Heimskringla - 26.10.1932, Síða 7

WINNIPEG 26. OKT. 1932.
HEIMSKRINGLA
7 BLAÐSIÐA
JARÐEITRUN
Frh frá S. bla.
að því leyti, að hér er þoland-
Inn fyltur eitri. Notkun tilbúins
áburðar hefir knúð jarðveginn
í deyfðarástand, er jafngildir
drykkjumannsins, annaðhvort
verður að stækka staupið, eða
breyta blöndunni til þess að
jafnt hrífi og áður.
Bændurnir í Sviss segja að
tilbúinn áburður geri ríka feð-
ur, en fátæka syni. Vér erum
kynslóð hinna fátæku sona í
Danmörku nú. í kjölfar meiri
eftirtekju hefir siglt minni veig-
ur afurðanna, meiri hætta á
skemdum, skortur á ljúffengis-
bragði; í stuttu máli gæðasnauð
ari vara. Þetta er auðveldlega
sannreynt á kartöflum og kál-
meti. I>að sem framleitt er án
tilbúins áburðar, er bragðbetra,
beldur sér betur og er gott til
seyðslu.
Það er álit margra lækna,
að jarðeitrun sé orsök efna-
skiftingasjúkdóma, er fara óð-
vaxandi. Skyldi mestur hluti
maga- og garnakvilla, slens og
þreytu, sem þjáir aðrahvora
manneskju nú á tímum, standa
í sambandi við lélegt daglegt
brauð? Skyldi þar ekki vera
að finna ástæðuna til þess, að
svo margir kaupa dýrum dóm-
um bætiefnabrauð, kex og
hrökkbrauð? Og skyldu ekki
læknarnir verða af mestum
hluta atvinnu sinnar, ef brauðið
yrði jafngott og það var, áður
en jörðin var etiruð með efna-
blöndum? Margir kvillar, er
nú þjá oss, þektust ekki í tíð
feðra vorra eða afa. í rannsókn
arstofum í útlöndum hafa
men nreynt að sanná, að söm
sé orsökin til æðakölkunar og
óðvaxandi krabbameina. Því
tjáir ekki að neita, að náttúr-
an stjórnast af sínu eigin horska
lögmáli, sem við höfum aðeins
nasasjón af, og verður dýrkeypt
að ganga á bug við eða breyta.
Vér vitum öll, að kalí- og
natríum-nítröt, sem eru í til-
búnum áburði, sem og fosfór og
kalk, er eitur fyrir líkamann,
og að eiturtegundir þær, sem
notaðar eru til þess að bæta
sáðkornið, t. d. blásýru, kvika-
silfur-, kopar-, blý- og arsenic-
sambönd eru mönnum banvæn
í smáskömtum. Auðvitað breyt-
ast áhrifin við það að þessi efni
leysast sundur í jarðveginum,
og að jurtirnar nota sér þau
þaðan, en engin ástæða er til
að ætla, að áhrif þeirra verði
gagnleg mönnum eða skepnum.
Villibráð gengur úr sér og
týnir tölunni á þeim jörðum,
þar sem mikið er notað af til-
búnum áburði og mýmörg dæmi
eru til þess, að villibráð, sem
kemst á beit á graslendi, er ný-
stráð hefir verið tilbúnum á-
burði, lætur fóstrinu
skömmu síðar.. Einkennandi er
það, að vililbráðin, sem hefir ó-
skertar eðlishvatir, leitar eink-
um á beit á þær jarðir, sem
ekki er borinn á tilbúinn áburð-
ur. Sú jörð, sem ræktuð er sam
kvæmt hinum nýju áburðarkenn
ingum, umkringd jörðum, sem
borinn er á tilbúinn áburður,
má ganga að því vísu, að hún
verður fyrir langtum meiri á-
gangi af villibráð en hinar.
Tilraunir, gerðar í kassareit-
um, hafa sannað, að ánamaðk-
ar flytja sig, fái þeir færi á, úr
jarðvegi, sem borinn hefir verið
á tilbúinn áburður eða for (hér
er einungis átt við manna- en
eigi skepnusaur eða þvag. —
Höf.), og þrífast bezt í jarð-
vegi blönduðum eðlilegum á-
burði. Aðrar tilraunir hafa sann-
að að mýs og rottur, sem jafnt
bafa gengið að komast að af-
urðum, ræktuðum með tilbún-
um og eðlilegum áburði, leggj-
ast á hinar síðarnefndu, en líta
ekki við hinum fyr en afurðir
hins eðlilega áburðar eru al-
étnar. Hinar éta þær ekki fyr en
bungrið sverfur að þeim. Hér er
e»n sönnun þess, að heilbrigð
eðliahvöt dýranna er óbrigðull
áttaviti. Því er það engin furða
að heilbrigði húsdýranna fer
hrakandi. Oftast geta þau eigi
kosið sér fæðu, heldur verða
að éta eftirtekju tilbúins áburð-
ar.
* * *
Jarðyrkjan er að mestu leyti
háð lífsskilyrðum örsmæðarver-
anna eða gerlanna. Með því að
hverfa aftur til eðlilegs áburð-
ar, ná þær að nýju því lífs-
magni er tilbúinn áburður svifti
þær að nokkru eða öllu. Hnýð-
isgerlarnir aukast og marg-
faldast á skömmum tíma, eins
og sannað hefir verið með smá-
sjár talningu. Jurtakvillar réna
og heilbrigði húsdýranna fer
batnandi. Komið hefir það fyrir
að skepnur, sem beitt hefir ver-
ið á velli, er daginn áður var
stráður Tómasarmjöli og Kain-
íti, hafa beðið skjótan dauða,
hafi ekki rignt frá því borið var
á unz beitt var. Þar til má svara
að auðvitað eigi hvorki menn
né skepnur að nota tilbúinn á-
burð. En ef vér íhugum þann
aragrúa af örsmæðarverum, er
í jarðveginum lifa og álitið er
að ráði bætiefnamagni jurtanna,
þá liggur það í augum uppi, að
þessar efnablöndur kremja ban-
vænum höndum þau samstiltu
öfl, er margföldum víxláhrifum
ráða þroskaskilyrðum þessara
biljóna af lífsverum, sem í
moldinni starfa, án þess að vér
fáum við ráðið, hafa eiturefnin
sem vér ár frá ári kúgum í
jarðveginn, gagnger áhrif á þær.
Af því leiðir að gróðurmold
jarðvegsins fer þverrandi, en
við það sí-rénar lífsgildi jurt-
anna, svo að þeim hrakar stöð-
ugt sem manna og skepnufóðri.
Þá rekur að því, að brautryðj-
endur menningarinnar, er sjálf-
ir hafa fundið þær ræktunar-
aðferðir, er nú eru í mestum
heiðri hafðar, bera úr býtum
æ skornari skamt uppeldis síns
frá þeirri jörð, er þeir í sífellu
eitra ráðnum ráðum.
Þess vegna ætti það tvísýna
ástand landbúnaðarins, ásamt
siðferðislegri ábyrgð á lífi og
heilsu náungans, að knýja jarð
yrkjumenn til þess að taka til
dóms þær hugmyndir, er leitt
fá til bóta.
* * *
Tilbúinn áburð fengum við
frá Þýzkalandi, og þaðan kem-
ur líka bót þeirra meina, er
hann hefir valdið. Þjóðverjar
hafa lengur en vér kingt eitri
í jarðveginn, og hafa því lengri
reynslu fyrir áhrifunum. Marg-
ir jarðyrkjumenn, er skilizt hef-
ir hvert stefnir, hafa bundist
samtökum til þess að starfa
samkvæmt nýjum aðferðum, er
nefndar hafa verið hinar afl-
vaka-líffræðilegu. Með tíu ára
reynslu að baki, hefir árangur
þeirra í stuttu máli orðið þessi:
Að þarflaust er að nota til-
búinn áburð; að frjómoldagæðin
aukast, jurtakvillar fara þverr-
andi, og að jafnmikill afrakst-
ur fæst, en mun betri, gegn ör-
litlum hluta af því fé, sem nú
er greitt fyrir tilbúinn áburð.
Hin nýja áburðaraðferð bygg
ist á skilningnum á því, að eðli-
leg jarðyrkja eigi að vera sjálf-
stætt heildarkerfi, er lítt þurfi
að að fá. Eins og venjulegri á-
býlisjörð fylgir auk akranna,
engi, skógar, girðingar og garð-
ar, eins fylgir henni samsvar-
andi kvikfélaður, og sá áburður
sem hann framleiðir. Sé jörð-
in rétt setin, að því leyti, verður
áburðar eftirtekjan með rétt-
um hlutföllum. Ekki má heldur
gleyma því, að skordýralífið,
fuglarnir, blómjurtirnar, og um
fram alt morlíf örsmæðarver-
anna í jarðveginum, er einn
meginþáttur heilbrigðrar jarð-
ræktar. Kynstur af eiturefna-
blöndum hefir kopað lifsstarf-
inu er fram fer í jarðveginum.
Hin nýja áburðaraðferð sann-
ar, að oft veltir lítil þúfa þungu
hlassi. Með því að bæta í pen-
ingsáburðinn sérstökum efn-
um, sem fengin eru frá líffræði-
legum afurðum, koma menn
fram aflvekjandi áhrifum, er
margfaldar eðlilegar verkanir
áburðarins, og af þessu dregur
aðferðin nafn sitt. En með því
að á bak við þessar hugmyndir
er heimsskoðun, sem fer alger-
lega í bága við hina algengu
efnishyggju, þá er ekki að undra
þó fulltrúar efnishyggjunnar, er
nú ráða öllu, rísi á móti henni.
En hagsýnn jarðyrkjumaður
getur hér farið þá leiðina, sem
honum lízt bezt, hvað sem sér-
fræðingarnir segja. Hann hefir
átt því að venjast undanfarna
áratugi, að það sem í dag
stendur verði að morgni í ofn
kastað. Blöð og tímarit ausa
árlega yfir hann vísindalegum
uppgötvunum, “er gagnger á-
hrif munu hafa á landbúnað-
inn’’; hann er umsetinn af um-
boðssölum — eða þá að hann
hefir, eins og á sér stað hér í
Danmörku, bundizt félagsskap,
er heldur hlífiskildi yfir hon-
um, með fulltrúum sínum, er
vinza kjarnann frá hisminu.
Ein mótbáran, sem þeir menn
oftast etja gegn hinni nýju að-
ferð, er sú ,að tilraunastöðvar
ríkisins hafi að baki meira en
30 ára reynslu fyrir áhrifum til-
búins áburðar á eftirtekjumagn-
ið. En er sú reynsla sönnun
fyrir öðru en lífsseigju jarðar-
innar? í meira en 30 ár hefir
hún hraustlega staðið af sér
eitrunina.
Það sem úr sker, að því er
landbúnaðinn snertir, er það,
hvað sparast kann við þessa
nýju aðferð, og hver fríðindi
fást í staðinn. Pyrra atriðinu má
svara með búreikningum þýzkra
bænda, er notuðu báðar aðferðir
á meðan þeir voru að fikra sig
áfram til fullvissunnar. T. d.
Kostnaður tilbúins áburðar á
hektara, 53 mörk.
Kostnaður hins nýja áburðar
4 mörk.
Eftirtekjan (hér er að ræða um
sumarbygg), var af hverjum
hektara með tUbúnum áburði,
46.73 vættir.
Af hverjum hektara með nýja
áburðinum, 47.57 vættir.
Þessir reikningar sýna árang-
ur einnaí uppskeru. En til þess
að ganga úr skugga um þetta,
verður að gera tilarunir 6—8 ár
samfleytt. Bóndi, er ræktar jörð
sína eins og nú tíðkast bezt, not
ar til búinn áburð sem nemur
160 krónum á hvert tunnuland
í 8 ára auk peningsáburðar, en
með hinni nýju aðferð notar
hann sem nemur 24 krónum
á hvert tunnuland á sama tíma.
Eftirtekjumagnið verður mjög
svipað, en gæðin mun meiri,
og verð því hærra, að maður
nú ekki tali um lækningu hins
sýkta háræðakerfis jarðarinnar.
Að sinni fæst hærra verð fyrir
kartöflur og kálmeti, en er fram
líða stundir fer eins með korn-
ið. í Þýzkalandi hafa jarðyrkju-
menn er nota hina nýju aðferð
bundist félagsskap. Þeir hafa
sínar eigin mylnur og brauð-
gerðarhús, og selja brauð sitt,
hið svonefnda Demeter-brauð,
sem heilbrigðisbrauð, enda mæl
ir fjöldi lækna með því, sökum
þess að það er auðmeltara. —
Jafnvel brauð- og kexgerðar-
hús, sem ekki eru í þessum fé-
lagsskap, sækjast eftir Demeter-
mjölinu, sem er því í hærra
verði. Bændur, sem í þessum
félagsskap eru, sendu kornsýn-
ishorn til efnarannsóknarstofu
ríkisins, án þess þó að láta get-
ið um framleiðslustaðinn, og
hlutu umsögnina “prima ame-
rfskt”, þ. e. a. s. að mjöl úr
þessu korni má nota í brauð án
þess að blanda það erlendu
mjöli. Það virðist því engin
fjarstæða að senda sérfróða
menn — þar sem héðan frá
Danmörku er aðeins um eina
dagleið að ræða — til þeirra
bænda í Þýzkalandi, er þessar
nýju aðferðir nota, í stað þess
að vísa þeim á bug, af því þær
“koma í bága við núgildandi
skoðanir, og eru með öllu ó-
skiljanlegar á lögmálsgrund-
velli efna- og eðlisfræði, svo
að alvég hlýtur að ganga fram
af mönnum, eins og prófessor
við landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn komst að orði
í bréfi.
S. Halldórs frá Höfnum.
—Dagur.
ENDURMINNINGAR
Eftir Fr. GuSmundsson.
Frh.
Það dugar þá ekki að veigra
sér við því lengur að geta um
Daniel Jónsson á Eiði. Veit eg
þó að eg er því ekki vaxinn svo
vel sé. Eg held mér sé óhætt
að segja að hann var orðinn
kunnur um alt landið þegar
henn lézt, og þó ekki fyrir neina
opinbera framkomu, hávaða eða
mælsku. Hann gat setið iengi
á félagsmálafundi og naumast
gefið sig í skyn, og þó var hann
hvergi hlutlaust. Honum bærð-
ist viðkvæmt móðurhjarta í
brjósti, og þó var hann karl-
menni sem Grettir. Hann var
tilfinningaríkur og stórgáfaður
maður, og las alt sem hann náði
í á íslenzku máli, þegar honum
slapp verk úr hendi. En hann
var svo áhugaríkur starfsmaður
að hann neitaði sér vægðar-
laust um bóklestur, nema á
hvíldartímum. Hann var blíð-
lyndur viðmótsgóður en fálátur
maður. Þar sem hann var gest-
ur varð hann feginn þægilegu
viðtali, svo lengi sem það var
efnisríkt, en færi það að verða
innihaldslítið þvaður og afslátt-
ur, þá stóð hann upp og náði f
blað eða bók og leit á innihald
þess, lagði það þá frá sér og tók
það aftur eftir því sem samtalið
krafðist hugsunar hans. Hann
var eins og Sæmundi þéttvaxinn
meðalmaður á vöxt, andlits stór
og sviphreinn, en ekkert svip-
mikils fegurðarviðhorf en vildi
fríður né ófríður. Hann mat
mikils fregurðarviðhorf en vildi
lítið til þess vinna, vildi vera
hreinlega til fara en ekki fínn,
skeytti ekki um falleg íbúðar-
húsakynni alt af því að hann
vantryesti sér til að samrýma
fegurðina, framkvæmdarsem-
inni og hlífðarlausum dugnaði.
Steinamir og þúfumar höfðu
ekki annað þarfara að gera, en
að segja forvitnum mönnum
hvað hann hefði fyrir stafni.
Daniel á Eiði var maður sem
af fremsta megni ástundaði að
gera sér jörðina undirgefna.
Túnið var hann búinn að slétta
sem alt var kargaþýfi þegar
hann tók við jörðinni, hann
hafði og stækkað það um helm-
ing. Hann hlóð stærðar hólma
fyrir æðarfugl í vatni sem bær-
inn stendur við; hólmann bygði
hann á vetrardögum úr grjóti
ofaná ísinn fleiri hundruð æki
sem hann tók af mölinni sem
sjórinn hafði hlaðið upp á mörg-
um öldum. Ekki man eg hvað
vatnið var djúpt, þó held eg það
hafi ekki verið dýpra en 10 fet
en þegar ísinn brotnaði niður
og grjótið sökk, þá bætti Dan-
iel ofan á það þangað til alt
grjótið náði nokkuð upp úr
vatninu, og svo flutti hann torf
ofan á það á sumrin og skar
hreiður í það fyrir æðarfurglinn
og óðar hændist fuglinn að
þessu svo að þegar eg kom
heim til Islands árið 1919 þá
var Daníel farinn að fá fleiri
pund af æðardún árlega úr
hólma þessum, því alstaðar við
strendur norðurlandsins voru
hjarðimar af æðarfuglinum,
sem vantaði friðuð varplönd.
Þessi mikla fyrirhöfn Daniels
bygðist þó ekki á eigingimi,
honum var það ljóst að þetta
starf hans var hvorttveggja
hagnaðarvon og fyrirmynd eft-
irkomendum, fremur en að
hann nyti nokkurs af því á
sinni tíð. Þá var Daniel fyrstur
til þess í Norður-Þingeyjarsýslu,
og líklega á öllu norðaustur-
landi að byggja súrheysgryfjur,
má að vísu segja að þar hafi
neyðin kent nöktum að spinna,
því þurkana vantðai tilfinnan-
lega og fremur á Eiði en víða
annarstaðar. Þá fékst og Dan-
iel mikið við það að flytja þar-
ann upp frá sjónum, þurka hann
og hlaða honum upp svo hann
| Nafnspjöld
Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Blds.
Sltrifstofusiml: 23674
Stuad&r sérstakleKa luncnaajAk-
déma.
Kr ad flnna 4. skrlfatofu kl 10—12
f. k. o* 2—6 a. h.
Heimlll: 46 Alloway Ave.
Talslmlt 33158
G. S. THORVALDSON
B.A., L.L.B.
Lögfreeðingur
702 Confederation Life Bld*.
Talsími 97 024
DR A. BLONDAL
602 Medlcal Arta Bldg
Talslml: 22 296
Stundar sérataklegra kvenajúkdöma
o* barnasjúkdóma. — AB hltta:
kl. 10—12 « k. o* 8—6 e. h.
Helmill: 806 Vlctor St. Slml 21180
Dr. J. Stefansson
216 MEDIOAL ARTS BLDO.
Hornl Kennedy og Graham
Stundar elnKÖnnu aug'na- eyrnn-
nef- ofc kTrrka-slðkdðma
Er ntJ hitta frA kl. 11—12 t. h.
og kl. 8—5 e. h.
Talifmlt 11KS4
Heimill: 638 McMillan Ave. 48691
DR. L. A. SIGURDSON
216-220 Medlcal Arts Bldg.
Phone 21 834 Offlce ttmar 2-4
Heimili: 104 Home St.
Phone 72 409
Dr. A. B. INGIMUNDSON
Tannlæknir
602 MEDICAL ARTS BLDG.
Sími: 28 840 Heimilis: 46 054
Simið pantanir yðar
Roberts Drug Stores
Limited
Abyggilegir lyfsalar
Fyrsta flokks afgreiðsla.
Níu búðir — Sargent and
Sherbrooke búð—Sími 27 057
yrði notaður á hagkvæmari hátt
sem skepnufóður.
Engin heimili í sveitinni áttu
samleið með Daniel af aðal-
hreppsveginum um 8 mílur
enskar heim til hans, en það var
af náttúrunni til mjög vondur
vegur, og varð hann því einn að
sjá sér farborða á því sviði, þar
bygði hann á löngu stykki braut
eftir vatni, á sama hátt og hann
bygði varphólmann, hlóð grjóti
á ísinn að vetrarlagi og torfi
ofan á það að sumrinu til þang-
að til hann hafði bygt sér fyrir-
stöðulausann og góðann reið-
veg og umfram alt varanlegann.
Þá er þó eftir að minna á eitt
stórvirki hans ennþá, þar sem
hann fyrstur allra á þeim hluta
landsins bygði rafmagnsstöð
fyrir 20 þúsund krónur til að
lýsa, upphita og sjóða við alt
eins og heimilið útheimti.
Daniel var að draga seinasta
ækið heim að rafmagnsstöðinni
þegar hann af vanga hrökk út
af kerrunni og kom á bakið
ofan á stein til hliðar við veg-
inn, gat hann þá ekki hreift
sig, þóttist þegar vita að mæn-
an hefði laskast meira eða
minna. Hann átti aðeins fáa
faðma eftir ófarið, heim að
bænum, það var því fljótlega
tekið eftir því af heimafólki að
eitthvað gekk að honum, og
eftir því grenslast, hann gat
með veikum rómi skýrt frá slys-
inu, og var þegar borinn heim í
rúmið. Allir óttuðust að hann,
þessi mikli áhuga- og verka
maður mundi eyra því illa að
liggja í rúminu til lengdar ef
til þess kæmi, en menn höfðu
aldrei gert sér fulla grein fyrir
vitinu sem hans hugsun og
hegðan bygðist á. En nú kom
það í Ijós að hann skildi betur
en allir aðrir hvað fyrir hefði
komið og hvað af því mundi
leiða. Enginn maður heyrði
æðru orð af hans vörum.
Arnþrúður dóttir hans full-
orðin, nærgætin, greind og góð
Frh. á 8. blfl.
W. J. LINDAL, K.C.
BJÖRN STEFÁNSSON
tSLENZKIR LÖGFRÆÐINQAB
á óBru gólfi
825 Main Street
Talsími: 97 621
Hafa einnig skrifstofur a0
Lundar og Gimli og eru þar
aS hltta, fyrsta miðvtkudag I
hverjum mánuði.
Telephone: 21 613
J. Christopherson.
Islenskur LögfræSingur
845 SOMERSET BLK.
Winnipeg, :: Manitoha.
A. S. BARDAL
selur likklstur og ann&st um útf&r-
lr. Allur útbún&tJur sá beatL
Ennfremur seiur h&nn allskontr
minnisvarba og legsteina.
843 SHERBROOKE ST.
Fhonei N6 607 WINNIPB6
HEALTH RESTORED
Lækningar án lyfja
DR. S. G. SIMPSOX, N.D.. D.O., D.O.
Chronic Diseases
Phone: 87 208
Suite 642-44 Somerset Blk.
WINNIPEG —MAN.
MARGARET DALMAN
TKACHER OP PIANO
654 BANNING ST.
PHONE: 26 420
Dr. A. V. Johnson
fslenzkur Tannlæknir.
212 Curry Bldg., Winnipeg
Gegnt pósthúsinu.
Siml: 96 210. Helmllis: 83328
Jacob F. Bjarnason
—TRANSFER—
u4 FBr.lt.rt M.rltfl
762 VICTOR 8T.
S1MI24A00
Annast allskonar flutninga fram
og aftur um bælnn.
J. T. THORSON, K. C.
tolentkar I6(lre8lt(tr
Skrlfstofa: 411 PARIS BLDG.
Sími: 96 933
DR K. J. AUSTMANN
Wynyard —:— Sask.
Tatolmlt 28 88»
DR. J. G. SNIDAL
TANNLÆKNIR
614 ðoaaeraet Bloek
Portave Avenne WINNIPF6
BRYNJ THORLAKSSON
Söngstjóri
Stllllr Planoa ng Orget
Slmi S8S45. 594 Alventone St.