Heimskringla - 22.03.1933, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
^eimskringla
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD
$53 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537 _
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
RáSsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Uanager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 22. MARZ 1933
SKRÍPALEIKURINN Á
FRIÐARFUNDUNUM
Eftir Konrad Bercovici
I»egar kreppan fór að sverfa að úra- og
klukkusmíðinni, og ferðamannastraum-
urinn hafði til muna stíflast, stefndi for-
sjónin nýjum iðnaði til Svisslands. Það
voru friðarfundirnir.
Höllin sem afvopnunarfundimir eru
haldnir í, stendur á fögrum hakka við
Léman-vatnið. Upp að dyrum hallarinn-
ar liggja mörg hvít bogamynduð stein-
þrep. Að innan eru yeggimir málaðir
dumb-gráir, með lit herskipa. Hin stóra
stofa fregnritara, með fjögur hundmð
borðum, er til að siá, sem feikileg skot-
færa-verksmiðja. Og öll er höllin innan
óhvr og kuldaleg og óvistlegur búsitaður
nokkurri friðar hugsjón.
Á Genf-fund'unum er og ekki verið að
semia reglur viðvíkjandi friði, heldur
stríði. Hver þjóðin rífst þar við aðra út
af vopna-iitbúnaði hennar, og krefst þess,
að hún míqki hann, en áskilur sér sjálfri
á sama tíma rétt til að halda áfram sínum
vopnaútbúnaði og jafnvel að auka hann.
Og meðan á þrefi og hótunum stendur um
þetta og engin þjóðin lætur sinn hlut,
lftur striðs guðinn ýmist á þá eða púður-
kjaggastaflana og glottir í kamp.
Eg hefi verið á friðarfundum í Genf,
þar sem umræðurnar lutu algerlega að
því, hve mikið púður skyldi vera í kúlum í
vissar byssur. Aðeins sérfróðir menn vissu
hvað þeir voru að segja um þetta. í ann-
að skifti var rætt um lengd vængjanna á
flugbátum, sem spengikúlum köistuðu
niður. Ekki var orð sagt um að leggja
slíkan hernað niður. I>á var og rætt um
ígæti eða sterkleika gassins, sem notað er
itil þess að drepa með menn. konur og
börn. Mér fanst þegar eg hlýddi á þess-
ar umræður, sem eg væri í sláturhúsi í
stað þess að vera á friðarfundi.
Skaðlegri skripaleikir held eg að aldrei
hafi á leiksviði verið sýndir á þessari jörð,
en friðarfundimir. Og að þeir skrípuleikir
hafa ekki fyrir löngu verið bannaðir, sýn-
ir og sannar aðeins, hve afskiftalaust
mannkynið er um það, sem það varðar
eins miklu og það, sem kallað er stríð, en
sem allir vita hvað réttu nafni heitir.
Af sex fundum eru fimm haldnir fyrir
lokuðum dyrum, þrátt fyrir stöðug and-
mæli frá fregnriturum blaðanna. Stöku
sinnum lánast þeim, að smeygja sér inn
á nefndarfundi. ef haldnir eru í sjálfri
friðarhöllinni. En séu þeir á gisthúsum
hafðir, er þess enginn kostur.
Andrúmsloftið á þessum fundum er
þrungið hatri, tortryggni og öfund. Full-
trúar Þjóðverja og Frakka vita aldrei
hvað gera skal vegna hinna tíðu stjórnar-
skifta í löndum þeirra. Norður-Slafar
tala ekki við Suður-Slafa. Ungverjar
ekki við Rúmeninga og Japanar ekki við
KJnverja.
Eg náði eitt sinn tali af Anatoly Luna-
charsky, foringja rússnesku fulltrúanna
og spurði hann um hvaða augum Rúss-
land liti á ástandið í Kína og Japan og
hvort líkindi væru til, að það slæist
í leikinn. Hann eyddi spurningu minni.
Einnig talaði eg við fulltrúa Póllands.
Hann sagði mér, að ef Þýzkaland ætlaði
sér að taka Danzig, yrði allur heimurinn
að hlutast til um það, og sjá um að
Póllandi yrði trygð borgin.
Fjórtán ár eru liðin frá því að friðurinn
var samin. Samt hata Þjóðverjar og
Frakkar hvorir aðra enn. Og vinátta er
engin heldur milli samherjanna. Mann-
kynið hefir verið blekt. Mennimir sem
ábjTgðarfulIir voru fyrir síðasta stríði, eru
að búa undir annað strið. Þeir kalla þann
undirbúning friðarfundi og þjóðbanda-
lagsfundi. En það er aðeins gert til þess
að dylja fyriraétlaniraar.
Einn göðan veðurdag heimsótti Albert
Einstein friðarþingið. Njóta fáir núlif-
andi menn eins mikillar aðdáunar og hann,
hvar sem hann kemur og eins fyrir því
þó að kenningar hans skilji ekki nema
örfáir. A@ því er til flestra af okkur kem-
ur, getur kenning hans verið gersamlega
röng. En það skiftir engu máli hér. Það
er ekki vísindamaðurinn Einstein, heldur
maðurinn Einstein, sem heimurinn dáist
að. Hann er stórmenni í orðsins fylstu
merkingu. Hann er göfugur maður. Hann
ber það með sér eigi síður en gáfurnar.
Augu hans sjá bæði aftur og fram í tím-
ann. Hann sér hlutina með augum sögu-
fræðingsins og spámannsins í senn. Þau
birta mannlegan vísdóm og guðdómlegt
ljós. Rödd hans er eins hrein og tónar
fiðlunnar í höndum meistarans.
Fregnritar blaða og fulltrúar söfnuðust
saman er þeir heyrðu um komu Ein-
steins til Genf. Hann var ekki fulltrúi
eða erindreki neinnar þjóðar í neinum
skilningi. Eigi að síður var hann engra
spurainga spurður, er hann grekk inn í
friðarhöllina.
Það vakti athygli er þessi silfurhærði,
þrekvaxni. öldungur gekk rakleitt upp
tröppur hallarinnar og hundruðir manna í
hæfilegri fjarlægð á eftir honum. Fregn-
ritar, sem jafnvel horfa ekki í að ganga í
veg fyrir konunga og stórmenni stóðu
grafkyrrir og ónáðuðu Einstein ekkert.
Eftir að hafa hlýtt á það sem fram fór
um hríð, gekk hann inn í sal, þar sem
sérfræðingar í loftbátanefndinni voru að
lesa skýrslur þá stundina. Lestrinum
var hætt og allra augu hvíldu á Einstein.
Það var eins og enginn vissi um neitt
annað, en að Einstein væri kominn.
Litlu síðar gekk Einstein inn í stofu
fregnritaranna. Sagði hann þeim, að
þeir skyldu allir finna sig seinna á gisti-
höllinni. Spuraingum var engum til hans
beint. Hin aldraða greifafrú von Trueberg
þessi bústna gráhærða hefðarkona og ó-
þreytandi frengriti, var Sú eina þar er í
hönd Einsteins tók. Þau voru gamlir vinir.
Höllin virtist auðari og tómlegri, eftir
að Einstein var farinn. Og þó voru margir
fulltrúanna fegnir, að hann fór. Þeim
var ósynt um starf með hann sem áheyr-
enda.
Eg fór að sjá Einstein í gistihöllinni.
Sögðu menn mér að hann hefði þá hvíld-
ariaust spilað á fiðlu sína síðan hann kom
af friðarfundinum. Höfðu einhverjir heyrt
honum hrjóta óvanaleg orð af vörum við
hljómleik sinn.
En þegar hann tók í hönd mína, lýstu
augu hans mildi og góðmensku. Eg sagði
honum, að eg væri ekki fulltrúi, en að-
eins áhorfandi gamanleiksins sem á
fundinum hefði farið fram. “En”, tók
Einsteinn framm í fyrir mér, “þetta er
ekki gamanlekiur, það er sorgarleikur.
Mesti harmsöguleikur vorra tíma. Það
hefir enginn rétt til að tala gálauslega
um það. Þar fer það fram, sem gagn-
stætt er öllu réttlæti og vilja alþýðu allra
þjóða. Miljónir manna út um heim, eru
blektar og sviknar og ræntar lífi, heilsu
og sælu á þessum fundum. Friðarfund-
irnir hér eru skrípaleikur. Þeir eru fyrir-
fram dæmdir til að hafa þann enda.”
Málrómur Einstein varð æðiskendur, er
hann hélt áfram að tala um að við þetta
mætti ekki lengur una, fólkið yrði sjálft
að fara að taka þessi mál í sínar hendur,
ef það æskir að verða friðar aðnjótandi.
“Ameríka verður að taka höndum saman
við Evrópu. Og sameiginlega eigum við
að biðja alla verkamenn og alþýðu, að
neita að búa til eða flytja hergögn landa
á milli. Einnig að neita ,að heyra til
nokkurri stofnun eða félagi, sem við her-
mál er tengd. Þá þyrftum við ekki
að óttast stríð framar. Hængurinn á þessu
öllu er sá, að fulltrúarnir, eða stjórnend-
ur þjóða, vita ekki hvert álit alþýðu er á
þessu hræðilegasta böli allra mannkyns-
hörmunga. Ef þjóðiraar væru látnar sjálf-
ráðar um það, hötuðu þeir ekki hverja
aðra. Mannkynið mundi lifa ánægt og í
friði, ekki sízt nú, er vísindi og þekking
hefir gert því mögulegt að lifa við nægtir
og sælu. sem það hefir ekki áður átt
kost á. Skilyrðin til sælu hafa aldrei
verið eins mikil og nú hjá mannkyninu.
Þar sem karlmönnunum hefir algerlega
mishepnast að ráða fram úr eins einföldu
efni og því, að afnema stríð, hefir mér oft
dottið í hug, hvort kvenþjóðin myndi ekki
farast stjórn betur úr hendi. Þær myndu
að minsta kosti tala um eitthvað annað
en fallbyssuhlaup og vængja-vídd báta til
loftsrpenginga. Þær þyrftu að læra svo
mikið, áður en þær gætu nokkuð um það
dæmt.
Deilur einstaklinga eru ekki jafnaðar
með slagsmálum, heldur með lögum og
friði. í öðru væri ekkert vit talið. En
er þá ekki jafn vitfirringslegt, að jafna
deilur milli þjóða, með stríði? Þó slíkt
hafi verið gert, réttlætir það ekkert að
því sé haldið áfram, úr þvi það er eins
ómótmælanlega heimskulegt og hitt, að
jafna sakir einstakra manna með slags-
málum.”
Eg sneri aftur til friðarhallarinnar. Úti
var glaða sólskin og snjórinn glitraði á
fjallatindunum. Yfir þessum sæludal sem
eg var staddur í hvfldi friður og kyrð. En
eg naut þess ekki, eldrei þessu vant. Eg
eigraði eftir götunni þungur í skapi, og
fann jafnvel sárar vegna dásemdar nátt-
úrunnar en áður, til ósamræmisins í
mannlífinu — til heimsku mannanna.
NOKKUR ORÐ TIL ÍSLENDINGA
Fáein orð virðist oss ekki úr vegi að
fylgi grein þeirri frá útgefendúm ís-
lenzku vikublaðanna, sem birt er þessa
viku í báðum blöðunum, Lögbergi og
Heimskringlu.
Þar sem efni þeirrar greinar er um
fjárhag blaðanna, getur ýmsum fundist,
að hún snerti eingöngu viksiftavini þeirra,
en ekki aðra íslendinga. En svo er þó
ekki. Efni hennar nær lengra en til kaup-
enda blaðanna. er verið hafa og eru. Hún
nær tfl allra íslendinga.
Það sem oss þykir góðra gjalda vert
við. téða grein, er hreinskilnin sem í henni
lýsir sér. íslendingum er greiði ger með
því, að greina svo frá hag blaðanna, sem
þar er gert. Vér erum fyllilega þeirrar
trúar, að alt annað sé vilji þeirra, en
að tilveru blaðanna sé lokið. Og vér bú-
umst fastlega við drengilegum samtökum
til að sporna við, að slíkt óhapp hendi.
Þeim mönnum, sem hug sinn vilja sýna í
því efni, álítum vér greiða gerðan með að
gera kunnugt um hag blaðanna. Það
getur orðið þeim aðstoð við að afla þeim
stuðnings frá nýjum kaupendum, sem
vér teljum víst að reynt verði að gera af
öllum góðum íslendingum.
íslenzku blöðin ættum við að sjá um að
kæmust inn á hvert heimili. Með 37
þúsundir íslendinga í Canada og einar
10-12 þúsundir í Bandaríkjunum, ættu
þau að minsta kosti að hafa helmingi
fleiri kaupendur en þau nú hafa, eða frá
4-5 þúsund alls, sem lætur nærri að sé
tíundi hver maður. Það virðist ekki of í-
lagt að gera ráð fyrir því, eins og hér
stendur á.
Með þeirri kaupendatölu gætu blöðin
vel lifað, og dafnað, og gætu ef til vill
með góðum heimtum lækkað áskrifta-
gjöldin.
Ef betur megandi vinir, skyldmenni eða
kunningjar þeirra, sem nú skulda blaðinu,
aðstoðuðu þá í svip með láni fyrir einu
ársgjaldi, þó ekki væri meira, væri strax
mikið úr skák bætt með því.
Vér búumst við að engum dyljist, að
með samtökum og áhuga fyrir viðhaldi
blaðanna, séu allir vegir færir enn. Hitt
dylst ekki, að haldi áfram eins og áður,
og sem ef til vill er þó sinnuleysi og sam-
takaleysi meira að kenna ,en nokkru
öðru, eru erfiðir, ef ekki hættulegir tím-
ar fyrir höndum. Það vita útgefendurnir
bezt, sem reynt hafa.
Það sem mest er þörf á, er glæddur á-
hugi og samtök. Fáinir góðviljaðir kaup-
endur og unnendur íslenzkra mála, geta
ekki einir rönd við kostnaði þeim reist,
sem hér er um að ræða. En margar hend-
ur vinna þar, sem í öðru, létt verk.
Hér ætlum vér ekki að minnast á það
sem í húfi er þjóðræknislega talað, ef
blöðin leggjast til hvíldar. Á það skal
minst síðar. Einnig skal skjót grein gerð
fyrir, hverjar undirtektir mál útgefend-
anna fær hjá almenningi. Vonúm vér að
um þær megi brátt segja hið forn-
kveðna, að “ekki sé allra daga kvöld
komið”.
GOTT BRÉF
“Bréf úr Skagafirði”, sem birtist í síð-
asta Maði Hkr. hefir verið kærkomið
mörgum lesendum blaðsins. Hefir nokkru
sinnum verið á það minst í bréfum til
“Hkr”. Eitt er það einnig er margir
spyrja um, en það er, hver sé höfundur
þess. Skal þess því getið að fullu nafni
heitir hann Stefán Vagnsson, og er bóndi
á Hjaltastöðum í Skagafirði. Var bréfið
skrifað kunningja hans hér veetra Jó-
hannesi Hannessyni og gefið í hans vald
WINNIPEG, 22. MARZ 1933
hvort prentað yrði sveitungum
þeirra til gamans. Kann Hkr.
bæði bréfshöfundi og bréfhafa
beztu þakkir fyrir að vera gefin
kostur á að færa þeim, ásamt
öðrum lesendum sínum, það.
Nauðsynjaverk væri það mik-
ið, ef bændur eða aðrir heima
sendu Heimskringlu þó ekki
væri nema einu sinni á ári
helztu tíðindi úr sinni sveit eða
sýslu. Hugir Vestur-íslendinga
dvelja oft á æskustöðvunum.
Marga þeirra gleður ekkert sem
fréttir þaðan. Við eigum hér
í grimmum bardaga um við-1
hald íslenzks þjóðernis. Bréf
og fréttir að heiman, er'u okkur
hvatning til að gefast ekki
upp fyr en í fulla hnefana.
Prentvillur urðu því miður
á tveimur bæjanönfnum í bréfi
S. V. í blaðinu stendur Tungu-
mýri, en á auðvitað vera Flugu-
mýri. Ennfremur stendur Ytra
og Syðravatnsá, en átti að vera
Ytra og Syðravatn á Efribygð.
Biður Hkr. bréfshöf. afsökunar
á þessu.
Heimskringla vonar að ein-
hverjir heima verði svo góðir,
að gefa beiðni hennar um
frétta-bréf þann gaum, að til
þess verði að þeir taki sér
penna í hönd.
DODDS v
^KIDNEY
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’a
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðrn
gjúkdómum, og hinum mörgu kvilla.
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu i öllum lyfjabúð'-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frA
Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
ÓFRIÐARHORFUR f EVRÓPU
Undarfama daga hefir tals-
vert orð leikið á því, að í Ev-
rópu væri að brjótast út nýtt
stríð.
Helzti mikið mun þó úr þessu
hafa verið gert. Satt er það að
vísu, að ýms eru skilyrði fyrir
stríði í Evrópu. Hefnigirn
tortryggnin og hatrið, sem
fóstrað hefir verið þjóða á milli
um hundruðir ára, er eitt þeirra.
Að öðru leyti mun það þó nú
hafa blásið einna mest að kol-
unum, að Þýzkaland hefir, síð-
an Hitler tók við völdum sýnt
talsverðan mótþróa gegn stefnu
þeirri, er ríkjandi hefir verið í
skuldamálum þessara þjóða, síð-
an stríðinu lauk. En Frakkar,
sem eru sú þjóðin, er sinn hlut
sér mest skerðan, ef vikið er
frá þeim gömlu skuldasáttmál-
um, unir stefnu Hitlers hið
versta. Pólland hefir einnig
ímugust á honum og öllu hans
athæfi. En enda þófct Frakk-
land og Pólland geti hert að
kostum Þýzku þjóðarinnar
meira en nokkru sinni fyr með
stríði, ber þess að gæta, að
með því er til lítils að vinna,
og auk þess eiga aðrar þjóðir
hlut að máli, svo Frakkland er
alt annað, ein einrátt um þetta.
Af stefnu Hitlers verður held-
ur ekki neitt ráðið um það, að
íyrir honum vaki stríð. Hann
mun fyrst og fremst vera stjórn
málamaður, þ. e. a. s. hann sá
að stjómarfarslega þurfti að
sameina þýzku þjóðina. En til
þess var ekkert vænna ráð, en
að blása andbyri að gerðum
heimsþjóðanna í stríðsskulda-
málunum. Það er sú gerð, sem
öllu öðru framar er völd að
böli þýzku þjóðarinnar. Hún
hefir reynst henni það ok, sem
hún hlaut fyr eða síðar að
hníga undir Frakkar hefðu
einnig átt að sjá, að svo hlyti
að fara sem komið er. Stefna
þeirra gaf Hitler byr í seglin
Þeir mega sjálfum sér um
kenna, að hann er til valda
komin, með þjóðina einhuga
um að kasta af sér helsi gerð-
ardómanna í stríðsmálunum.
Frakkar bera því vlð, að Hitl-
er sé að efla her sinn. Og það
sé órækast vitni um, að fyrir
honum vaki stríð. En einnig
þar sézt Frökkum yfir. Mussól-
ini, sem óhætt mun að kalla
fyrirmynd Hitlers, fór eins að
fyrst eftir að hann kom til
valda. En fyrir honum vakti
fyrst og fremst að tryggja sér
valdasessinn. Að öðru l'eyti
vissi hann, að tillögur sínar í
sameiginlegum málum annara
þjóða fóru meira eftir fyrirferð
herliðsins, en skynsamlegum
ráðum. Hitler hefir að þessu
leyti fetað í spor Mussólíni. Og
annað og meir þarf ekki fyrir
honum að vaka, en þetta,
hversu ægilegur sem hann kann
að vera í augum Frakka. Hitl-
er mun of framsýnn til a<$
stofna sér í stríð móti ofurefli,
þó hann láti ekkert ógert til
þess, að fá hinum fyrri stríðs-
skuldasamningum breytt. Það
er hin eina uppreisnarvou
þýzku þjóðarinnar. Og það má
furðulegt heita, hve lengi þýzka
þjóðin hefir sætt sig við þá
kúgun. Að herða aftur á þeinx
böndum, sjá allir hve tilgangs-
laust er. En það er þó eina á-
stæðan fyrir nýju stríði.
í Balkanríkjunum er alt í
hálfgerðum uppreisnareldi. En
það er ekki nýtt. Og með af-
vopnun eru fæstar Evrópuþjóð-
irnar, sem stendur. Friðarhug-
sjónin á ekki upp á pallborðið.
En alt um það, er ástæðu lítið
að ætla, að nýtt stríð sé að
dynja nú þegar yfir heiminn.
Fréttirnar af því, um síðustu
helgi, virðast hafa verið mjög
ýktar.
LEIFS MINNISVARÐINN
f CHICAGO
Fyrir nokkru saðan birtist
grein í íslenzku blöðunum hér
vestra eftir J. S. Björnsson og
Árna Helgason í Chicago um
minnisvarða er norrænir menn
og aðrir ætla að reisa Leifí
Eiríkssyni í Chicago og stendur
til að verða afhjúpaður í sam
bandi við alheimssýninguna sem
haldast á í þeirri borg á kom-
andi sumri. Tildrögin til þess,
að minnisvarði sá er reistur,
munu vera þau, að alHengi hef-
ir átt sér stað reiptog um það,
j hvort að leifur Eiríksson, eða
Christopher Columbus og iþeirra
ættmenn, skuli njóta varanlegs
'heiðurs af því, að hafa fyrstir
manna fundið Ameríku. Eins
og menn vita þá hefir Columbus
. verið krýndur þeim heiðri f
I huga meiri hluta fólks, í blöð-
um og bókum, og æskulýð
Ameríku og annara landa verið
kent það frá blautu barns beini.
Að vísu hafa í langa tíð verið
menn og konur, sem ekki aðeins
hafa haldið Leifi fram, heldur
vitað með vissu að hann var
maðurinn og ættþjóð hans, sem
heiðurinn bar, enda hefir mál-
stað þeirra veitt betur og hann
rutt sér æ meir til rúms, með
lfðandi árum. En íslenzkt mál-
tæki segir að það sé erfitt að
kenna gömlum hundi að sitja,
og því erfiðara er, að breyta
margra ára vana. Meðhalds
menn Columbusar, berjast hlífð-
arlaust, fyrir hans og sínum
málstað og þeir eru margir,
áhrifamiklir og voldugir, þrátt
fyrir það, að þeir ættu að vita
og vita eflaust margir, að hann
sé rangur. Einn þátturinn í
þessari sókn þeirra er að reisa
Oolumbusi minnisvarða í sam-
bandi við þessa alheimssýn-
ingu í Chicago og sem nú er
byrjað á. Þenna ójöfmuð, eiga
þeir menn Aem af norrænu
bergi eru brotnir og aðrir, sem
sannleikanum unna, erfitt með