Heimskringla - 01.03.1933, Page 2

2. SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 1. MARZ 1933.
FJÓRTÁNDA ARSÞING
ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGSINS.
Fjórtánda ársþing Þjóðræknisfélags ls-
iendinga í Vesturheimi, var sett af for-
seta félagsins, hr. Jóni J. Bíldfell, mið-
vikudaginn 22. febrúar 1933, kl. 10.25
f. h.
Forseti bað þinggesti að syngja sálm-
inn nr. 638 í íslenzku sálmabókinni (Fað-
ir andanna). Að þvi búnu las forseti
svohljóðandi ávarp:
Háttvirtu þingmenn!
Það er fátt, sem eg hefi til þess að
segja frá hinni ytri hlið starfsmála Þjóð-
ræknisfélagsins á árinu. Erfiðleikamir,
sem að mönnum kreppa nú á öllum
starfssviðum lífsins, hafa einnig náð til að
takmarka starfsmöguleika þess út á við,
sem þó eru óhjákvæmileg skilyrði til við-
halds og þroska fyrir félagið.
Stjómamefndin hefir því orðið að láta
sér nægja þau úrslit málanna, sem hún
hefir á fundum sínum getað veitt. Nefnd-
in hefir haft 22 fundi á árinu, og skal nú
nokkuð frekar skýrt frá því starfi og
málum þeim, sem hún hefir haft til með-
ferðar.
Bókasaf nsmálið:
Eins og þið munið, þá voru á síðasta
þingi gerðar ráðstafanir til þess, að opna
bókasafn Þjóðræknisfélagsins, til afnota
almenningi og framkvæmdi stjómarnefnd
þær ráðstafanir með þvi, að semja við
deildina Fré* um framkvæmdir útlánsins,
og má óhætt segja, að það fyrirtæki hafi
hepnast vel. í bókasafninu eru 677 bindi
S góðu bandi, auk allmikils forða af bók-
um, sem em óbundnar. Bækur þær sem
bundnar eru, eru aðeins lánaðar út, og
hefir notkun þeirra verið sem hér segir:
Meðaltal bóka þeirra sem mánaðarlega
hafa verið í útláni, er 551, °g gerir það
6612 bækur yfir árið. Sé eg ekki annað en
að sú staðreynd kollvarpi til fulls og alls
þvi tali manna, að hér lesi enginn fram-
ar íslenzka bók. A árinu hafa safninu ver-
ið gefnar 97 bækur, sem eg í nafni félags-
ins þakka fyrir. Gefendumir Mrs. Gróa
Brynjólfsson, Mrs. Hólmfriður Peterson,
og Mr. Þorleifur Hansson.
Dr. Sigurður NordaJ:
Fátt er það sem veitir oss meiri gleði,
eða vekur meiri ánægju hjá oss Vestur-
Islendingum en heimsóknir mætra gesta
frá ættlandinu. A síðasta ári nutum
vér sérstakrar ánægju í sambandi við
heimsókn dr. Sigurðar Nordal, sem hing-
að kom að tilhlutum Þjóðræknisfélagsins
en dvaldi því miður alt of stutt. En þó
dvöl hans á meðal vor væri stutt, þá
verður hún oss, sem því láni áttum að
fagna að kynnast honum minnisstæð. öll
framkoma hans var svo blátt áfram og
látlaus, og mál það, sem hann flutti,
læsti sig inn í sálir hinna yngri jafnt og
þeirra eldri.
Hann flutti fimm opinber erindi: — 1
Riverton, á Gimli, í Selkirk og tvö í
Winnipeg.
Vér hefðum éskað að hann hefði get-
að náð til allra bygða Vestur-lslendinga.
En þess var ekki með nokkru móti auðið
því timi hans hér var svo naumur.
Samsæti var dr, Nordal haldið á Fort
Garry hótelinu hér í borg, undir umsjón
Þjóðræknisfélagsins. Var það fjölment,
skemtilegt og veglegt. Og að skilnaði
var dr. Nordal afhentur gullbúinn göngu-
stafur að gjöf ,til minja um komu hans
hingað vestur.
Þökk fyrir komuna, dr. Nordal, og við
vonum að fá að sjá þig hér hjá okkur,
áður en mörg ár eru liðin, og að þú þá
hafir meiri tima til skrafs og ráðagerða,
heldur en þú hafðir síðast.
Tímaritið.
Tímaritið kemur út í ár, undir stjórn
dr. R. Péturssonar, eins og að undan-
fömu. En það er nokkuð minna, aðeins
8 arkír í stað 11. Astæðan fyrir þeirri
breytingu stjórnarnefndarinnar er víst
öllum skiljanleg. Ritið, eins og menn
vita, á tilveru sína undir auglýsingum
þeim, sem hægt er að afla í það. En
útlitið með þær í ár var hið ískyggileg-
asta sökum kreppunnar. Þó raknaði fram
úr því eftir vonum, fyrir frábæran dugn-
að Asmundar P. Jóhannssonar, sem ýrir
margítrekaða ósk stjórnarinnar tók að
sér að safna þeim. Enda eru þær þrátt
fyrir alt, heldur meiri en í fyrra.
1 sambandi við Tímaritið vildi eg
minna félagsmenn á það, að það er lífs-
spursmál fyrir félagið, að ritið nái sem
mestri útbreiðslu. Því það ætti að vera
það band, sem knýtir eigi aðeins félags-
menn, heldur Vestur-lslendinga yfirleitt,
saman. Og í öðru lagi gefur það ritinu
meira gildi í augum þeirra, sem í því
auglýsa.
Félagsbræður, og systur! Takið að
ykkur að sjá um, að hve$t eintak af
ritinu sé selt árlega.
Eins og þið öll vitið, þá hefir félagið
átt allmikinn forða af eldri árgöngum
Tímaritsins óseldan. Stjómarnefndinni
fanst þýðingarlaust að geyma allan þann
forða innilokaðan ár frá ári, svo hún
ákvað að setja verðið niður og gefa
þeim, sem vildu eignast ritið frá upp-
hafi, kost á því. Arangurinn af þeirri til-
raun varð sá, að 226 eintök seldust.
1 sambandi við Tímaritið vildi eg enn
fremur taka það fram, að á síðasta ári
veitti stjómamefndin móttöku af fráfar-
andi sícjalaverði, öllum óseldum bókum og
Tímaritum félagsins, og var það nokkur-
um vanda bundið að fá hagstæðan og ó-
hultan geymslustað fyrir það. En úr því
rættist þó vel, fyrir veglyndi prestshjón-
anna, séra Benjamíns Kristjánssonar og
konu hans, sem góðfúslega lofuðust til að
lána pláss í kjallaranum undir húsinu.
Var þar sett upp herbergi og bókaskáp-
ar, og þar í eru bækur og tímarit félags-
ins geymd. Eg vil votta þeim hjónum
og öllum hlutaðeigendum, þökk mína og
þjóðræknisfélagsins fyrir þá velvild.
Enn er þess að geta í sambandi við
Tímaritið, að allmikið af því hefir verið
til Islands sent. Hefir það legið þar ó-
selt, og engin greinargerð á þvi, sem
selt hefir verið. Nú hefir þetta lagast
á þann hátt, að hr. Arsæll Amason, sem
á hendi hafði söluumboð þar heima fyr-
ir félagið, hefir borgað skuld þá ,sem
hann var í við Þjóðræknisfélagið, með
því að láta félagið fá bækur, sem það
sjálft valdi upp í skuldina, og eru þær
bækur allar komnar hingað vestur, 242
að tölu. Þær eru í bandi, og afhentar
Fróni til útláns. Það af Tímaritinu, sem
enn er þar eftir óselt, verður afhent hr.
Eggert Briem, bóksala i Reykjavík til um-
sjónar og hefir hann einnig framtíðarsölu
ritsins á hendi. í sambandi við ofanskráða
útrétting, hefir Þjóðræknisfélagið not-
ið aðstoðar hr. stórkaupmanns Gurinars
E. Kvaran, 5g stendur félagið í þakk-
lætisskuld við hann fyrir það starf hans.
Rithöfundasjóður:
Á honum vil eg vekja athygli þings-
ins og því, að í hann hefir lítið safnast
á árinu, og er því þörf á frekari fram-
kvæmdum í því máli.
Námmsjóður:
Það hefir verið eitt af aðal viðfangs-
efnum stjómamefndarinnar á árinu. A
síðasta ársþingi félagsins, stóð málið
þannig, að veittir höfðu verið $2,500 sem
minningargjöf til Islands í sambandi við
þúsund ára afmælishátíð Alþingis. Við
höfuð átt tal við forsætisráðherra Can-
ada, Mr. Bennett, um það, og eins Mac-
kenzie King, sem báðir vom hér á
ferð. Mr. Bennett tók þá ekki af að
breyta veitingunni úr $2500 upp $25,000,
og Mr. King lofaðist til að styðja það.
Svo kom síðasta þing, og var nærri lok-
ið, án þess að nokkuð heyrðist um mál-
ið. Leizt stjómarnefndinni þá ráðlegra
að ganga úr skugga um, hvað væri að
gerast í málinu og sendi tvo menn, þá
dr. Rögnv. Pétursson og Ama Eggerts-
son austur til Ottawa, til þess að fá
gagngert og ákveðið svar í málinu. —
Fengu þeir þvi breytt að ósk vor var
veitt og var upphæðinni breytt í $25,000,
og var það loforð síðar samþykt í þing-
inu og er þvi máli lokið á hinn ákjósanleg-
asta hátt. Þó hefir stjóm Islands ekki
enn formlega verið tilkynt um veiting-
una, þegar þetta er skrifað, en sjálfsagt
verður henni tilkynt það 1 tæka tíð. —
Annars getur svo farið að enn á ný
verði að fara til Ottawa til að reka á
eftir málinu.
Háskólamálið:
Mál þetta var á dagskrá hjá Þjóð-
ræknisfélaginu fyrir nokkmm árum síð-
an, og var þá fært inn á þing, að mig
minnir af séra Hirti heitnum Leó og séra
Albert E. Kristjánssyni. Á þetta mál
mintist svo séra Bjöm B. Jónsson í ræðu
á síðasta Frónsmóti.
Nú hefir hópur ungra mentamanna
tekið þetta mál á dagskrá slna. Kom
nefnd frá þeim á fund stjórnamefndar
Þjóðræknisfélagsins til viðtals, og var
málið þar rætt nokkuð. Var aðalerindi
þessara manna að fá að vita afstöðu
Þjóðræknisfélagsins til málsins, og hvers
styrks þeir mættu vænta frá því. Hug-
mynd þeirra er að safna $100,000 til
þess að standast straum af kennara-
embætti í norrænum fræðum við Mani-
tobaháskólann. Þjóðræknisfélagið má vera
þakklátt fyrir áhuga og viðleitni þessara
manna, og gleðilegt tákn tímanna er
það víst, þegar hin yngri kynslóð vor
vaknar til áhuga á þjóðræknis- og menn-
ingarmálum vorum.
t'tbreiðslumál:
Eins og áður hefir verið drepið á hef-
ir lítið verið gert að útbreiðslumálum
á árinu, og veldur árferðið þar mestu
um. Nefndin hefir ekki séð sér fært að
leggja út í neinn kostnað í því sam-
bandi, þó það sé óneitanlega eitt aðal vel-
ferðarmál félagsins. En þó að félagið
hafi ekki séð sér fært, að leggja fram
neitt fé á árinu til þeirra þarfa, þá hef-
ir samt nokkuð orðið ágengt í þá átt.
Félagið Visir I Chicago verður form-
lega tekið inn sem sambandsfélag á
þessu þingi. Telur Vísir nú um 100 með-
limi og er það góður styrkur Þjóðrækn-
félaginu í viðleitni sinni til að sameina
sem flesta Islendinga, sem dreifðir eru
viðsvegar um meginland Norður-Ame-
ríku. Félagið Vísir hefir starfað að við-
haldi íslenzkrar tungu og íslenzks þjóð-
ernis með góðum árangri í fleiri ár, og
hefir með því sýnt hvað hægt er að
gera ef viljinn er nógu einbeittur. Þrátt
fyrir það þótt þeir séu dreifðir á meðal
enskumælandi miljónanna í þeirri risa-
borg, og eiga að því leyti erfiðari að-
stöðu en allir aðrir Islendingar í álf-
unni utan New York borgar.
Forseta yðar veittist sú ánægja að
vera staddur nú í þessum mánuði á
aðal ársmóti þess félags. — Þar fór alt
fram á íslenzku, nema ein ræða, sem
sögukennari frá Illinois háskólanum
flutti, — allir aðrir, ungir og gamlir,
lásu, töluðu og sungu á hreinu og hljóm-
þýðu íslenzku máli.
I sambandi við félagið Vísi og þjóð-
ræknisstarfsemi Islendinga í Chicago,
skal þess getið, að prófessor J. S. Bjöms-
son heldur islenzkuskóla upp á sinn
eigin kostnað, sem hinir yngri nota sér
prýðis vel. Er það lofsamlegt verk, sem
ekki aðeins lýsir sönnum þjóðræknis-
metnaði, heldur og sönnum manndóms-
þroska á háu stigi. Auk prófessorsins
eru þar margir menn og konur, sem
hér yrði of langt upp að telja, sem
styrkja þjóðræknisstarfið þar syðra með
ráði og dáð.
Söngflokk ágætan, sem Islendingar ein-
ir eru í, hefir félagið, sem skemtl á
þessari samkomu, og syngur í útvarp-
ið á sunnudaginn þann 26. ef eg man
rétt. Söngstjóri þess flokks er ungur Is-
lendingur, Guðmundur Kristjánsson, sem
í haust er leið söng í útvarpið í Grand
Forks, N. D., og víðar.
Með þessum forsendum vil eg bjóða
félagið Vísi velkomið til samvinnu við
Þjóðræknisfélagið, og vona að sambandið
verði báðum aðilum til blessunar.
A undanfömum árum hefir mikið verið
að þvi gert af deildinni Frón, að kenna
bömum og unglingum að mæla af munni
fram íslenzk ljóð, og átti hr. Bergþór E.
Johnson mestan og beztan þátt í því
starfi. Nú í vetur skilst mér, að ekk-
ert hafi verið að þvi starfað, og er það
skaði, því slík æfing i framsögn islenzkra
kvæða er ótvirætt þroskaskilyrði hinum
ungu, og hin bezta skemtun hinum
eldri, er á hlusta.
Iþróttamál:
Aftur hafa Fálkamir, eða íþróttafélag-
ið með því nafni, sótt fram af hinni
mestu hreysti,' sér, félaginu og þjóð
sinni til hins mesta sóma.
Um bikar Þjóðræknisfélagsins var
kept síðastliðinn vetur, eins og til stóð.
I þeirri viðureign tóku þátt sex flokk-
ar: frá Winnipeg, er áður hélt bikam-
um, fré Selkirk, Gimli, Lundar, Árborg
og Glenboro. Glenboro-flokkurinn vann
sigur og heldur hann bikarnum nú.
önnur samkepni fer fram á Olympic
skautahringnum, laugardaginn þ. 25. og
mánudaginn þann 27 þ. m. Og taka þátt
í þeirri samkepni um bikarinn: 2 flokk-
ar frá Winnipeg, 1 frá Glenboro, 1 frá
Selkirk, 1 frá Gimli, 1 frá Lundar og 1
frá Árborg, 7 alls; og ætti fólk að sækja
þessa leiki, sér til gamans og drengjun-
unum til uppörfuna.
Minnisvarði Leifs Eiríkssonar:
Snemma í vetur heimsótti hr. Ami
Helgason verksmiðjueigandi stjómar-
nefnd Þjóðræknisfélagsins, með þeim er-
indum, • að fá hana til þess að gangast
fyrir framkvæmdum í hinu svonefnda
Minnisvarðamáli Leifs Eirikssonar, en
hann er forustumaður í því máli fyrir
hönd Islendinga í CBicago. Máli þessu
er þannig varið að skandínaviskir þjóð-
flokkar þar syðra, og fleiri, hafa á-
kveðið að reisa Leifi Eiríkssyni minnis-
varða í Chicago, og hafa samið við mynda-
smið að gera standmyndina, sem á að
kosta um $285,000.00. Stallurinn á að
vera 150 fet á hæð og byggjast úr svört-
um steini, sem myndasmiðurinn gerir
sér vonir um að fá ókeypis frá Noregi,
þar sem hann er nú að leita fyrir sér
um það. Stálið í varðann hefir Bethlehem
Stálfélagið lofast til að gefa, og cement
og grjót í undirstöðuna hefir félag í
Chicago einnig lofast til að gefa.
Hafði hann von um að komið væri nú
inn til minnisvarðabyggingarinnar, á
einn eður annan hátt, $191,108.00. Og af-
ganginn, $93,872, bjóst hann við að góð-
ir og hjálpsamir menn myndu á einhvern
hátt leggja fram. A meðal annara að-
ferða sem notaðar hafa verið, er að
menn gerist hluthafar í The Leif Ericson
Memorial Foundation, og er lágverð þeirra
hluta $2.50, og upp i hvaða upphæð, sem
menn vilja láta af hendi rakna.
Aðalvarðinn, eins og sagt er hér að
framan, á að vera 150 fet á hæð. Eru
það tvær súlur úr svörtum marmara. Á
milli þeifra stendur Leifsmyndin á palli.
En framan á súlunum eiga að vera plöt-
ur, með myndum úr sögu Eiríks rauða
á samt nafni Leifs Eiríkssonar. Eg hefi
orðið nokkuð langorður um þetta mál,
sökum þess, að það er nýtt, og þó er
ekki nærri alt sagt, sem segja þarf, og
verður að bíða þar til síðar á þinginu.
Islenzkukensla:
Heimi hefir verið haldið upp hér í
Winnipeg eins og að undanfömu, og einn-
ig í Selkirk að því er eg bezt veit. Sök-
um þess að kensla sú er að nokkru
styrkt úr Þjóðræknissjóði, hefi eg far-
ið þess á leit við kennarana I Winni-
peg, að þeir gefi þinginu skýrslu um
starf sitt.
t
Deildir:
Um deildir félagsins get eg lítið sagt,
eða um starf þeirra, því mér hefir ekki
borist skýrsla frá neinni deild. En vænt-
anlega gera þær grein fyrir starfi sínu
og kringumstæðum á þinginu.
Fátækramál:
N'efnd frá stjómamefnd Þjóðræknisfé-
lagsins átti fund með nefndum frá ís-
lenzku söfnuðum tveimur í Winnipeg, í
sambandi við það mál. Málið var rætt
frá ýmsum hliðum ,og upplýsinga leitað,
en aðrar framkvæmdir hafa ekki orðið í
því máli.
Tónlistafélag Jóns Leifs.
Ffclag það er mjmdað til þess að koma
á framfæri tónverkum Jóns Leifs. I sam-
bandi við það mál, var leitað til stjórnar-
nefndar Þjóðræknisfélagsins, um stuðn-
ing, þ. e. a. s., að félagið styddi að því
að Vestur-Islendingar gerðust áskrifend-
ur að þessu verki. Séra Ragnar E. Kvar-
an skrifaði all-ítarlega um þetta mál í ís-
lenzku blöðin hér, samkvæmt ósk stjóm-
amefndarinnar. Arangurinn af þvi er enn
sem komið er heldur lítiU — þátttakam
hvergi nærri eins mikil og við hefði mátt
búast, þar sem um er að ræða — eftir
því sem sagt er, þjóðlegt hljómlistarverk
og þjóðernislegt tilfinningamál.
Eg hefi nú orðið ærið langorður um
þessi mál; enda er nú máli minu nálega
lokið.
Þó á eg eftir að segja frá þvi, að
skörð hafa verið höggin i fylkingar
þjóðræknismanna á árinu. A meðal þeirra
sem fallið hafa í valinn, minnist eg Þor-
bjarnar Bjarnarsonar (Þorskabíts), sem
var heiðursfélagi í Þjóðræknisfélaginu,
Benónýs Stefánssonar á Garðar, N. D.,
Tryggva ó. Sigurðssonar í Brown, og
nú síðast Mrs. Sigurjón Eyríksson í
Wynyard, Sask.
Með þakklæti fyrir samleiðina og sam-
vinnuna, minnumst vér þessara félaga
okkar, og þeirra annara — ef nokkrir
eru — sem oss kynni að hafa yfirsést,
en haldið hafa sömu braut.
I upphafi máls míns mintist eg á hina
erfiðu tíma, sem menn eiga nú við að
stríða. Hver einstaklingur á í vök að
verjast. Þjóðfélögin, sveitafélögin og bæj-
arfélögin stynja undir ofurþunga erfið-
leikanna. Þúsundir verkfærra manna og
kvenna verða að ganga iðjulaus dag eft-
ir dag, mánuð eftir mánuð og ár eftir
ár, og eru neydd til að krefjast lífs-
framfærslu af þvi opinbera. Mér er sagt
að það sé ekki eitt einasta bæjarfélag
í Manitobafylki, sem ekki þurfi að sjá
fleira og færra af slíku fólki farborða.
Þau verða öll að gera það — öll nema
eitt — og það byggja og þvi stjórna Is-
lendingar — nefnilega Gimli. Upp til
ársloka 1932 hafði enginn beðið um fá-
tækrastyrk í þeim bæ, og ekki einn doll-
ar verið borgaður út.
I nýútkomnu víðleenu tímariti ,farast
merkum rithöfundi og skáldi — sem
heima var á íslandi 1922, svo orð um
íslenzku þjóðina: “Eg hefi víða farið og
heimsótt flestar þjóðir, en hvergi hefi
eg komið þar sem eins mikið jafnvægi
er að finna á milli iðju og andans at-
gerfi eins og hjá íslenzku þjóðinni. Eg
hefi ekki þorað að spyrja frétta þaðan,
af ótta yfir því, að sú þjóð hafi látið
glepjast af erlendu heimskutildri. En
guði sé lof, að eg hefi sannfrétt, að svo
er ekki til neinna muna.”
Þjóðræknir menn og konur! Haldið þið
að það sé tilviljun ein, að bæjarfélagið
á Gimli, stendur nú öllum bæjarfélögum
i Manitobafylki framar í striði sínu gegn
erfiðleikunum, sem að steðja. Nei, það
er jafnvægi hinar íslenzku sálar. Minn-
ist þess, að nóttin gerir stjömumar
sýnilegar.
Dr. Rögnv. Pétursson gerði tillögu, er
Asgeir I. Blöndahl studdi, að skýrsla for-
seta sé viðtekin og þökkuð. Var það
gert með almennu lófataki.
Aukaupplýsingar í sambandi við
skýrslu forseta komu frá Bergþór E.
Johnson, um bókagjafir til félagsins, frá
Þorgilsi Þorgeirssyni í Winnipeg og Mrs.
Henry í Elmwood.
Forseti bað þá skrifara, Dr. Röguv. Pét-
ursson, að lesa sina skýrslu.
Frh.
ENDURMINNINGAR
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
1 kaupfélagsstjóminni höfðu
ávalt setið ásamt mér,1 þeir
Hjörtur hreppstjóri Þorkelsson
á Ytra-Álandi í Þistilfirði og
Ámi bóndi Davíðsson á Gunn-
arsstöðum. Við þessa menn tal-
aði eg um fyrirætlan mína, og
urðum við ásáttir um að það
gæti ekkert breytt úrslitum
kaupfélagsmálanna þó eg færi.
. Man eg að Hjörtur sagði, að
sér kæmi það ekki á óvart að
þeim yrði það giftudrýgra að eg
flytti vestur, ef eg sjálfur hefði
löngun til þess. Til Ameríku
fór eg og segir seinna af því.
Ári seinna eða tveimur eftir að
eg fór, var Zöllner orðinn leið-
ur á úrræða- og athafnaleysi fé-
lagsins og fékk lögmanni málið
i hendur, og mun skuldin hafa
aukist drjúgum við það. Félag-
ið var á sínum tíma dæmt til
að borga Mr. Zöllner 3000 kr.
Eftir að eg kom til Canada,
reyndi eg nokkuð til þess með
vingjarnlegum fortölum, að fá
menn, sem hér vora áður komn
ir og skulduðu félaginu, að
borga nú, þótt þeir yrðu ekki
lögsóttir. Allir, sem eg náði til,
tóku því vel, þegar þeir aðeins
gætu það. Sjálfsagt hefðu þeir
flestir getað það seinna, eins og
þá lét í ári hér. En mér leiddist
að ámálga það. Sjálfur bar eg
seinna gæfu til að senda þeim
1000 krónur gegnum kunningja
minn, bankastjóra Th. E. Thor-
steinsson í Winnipeg.
í sérstaklega fallegu og vin-
gjamlegu viðurkenningarskeyti,
sem eg fékk frá Hirti Þorkels-
syni, þegar hann hafði með-
tekið ávísunina frá mér. Þá
minnir hann mig á það, sem
hann hafi sagt við mig, þegar
eg stakk upp á að fara til Ame-
ríku, og að hann hefði aldrei
efast um að eg gleymdi þeim
ekki ef eg yrði því vaxinn að
hjálpa þeim úr kaupfélagsklíp-
unni. Nú finst mér það vera
skylda mín að viðurkenna það,
öðrum til umhugsunar, að ekk-
ert var það, sem fremur rak á
eftir mér og knúði mig að taka
þátt í viðurstöðu þessa félags-
máls, þar sem eg var til Ame-
ríku kominn, • eins og einmitt
það traust, sem eg vissi að til
mín var borið.
Mér hefir alla mína æfi fund-
ist eg sjá þess ljós merki, og
eins og þreifað á því, að ekkert
kennir mönnum eins gagnlega
að vanda og bæta lífemi sitt,
eins og það að þeim sé treyst,
og þeir viðurkendir að gera vel.
Hótandi ávítur og ofanígjafir,
þegar mislukkast hefir, ætlast
til þrælsótta, grafa því um sig
og festa rætur til vamar og
baturs hjá óhappamanninum,
Kunningi minn hér vestan hafs,
sem slapp að heiman með skuld
við kaupfélagið, sagði við mig,
þegar við eitt sinn hittumst í
Winnipeg: “Ef það er satt, að
þú hafir sent þeim peninga til
að borga part af kaupfélags-
skuldinni, til útlends auðmanns
eða auðfélags, þá ertu bölvaður
asni. Þú hefir engum hér gert
gagn með því, en játað á sjálf-
an þig að hafa dregið til þín
frá kaupfélaginu.”
Eg sagði homim að eg hefði
ekki sent peninga heim til að
borga fyrir nokkum mann hér
vestan hafs, en til þess að liða
ögn með samverkamönnum mín
um heima, sem eg hefði í mörg
ár reynt að vera velviljaðir, rétt-
sýnir og góðir drengir, og hefðu
aldrei vantreyst mér.
Pln tíu árum seinna reis kaup
f^lagið aftur úr rústum, og hef-
ir ávalt verið forstjóri þess,
Guðmundur sonur Vilhjálms
míns á Ytri-Brekkum. Hann
keypti Syðralón nokkru eftir að
eg fór til Ameríku, og hefir
búið þar síðan. Kona hans er
Herborg náfrænka mín, erum
við Guðmunda móðir hennar
bræðrabörn. — Guðmundur er
lærður búfræðingur, ráðvandur,
ötull og réttsýnn gæðadrengur.
Kaupfélagið hefir síðan vaxið
ár frá ári, og má nú heita að
öll verzlun á þeim slóðum sé
fallin undir umsjá þess, eftir
því sem eg hefi fréttir. Kaup-
félag þetta er nú lifandi limur
í samvinnuheild landsins, og
verður nú ekki framar gert háð
að grundvallarhugsjón þess fé-
lagsskapar. Þegar eg nú eftir á
hugsa um dönsku selstöðuverzl
unina örum og Wulff, — þá
einu af því tæi sem eg þekti í
landinu, — þá undrast eg kosti
hennar, þegar eg hins vegar
hefi í huga þrælatök auðvalds-
ins nú á dögum. Á mínum ung-
dómsárum voru ferðir íslend-
inga til Kaupmannahafnar orðn-
ar svo tíðar, og svo mikið lesið
á íslandi af útlendum blöðum
og tímaritum, að þekkingin á
verzlunarástandinu var orðin
fjölda manna kunnug, og var þá
einkum á það horft, hvað út-
lenda varan var óhóflega dýr,
og því var það, að umbóta-
og hugsjónamenn gengust fyrir
kaupfélagsskap, enda kom í ljós
að útlenda varan gat verið til
muna ódýrari, með öllum sann-
gjömum kostnaði. Á hitt ber
líka að líta að Örum & Wulff
verzlun hafði ávalt nógar birgð-
ir, og fremur vandaðar vörur,
og gerði sérstakt far um alla
verkun og útlit íslenzkra af-
urða, svo þær öfluðu sér álits
á heimsmarkaðinum. Þá átti og
verzlunin góðan þátt í því að
venja menn á orðheldni. Mikill
kostur var það við þessar fasta-
verzlanir, að forstöðumenn
þeirra voru búsettir í landinu,
og guldu því öll opinber gjöld,
höfðu líka kjörgengis- og kosn-
ingarétt. Og með því að þeir
vora flestir talsvert mentaðir
menn, þá sátu þeir allajafna í
hreppsnefnd og voru jafnvel
oddvitar, stóðu líka öllum öðr-
um betur að vígi til að inn-
heimta hreppsgjöld. Þeir voru
og oft sýslunefndarmenn fyrir
sinn hrepp. Þar sem verzlunin
hafði fastan samastað og bygg-
ingar á landinu, þá galt hún og
til allra opinberra þarfa, sem
munaði miklu. Sögðu margir
að hún væri sízt þakkar verð
fyrir það, því hún legði öll slík