjar vandi þess sérfræð-
ings, sem á þar hlut að máli. Við íhugun
hverrar einnar sálar verður umhverfið,
óðar en varir, eilíft takmarkaleysi. Þar
kemur það til sögunnar, að vera greind-
ur eða skilningsgóður. Það er svo margt,
sem þarf að greina hvað frá öðru, að-
skilja það, sem ekki á saman. Af þessu
stafar það orðfæri, sem um það er haft,
hvernig að því sé farið, að hugsa. Þegar
þekkingu notast svo þann veg
að sér, þá má hún teljast vizka
eða speeki; og sá, sem ratvís
er um hugsjónanna heima, frá
hverri þeirra sem hann leggur
upp, má nefnast “hinn spaki”.
Sýnilega erum við þá búnir
að snúa við í kömbunum, komn
ir að upphafinu aftur. Ekki er
það nema íslendingum líkt.
Þeir hafa frá alda öðli síður
átt andlegt ætterni við sér-
fræðinga naglasláttarins og
knattspilaborðsins, heldur en
hinn hópinn, sem hnýsnastur
hefir verið á hið eilífa of eða
van í manns eigin sál.
í kembunni var svo eiginlega
ekki nema einn lagður: “Sagan
er upprisa’’, og nafnið fylgdi,
en viðbótin um legsteininn, sem
sannindamerki þess, hvað mark
verð þessi staðhæfing hafi ein-
hverntíma þótt, er náttúrlega
frá öðrum.
Það var dr. Sigurður Nordal,
sem dró að því athygli, þegar
hann tók orðin upp í rit sitt um
Snorra Sturiuson. Af því mönn-
um er það kunnugt, að dr.
Nordal er nú prófessor við IJar-
vard háskólann, og innan sfcund-
j ar væntanlegur hingað vestur,
getur vel skeð að það sé mörg-
um manni kært, að fá einmitt
nú ofboðlítinn útdrátt úr riti
þessu. “Oft má af máli þekkja,”
og ritið er varanleg bók, svo
líklega mætti okkur við þetta
verða samstæ'ðari nöfn þeiiTa,
Sigurðar og Snorra, og báðir
kunnari eftir en áður, sá eldri
af frásögn hins yngra, og sá
aftur af því, hvernig hún er af
hendi leyst. En ef við þá snú-
um okkur að því, að leita þar
að lögðum, svona eftir því, sem
“Heimskringlu’’ þykir hæfilegt
nöfnu sinni, þá verður bezt að
kalla þetta, sem komið ér, inn-
gang, og láta sem mest við það
sitja nú um stund.
I.
Snorri Sturluson.
Bók dr. Sigurðar Nordal um
Snorra Sturluson er gefin út í
Reykjavík 1920. Hún er VIII og
266 blaðsíður að stærð. í sex
þætti er efninu skift, og sjö-
undi þáttur til yfirlits.
“Verk Snorra voru kjörsvið
mitt til meistaraprófs (1911),”
segir höf. í formála bókarinnar.
“Doktorsritgerð mín (1914)
fjallaði um flóknustu spurning-
arnar viðvíkjandi heimildum
Heimskringlu og uppruna henn-
ar,’’ bætir hann við, og lætur
í ljós, að ætlun sín hafi verið,
“að semja rækilegt rit um
Snorra og verk hans”. Senni-
lega mun flestum öðrum koma
þetta rit svo fyrir sjónir, sem
það sé allrækilegt, þótt höf.
sjálfum finnist það mætti vera
fullkomnara, enda er hann tal-
inn merkisberi íslenzkrar tungu
og bókmenta á yfirstandandi
tíð.
Þótt við þannig vitum, lesari
góður, að skjólgóður hjúpur
mætti sumra sálum vinnast úr
fl-DODDS '/
ÍKIDNEY
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndU'
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu i öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
þurfa að beina öllum kröftum
sínum að einu marki tH þess
að geta komið nokkru í verk,
því að trauðla hefur nokkur ís-
lendingur lifað svo fjölbreyttu
lífi sem hann. Hann var lög-
sögumaður, eigandi margra
goðorða, átti í sífeldum deilum,
bæði á alþingi og í heraði, og
reisti rönd við mestu höfðingj-
um, sem honum voru samlend-
ir. Hann fór tvívegis utan, sóttí
heim stórhöfðingja bæði í Nor-
egi og Svíþjóð, og þá þar naín-
bætur, gjafir miklar og marga
sæmd aðra. Hann átti ekki ein-
ungis hlut í, hver afskifti þeirra
Hákonar konungs og Skúla her-
toga urðu af íslandi, heldur
virtist hann hafa verið ráðinn
í að taka sinn þátt í deilum
þeirra konungs og hertoga,
eftir að sundur var dregið um
samþykki þeirra. Hann lagði
mikla stund á að safna auði,
átti bú á mörgum höfuðbólum,
var hinn “mesti fjárgæzlumað-
ur" (Sturl. II, 31), “hagur á
alt það, er hann tók höndum
til, og hafði inar beztu forsagn-
ir á öllu því, er gera skyldi”
(Sturl. II, 73). Að því skapi var
hann heimsmaður. Hann var
skartsmaður í kiæðaburði, hélt
miklar veizlur og glæsilegar og
hefur unað sér vel við góðan
drykk í dýrum kerum. Og hann
var eins og Jón Loftsson fóst-
urfaðir hans “mjög fenginn fyr-
ir kvennaást”, og átti börn með
mörgum konum.
Þó er sagan enn ekki.nema
hálfsögð. Snorri var helzta
skáld íslands á sinni tíð, og
hefur varla nokkur maður ann-
ar haft slíkt vald á tungunni
til bragþrauta. Hann samdi
Elddu, Ólafs sögu helga, Heims-
kringlu, og ef til vill fleiri sög-
ur. í ritum hans haldast frá-
sagnarlist og vísindaleg dóm-
greind fastar í hendur en í
nokkrum öðrum íslenzkum forn
ritum, og þau bera þess ó*æk
vitni, að Snorri hefur haft djúp-
tæka þekkingu á öllum sviðum
þjóðlegra fræða íslenzkra. Má
því vel kalla hann andlegan
brennidepil aldar sinnar.” (Bls.
44—45).
því efni, sem við nú höfum fyr-
ir okkur, bregður samt til
beggja vona um það, hvernig
okkur farnist vinubrögðin. “í
höndum sumra höfunda tekur
alt á sig Ijóma,” stendur þar
sem stíll Snorra er ræddur í
bókinni sjálfri, “aðrir fella
móðu jafnvel á það, sem þeim
hefir verið fengið skínandi í
hendur”. Hugsa eg með mér!
En hætta verður þó til þess,
hversu takast kann, að gera
höf. sem minst rangt til með
því, að tæta hugsanir hans úr
tengslum.
Skal þá fyrst snúið að heild-
ar-ummælum höf, um Snorra
sjátfan, bæði þeim', er framar-
lega standa í bókinni og öðr-
um undir það síðasta, þegar
færð hafa verið rök að þeim
staðhæfingum er gerðar voru.
Hljóða þau svo:
“Snorri Sturluson var ekki
einn af þeim mÖHnum, sem
“Snorri Sturluson kemur
fram á sjónarsvið íslenzks þjóð-
lífs um aldamótin 1200. Á þess-
ari fjölbreyttu öld er hann fjöl-
breyttasti maðurinn.
Auður þessa lífs er furðu-
legur. Það er eins og nornirnar
hafi kepst hver við aðra yfir
vöggu hans að velja úr and-
legum og veraldlegum fjársjóð-
um þjóðar hans og samtíðar
handa honum. Kyn Sturln og
Guðnýjar, höfðingjaætt, skálda-
ætt, ætt Egils og Snorra goða,
í einu forngöfug ætt, og þó
ungur og framgjarn knérunnur,
fóstur Jóns Loftssonar, menn-
ing Oddaverja, nágrenni við
Skálholt og Hruna, ríki Mýra-
manna, Tungu-Odds, Hafliða
Mássonar, Snorrunga, fé Bersa
auðga og Kolskeggs auðga,
meiri auður en nokkur lslend-
ingur hefur átt fyr eða síðar,
úrval úr íslenzkum höfuiból-