Heimskringla - 29.06.1932, Blaðsíða 4

i BLAÐSÉÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 29. JÚNÍ 193Z
Heimskringla
(Stofnuð 18S8)
Kemur út á hverjum miOvlkudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIM SKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is publistoed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 29. JÚNÍ 1932
UM EFTIRCJÖF STRIÐSSKULDA.
Á alþjóðafundi, sem staðið hefir yfir í
Lausanne í Sviss, hefir málið um eftir-
gjöf stríðsskulda verið helzta umhugsun-
arefni Evrópuþjóðanna.
Þessi hugmynd hefir fyr gert vart við
sig, og er meira að segja talsvert vakandi
í hugum almenings. Menn tala um það
sem veginn og daginn, að stríðsskuldirn-
ar verði að strika út, til þess að létta böi
heimsins. Þetta getur alt verið gott og
blessað. En oss hefir stundum dottið í
hug í sambandi við þessa hugmynd, að
það hefði ekkert stríð orðið, ef Frakk-
land hefði ekki tekið á móti Þýzkalandi
1914. Með því hefði einnig nokkru böii
verið afstýrt.
Nú sjá Evrópuþjóðirnar hamingju heims
ins undir því komna, að stríðsskuldirnar
séu strikaðar út. En hvað vilja þær í
sölurnar leggja fyrir hugmyndina? Þeim
hefir ekki enn tekist að búa hana svo
að heiman, að Bandaríkjaþjóðin geti við
henni litið, og á því hafa framkvæmdir
málsins strandað. ,
í svari Bandaríkjastjórnar við tillögum
Lausanne fundarins, er á það bent, að
þar sem mergurinn málsins í þeim sé
sá, að Bandaríkjastjórnin, eða í raun og
veru almenningur Bandaríkjanna, greiði
meirihluta allra stríðsskuldanna, geti
stjórnin ekki samþykt þær. Bandaríkja-
stjórnin verður eftir sem áður að greiða
lánardrotnum sínum — og þeir eru ekki
allir í Bandaríkjunum — þessar skuldir.
Um eftirgjöf á þeim er þar ekki að ræða.
Og féð til lúkningar þeim, verður frá al-
menningi að koma, eins og ait annað fé,
er stjórnir þurfa á að halda..
Vér neitum því ekki, að eftirgjöf stríðs-
skuldanna hefði ekki eitthvað gott í för
með sér. En hvaða sanngirni er í kröfu
Evrópuþjóðanna um það, að tapið komi
að mestu niður á einni þjóð, er að minsta
kosti var sízt öðrum þjóðum sekari um
upptök stríðsins? Er t. d. nokkuð meiri
ástæða fyrir Bretland eða önnur Evrópu-'
lönd, að fara fram á það við Bandaríkja-
stjómina, að hún gefi eftir stríðsskuld-
irnar, en þeirra eigin þjóða auðkýfinga,
sem fé lánuðu einnig til stríðsins? Sú
krafa virðist í meira lagi ósanngjörn.
En jafnvel svo fráleit og óréttlát, sem
hún er, værum vér þó ekkert hissa á
því, að Bandaríkin yrðu við henni, ef
Evrópuþjóðirnar og allar þjóðir heims-
ins, vildu fara að því ráði Bandaríkja-
stjórnarinnar, að minka herafla sinn um
einn þriðja. Með því er áætlað, að á tíu
árum spöruðú stjórnir allra landa heims-
ins sér 10—15 biljónir dala! Stríðsskuld-
iraar eru ægilegar. En er ekki einnig
þessi eyðsla á almenningsfé æði viðurlita-
mikil, eins og nú stendur á. Og naum-
ast er hægt að segja, að tilgangurinn með
henni helgi meðalið. Það er nú svo skrít-
ið, að það er með öðru en eftirgjöf stríðs-
skuldanna, hægt að létta útgjaldabyrði
stjórna heimsins. En hemaðarspamað
mega Evrópuþjóðirnar ekki heyra nefnd-
an, eða hafa ekki viljað það til þessa, þó
Bandaríkin hafi áður látið í ljós, að hann
væri aðal skilyrðið fyrir því, að eftirgjöf
á stríðsskuldunum gæti af þeirra hálfu
komið til mála.
Þá er og hitt í sambandi við þessa
eftirgjöf stríðsskuldanna. Hvað sjá menn
8vo háleitt við stríð, að endilega verði að
þurka út allar skuldir í sambandi við það,
fremur en aðrar skuldir? Var stríðið
það þjóðþrifafyrirtæki, að þeir, sem á-
byrgð bera á að hafa hleypt því af stað,
megi ekki gjalda fyrir þá glópsku sína?
Ef einhver þjóð yrði fyrir einhverju ógn-
arlegu skakkafalli af eldsumbrotum eða
flóðum, væri sjálfsagt að stjómir þær, er
þess væru megnugar, ekki einungis hjálp-
uðu henni, heldur gæfu og þá hjálp sína.
En að ein þjóð þurfi að gefa Evrópu-
þjóðunum stríðsskuldirnar, sem aðeins
eru sjálfskáparvíti, til þess að þær geti
haldið áfram hindrunarlaust að efla her-
útbúnað sinn, það virðist í fylsta máta
ein sú fávizkulegasta krafa, sem mönnum
hefir dottið í hug. Eins lengi og þjóðir
heimsins sjá sér fært að greiða árlega
um 4 til 5 biljónir dala til herúthalds, má
sá vorkenna þeim kröggurnar, sem vill,
en að allir séu svo blautgeðja að gera
það, efumst vér um.
Út á afvopnunarkröfu Bandaríkjanna
er síður en svo að setja, nema ef vera
skyldi það, að hún tekur ekki nógu
djúpt í árinni. Það hefðl verið reynandi
að bjóða þjóðum heimsins að minka her-
útbúnaðinn til helminga, ef sporið mátti
ekki stíga alla leið. En hvað sem um
þáð er, væri ekki úr vegi að í sambandi
við uppgjöf stríðsskuldanna, væri einhver
rönd um leið við því reist, að það yrði tii
annars og meira en þess, að flýta fyrir
því, að Evrópuþjóðirnar hervæddust aft-
ur, eða til þess að færa oss feti nær
þeim degi, að hrint yrði út í annað al-
heimsstríð.
SVAR.
Grein þeirri, er birtist í næstsíðasta
blaði Lögbergs, eftir A. Johnson frá Sin-
clair, höfðum vér ekki tekið eftir, og
þess vegna ekki svarað ef til vill eins
fljótt og höf. hefir búist við. En
Heimskringla átti sér einskis ills von úr
þessari átt, og athugaði ekki "Röddina
frá Sinclair’’ fyr en henni var á óminn
í henni bent af öðrum.
Enda þótt greinin sé um kosningarn-
ar, og vér tökum oss ekki næri alt, er
andstæðinagr segja, er svo stendur á,
viljum vér samt minnast á hana hér, þó
eftir dúk^og disk megi heita.
Rauði þráður greinarinnar er um þá
ósvífni Heimskringlu, að gagnrýna gerðir
Brackenstjómarinnar! Það finst grein-
arhöfundi svo óviðurkvæmilegt, að hann
á ekki nein orð yfir það — ekkert nema
hótanir um að hætta að styðja Heims-
kringlu, með því víst að kaupa hana (?).
Auðvitað er það afar nýstárlegt að blað
taki upp þann sið að gagnrýna geröir
stjórna! En dæmi eru þó til að blöð hafi
gert það áður . í s. 1. tvö ár, eðá síðan
Bennettstjórnin tók við völdum, höfum
vér ekki orðið varir við nema eitt blað af
Free Press, þess sem daglega er gefið út,
sem ekki hefir morað af óhróðri um
Bennettstjórnina. Ef einhver getur bent
oss á fleiri, skulum vér taka því með
þökkum. En ekki höfum vér orðið varir
við, að Mr. Johnson hafi vandað um við
Free Préss fyrir þetta, og er það þó ef-
Iaust blaðið ,sem honum væri ljúfara
að leggja sér við brjóst, en Heimskringlu,
og ætti því að vera umhugaðra i^m, að
ekki flaskaði eða syndgaði á þessu,
að gagnrýna gerðir stjórna! Það kennir
þarna ofurlítils ósamræmis í “Röddinni
frá Sinclair.’’ ’
Annað, sem vér vildum athuga í téðri
grein, er það, að vegna hinna erfiðu
tíma, sé ósanngjarnt að gagnrýna gerð-
ir Braekenstjómarinnar, eins og Heims-
kringla geri. Vissulega er sanngjarat
að taka ástandið í heiminum til greina,
er verið er að dæma verk stjórnanna.
Aðstaða þeirra eins og einstaklinga og
viðskiftastofnana, er erfiðari vegna tím-
anna. Samt ber þess að gæta, að stjórn-
ir standa að því leyti betur að vígi, en
einstaklingar, að þær geta lagt á nýja
skatta til þess að jafna reikninga sína.
Og tekjur Brckenstjórnarinnar voru furð-
anlega miklar síðastliðið ár, eða á 13.
miljón dala. Hafa h'klegast aldrei verið
meiri í þessu fyiki. Undan því þarf Mr.
Johnson því ekki að kvarta eins mikið
og hann gerir, að Brackenstjórnin hafi
innheimt lítið. En það er hveraig hún
eyddi tekjunum, sem athugaverðara er.
Hún eyddi ekki einum skilding af þeim
til að bæta úr atvinnuleysi, eða til bjarg-
ar allsleysingjum. Féð til þess tók hún
alt að láni, — bæði sinn hluta þess og
sveitanna — frá sambandsstjóminni. Það
er sambandsstjórain, sem kreppan hefir
leikið harðara, en fylkisstjórnir landsins,
því hún hefir bæði sjálf lagt fram og
lánað féð, sem á hefir þurft að halda til
að8toðar atvinnulausum mönnum og ó-
sjálfbjarga. Fyrir þessu hefir Heims-
kringla áður gért ítarlega grein, og er
reiðubúin að verja staðhæfingar sínar
í því efni. Að fráskildri þeirri hækkun á
skuld Manitobafylkis, er atvinnubjargráð
snertir, hækkaði skuldin síðastliðið ár
samt um 7 miljónir dala! Brackenstjóm-
in eyddi með öðrum orðum, auk árstekn-
anna, þessum rúmum 12 miljónum dala,
öðrum 7 miljónum dala — án þess að
eyrir af því gengi til líknar, er veita
þurfti vegna kreppunnar. Vér tókum
því kreppuna til greina í gagnrýning
vorri um Brackenstjórnina. En hvenær
hafa gagnrýnendur sambandsstjórnarinn-
ar tekið kreppuna til greina, í dómum
sínum um hana? Vér verðum ekki varir
við að Mr. Johnson eigi neitt við það.
Hann færir Bennettstjórninni ti lskuldar,
alt sem af heimskreppunni hefir leitt, og
hlífist ekki við það. Ef það er sanngjarnt
og sjálfsagt, að verja Brackenstjórnina
með því, að bera kreppunni við, er þá
ekki einnig sanngjarnt að taka hana til
greina, er um verknað sambandsstjórn-
arinnar er að ræða?
Hér vottar fyrir öðrum hjáróma streng
í “Röddinni frá Sinclair”.
Um sölu á hveiti, er Mr. Johnson minn-
ist á, er það að segja, að verð þess er
tilfinnanlega lágt. En hvaða stjórn get-
ur ráðið við markaðsverð? Jafnvel þó
Mr. Johnson haidi því fram í grein sinni,
að lágverðið á hveiti út um heim sé
Bennettstjórninni að kenna^ efumst vér
um að hann meini það. Þó að vér séum
ekki ófúsari en hver annar að kannast
við, að Bennett sé býsna þéttur á velli,
efumst vér um að hann geti sagt heims-
markaðinum fyrir verkum. Vér erum
jafnframt sannfærðir um þetta vegna
þess, að þó svo væri, að hann gæti ráðið
verði á heimsmarkaðinum, væri ekki þar
með sagt, að hann hefði það endilega
sem allra lægst, þó Mr. Johnson geri nú
ekki meira úr innræti stjórnarformanns
Canada en það, að slíks eins væri af hon-
um væntandi.
Af hveiti er ávalt talsvert sent út úr
landinu. Hveitiforðinn hefir ekki s.l. 2
ár aukist neitt meira í Canada, en hann
gerði á tveimur næstu árum áður. Það
er því ekki það, hvað seint að hveitið
selzt, heldur hitt, hve verðið ey lágt, sem
hörmungunum veldur. Og þó er eitt
undarlegt, og það er að eanadiskt hveiti
hefir um nokkurt skeið selzt með “pre-
míu’’, sem kallað er, eða 3 til 6 cents
hærra en markaðsverðið er, eða það sem
hveiti úr sama flokki frá Bandaríkjunum
og öðrum löndum selzt fyrir. Segja oss
fróðir menn, að þetta hafi ekki áður átt
sér stað. Eins er með verð á smjöri og
eggjum og nautpeningi, að sagt er. Þrátt
fyrir lágverðið á þessu, er það ofurlítið
hærra en markaðsverðið er, eða bændur
eru annarstaðar að fá fyrir þessar vörur.
Gæði canadiskrar bændavöru eru að vísu
kunn. En það hefir gengið illa að fá
það viðurkent, svo að á verði munaði.
Nú virðist það þó gert, hverju sem það
er að þakka.
Þarna stendur þá Canada gagnvart
heiminum og kreppunni, borið saman við
önnur lönd, undir stjórn Bennetts. Vér
vitum að Mr. Johnson hefir orðið þessa
alls var, og að hagfræðingarnir, sem um
viðskifti og markað skrifa í dagblöðin
— ekki frá pólitískri hlið — heldur hag-
fræðisiegu sjónarmiði, draga engar dulur
á, að sá samanburður Canada í vil sé
stefnu Bennettstjórnarinnar að þakka.
En auðvitað hefir það hvorki tii né frá,
nein áhrif á sjálft markaðsverðið, það
sýnir aðeins, að hagsmuna landsins er vel
gætt í höndum Bennejts. Þetta stingur
alt í stúf við kenningar hins pólitíska
lærimeistara Vestur-Canada, stjórnanda
blaðsins Free Press. En án þess að nokk-
ur pólitík komi til greina frá vorri hálfu,
sjáum vér ekki að ástæður blaðsins Free
Press fyrir árásum sínum á Bennett-
stjómina, frá neinu sanngjörnu sjónar-
miði skoðað, hafi við neitt að styðjast,
annað en flokkspólitík blaðsins. Hvað
hefir Bennettstjórain hneykslanlegt af
sér gert? Hvar er hennar Sjö Systra
fossasala? Hvar er hennar Beauharnois
hneyksli? Heimskringla hefir aldrei ann
að getað séð í árásunum gegn Bennett-
stjóminni, en pólitískan rógburð. Ef Mr.
Johnson veit af einhverju glæpsamlegu
í fari hennar, væri honum nær að koma
með það rökstutt fram í dagsljósið, en
að vera að ala á sama róginum og póli-
tískir andstæðingar hennar hafa látið
sér sæma að gera.
Mr. Johnson minnist á fylk-1
isbankamálið. Ef honum er það
dulið, hver gróf undirstöðuna
undan honum, vildum vér vísa
honum á skýrslu Mr. Browns,-
fyrv. fjármálaráðherra, sem auk
þess er liberal og þar af leið-
andi einn af trúnaðarmönnum
hans. Hann er ekki í efa um
að Brackenstjórnin steypti bank
anum, með því að taka trygg-
ingarfé bankans, sem voru
skuldabréf sambandsstjórnar, og
eyða þeim á annan hátt. Brac-
kenstjórnin sá fyrir fylkisbank-
anum á sama hátt og hún hefir
séð fyrir Rural Credit stofnun-
inni, Farm Loans og fleiri þjóð-
félagsstofnunum, sem liberal-
stjórnin sæla kom á fót. — Ef
Mr. Johnson vildi líta nær sér
en til Ottawa, getur hann sann-
fært sjálfan sig um þetta.
Að endingu viljum vér bæta
því við, að Heimskringla mun
birta sínar skoðanir á hverju
efni sem er, og leggur það ó-
hrædd undir dóma lesenda,
hvort þær séu á rökum bygðar
eða ekki, hvort sem þær snerta
stjórnmál eða önnur mál.
Hvað um þá stefnu hennar er
fleiprað af pólitískum andstæð-
ingum, liggur henni í léttu
rúmi, ekki sízt þegar hljóm-
samræmið er ekki fullkomnara
en í “Röddinni frá Sinclair”.
RÆÐA
flutt við vígslu kirkju Sambands-
safnaðar á Lundar 5. júní s.l.
af séra Guðm. ÁmasjTii.
Og það skal verða á hinum síð-
ustu dögum, að fjall það, er hús
drottins stendur á, mun grundvallað
verða á fjallatindi og gnæfa upp yfir
hæðirnar, og þangað munu lýðirnir
streyma. Og margar þjóðir munu
búast til ferðar og segja: Komið,
förum upp á fjall drottins og tii
húss Guðs, svo að hann kenni oss
sína vegu, og vér megum ganga á
hans stígum. — Mika, 4:1.
Fyrir nokkrum mánuðum,
þegar vér héldum vora fyrstu
guðsþjónustu í þessu húsi á
þessum stað, mintist eg með fá-
um orðum á starf þessa félags-
skapar, sem bygði húsið, og
sömuleiðis á nokkur atriði í
sögu hinnar frjálslyndu trúar-
bragðahreyfingar með þjóð
vorri hérna megin hafsns. Án
þess að fara nokkuð út í það
efni aftur í dag, vildi eg mega
minna yður á það, sem eg þá
tók fram, að þrátt fyrir alla
erfiðleika, fámenni og fátækt
þess hóps af mönnum og kon-
um, sem að þessari hreyfingu
hafa staðið, er hún eiett af því
merkilegasta, sem gerst hefir í
sögu íslenzka þjóðarbrotsins í
þessari heimsálfu, á þeirri
rúmri hálfri öld, sem það hefir
dvaiið hér. Vér getum sagt
þetta án alls stærilætis og
sjálfshóls — það er sögulegur
sannleikur. Sa'gan dæmir allar
hreyfingar, alla flokka og alt,
sem mennirair taka sér fyrir
hendur að framkvæma, réttlát-
um dómi, fyr eða síðar. Þéss
er að vísu oft langt að bíða,
að hinn réttláti dómur sé feld-
ur; það líða stundum ár, og
jafnvel aldir, áður en að óhlut-
drægir menn sjá viðburðina í
réttu ljósi, og í þeim hlutföll-
um í rás atburðanna, sem gera
þá skiljanlega og skýra bæði
orsakir þeirra og afleiðingar.
Enn verður þess ef til vill nokk-
uð langt að bíða, að hreyfing
þessi verði rétt metin, en samt
getur engum blandast hugur
um það, að skilningur manna
yfirleitt á henni er ólíkt gleggri
nú og matið ólíkt sanngjarnara
en það var fyrir tveimur til
þremur áratugum. Hreyfingin
hefir staðist hina fyrstu árás
misskilnings og fordóma.
Sé nokkuð aðdáunarvert í fari
þjóðflokks vors, þá er það táp
og þrautseigja vorra fyrstu
landnámsmanna. Hvar sem
menn fara með tvðer hendur
tómar til þess að aflá sér brauðs
úr skauti náttúmnnar, situr
1 fullan aldarfjórðung hafa Dodd’»
nýrna pillur verið hin viðurkenndut
œeðul við bakverk, gigt og blöðna
Bjúkdómum, og hinum mörgu kvilla„
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúO-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frfe
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
traustið í öndvegi — þar er
fólkið trúað. Trú er ekki fyrst
og fremst það, að hafa fyrir
satt, að eitthvað, sem er huli®
skynjum vorri, sé f eðli sínu
þetta eða hitt, heldur er þafS
trú, að finna lífs-verðmæti, sem
maður er reiðubúinn að leggja
mikið, jafnvel alt, í sölurnar
fyrir. Slíkt lífs-verðmæti höfðu
þeir af þjóðflokki vorum fund-
ið, sem fyrstir bygðu landið,
því þeir höfðu óbifandi trú a
því, að þeir gætu orðið sjálf-
stæðir og farsælir menn með
því að beita orku sinni að því
að draga lífsviðurværi sitt og
sinna úr jörðinni. Þeir voru
í orðsins fyrstu skilningi trú-
aðir menn, fullir af trausti og
von um það sem þeir vissu að
væri gott og ríkt af blessuu
fyrir alda og óborna.
En þessum mönnum var líka
ljós sannleikur hinna fornu
orða, að maðurinn lifir ekki af
einu saman brauði. Og þess
vegna var það líka, að strax
áður en að fyrstu moldar- og
bjálkahreysin voru í rústir fall-
in, fóru þeir með áhuga og
kappi að gefa sig við andlegum
málum. Nýtt umhverfi og ný
áhrif settu hugina í hreyfingu;
hinni miklu og gegngerðu ytrí
breytingu fylgdi innri breyting
skoðana og hugsunarháttar.
Það var sem þeir vöknuðu og
fengju meðvitund um vaxandi
andlega orku við það að verða
að beita líkamlegri orku sinni í
það ýtrasta. Margir fundu, að
þeir gátu ekki lengur aðhylst
margra alda gamlar arfteknar
skoðanir, sem feður þeirra og
mæður í hjartans einlægni höfðu
kent þeim að bera lotningu
fyrir. Nýjar hugmyndir, sem
stundum voru að vísu óljósar
og fálmkendar, fyltu hugi
þeirra, og gáfu þeim ný andleg
verðmæti og takmörk til að
keppa að. Hver getur efast
um það, að þegar tímar líða,
verði það talið glæsilegt fyrir-
brigði andlegrar menningar, að
allslausir frumbyggjendur ger-
ast forgangsmenn að því, að
veita nýjum straumum andlegs
lífs inn á ófrjóan jarðveg erfi-
kenninganna og vanabundins
hugsunarháttur? Og margföld
þökk og heiður sé þeim, sem
höfu þetta starf, hvort sem þeir
voru fátækir landnemar eða
verkamenn, sem áttu fult í
fangi með að lifa — og öðrum
stéttum var ekki til að dreifa.
Þeir eru nú margir gengnir til
sinnar hinstu hvíldar, eða eru
sem óðast að hverfa burt úr
tölu lifandi manna; en sagan,
sem er ógleymin mun minnast
verka þeirra.
Frá þessum örstuttu hugleið-
ingum um liðna tímann skulum
vér nú hverfa að nútímanum
og framtíðinni. Hvernig er trú-
málunum háttað nú þegar
fyrsti þriðjungur hinnar tuttug-
ustu aldar er að heita má lið-
inn? Eg á ekki eingöngu við
það, hvernig þeim sé háttað
meðal vor íslendinga báðu meg-
in hafsins, heldur líka meðal
annara þjöða, og þá helzt þeirra ,
seœ yfe„ er ftúum á þessu meg-