Heimskringla - 09.11.1932, Qupperneq 4

4 BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 9. NÓV. 1932.
Itii'intskrinjila
(Sto/nuð 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 9. NÓV. 1932.
FÁUM VIÐ EKKI AÐ HEYRA ÞAD?
Tvö ár eru síðan að tveir Vestur-ls-
lendingar og eins margir eða fleiri Aust-
ur-íslendingar, spreyttu sig á að semja
lög við kvæðaflokk Davíðs Stefánsson-
ar, þann er sunginn var á þúsund ára
afmælishátíð Alþingis 1930. Á laga-
smíði annars Vestur-lslendingsins, Björg-
vins Guðmundssonar, hlýddum við hér
vestra. Hefir oss sjaldan meiri ánægja
veizt. En lag hins Vestur-íslendingsins,
Jóns Priðfinnssonar, höfum við ekki enn-
þá átt kost á að heyra. í engum efa er-
um vér þó um, að mörgum leikur hugur
á því..
Að vísu dylst oss ekki, að það krefst
mikilla söngkrafta, og jafnvel nokkurs
fjár í svip, að gera slíkum verkum skil.
En í því efni eru Vestur-íslendingar
furðu vel staddir, þar eð þeir hafa á að
skipa bæði Choral Society og Karlakórn-
um íslenzka. Og hvað sem um starf þess-
ara félaga má segja frá strang listfræði-
legu sjónarmiði, er hitt víst, að þau hafa
talsverðu orkað í því að vekja áhuga ls-
lendinga fyrir söng og hafa lagt drjúgan
skerf til þess, að glæða söngsmekk þeirra.
Ef satt skal segja, fór ekki mikið fyrir
honum framan af árum hér.
En nú eru hér alt í kringum oss ís-
lenzk ungmenni, sem ótrúlega mikla
hljómlistarhæfileika sýna, sem leika t. d.
á hljóðfæri erfiðustu lög stórsnillinganna,
án þess að líta á bókina, út heilar hljóm-
leikasamkomurnar. Annað eins ber vott
um frábæra leikni á sviði sönglistarinn-
ar. Þó búast megi við að söngþekkingu
almennings hjá oss gé enn ábótavant í
því, að geta metið til fullnustu verk stór-
tónskáldanna, er hinu ekki að neita,/ að
með því að bregða þeim upp fyrir oss,
erum vér að auðgast, að þekkingu og
smekk fyrir þessari “list allra lista’’. Af
því veitti oss íslendingum ekki.
Einn af þeim íslendingum, sem vakinn
og sofinn hefir þjónað sönggyðjunni vor
á meðal er Jón Friðfinnsson. Hann hefir
ekki aðeins lagt sig fram um það, að
glæða sönghneigð hjá íslenzkum ung-
mennum og kent þeim söng, heldur hefir
hann samið talsvert mörg lög við ís-
lenzkar vísur og kvæði. Eru sum lög
hans iðulega sungin hér á samkomum
af því að þau þykja geðfeld. Höfum vér
hlýtt á mörg ,af þeim, og þó oss detti
ekki í hug að gefa í skyn, að tónlist
skiljum vér, hefir ávalt eitthvað í tón-
smíðum Jóns mint oss á, að honum væri
skáldgáfan meðfædd. Oss hefir ávalt
virst, að Jón vera þar sjálfur, sem
lög hans hafa verið sunginn. Svo glögt
hefir persónuleikinn komið fram í þeim.
Að heyra lög hans, hefir verið eitthvað
líkt og að lesa það sem maður kemst
undir eins að hver er höfundur að, eftir
að hafa lesið fáeinar línur.
Stærsta tónverk Jóns, er eflaust það,
er hann samdi við hátíðarljóð Davíðs
Stefánssonar. En eftir öllu að dæma, er
ekki útlit fyrir, að það eigi menn að fá að
heyra. Getum við gert oss það að góðu,
eftir að hafa kynst svo mörgum fögrum
lögum eftir Jón? Og mætti ekki um
það segja, að “eymd okkar blæddi blóm-
lega’’, ef að það strandaði á áhugaleysi
tómu, að lofa íslendingum hér að heyra
þessa mestu tónsmíði hans fyr en að
honum látnum?
Þegar Jón hafði samið lagið við kvæð-
ið, “Þótt þú langförull legðir’’, eftir St.
G. sendi hann það kvæðishöfundinum. f
bréfi er Jón fékk frá St. G. aftur, stend-
ur: “Ekki veit eg hvernig eg get þakkað
þér það, Jón minn, hve oft að þú hefir
gullbryddað kvæði mín------------’’. Geta
ekki Vestur-íslendingar tekið sér í munn
þessi orð skáldsins í sambandi við störf
Jóns í þarfir sönglistarinnar?
Goldið getum vér ekki það starf, eins
og það er vert. En viðurkenningar vott
ofurlítinn gætum vér sýnt með því, að
hefjast handa með, að þetta síðasta og
stærsta tónsmíði hans væri sungið. Með
því væri og það unnið, að seðja þrá al-
mennings, er lag þetta hefir lengi þráð
að heyra.
Með góðum vilja söngfélaga þeirra,
sem hér er á að skipa, ætti þetta að vera
vinnandi vegur og meira en það. Og
forgöngu til framkvæmda í því vildum
vér beina að Choral Society og Karla-
kórnum. Með tilgang þessara félaga fyrir
augum virðist beinast að snúa sér að
þeim. — Jafnframt ætti þeim að vera
látin í té öll sú aðstoð af öðrum, er unt
væri. Fé sem í bráðina þyrfti að leggja
fram fyrir prentun lagsins, mundi auð-
veldlega hafast upp með söngnum.
Og eitt enn. Jón kom til þessa lands
árið 1876, þá 11 ára gamall. Var þetta
á fyrstu landnámsárum íslendinga hér
og þetta sama ár gekk bólan í Nýja-fs-
landi. Var Jón fyrsta veturinn í Mikley.
Það þarf ekki frá því að segja, að á þeim
árum dugði ekki að slá slöku við vinnu.
Enda gerði Jón það ekki og hefir aldrei
gert, sem meðal annars sézt af því, að
átta mannvænlegum bömum hefir hann
komið upp. Til náms hvorki söngnáms
né annars, gafst því mikill tími
framan af æfinni að minsta kosti. En af
meðfæddri ást á söng og sönglist, sat
Jón við söngsmíð uppi fram á nætur, og
þegar fram í sótti, gat hann notið til-
sagnar hjá nafnkunnustu söngkennur-
um í Winnipeg, með því að leggja að sér
eins og þeir, sem ásett hafa sér að duga
eða drepast, því ekki var sá bitinn gefinn.
í söngfræði náði hann því sæmilegri
mentun, en enginn skyldi halda, að á-
stundun Jóns væri þar með úr sögunni.
Hann lagði aldrei meira að sér, en eftir
það við tónlistina, og gerir eflaust til
hinstu stundar.
Þennan straum hefir Jón staðið af sér,
einn og án stuðnings frá öðrum. Og hann
hefir auk þess gefið okkur “Ljósálfana’’
“Vögguljóðin’’ og tylft eða meira af
öðrum lögum. Hann hefir verið gefand-
inn en ekki þyggjandinn. Geri aðrir bet-
ur!
GUSTAF ADOLF
1632 — 6. nóv. — 1932
Ef spurt væri um, hver væri í þessari
álfu nafnkendastur þeirra manna, sem
uppi hafa verið á vorum dögum, þá er
sennilegt, að flestir yrðu sammála um að
nefna til Ford — bílakónginn. Það er tal-
ið líklegt, að hans hafi allir heyrt getið,
sem komnir eru á unglingsár og ekki eru
í hælum fáráðlinga. Og utan álfunnar
þekkist nafn hans svo að segja um víða
veröld. Þetta er að mörgu leyti ekki
óeðlilegt, því að ef til vill er engin breyt-
ing til, sem orðið hefir á ytri háttum
manna á síðari tímum, eins markverð
eða gagngerð eins og sú, sem bundin er
við bílinn. En í sögu þess nytsama og
markverða tækis hefir nafn Fords orðið
sérstaklega áberandi.
En þessi maður hefir verið tilnefndur
af ýmsum sem ágætur fulltrúi síns tíma
fyrir fleiri sakir en þær, að hann hafi
framkvæmt þá hluti, sem sérstaklega
einkenni öldina. Menn hafa mjög vitnað
til skoðana hans og virzt sem þær ein-
kendu ekki síður vora tíma en verk hans.
Meðal annars hafa orðið fræg ummæli
hans um það, að sagnfræði öll sé gagns-
laus iðja að.stunda, því af sögunni verði
ekkert lært. Þeir sem sammála hafa ver-
ið Ford um þessi efni, hafa stutt mál sitt
með því, að allir hlutir væru svo á hverf-
anda hveli í mannlegu félagi, að ekki
kæmi að neinu haldi að líta til baka. Þeir
hafa bent á verk Fords sjálfs og mælt:
“Þarna kemur fram maður, eða nokkur-
ir menn, sem smíða nýtt tæki til mann-
flutninga í aldarfjórðung, og sjá, mann-
legt líf hefir tekið aðra stefnu! Þekking
á sögu hefði hér engu breytt — í eina
átt eða aðra. Alt er undir því komið að
ná valdi á því verki, sem maður er að
sinna, — eins og Ford gerði — og þá
getur maður framið þau stórvirki, sem
unt er að horfa hugfanginn á.’’ En þeir
sem ósammála eru Ford segja: “Mannlegt
líf er á hverfanda hveli og ótrygt og
hættulegt vegna þess, að vér leggjum
svo litla stund á að nema og skilja þau
lög, sem rituð eru í sögu mannanna.” —
Þetta eru skoðanalega tvær andstæður,
sem erfitt virðist að sætta eða samrýma.
Samt mætti sjón þess manns virðast
undarlega haldin, sem ekki gæti fallist á,
að eitthvað verðmætt yrði numið af þeim
atburðum, sem nú í dag. 6. nóvember,
er svo víða minst.
Eins og allir vita, má segja að gervall-
ur heimur mótmælendakirkjunnar — sér-
staklega meðal þeirra þjóða, sem oss eru
nákomnastar að andlegum tengslum, —
horfi nú til baka til löngu liðinna at-
burða, sem blika eins og stjörnur á himni
sögunnar. Fyrir réttum þremur hundruð
árum féll einn glæsilegasti konungur og
leiðtogi hins norræna mannbálks í bar-
áttu fyrir háleitu málefni — féll en hélt
velli. Á fáum árum hafði hann afrekað
því, að andleg saga mannkynsins gat
tekið aðra stefnu, alveg vafalaust heil-
brigðari og farsælli stefnu en annars
hefði orðið. Það má virðast fánýtt verk
að geta sér til um, hvemig veröldin mundi
líta út, ef hlutirnir hefðu orðið á aðra
leið, en þeir hafa orðið, en samt verður
ekki varist þeirri hugsun, að ef Gústaf
Adolf Svíakonungur hefði ekki verið slík-
ur maður, sem hann var, og lagt fram líf
sitt og krafta í Þrjátíu ára stríðinu mikla,
þá væri mannlegt líf nú ömurlegra,
heimskara og gæfusljórra en það er. —
En Gústaf Adolf lét líf sitt 6. nóvember
1632 — fyrir réttum þremur hundruð
árum.
Því hefir löngum verið haldið fram,
að siðbótar Lúters og annara merkra
manna á öndverðri 16. öld hefði aldrei
gætt verulega, og hún að líkindum alveg
dáið út, eins og svo margar aðrar tilraunir
manna til þess að teygja sig í áttina til
æðra lífs, ef ekki hefði verið ofurlitlum
undanfara til að dreifa, sem í fljótu
bragði virtist ekkert koma þessu við.
Hugvitssamlegur maður hafði, mannsaldri
áður en Lúter fæddist, tekið upp á því
að skera stafi í tré, væta þá í bleki og
þrýsta þeim á pappír. Með því var prent-
listinn fundin upp, og með því breytt-
ist afstaða allra þeirra manna, sem höfðu
nýungar að flytja um andleg efni. Heilum
flákum í mannfélaginu var nú í fyrsta
skifti þrýst til þess að hugsa. Og einkenni
mótmælendatrúarinnar, hvar sem hún
birtist og á hvaða tíma sem er, er fyrst
og fremst þetta, að menn eru að leitast
við að hugsa.
En þessar hræringar í mannsheilanum,
sem vér köllum hugsanir, breyttu ekki
einungis útliti trúarbragðanna, heldur
kvíslaðist þetta um alla starfsemi mann-
anna. Og í þessari ólgu sækja meðal ann-
ars þær spurningar fast á menn, hvort
skipun landa og sævar jarðarinnar, muni
ekki vera á alt aðra lund en áður hafði
verið haldið. Og þessum umleitunum linn-
ir ekki fyr en hugsanirnar hafa borið þá
alla leið til Indlands og Austurlanda sjó-
leiðis. Þetta hafði svo mikil áhrif á líf
þátímamanna, að jafnvel bíl nútímans
verður ekki þar til jafnað, eða þeim breyt-
ingum, sem honum hafa verið samfara.
Ef til vill finst einhverjum einkennilegt,
að minst sé á sjóferðina til Indlands, þeg-
ar ræða eigi um afreksverk Svíakonungs-
ins Gústafs Adolfs. En svona er mann-
legt líf samfléttað, svona er fastofið hið
andlega og líkamlega líf mannsins, að
sagnfræðingar halda því fram, að þrjátíu
ára stríðið verði ekki skýrt, né líf og
starf hetjunnar Gústaf Adolfs, nema
menn hafi ekki einungis Indland í huga,
heldur jafnvel kryddjurtir, sem fluttar
voru sjóleiðis frá Indlandi. Með fáum
orðum skal þetta skýrt nánar.
Kryddjurtir frá Austurlöndum voru ein
aðalnauðsynjavara miðaldanna, er menn
höfðu ekki enn lært að neyta grænmetis.
Borgarlíf hefði blátt áfram dáið út, ef
tepst hefði með öllu fyrir þessa flutn-
inga. Svo má segja að nokkurir tugir
borga í ýmsum löpdum hefðu þessa verzl-
un að öllu leyti með höndum. En um
leið og sjóleiðin finst til Indlands, er svo
að segja í einu vetfangi bylt um öllum
grunni verzlunarlífsins. Löndin og borg-
irnar, sem að sjó liggja, verða tafarlaust
langsamlega mikilvægari en innlöndin.
En nú háttar svo um Norður-Evrópu, að
þar er ein sjóleið öllum öðrum mikilvæg-
ari, en það er Eystrasaltið (sem hérlend-
is er nefnt The Baltic Sea). Nú er Norð-
ur-Þýzkaland, eins og kunnugt er, vagga
mótmælendatrúarinnar. En Þýzkaland var
alt undir beinu eða óbeinu valdi hins
heilaga rómverska ríkis, sem átti sinn
meginstyrk í katólskum hugsunarhætti.
Björgun mótmælendatrúarinnar var því
undir því komin, hverjir völdunum næðu
við Eystrasaltið — með öðrum orðum,
hverjir efldust af siglingum um það haf.
Yrðu það Pólverjar—en Pólland var þá
voldugt ríki—var öll von úti, því að það
land var eitt öflugasta vígi katólskunnar.
Yrðu það Rússar, var útsýnið engu betra.
Hjálpin gat hvergi komið nema úr norðri.
Og þaðan kom hún. Svíarnir, undir for-
ustu Gústaf Adolfs, sneiða af
Rússlandi og lama Pólverja við
sjóinn, og eru þá fyrst þess
megnugir, að hjálpa trúbræðr-
um sínum í Þýzkalandi. Svona
er mannlífið furðulega fléttað,
að ef Norðurlandamönnum
i hefði ekki tekist að halda uppi
! opnum leiðum fyrir kryddjurt-
um inn í eitt lítið haf fyrir
þremur öldum síðan, þá eru
líkindi fyrir því, að hið heilaga
rómverska ríki hefði spent um
, alla Evrópu, væntanlega á end-
anum lamað England og gert
það katólskt. Með því náð með
áhrif sín um alla Ameríku, tek-
ið hefði verið fyrir kverkarnar
á hugsana- og trúfrelsi, nútíma
vísindi væru enn óþekt og vér
enn stödd í hugsanaheimi mið-
aldanna. Það er því vissulega
ekki furðulegt, þótt hetjunnar
miklu, er hér átti öðrum frem-
ur hlut að verki, sé minst eftir
þrjú hundruð ár.
Vér skulum því um stund láta
hugann hvarfla að manninum
sjálfum — þessari persónu, sem
bar gæfu til þess að framkvæma
svo furðuleg afrek. Og kemur
manni þá fyrst til hugar, er
maður íhugar sögu hans og for-
lög, að þrátt fyrir hve það er
augljóst, að mannlegt líf er ó-
umræðilega mikið háð hinum
ytri aðstæðum, og þótt oft virð
ist svo að maðurinn sé lítið
annað en leiksoppur í hendi
hinna ytri afla, þá er þó um
enga staðreynd eins mikilsvert
eins og sjálft hið innra upplag
mannsins. Maður hefir meira
en hugboð um, við að kynnast
t. d. sögu þessa manns, að ef
hann hefði ekki haft þá eigin-
leika göfginnar, sem nærri því
láta birtu standa af honum, þá
er sennilegt að líf hans hefði
að mestu verið til ónýtis lifað.
Hann er talinn eins mikill hers-
höfðingi og Napóleon, en ef
hann hefði-ekki að öðru leyti ver
ið með næsta ólíku lyndisfari,
þá hefði verk hans að líkindum
til ónýtis til jarðar fallið.
Gústaf Adolf var eins vel ætt-
aður maður, eins og nokkur
maður hefir að líkindum verið
um hans daga. Með því er ekki
átt við að hann hefði konunga-
blóð í æðum sínum, því að sú
staðreynd segir í raun og veru
ekki mikið, heldur fyrst og
! fremst hitt, að Vasa-ættin var
frábær að mannkostum. Afi
I hans, Gústaf Vasa, var hetja
j að skapferli, vitur maður, ætt-
jarðarvinur frábær, og stóð svo
nálægt alþýðu manna að sam-
úð og hugsunarhætti, að senni-
lega hefir það verið eins dæmi
um konunglega menn um hans
daga. Og alvörumaður var hann
svo mikill um hina ungu mót-
mælendatrú, að honum virtist
sem allur þroski þjóðar sinnar
væri undir því kominn, að hún
léti ekki uppræta hinar nýju
hugsanir úr sál sinni.. Ehida
er það mála sannast, að Svíar
hafa staðið í þakklætisskuld
við frjálslynda guðfræðinga
sína. Mótmælendatrúin gerði á
einum mannsaldri Svía að einni
mannaðastri þjóð, sem þá var
uppi. Katólskan hafði skilið við
þá sem menningarlausa þjóð, en
það var engu líkara en að
þjóðin öll tæki að nýju að
hugsa og velta fyrir sér hinum
dýpri ráðgátum, jafnskjótt og
hún komst undir hin frjóvgandi
áhrif hinna nýrri hugsana. Skól
ar Svíanna urðu nafnfrægir
fyrir guðfráeðinga sína, og það
var því líkast sem nýtt líf
hefði kviknað með mönnum.
Þegar Gústaf Vasa mátti ekki
lengur mæla á sjúkrabeði sín-
um, þá gaf hann þjónum sín-
um merki um að færa sér rit-
föng og tókst að ljúka hálfri
setningu áður en hann andað-
ist: “Heldur deyja hundrað sinn
um en að yfirgefa fagnaðarer-
indið ....”. Trú Vasa-ættar-
innar var engin uppgerð, heldur |
átti sér djúpar rætur í reynslu'
þjóðarinnar. En það var ekki j
afinn einn, heldur öll ættin sem
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd'a
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þser eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
stóð að Gústaf Adolf, sem bar
af öðrum mönnum. Þar var
hver maður til konungs fallinn
sakir gáfna og atgerfis.
Til uppeldis og mentunar
Gústaf Adolfs var svo vandað,
sem einungis verður til vandað
ef nemandinn sjálfur er óvenju-
legur. Hann umgekst vitra menn
og hafði af því yndi. Sjö tungu-
mál kunni hann til töluverðrar
hlítar, er hann komst á legg;
hann hafði á reiðum vörum
röksemdir hinna lærðustu guð-
fræðinga, og hernaðaríþrótt
nam hann svo, að seytján ára
gamall vann hann sigur í orust-
um, og lagði sjálfur á ráðin,
hvemig haga skyldi áhlaupum
og herstöðu. Segja svo fróðir
menn, að þá þegar hafi komið
fram það einkenni hans í hern-
aði, sem síðar á æfi hans var
sagt um sænska hermenn yfir-
leitt: “Þeir láta ekki múrvegg-
ina hlífa mönnum, heldur hlífa
þeir múrveggjunum með mönn-
um”. Þessi drengur með sverð-
ið í höndunum var fullkominn
víkingur, svo sem erfðir hans
stóðu til, en það var víkingur-
inn í sinni fullkomnustu mynd.
Því að víkingslundin er ekki or-
ustuhugurinn einn, heldur þorsti
æfintýrsins eigi síður. Víkingur-
inn gerir meira en að sigra.
Hann skilur eftir merki anda
síns, fyrirhyggju og skipulags-
tilhneigingar, hvar sem hann
fær fótfestu. Gústaf Adolf var
frábærlega ör í lund og hug-
rekki hans var með öllu óbug-
andi, og ætla má að einstöku
sinnum hafi hann verið svo or-
ustureifur, að hann hafi borist
áfram meira af bardagahugin-
um en af vitsmunum. En þó
er efamál, hvort sagt verði um
nokkurn mann, sem átt hefir
slíkan víkings-örleika, að hann
hafi þá jafnframt átt þá still-
ingu til að bera, sem þessi mað-
ur. Skap hans var sem temprað
stál — það hrökk aldrei. Hann
sá ávalt lengra en hinir stór-
vitru ráðgjafar hans; hann var
allra manna mildastur. En þetta
eru karlmannlegastir eiginleik-
ar mannlegrar sáiar: að vera
spakur, hugrakkur, hófsamur
og mildur.
Seytján ára gamall tók Gúst-
af Adolf við konungstign, og
fanst mönnum þá svo mikið til
um hann, að þingið ákvað jafn-
skjótt að hann skyldi ekki þurfa
að bíða lögaldurs til að taka
við fullum völdum. Mér finst eg
sjá þenna svein fyrir mér, eins
og hollenzkur sendihe^ra lýsir
bonum skömmu eftir að hann
var krýndur:
“Hans Hátign stóð berhöfð-
aður,” segir hann, “fyrir fram-
an hásæti sitt til þess að taka
kveðju minni. Hann var klædd-
ur í satin, búnu loðskinni, og
með dökka skikkju á herðun-
um. .. . Hann er grannvaxinn,
vel vaxinn, frekar fölur ásýnd-
um langleitur bjartur á hár og
skeggið klipt í odd. Orð fer af
honum fyrir hugrekki, en óhefni
gjarn er hann, gáfurnar skarpar,
athugull, ör til dáða; ágætlega
máli farinn, háttprúður í um-
gengni við hvern sem erí mik-