Heimskringla - 01.11.1933, Qupperneq 2

2 SÍÐA.
HEIMSKRINGLA
, WINNIPEG, 1. NÓV. 1933
FRÁ VESTUR ÍSLENDINGUM
Um menningu þeirra, þjóðernis-
baráttu o. fl.
Útvarpserindi flutt 26 okt. 1932
af sr. Benjamín Kristjánssyni.
Vestur-íslendingum hefir ver-
ið brugðið um það, að þeir væri
menn óþjóðræknir, bæri fremur
kala í brjósti til heimaþjóðar-
innar, væri offljótir á sér að
taka upp ýmsa ósiðí hinna er-
lendu þjóða, sem þeir umgang-
ur vorkunn. íslendingar voru
yfirleitt fákunnandi í verkleg-
um efnum, þegar útflutningar
hófust vestur og báru ekki utan
á sér sitt andlega gáfnafar.
Þetta varð því valdandi, að þeir
voru í upphafi taldir í flokki
hinna miður siðuðu þjóða, sem
vestur fluttust og fengu eink-
um börnin, sem í skólana gengu
oft að kenna á því, að óþvegn-
um orðum var vikið að þeim af
félögum þeirra og þau hædd
fyrir þjóðerni sitt. Leiddi þetta
vitanlega til þess, meðan þau
ast og vildu ekki einu sinni
heita íslenzkum nöfnum, af því voru ung og óþroska, að inn í
að þeir skömmuðust sín fyrir
ætterni sitt, o. s. frv. Engin á-
kæra er ósannari eða ómaklegri
í þeirra garð ,ef dómur þessi
ætti að gilda almennt. Þó má
vafalaust finna öllu þessu stað
með einhverjum dæmum, ef
vitund þeira komst ósjálfrátt.
hálfgildings ýmugustur á ætt-
landinu, eða að minsta kosti
vildu þau láta sem minst bera á
því, hverra þjóðar þau væri, til
þess að forðast þær skapraunir,
sem þau urðu oft að1 líða þess
vandlega væri leitað. SumirlveSna- Við þetta bættist svo
fóru líka héðan af landi með Það- að útlendingurinn var
þeim atburðum, að þetta er full-
komið vorkunnarmál. Engin
sanngjarnleg ástæða er t. d. til
að vænta þess, að fólk, sem
flúði örbirgðina héðan, meðan
hér var lítt h'fvæntlegt, eða
fólk, sem ef til vill var sent
nauðugt af sveitinni vestur, með
þeirri einu umhUgsun, að losna
venjulegast látinn sitja á hak
anum ef um atvinnu var áð
ræða, svo að það gat beinlínis
verið hagnaðarvon af því, að
rlraga fjöður yfir þjóðernið.
Þetta er ein ástæðan fyrir því,
sem Vestur-íslendingum er
tundum legið á hálsi fyrir, að
’ieir bre^ttu oft nöfnum sínum
við það — beri jieinn sérstakan !fil enskrar venju — og fer fjarri
hlýhug til fslands. Og það er K að Þeim SenSi Þar tn he"
því síður sem þess er gætt, að góniaskapurinn einn.
margt af þessu mólki komst þar Þá ber síðast og ekki sízt.
í miklu betri kringumstæður að gæta, að það var nauðsyri-
eftir að vestur var komið, en iegt fyrir landa, að breyta hátt-
nokkrar líkur eru til, að það um sínum ’í ýmsu, og var það
hefði getað komist í hér, hversu i auðvitað siíður en svo, að allar
hart, sem það hefði lagt að sér. breytingar væri til hins lakara.
Þar fengu menn ágæt lönd fyrir Breyttir staðhættir kröfðust
sama og ekkert, fiskisæl vötn, breyttra siða og varð ekki með
óþrjótandi skóga til eldsneytis neinu móti hjá því komist, að
og ýms fríðindi í hendumar, heir sniðu líf sitt að meira eða
sem mörgum kotbóndanum héð- minna leyti.eftir venjum þeirra
an að heiman fanst nð vonum þjóða ,sem í kring um þá,
mikið til um. Auk þess komu bjuggu. Einangrunin frá íslandi
smám saman vaxandi markaðir varð því svo einnig valdandi, að
og viðskiftamöguleikar, sem lífið fékk smám saman á sig
gerðu mönnum það fært, að talsvert annarskonar blæ, en
bjargast betur til hnífs og skeið- hér tíðkast og jafnvel hugsunar-
ar og komast yfir meira fé hátturinn breyttist að ýmsu
handa á milli, en þeir höfðu átt leyti. Þetta síðastfalda var vit-
að venjast. Alt þetta hafði þau anlega óhjákvæmilegt og er fyr-
áhrif í fyrstu, að mönnum fanst irbrigði, sem hvarvetna hlýtur
þetta yfirleitt gott land, sem að koma í ljós, þar sem menn
þeir voru komnir til — enda er flytja búferlum í aðra heims-
það lakur maður, sem gerir sér álfu. Ber það því engan sér-
far um, að lasta þáð land, sem stakan vott um óþjóðrækni
veitir honum þolanlegt lífsupp- landa, heidur sýnir það aðeins,
eldi. — Þess voru þá líka vafa- 1 að þeir eru fljótir að læra að
laust dæmin, að sumum óx í > haga sér eftir breyttum aðstæð-
augiftn velmegun Bretans og alt. ^ um og semja sig að lífsvenjum
hið nýja, sem fyrir augun bar j þeirra þjóða, sem þeir verða að
og héldu af barnalegu marglæti,' umgangást. Þessi kostur, á-
að alt hið ókunna og útlenda
hlyti að vera fínna og full-
komnara. En þetta ber ugg-
samt dugnaði þeirra, ráðvendni
og mentunarfýsn gerði það_að
verkum, að álit óx fljótt á ís-
laust að telja með fádæmunum, lendingum vestan hafs og voru
enda !iggur einnig til þess nokk-' þeir brátt alment taldir í flokki
hinna beztu og liðtækustu inn-
flytjenda.
En svo að vér snúum oss
aftur að hinu, óþjóðrækni ís-
lendinga vestanhafs, þá eru til
svo órækar sannanir fyrir því
gagnstæða, að bersýnilegt verð-
ur undir eins að kali eða rækt,-
arleysi til íslands er aðeins und-
antekning, fyrirbrigði, sem er
fágætt að m. k. meðal eldri
kynslóðarinnar. Um hina yngri
kynslóð, sem aldrei hefir séð
ísland, verður þess ekki vænst,
að hún geri sér mjög títt um
það. Það er að vísu hennar ætt-
land ,en ekki fósturland. Hún
þekkir það ekki. En þó nær
þjóðemistilfinningin og ræktin
til ættarlandsins í furðu mörg-
um tilfellum til annarar og
þriðju kynslóðar. Og það get eg
sagt fyrir mitt leyti, að hvergi
varð eg var við nokkra óvild til
íslands.
Bent hefir verið á það, að
mörg fegurstu ættjarðarkvæði
íslendinga hafi verið ort er-
lendis, í Danmörku, suður í
'öndum eða fyrir vestan haf.
Yfirleitt mun sú raunin verða á,
að fjarlægðin geri fremur að
auka ættjarðarást manna, held-
’r en draga úr henni. í fjar-
'ægðinni verður ástin róman-
ískari, hreinni og fölskvalaus-
ari. Þar finna menn bezt, hvað
menn hafa mist og hvers þeir
eiga að sakna. Ættjörðin stend-
ur þeim fyrir hugskotssjónum
í ljóma æfintýrsins, og þeir
^erða jafnvel glöggskyggnari á
ígæti, hennar o^ framtíðar-
möguleika, og ef til vill einnig
á það, sem miður fer.
Þannig virtist mér yfirleitt
vera háttað um þá Vestur-ís-
lendinga, sem eg kynntist. Undir
niðri brann ávalt í huga þeima
fölskvalaus áhugi og ást á því,
sem íslenzkt er. Sumir höfðu
að vísu hitt og annað á hornum
sár, sem þeim þótti miður fara
hér heima. Stundum voru þeir
að tala um, að landið vær:
nauðafátækt, hrjóstugt og óvist-
legt. En þegar skyggnst var
dýpra ofán í sálarlífið, kom það
venjulegast í ljós, að þetta voru
ekkert annað en yfirvarpsrök-
semdir, sem þeir notuðu í því
skyni að reyna að blekkja bæði
sjálfa sig og aðra, til þess að
reyna að réttlæta þá’yfirsjón,
sem þeim undirniðri fanst það
vera, að hafa nokkru sinni flutt
alfari burt af íslandi. Og alveg
ýkjulaust er það að fuHyrða, að
mikill huti af edri kynslóðinni
hefir ávalt borið í brjósti sér
ríka heimþrá, þó að bæði efna-
hagur og margvísleg önnur at-
vik hömluðu því, að menn gætu
Prentun
The Viking Press, Limited, gerir prentun smáa og stóra, fyr-
ir mjög sanngjamt verð. Ábyrgjumst að verkið sé smekklega
og fljótt og vel af hendi ieysL Látið oss prenta bréfhausa
yðar og umslög, og hvað annað sem þér þurfið að láta prenta.
Bækur og stærri verk gerð eftir sérstökum samingi.
THE VIKING PRESS LTD.
853 SARGENT Ave., WINNIPEG
>)» # iSími 86-537 # >)»
látið það eftir sér að hverfa
heim á ný.
En það sem mest og bezt sýn-
ir það, hversu hugur landa hefir
ávalt verið snúinn að því,' að
varðveita íslenzkt þjóðerni, er
hin afar fjöjþætta starfsemi
þeirra að margvíslegu félagslífi
og bókmentum — starfsemi,
sem beinlínis skapast af því, aö
þeim er sárt um það, sem ís-
lenzkt er. Tæplega höfðu land-
ar fyr tekið sér bólfestu fyrir
vestan haf, en þeir stofunuðu til
ýmiskonar félagsskapar með
sér. Auk þeirra félagslegu
starfa, sem þeir urðu að inna af
höndum í sambandi við sveitar-
stjórn og skóla, þar sem þeir
voru í meiri hluta í bygðunum,
stofnuðu þeir til margvíslegs
annars félagsskapar sín á milli,
sem bæði beint og óbeint varð
til þess að auka samheldni
þeirra og viðhalda þjóðarein-
kennunum, og sem beinlínis var
efnt til af þeirri tilfinningu, að
mönnum var Ijúfara að hafa
samneyti og viðsfiti við sína
landa en annarar þjóðar fólk.
bessum orsökum held eg, að
hiklaust megi ttelja Vestur-ís-
endinga félagslyndara fólk yfir-
1 eitt ,en þjóðina hér heima. Því
að í dreifingunní er félagsskap-
urínn ennþá meiri nauðsyn
•>eim, sem vænt þykir um þjóð
sína og sögu.
Ekki voru mörg ár liðin frá
því, að íslendingar höfðu numið
land í Nýja íslandi og til þess
að þéir höfðu komið þar á fót
átta söfnuðum og byggt sér
býsna álitlegar kirkjur. Síðan
hafa ;fjökda margir ífel^nzki
söfnuðir verið myndaðir víðs-
vegar um álfuna, og hafa þeir
átt sér lengri eða skemmri ald-
ur, eftir því sem bygðirnar hafa
orðið til eða dottið úr sögunni
og færst í aðra staði. Munu
nú vera alls milli 60 og 70 ís
lenzkir söfnuðir vestan hafs, og
er talið, að VestdT-íslendingar
verji árlega milli fimtiíu og
sextíu þúsund dollurum til starf-4
rækslu safnaðarmála. Er það
og heldur ekkert smáræðisfé,
sem lagt hefir verið til kirkju-
bygginga, enda hefir enginn
hlutur verið sparaður til þess,
að gera sumar þeirra sem bezt
úr garði. — Eins og sjá má-af
þessu í fljótu bragði, er það
hreint og beint stórvirki, sem
landar hafa lagt á sig í sam-
bandi við kirkjumálin og hafa
margir hér heima undrast þá
elju og þrautseigju, sem þeir
hafa sýnt í því að halda þessu
félagslífi saman. En alt þetta
er aðeins hægt að skýra með
því, að fyrir þessu þjóðarbroti,
sem rifið var upp með rótum
frá ættjörð sinni, varð kirkjan
bæði ættjörð og andlegt heim-
ili. Þar hittu menn vini sína,
heyrðu mælt á máli þjóðar sinn-
ar og heyrðu talað um þau mál-
efni, sem þeim voru kær frá
æsku .
Út frá kirkjunum eða í sam-
bandi við starfsemi safnaðanna
myndaðist svo ýmiskonar fé-
lagslíf annað manna á meðal.
Sunnudagaskólar fyrir börnin,
til að uppfræða þau í íslenzku
og kristindómi. Unglingafélög,
leikmannafélög ög kvenfélög,
menningarfélög og leikfélög.
Megin markmið flestra þessara
félaga voru að vísu þau, að
styöja starfsemi kirkjunnar
fjárhagslega, en jafnframt urðu
þau á margvíslegan hátt til að
efla nánari og innilegri kynn-
ingu manna á meðal og sjá
mönrium fyrir ýmiskonar gleð-
skap og andlegri hressingu. f
nánu sambandi við kirkjurnar
stendur einnig sú venja, að
halda slifurbrúðkaup manna eða
afmæli hátíðleg, eða skjóta á
samkomu, þegar einhver ætlar
að ganga inn í heilagt hjóna-
band og gefa þá brúðhjónunum
ef til vill mikinn hluta þeirrar
búslóðár ,sem þau þurfa til að
byrja með. Alt þetta félagfelíf
skapaðist vitanlega af því hvað
menn verða sárfegnir að koma
sáman og gera sér glaða stund
með vinum sínum, þar sem hóp-
urinn er bæði dreifður og fá-
mennur, og það er einmitt eins
og samábyrgðartilfinningin auk-
ist við þetta fremur en minki.
En allur þessi félagsskapur, í
sambandi við kirkjurnar, hefir
orðið til þess að viðhalda tung-
fram úr fylgsnum hjarta sans
og meðan hugir margra blæddu
if angurværum söknuði yfir því,
sem var æfinlega mist. Eg hafði
þá á tilfinningunni, eins og
raunar svo oft vestra, líkinguna
milli minnar þjóðar og annarar,
sem löngu áður var herleidd,
unni fram yfir allar vonir hjá | frá fátæklegum kjörum, í fagurt
hinni yngri kynsjóð, því að þar j og frjósamt land, en gat þó
er við mjög ramman reip ’að
draga ,þar sem börnunum er
innrætt enskan í almennu
skólunum og þau nema hana af
leiksystkinum sínum strax frá
barnæsku. Freistandi væri að
segja enn margt frá safnaða-
lífi vestra og því stórmerka
stafi, sem unnið hefir verið í
sambandi við kirkjumálin, en
tími er ekki til þess að sinni,
því að á margt þarf að drepa,
aldrei numið þar yndi eða^sung-
ið neitt gleðiljóð í hinu fram-
andi landi, heldur settist niður
og grét hjá hinu straumþunga
Babelfljóti og hengdi gígjur sín-
ar á pílviðina. —
Loks vil eg nefna þá félags-
stofnun, sem sízt af öllu má
gleyma í sambandi við þjóðern-
isbaráttu íslendinga í Vestur-
heimi, en það er Þjóðræknisfé-
lagið, sem stofnað var af ýms-
og verður því ekki sagt nema j um ágætum íslendingum vestan
fátt af hverju einu.
hafs árið 1919, og hefir það
Auk kirkjufélagsskaparins og \ beinlínis á stefhuskrá sinni, að
þeirra félaga, sem í sambandi j styðja og styrkja íslenzka
við hana starfa, hefir margs-
konar félagsskapur annar verið
settur á stofn meðal landa, sem
sýnir glöggt bæði sinnu þeirra
;g félagslyndi. Má þar til nefna
bindindisfélögin og síðar góð-
templarastúkurnar, sem starf-
andi hafa verið með talsverðu
tungu og bókvísi í Vesturheimi
og efla samúð og samvinnu
meðal íslendinga austan hafs og
vestan. Félag þetta hefir fjölda
margar deildir víðsvegar um
álfuna og hefir int af höndum
margháttað og merkilegt starf
í því að efla áhuga manna fyr-
fjöri meðal landa vestra ogjir íslenzkum efnum. Það hefir
stuðlað ekki minst að viðhaldi I komið upp bókasöfnum, gengist
fslenzkunnar og samheldni! fyrir íslenzkukenslu barna, beitt
landa. Þá má nefna ótal fé-j sér fyrir því að fá gpða íslend-
lagsstofnanir aðrar, sem oflangt
mál yrði að lýsa nákvæmlega, t.
d. lestrarfélög prentsmiðjufélög,
hagyrðingafélög, stúdentafélög,
samvinnufélög, verkamannafé-
lög, byggingarmannafélög, í-
þróttafélög margskonate, og má
þar á meðal nefna Hockeyfélag-
ið “Fálkarnir”, sem gat sér
heimsfrægð fyrir tólf árum síð-
an. Auk þess má nefna: söng-
"élög, taflfélög og bygðarlaga-
klúbba, þar sem menn frá viss-
um sveitum á íslandi halda fé-
lagsskap saman. Með íslenzku
félagslífi má nefna Þorrablótin,
sem víða er efnt til fyrir vestan
inga héðan að heiman til þjóð-
ernisvakningar vestuj frá, gefið
út prýðilegt tímarit, gengist
fyrir heimferðum íslendinga og
haft á dagskrá sinni margvís-
legar tilraunir til nánari kynn-
ingar og yiðskifta milli Vestur-
tslendinga og heimaþjóðarinnar
Félag þetta heldur þriggja daga
þing í Winnipeg á hverjum vetri
og er margt um gleðskap í
sambandi við það Fyrir árvekni
og atbeina þess félágs er það
einnig, sem íslandi hlotnaðist
ýmiskonar athygli og sæmdir í
sambandi við þúsund ára hátíð
Alþingis o gættu íslendingar
að forníslenzkum sið og enn-|hér heima að veita nánari at-
fremur tslendingadaginn, sem j hygii. en Þeir hafa ennþá gert
haldinn er hátíðlegaur ár hvert j því starfi, sem þetta félag er að
í mörgum bygðar lögum þann 2. ^inna af höndum. Dr. Rögnvald-
ágúst. Kotsa þessi hátíðahöld ur Pétursson ,einn hinn ram-
oft ákaflega mikla vinnu og íslenzkasti og atkvæðamesti
fyrirhöfn, enda hafa þau venju-
legast vakið mjög mikla athygli
hinnar innfæddu þjóðar og far-
ið oft fram mjög hátíðlega. Er
það ekki dæmalaust, þar sem
“jölment er, að, safnast hafi
saman til þessara hátíðahalda
margar þúsundir manna.
f Winnipeg hefir íslendinga-
gáfumaður í hópi Vestur-íslend-
inga, á einna drýgstan þátt í
félagsstarfsemi þessari, og 'er
þessi félagsstofnun, eins og
margt það, sem betz hefir verið,
starfað að þjóðræðnismálum
vestan hafs nú á seinni árum,
að mestu leyti hans verk.
t nánu sambandi við þjóð-
dagurinn verið haldinn hátíð- ernisbaráttu íslendinga vestan
legur í samfleytt fjörutíu ár og ■ hafs og ættjarðarást þeirra, er
aítaf verið vandað til hans eftir j bókmentaiðja þeirra .skáldskap-
föngum. í sumar sem leið varjur> blaða- og tímarita útgáfa.
brugðið út af venjunni og efnt; Hversu mikið þetta er að vöxt-
til hátíðahaldanna á Gimli, ein-!ununb má ráða a,í því, að mönn-
um hinum söguríkasta land-jum hefir talist svo til, að á 60
námsstað íslendinga vestan i 4rum >sem íslendingar hafa
hafs . Þar mun ihafa víerið
kringum hálft þriðja þúsund ts-
lendinga saman komnir frá
Winnipeg og nágrenninu. Sam-
komustaðurinn hafði verið fag-
urlega skreyttur með íslenzka
flagginu og málverkum frá
Þingvöllúm, og klæddist ein
bezta söngkonan vestan hafs ís-
lenzkum skrautbúningi, og
skyldi hún tákna Fjallkonuna.
Margt var þar um ræðuhöld og
íslandsmínni í ljóðum, en mest
mun þó öllum hafa fundist til
um söng barnanna. Skyldi eng-
inn, sem heyrði barnasöngflokk-
inn syngja íslenzka söngva und-
ir ágætri söngstjórn Brynjólfs
Þorlákssonar, ímynda sép, að
íslenzkan væri nándnærri út-
dauð vestra ennþá. Eg mun
heldur aldrei geta gleymt því,
hvernig mannfgjöldinn söng þar
/slenzka ættjarðarsöpgva í
rökkri sumarkvöldsins ,meðan
máninn brá sinni glampandi
sigð yfir lognslétt Winnipeg-
vtanið og barrviðirnir, þeir hinir
sömu og horft höfðu á and-
streymi og hörmungar land-
nemanna, stóðu tígulegir og
alvarlegir í kring, vottar að
þeim samúðarbylgjum, sem
streymdu frá sál til sálar, með-
an menn báru þessa fjársjóðu
dvalið í Ameríku ,hafi þeir gef-
ið út ekki færri en þrjátíu blöð
og tímarit, auk þeirra átta eða
níu enskra blaða, sem íslenzkir
menn hafa verið ritstjórar við
eða gefið út. Ljóðabækur
kringum fimmtíu hafa komið út
vestan hafs og allmargar frum-
samdar skáldsögur og leikrit og
mesti fjöldi af þýddum skáld-
sögum, sem komið hafa neð-
anmáls í blöðum og verið síðan
sérprentaðar. Ennfremur eru
rithöfundar ,sem skrifað hafa
skáldsögur og bækur fræðilegs
efnis á enskri tungu. Hér er
og heldur ekki talinn fjöldinn
allur af smásögum, sem Vestur-
Frh. á 4. bls.
ENDALOK
(Grein þessi ermr lokakafla
bókarinnar “Alheimurinn um-
hverfis oss” (The Universe A-
raund Us) eftir stjörnufræðing-
inn heimskunna James Hop-
wood Jeans, og fæst af grein-
inni gott yfirlit um háimsskoð-
un höfundarins, eins og hún
hefir mótast við rannsóknir
hans. Hann hefir ritað fleiri
merkar bækur um þessi efni,
sem hafa náð afarmiklum vin-
sældum. Aðrir frægir stjörnu-
/