Heimskringla - 27.07.1932, Side 5

WINNIPEG 27. júlí 1932.
HEIMSKRINGLA
5 BLAÐSIÐA.
getur náð Grasa-Guddu fsfirð-
inga, o. s. frv. Fyrir það'í. að
menn hafa einhverntíma á æf-
inni stórlega notið þess, að sjá
hlutverkin í vissri mýnd, þýkir
þeim að öðruvísi megi ekki
ieika þau. Ennfremur má venju-
iega eitthvað setja út á gerfi
og búninga hjá félausum leik-
flokkum, er tjalda verða því,
sem til er. Mörgum þótti bún-
ingur Haraldar óeðlilegur; Ásta
hins vegar of skartklædd á
grasaheiðinni, o. s. frv.
Hlutverkaskiftingur var sem
hér segir:
Helgi Sivertson verzlunarmað
ur lék Sigurð í Dal, og gerði
myndarlegan og eðlilegan fróns-
bóndann.
Kristín Sumarliðason, korn-
ung stúlka, lék Ástu. Að leik
hennar og framburði mátti
finna. En sá yndisþokki hvíldi
yfir persónunni, og svo góð
var söngröddin, að efalaust voru
áhorfendur vel við hana sáttir.
Óskar Sigurðsson, kunnur
leikari frá Winnipeg, lék hlut-
verkin þrjú, Grasa-Guddu,
Galdra-Héðinn og Hróbjart;
lék hann það alt saman af ó-
mengaðri snild.
Hallur Magnússon gerði Lá-
renzíus að skörulegu yfirvaldi.
Inga Johnson lék Margréti,
og gerði hlutverki sínu skemti-
leg skil.
J. K. Steinberg lék Gvend
Gudduson og Geir bónda. Að
leikfróðra manna dómi lék
hann hvorttveggja vel. Sumum
fanst hann ýkja Gvend. En þá
tilfinningu mun frekar mega
rekja til gervisins en leiksins,
því gerfið minti um óf á lodd-
ara (clown).
Óli V. Olson lék Jón sterka.
Hressilegt burðagrobb gengur
tslendingum ávalt til hjarta.
Halldór Sigurðsson lék Ketil
og Grana bónda. Fórst honum
það vel. Grani er í sjálfu sér
ekki mikið hlutverk — og þó
nógu spaugilegt, ef vel er á
haldið, eins og var í þetta sinn.
Katli virtist ekkert andlega aft-
ur farið síðan vér sáum hann
heima á Fróni..
Stúdentana léku þeir S. J.
Stefánsson (Helga) og Leo
Bárðarson bankaritari (Grím).
Helgi var rösklega gerður. En
Grímur, hins vegar gat tekiö
töluverðum umbótum. Hefir
Leo kunningi minn vanrækt
tungu feðranna svo, að hann
talar hana ekki örðugleika-
laust. Hins vegar er hann ram-
ur íslendingur að eðlisfari og
hugsunarhætti, svo sem hann
á kyn til, og dálítið upp með
sér af því að kunna fáeinar ís-
lenzkar rímnastemmur. Enda
náði hann sér og helzt á strik
er Grímur fór að yrkja og
kveða.
Einar Grandy yngri lék Har-
ald. Talar Einar ágæta íslenzku,
þótt ungur Vestur-lslendingur
sé, og rödd hans berst ágæt-
lega. Kemur hann og frjálslega
fyrir á leiksviði. Leikur hans
f þetta sinn hefir sætt misjöfn-
um dómum, en vér undum hon
um vel.
Séra Albert E. Kristjánsson
lék Ögmund. Er það hlutverk
vandleikið, svo að þakklátt sé.
Leikfróðir menn tjá oss, að ein-
talið væri gert með ágætum, en
samtölin og samleikurinn síð-
ur. Þetta er heldur ekki ósenni-
legt, þegar um þann er að ræða,
sem því er vanastur að hafa
orðið einn og ónæðislaust. —
Hins vegar gátum vér ekki gert
þenna greinarmun, og þótti
leikur Alberts allur góður.
Annars vill Albert hreint ekki
við það kannast, að hann sé
góður leikari. Að viðurkenna
slíkt er fyrir oss klerka sízt
áhættulaust, af auðskildum á-
stæðum. Annað hefir nú þótt
betur við eiga í kristninni, en
að prestar og prestkonur væru
að leika! En þetta minnir oss
á orð og atvik heima á Fróni.
Kaupmaðurinn og klerkurinn
vqru að rabba saman, og ef til
vill lítils háttar kendir. Frá því
sagði svo kaupmaðurinn síðar,
með hroili og hneykslun, að
klerkurinn hefði dirfst að segja
ánnað eins og það, að prestar
þyrftu fyrst og fremst að vera
leikarar! Ægilegt! Lítur illa út.
En þá minnumst vér annara
ummæla heiman frá Fróni, er
hnigu í þá átt, að hörmung
væri til þess að vita, að tiltölu-
lega heimskir menn, er lítið
hefðu að segja, þættu gáfumenn
og mælskumenn, vegna lipurð-
ar í flutningi, en vitrir menn
fengu ekki áheyrn sakir vönt-
unar á túlkunargáfu! Að vera
leikari, er að hafa túlkunar-
gáfu; þess vegna þarf prestur-
inn að vera leikari, ef hann á
að geta túlkað hugsanir sínar
og tilfinningar til áheyrenda
sinna og samverkamanna, og
örfað viljaorku þeirra. Ef til
vill átti kaupmaðurinn að skilja
orð prestsins, á þessa leið, en
ekki hina, sem hægust er, að
sam-sama “leik” og hræsni. —
Eftir allar þessar fortölur og
skilgreiningar, ætti séra Albert
að sjá sér fært að kannast við,
að hann sé góður leikari.
Þá kem eg að sjálfum Skugga-
Sveini. Hann var að þessu sinm
leikinn af Gunnari Matthías-
syni, syni höfundarins. Hann
er maður hár og hetjulegur
vexti, og hefir mikla og þjálf-
aða rödd, og féll að þessu leyti
ágætlega inn í hlutverkið. Um
hans leik hafa þó meiningar
orðið deildastar. Þess var að
vænta. Því allmjög brá Gunnar
út af venjunni um meðferð
þessa volduga hlutverks. Gerfið
var tilkomumikið, en svo mik-
ið skegg huldi niðurandlitið, að
orðaskil urðu stundum ógreini-
legri en gott var. Fjarri mun
því, að öllum líkaði leikur Gunn
ars. Gamlar og hefðfestar túlk-
anir hefðu verið betur þegn-
ar. Á oss hafði “Skuggi” í
þetta sinn mestu áhrif.. Gátum
vér fyllilega tekið undir það,
er íslenzkum mentamanni, sem
oft hefir séð leikinn áður, bæði
hér og á Fróni, varð að orði
daginn eftir sýninguna: “Mér
finst að í gær hafi eg séð
Skugga-Svein leikinn í fyrsta
sinn.’’. Áður höfðum vér séð
hann túlkaðan sem tröll, í þetta
sinn sem mann; áður sem fer-
legan, organdi óvætt, í þetta
sinn sem ólma, stórskorna hetju
sem alls ekki var “samvizku-
laus”, þótt hert væri hún af
miskunnarlausri aðbúð mann-
anna og náttúrunnar til haturs
og stríðs gegn guðs og manna
lögum. Meðferð Gunnars hlaut
að vekja hjá manni djúpa sam-
úð með þessari tröllauknu
kempu, sem ellin ein gat komið
á kné. Fyrir því kom það eins
og léttir, að lokum, þegar
Skuggi gat brotist í böndum
og ráðið dauða sínum sjálfur
við hjartastað íslenzkrar nátt-
úru, fjarri gálgum og böðlum
bygðanna. Skugga-tSveinji er
mynd german-norrænnar kari-
mensku, er beitti sjálfa sig og
aðra vægðarlausri hörku, vann
mörg ill verk, en átti þó sína
samvizku og sína drenglund,
og skóp smám saman hávaxn-
asta, hraustasta, fegursta og
vitrasta kynflokk jarðarinnar.
Var, m. ö. o. líffræðilega feiki-
lega máttug. Andinn var að
vísu heiðinn og skorti kristi-
lega mildi, því að heiðnin var
eldfom með þessum mönnum,
en kristnin ung. Og þó er eins
og eitthvert hugboð stingi mann
þegar Sveinn steypir sér í foss-
inn, að þar sé táknað hrun
glæsilegra norrænna kynerfða,
er suðrænn læpuskapur, þæg-
indadýrkun og önnur kögur-
menska er að smá-útrýma úr
kyninu. Sveinn steypir sér í
fossinn, og bráðum fer sjálfur
fossinn!
Það þótti sumum brot á dra-
matiskri velsæmi, er Gunnar
slepti ægirödd “Skugga” gamla
í “Gekk eg norður kaldan Kjöl”
og söng nokkrar vísurnar með
sínum eiginlega raddblæ. Ómaði
þar af minningasárri viðkvæmni
J-‘ iþóttumst vér þegar skilja,
hvað Gunnar var að fara, hve
óverjandi sem aðferðin kann að
hafa verið. Það var eins og
harðneskjuhamur útilegumanns
ins félli frá, sem snöggvast, svo
að sjá mátti inn í leyndir sálar
hans, þar sem hann hafði falið
alla vægð og viðkvæmni fyrir
sjálfum sér og öðrum, alla æfi.
Var því þetta einskonar sjálf-
sungið “Sólveigarljóð”. Átti það
ekki illa við. Því að heyra má
það, ef að er gáð, sem undir-
hreim í flestu því, er hin hnign-
andi hetja segir. En Gunnar
gætti þess betur en venja er
til að drekkja ekki þessum
hreim í vígalegu orgi og óhljóð-
um.----------
í heild skoðað, virtist leik-
sýningin bera þess merki, að
leikendurnir yfir höfuð voru
hlutverkinu vaxnir. En til þess
að gefa meðferðinni fulla
skerpu, hefði meiri undirbún-
ingur komið að góðu haldi. Síð-
asti þátturinn var daufast leik-
inn, sennilega fyrir æfingar-
skort. Því oft vill síðasti þátt-
ur verða útundan í æfingum,
ekki sízt í 3 til 4 klukkustunda
leik.
En mikið hefði leikendum
mátt takast ver en raun varð,
til þess að áhorfendum hefði
ekki samt þótt leiksóknin borga
sig. Því að það eitt, að horfa
á tjöldin, var peninganna virði.
Þau málaði ungi listmálarinn
Stefán Grandy, sonur Einars
eldra, er lengi bjó í Vatnabygð.
Náði hann á þau ótrúlega ís-
lenzkum blæ, og hefir þó aldrei
ísland séð.
Af þeim, er aðstoðuðu leik-
flokkinn með ráði og dáð, kunn
um vér að nefna frúrnar Guð-
nýju Matthíasson og Þóru Hi-
nes.
Það var gott, að Seattlebú-
um tókst þessi leiksýning svona
myndarlega. Það þurfti reglu-
legt Skugga-Sveins hugrekki
til að leggja út í fyrirtækið, því
að fyrirsjáanlegt var í upphafi,
að eigi var til áþreifanlegs á-
vinnings að vinna. En það er á
vorri tíð mikil búningsbót, að
bera sig karlmannlega, ögra
kreppunni, og busla sér dálítið
til hita í andófinu gegn öfug-
röstum eignatjóns og atvinnu-
missis.
Lýkur svo þessum athuga-
semdum um leikstörf Strandar-
búa. Skrifi aðrir þar um betur
og sanngjarnlegar, ef þörf gei-
ist.
Blaine, í júlí 1932.
Friðrik A. Friðriksson.
EG STARI BÖNDUM BUNDINN
Eg stari böndum bundinn
hið breiða út á haf;
og bláar öldur berast
þeim björtu sölum af.
Ó, hve þær eggja, ögra,
með ástarhótin sín,
og fjöruborðið faðma,
— þau fjötra böndin mín.
— Eg heyri unaðs-óminn
frá æskuströnd í dag.
Og boðar þungir byltast
með brimsins hetjulag.
Og hýrar bárur hjúfra
sig hlýtt að fjörusand.
— Eg stari böndum bundinn
um blásið sléttuland.
Og Flóinn breiði blikar
und björtum geislastaf,
sem demants-þráður dreginn.
í dagsins skikkjulaf.
Sem brjóst er örugt andar
er öldufaldsins lín,
er sær og sólin minnast,
— þau svíða, böndin mín.
Hve hljótt er hafið stóra —
á himni stirnibjart.,
en brjóst þungt og þögult,
— og þó svo ótal margt
er sælar bárur syngja
við sorfið fjörumál.
— Eg stari böndum bundinn
um breiðan tímans ál.
T. T. Kalman.
A VfÐVANGI.
Hér er gott í grænum lund
glæsiríka morgunstund.
Friður jarðar faðmar þig,
fyllir loftið kringum mig.
Heima-agg og hugarsút
hér má til að bera út.
Út á grænum víðavang
vonir fyllast blóma-ang;
hjartað verður hreint og tært,
hafi það áður verið sært;
Sólin skyssir sorgir brott.
Svona á maður stundum gott.
Alt er hér sem óskin ber
inst frá gljúpu hjarta þér.
Vorsins gróður, vorsins önd
viðkvæm eins og móðurhönd,
blæs að hverri þinni þrá
því sem lífið hreinast á.
Grænu balar, grundin mín,
geymdu mig við brjóstin þín.
Berðu þína æsku-önn
undir mína vetrar-fönn,
svo að líf þitt læsi sig
ljúft og hreint í gegnum mig.
T. T. Kalman.
HARÐFISKUR.
Mikið lof fengu þeir menn,
sem stóðu fyrir íslenzku vik-
unni. Þeir hafa líka vafalaust
átt það skilið, að svo miklu
leyti sem þeir eiga lof, sem
góðan vilja hafa, án tillits til
árangursins af gerðum þeirra.
Eg held sem sé, að árangur-
inn af íslenzku vikunni hafi
verið sára-lítill annar en sá, að
sýna okkur, að hvað iðnað
snertir erum við enn þá á
algerðu bernskustigi. Því hver
maður hlýtur að skilja, að þó
gott sé og sjálfsagt að kaupa
innlenda vöru, þá er ekki hægt
að heimta af almenningi, að
hann geri það, nema þessi ís-
lenzka vara sé jafngóð og ódýr
og útlenda varan. Samt sem
áður álít eg, að við getum nú
þegar notað langtum meiri ís-
lenzka vöru en við gerum, og
skal nú lauslega drepa á eitt
atriði.
Harðfiskur var til forna ein
aðalfæða íslendinga, eins og
fjallagrösin voru það, en þó
dómarnir um fjallagrösin séu
mjög misjafnir, það er að segja,
um hve ljúffeng þau séu, þá
hefi eg enn þá ekki hitt neinn
íslending, sem ekki þykir harð-
fiskur sælgæti.
Eftir það, að framfarirnar
urðu sem mestar hér í Reykja-
vík, var auðvelt að fá hér svo
að segja í hverri búð niðursoð-
inn lax frá Alaska, niðursoðinn
túnfisk frá Kalifomíu, sardínur
frá Noregi, ál frá Danmörku og
krabba austan úr Japan. En ís-
lenzkur harðfiskur var ekki föst
verzlunarvara og fékst ekki
nema með höppum og glöppum.
Nú er þó orðin nokkur breyt-
ing á þessu, því að menn eru
vestur á landi farnir að herða
töluvert meira af steinbít en
áður, af því þeir eiga vísa söiu
á honum hér í Reykjavík. En
enn er það þó svo, að harðfiskur
er ekki alt af til, og er því ekki
enn þá almenningsfæða hér,
bæði af þessu, að hann fæst
ekki alt af, og af því, að hann
er seldur hér með slíku rán-
verði, að menn hafa ekki ráð á
að kaupa hann, nema sem sæl-
gæti, því verðið er venjulega um
2 kr. kílóið og oft yfir það.
Enginn varfi er á því, að hér
í Reykjavík og Hafnarfirði gæti
verið geysileg sala á harðfiskí,
ef hann væri seldur fyrr hæfi-
legt verð, þannig þó, að bæði
framleiðandinn og kaupmaður-
inn, sem verzlaði með hann,
mættu báðir vel sæmdir af vera.
Félagi minn einn hefir sagt
mér svo hljóðand sögu:
í vor keypti hann hundrað
kg. af óslægðum fiski á 6 aura
hvert kg. eða 6 kr. alls. En
þetta voru samtals 22 fiskar.
Þessa fiska slægði hann og
flatti og kom í herzlu, en þaraa
fékk hann tvær máltíðir af haus
um og lifur fyrir heimili sitt.
Þessi 100 kg. af óslægðum
fiski urðu 20: kg. af harðfiski.
Fyrir herzluna borgaði hann 10
aura á hvert kg. ;
Geta menn nú séð, hve frá-
leitt það er, að harðfiskur skuli
vera seldur hér á 2 kr. kg.
Hér lagði maðurinn til vinn-
una sjálfur við að slægja og
fletja, en fékk fyrir það áður
nefndar tvær máltíðir, en sé
þetta lagt að jöfnu, kostaði
hvert kg. í harðfiskinum mann-
inn 40 aura eða fimta hluta
þess, sem fiskurinn er lægst
seldur fyrir í búðum, enda er
kunnugt, að menn úr verstöðv-
um, er hingað koma með harð-
fisk, þykjast gera góða sölu,
þegar þeir selja harðfisk hér á
80 aura til 1 kr. hvert kg.
Svo margt hefir verið ritað
um hve hollur matur harðfisk-
urinn væri, að óþarfi er að ræða
um, hvílík heilbrigðisráðstöfun
það væri, að koma á almennu
harðfiskáti hér í Reykjavík og
Hafnarfirði og annars staðar
þar, sem hann er ekki étinn nú.
Mundi það verða til þess, að
keypt yrði fyrir mörg hundruð
þúsund (eg þori ekki að svo
komnu að segja mörgum milj-
ónum) kr. minna af útlendum
mat, en nú er gert, og væri sú
upphæð öll grædd íslendingum.
Hins vegar myndi þetta auka
drjúgum tekjur almennings í
mörgum verstöðvum landsins,
og mundi margan alþýðumann
þar muna um að bæta við árs-
tekjur sínar þó ekki væri nema
frá 50 upp í nokkur hundruð kr.
—Alþbl. Vigfús.
AUÐN.
Eitthvað í auðninni býr.
Alt er þar kyrlátt og hljótt.
Helzt þangað hugurinn flýr
úr hamför við koldimma nótt.
Eg eygi þar afkima minn,
hvar opið er loft upp á gátt.
Geymdar þar fornleifar finn;
eg finn þar ’inn helgasta hátt.
Eg finn þar ei flakandi súð,
né fallandi grunn eða maur.
Því auðnin á heilbrigða húð,
húð sem ei atast af saur.
Auðn birgir andköf og hljóm,
en aldrei neTnn falsaðan tón.
Þar glitrar ei tízkunnar tóm,
né talar þar Páll eða Jón.
Þið segið að þar búi þögn.
En þögn er ei vanhelgað skraf.
Húmkyrðin hopar ei ögn,
en hylur sitt ljósgeisla haf.
Eg finn oft í þögninni þrótt,
og það sem að fjöldinn ei sér,
eitthvað, sem andar þar rótt,
þann óm, sem að hrynjanda ber.
Þar gengur ei grátandi barn,
né glottir þar heiftarfull norn.
Mælgin ei skapar þar skarn,
né skrækir í pólitísk horn.
Ef að þú ættir það gull —
alt sem í þögninni býr,
þá drykkir þú fagnaðar-full,
frjáls yrði hugsjón og skýr.
Eg hvíld finn í auðninni æ;
arga ei friðrof þar hátt.
Þar andar við úthaf og sæ
ögn hver í skapandi mátt.
Þar blikar við tíbrá sú tign,
sem töfrar mitt sálarlíf alt.
Þar flýtur mitt fley inn við lygn,
þar finn eg mér verður ei kalt.
Sú einasta auðn, sem eg finn,
býr í andlausri, máttvana sál.
þar kemst ekki kærleikur inn,
hún kann ekkert samúðar mái.
En heldur sér vanfestu við,
svo verður sem dauðstorkið
blóð.
Hún mælir sinn maurildis sið,
við metnaðar sjúgandi glóð.
Veradaðu, maður, þitt vit,
og von ljós í hjartnæmri sál.
Flagga ei með falsaðan lit,
né fánýtan munað og tál.
Sjálfs ábyrgð aldrei þín deyr.
Því eilífð ber reiknings spjöld
þín,
og líkamin aðeins er leir,
sem ljóshnöttur andi þinn skín.
Yndo.
Kommúnistaóeirðir í gær.
Frh. frá 1, bls.
istarnir ætluðu að láta kné
fylgja kviði. Þá var það að lög-
reglan neyddist til að grjpa til
kylfanna. Þusti hún út úr an-
dyrinu og ruddi garðinn og
gangstíginn við húsið á svip-
stundu, en Einar Olgeirsson
hrópaði til sinna manna: “Stand
ið fyrir, látið ekki undan,” —
úr hæfilegri fjarlægð. Ekki
verður lögreglunni álasað fyrir
að hafa gripið til þessa ráðs.
Hún hafði sannarlega dregið
það í lengstu lög. Eftir þetta
var fremur kyrt og kom ekki
til frekari sviftinga meðan á
fundinum stóð, en nokkrir
strákar tóku til að kasta grjóti
að húsinu og brutu í því flest-
ar rúður. — Dálítill hópur kom-
múnista fór og sótti mikið af
spítum og lurkum, en ekki kom
til að þeir yrðu notaðir þá.
Banatilræði við borgarstjóra.
Um kl. 8 var bæjarstjórnar-
fundi lokið og komu þá bæjar-
fulltrúarair út og gengu leiðar
sinnar, en óróaseggirnir fylgdu
þeim áleiðis með ópum og ó-
hljóðum og reyndu jafnvel að
berja suma þeirra með lurkum
en lögreglan varnaði. Munaði
minstu að borgarstjóri yrði fyr-
ir stórmeiðslum af þessu, því
að það var aðeins snarræði
eins lögregluþjónanna, Pálma
Jónssonar, að komið var í veg
fyrir það, að hann væri barinn
í höfuðið með stórum lurk.
Þegar fylkingin kom út f
Austurstræti, kom Einar 01-
geirsson auga á Svein Bene-
diktsson, og skoraði þegar á
liðsmenn sína að ráðast á hann.
Sveinn gekk þá inn í fylkingu
lögreglunnar, sem síðan hélt
upp í Arnarhvál.
Fylgdist mannfjöldinn með
henni og kommúnistar hrópuðu
að þeim ýmsum ókvæðisorð-
um, svo sem “blóðhundar auð-
valdsins”, og fleira af því tæi,
Ryskingar á Hverfisgötunni.
Fyrir utan Alþýðuprentsmiðj-
una réðust nokkrir kommúnist-
ar með bareflum á Ágúst Jóns-
son frá Varmadal, lögregluþjón.
En Lárus Salómonsson glímu-
kóngur kom honum til hjálp-
ar, og voru árásarmennirnir
barðir niður. En áður höfðu
þeir veitt Lárusi áverka á hálsi
og höfði. Læknir bjó um meiðsli
Lárusar, en þau eru þó ekki al-
varleg. Á Hverfisgötunni var
kastað steini í höfuð Magnúsar
Sigurðssonar lögregluþjóns. —
Steinninn kom í húfuskygni
hans og meiddist hann lítils
háttar.
Fyrir utan Arnarhvál var
beðið átekta nokkra stund, þar
til Haukur Björnsson, einn af
forsprökkum kommúnista, klifr-
aði upp á garð, og boðaði til
“almenns verkalýð^fundarv í
Bröttugötu kl. 9 þá um kvöldið,
Skyldi þar rætt um leiðir til að
“verjast árásum lögreglunnar”,
Eftir þetta dreifðist mannfjöld-
inn. — Mjög margt manna var
þarna saman komið, sjálfsagt á
annað þúsund, er flest var.
Langflestir voru þó áhorfendur.
Tiltölulega mjög fáir tóku þátt
í óeirðunum.
í gærkvöldi héldu kommún-
istar fund í Bröttugötu, eins
og áformað hafði verið og ann-
an fund samtímis niðri á hafn-
arbakka við Varðarhúsið. Á
fundinum í Bröttugötu var
stofnuð sveit til þess að berj-
ast við lögregluna, “Verndarliö
verkalýðsins’’ á hún víst að
heita, eða eitthvað þess háttar
og létu víst ýmsir skrásetja sig
í hana. Einnig hefir bllaðið
heyrt að samþykt hafi verið til-
laga um að skora á bæjar-
stjórnina að segja af sér, og
einhverjar fleiri tillögur, álíka
þýðingarmiklar og viturlegar.
Mannmargt var á götum bæjar-
ins í gærkvöldi, en engar óspekt
Ir, að því er blaðið frekast veit.
Vísir.