Heimskringla - 06.12.1933, Page 2

2 SlÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 6. DES. 1933
EFTIR 50 ÁR
Framh.
Hér hafa verið nefndir nokkr-
ir af frumherjum þeim, er stóðu
að stofnun Kaupfélags Þing-
eyinga. En brátt kom til sög-
unnar ný kynslóð, sem tók við
arfi brautryðjendanna. ’ í>ar er
fyrst að telja þá Gautlanda-
bræður þrjá ,syni Jóns Sigurðs-
sonar, þá Pétur, Steingrím og
Jón, sem allir, og þó einkum
Pétur, tóku þátt í samvinnu-
starfinu í héraðinu eftir að föð-
ur þeirra misti við. Samhliða
komu fram á sjónarsviðið tveir
aðrir áhrifamiklir menn, Jón í
Múla og Sigurður í Yztafelli.
Jón var fluggáfaður, skáldmælt-
ur og mælskur með afbrigðum.
Hann varð þingmaður á unga
aldri, og þótti jafnan með helztu
þingskörungum meðan hann
oi. Jón varð áhrifamaður í
aupfélagi Þingeyinga, og síðan
Jnnur hönd Zöllners um mörg
ir við heildsöluskifti félaganna
' Englandi. Sigurður í Yztafelli
ar einn af skörungum hins
fyrsta kaupfélags. Hann varð
ritstjóri tímarits þess, er félög-
in gáfu út, meðan hann var bú-
settur í sýslunni. Hann fór
hinar fyrstu fyrirlestraferðir um
landið til að kynna mönnum
eðli og anda samvinnunnar, og
hann varð hinn fyrsti maður úr
anna. Litlu síðar stofnuðu
Sunnlendingar Sláturfélag Suð-
urlands, er náði yfir svæðið frá
Snæfellsjökli og austur að
Skeiðarársandi.
Eyfirðingar komu nú inn í hið
nýstofnaða “Samband” og þar
fór brátt að kenna áhrifa Hall-
gríms Kristinssonar í þá átt, að
Sambándið beitti sér fyrir inn-
kaupum og sölu fyrir félögin.
Varð niðurstaðan sú, litlu áður
en styrjöldin mikla skall á, að
Hallgrímur varð erin-dreki félag-
hópi samvinnumanna, sem varð. anna erlendis, seldi vörur félag-
ráðherra á íslandi en frændi
hans, Pétur á Gautlöndum ann-
ar í röðinni.
Tuttugu og fimm ár liðu frá
því Kaupfélag Þingeyinga var
stofnað 1881, þannig, að ekki
var breytt um starfshætti. Pönt-
unarfélag höfðu risið nálega við
anna ytra og byrjaði að kaupa
inn sameiginlega fyrir þau. Upp
úr því spratt svo heildsala kaup-
félaganna í Reykjavík.
Kaupfélögin á Suðurlandi
höfðu dafnað miður en norðan-
lands. En um sama leyti og
hið enska kaupfélagsfyrirkomu-
hverja höfn. Þau söfnuðu litl- lag tók að breiðast út frá Akur-
um sjóðum en létu vöruna með eyri, mynduðu sunnlenzkir
MISS ETHEL CHAPMAN
gerir þessa óóviðjafnanlegu
LUXOR CAKE
með
MAGIC
BAKING
POWDER
“Ráðleg-ging mín til allra hús-
kostnaðarverði. Starfrækslu-
kostnaður var ltíill, og félögin
höfðu með sínu lága verði mjög
bætandi áhrif á verzlun lands-
manna. Síðast á þessu tíma-
bili mynduðu kaupfélögin, und-
ir forustu frumherjanna í Þing-
eyjarsýslu, Sambandið, en í
fyrstu var verkefni þess aðal-
lega fræðslustarfsemi, en færði
smátt og smátt út kvíarnar eftir
því sem fleiri félög studdu það,
bændur Sláturfélagið, eins og
áður er sagt. Það hefir orðið
hin mesta hjálparhella bænda
um alt Suðurland. Það kom
skipulagi á söluna, og trygði
framleiðendum betra verð og
neytendum betri vöru en áður.
Það kom á margskonar iðnaði í
sambandi við rekstur sinn og
búðir. í skjóli þess byrjuðu að
þróast kaupfélög um Suðurland.
Laust eftir aldamótin byrjuðu
unz það varð þess megnugt að bæncjur f hinum þéttbygðari
standa fyrir innkaupum og sölu svejtum einkum á Suðurlandi,
nálega allra
landsins.
samvinnufélaga
að koma upp samvinnusmjör-
búum. Þau voru flest lítil ,höfðu
En að liðnum þessum aldar- ódýr- áhöld og allan rekstur í
fjórðungi, tímabili pöntunarfé- smáum stíl, en gerðu samt veru-
laganna, hófst ný alda í land-! legt gagn. Þau kendu bændum
inu. Ungur yfirburðamaður, | vöruvöndun við smjörframleið-
Hallgrímur Kristinsson, tók við slu, og tókst að skapa markað
forstöðu pöntunarfélags á Akur- erlendis fyrir mjólkurafurðir
eyri, eins hins minsta, sem þá sveitabænda. Á stríðsárunum
var til í landinu. Hann fékk teptist þessi útflutningur, og
samherja sína í Eyjafirði til að kjöt hækkaði í verði, svo að
breyta skipulagi þess, og taka bændum þótti arðmeira að
upp hið enska fyrirkomulag: Að fjölga sauðfé en kúm. Lögðust
hafa opna búð, selja með dags- þá flest smjörbúin niður um
verði kaupmaima, skifta við stund.
»ém v^V'eTu'utantélagsmenn, ef því var a», En s,otnað, mestn
NeotrM“ichSSTów",rÞSl;ru7:!“t“:„!Í •«* vaknaSl
þér ekki i neinni óvissu um bökun-
ina,” segir Miss Ethel Chapman, rit-
stýra heimilisdeildar blaðsins Ontario
Farmer.
Þessi ummæli Miss Chapman eru
eftirtektarverð, ekki sízt þegar þess
er gætt, að ráðleggingum hennar er
fylgt af flestum betri húsmæðrum.
Aðrir alkunnir sérfræðingar í þvi
er að tilbúningi hollrar og góðrar
fæðu lýtur, eru Miss Chapman sam-
mála um gæði Magic. Flestir þeirra
— ásamt meirihluta húsmæðra —
nota eingöngu Magic. Engin furða
þó meira sé selt af Magic einu, en
öllur öðrum tegundum af lyftidufti.
Miss Chapman’s formúla
fyrir LUXOR CAKE
1 Bolli rasp. sykur
1 teskeið vanilla
% bolli af eggjarauðu
% bolli volgu vatni
% teskeið Magic Soda
1 y2 bolli pastry-mjöl (eða 3 spæn-
um minna af brauðmjöli)
2 teskeiðar Magic Baking Pow-
der
V2 teskeið salt
Sigtið sykurinn. Mælið 2 mat-
skeiðar og hellið yfir vaniilalogin
og setjið til siðu. Bætið svo við
vatni, sóda og eggjarauðu. Sláið
með eggjaþeytara þar til froðar.
Bætið smám saman sykri í og slá
ið vel. Bætið kryddsykri við og
sláið. Sigtið svo saman mjöl, iyfti-
duft og salt. Veltið gætilega ofan
í hrærtnginn. Látið á pönnu án
feiti. Bakið í ofni við 350° F. í
40—45 mínútur. Takið þá pönnuna
út og vef jið utan um hana og lát-
ið kólna, og þá mun btauðið losna
við pönnuna. Losið svo um við
barmana og skerið í þrjú lög.
Smyrjið á milli með Lemon Cream
Filling. Smyrjið að ofan og hlið-
amar með Marshmallow Seven
Minute Frosting. Ráðlegging um
frystineu og fyllingu er i Magic
Cook Book.
afgangnum til félagsmanna um smjörbúahreyfingin á ný. Ey
aramot 1 hlutfalli við gerð kaup. fjrðingar riðu þar , yaðið _
Hið nýja kaupfélag óx og Stjórn kaupfélagsins fékk efni-
varð langstsörsta félag á land- legan mann til að nema mjólk-
inu. Sumir hugðu skipulags- urfræði erlendis í þrjú ár, og á
breytinguna valda þessu mikla meðan var undirbúið mjólkur-
gengi Kaupfélags Eyfirðinga. Al- samlag fyrir allan Eyjafjörð.
veg vafalaust mátti mikið þakka j Síðan var sett upp stórt mjólk-
skipulaginu, en engu síður kom j urbú að nokkru leyti í húsum
hitt til greina, að Hallgrímur Kaupfélags Eyfirðinga, og að
Kristinsson sameinaði alla þá nokkru leyti í nýbyggingum.
kosti, sem sá maður þurfti að ^ Hefir það síðan þroskast vei og
hafa, sem vera skyldi braut- er nú einhver mesta máttarstoð
ryðjandi slíkrar hreyfingar. — eyfirskra bænda. , Mjólk er flutt
Hann byrjaði starf sitt á heppi- j til samlagsins úr öllum bygðum
legum aldri, ungur en þó full- héraðsins, þar sem vagnvegir
þroska. Hann var brennandi liggja til, og með hverju ári
hugsjónamaður, otg þó um leið stækkar félagssvæðið. Eftir eitt
einn hinn hagsýnasti viðskifta-j eða tvö ár nær vagnvegur til
fræðingur, sem þjóðin hefir Svarfdælinga og bætist þá við
eignast. Framsýni hans, fjör fjöldi félagsmanna. — Ekkert
hans, þrek, gætni og skapandi smjörbú á landinu hefir verið
afl, var alt með óvenjulegum
undirbúið með jafnmikilli fram-
hætti. Hér skal aðeins nefnt sýni og fyrirhyggju, eins og
eitt dæmi. Meðan kaupfélagið j samlag Eyfirðinga, og kom þar
keypti hann því til auðvitað að gagni hin mikla
Laust við áKin”
Pcksi staona-nng
á hverjum bauk
er yður trygging
fyrir ..þvf.. að
M a g i c Baking
Powder er laust
við áiún og önn-
ur skaðleg efni.
var lítið
handa lóð upp af væntaniegri
bæjarbryggju. Nú er það verð-
mætasta og bezta lóðin í öllum
bænum, og hentugasta fyrir
stórverzlun. Svo liðu mörg ár.
Félagið dafnaði. Hallgrímur
flutti burtu, og annar maður tók
við forstöðunni og síðan þriðji
forstjórinn. Þá fyrst var kaup-
félagið orðið svo stórt og sterkt,
að það ákvað að byggja stórhýsi
á lóðinni. Nú á hið stærsta
kaupfélag landsins hið full-
komnasta verzlunarhús á hinni
heppilegustu lóð, sem til er í
næststærsta bæ á íslandi. Á
þennan hátt starfaði Hallgrímur
Kristinsson í öllum efnum; þess
vegna hefir lífsstarf hans orðið
svo þýðingarmikið.
Um líkt leyti og Hál%rímur
Kirstinsson tók við stjórn í
kaupfélaginu á Akureyri, urðu
tvær aðrar stórbreytingar í
samvinnumálum fslendinga. —
Þingeyingar höfðu, eins og áður
er sagt, myndað “andlegt sam-
band” milli helztu kaupfélag-
reynsla kaupfélagsins.
Á Suðurlandi hafði verið lagt
út í að veita Hvítá yfir alt mýr-
lendi í Flóanum. Sú framkvæmd
kostaði ærið fé. Þegar áveitunni
var lokið og heyfengur hafði
stórum aukist, varð að freista
að gera markaðshæfa vöru úr
hinni auknu framleiðslu. Risu
nú upp tvö bú í Ámessýslu.
Annað við hverina í Ölfusi, en
hitt við Ölfusárbrú. Voru bæði
búin að mestu reist fyrir lán og
framlög úr ríkissjóði. Búin selja
nokkuð af mjólk beint til
Reykjavíkur, en vinna osta og
skyr úr því sem ekki selst strax
til neyzlu. Við Ölfusá hefir
smjörbúið stóra svínahjörð og
notar undanrennu og mysu
handa svínunum . Félagsmönn-
um fjölgar jafnt og þétt í búum
þessum, og er mjólk flutt til
þeirra af Skeiðum, ofan úr
Hreppum, úr Þykkvabæ, Holt-
um, Fljótshlíð og Landeyjum.
Bú þessi hafa átt við margskon-
ar erfiðleika að stríða, en bjarg-
ast yfir þá örðugleika. Ef ekki
hefði risið upp a. m. k. eitt
smjörbú austanfjalls áður en
kreppan skall á, myndi harðast
hafa sorfið alveg sérstaklega að
bændum í lágsveitunum, þar
sem sauðfé er fremur rýrt og
nautpeningsrækt hlýtur að
verða höfuðatvinnuvegurinn.
Borgfirðingar og Mýramenn
höfðu komið upp niðursuðuverk
smiðju fyrir nokkrum árúm, í
því skyni að fullnægja heims-
markaðinum fyrir niðursoðna
mjólk með framleiðslu sinni. En
ekki gekk það fyllilega að ósk-
um og ákváðu félagsmenn að
breyta fyrirtækinu í samvinnu-
smjörbú og er það nú í þann
veginn að taka til starfa.
Jafnframt því sameinast kaup-
félagið í Borgarnesi Sláturfé-
laginu og í þriðja lagi er mjólk-
ursamlagið undir sömu stjórn.
Má vænta þess, að þetta félag
verði mjög öflugt, og að sam-
vinnufélagsskapurinn í Borgar-
firði og Mýrum taki miklum
framförum á næstu árum.
Sambandið tók ekki að vaxa,
sem stórfyrirtæki, fyr en á
stríðsárunum og eftir það. Á
fyrstu árúm eftir stríðið voru
stofnuð fjölmörg kaupfélög
austanlands, og fyrir sunnan og
vestan ,og gengu þau nálega öll
í Sambandið. Sum af þessum
félögum eru mjög sterk og ör-
ugg, en öðrum hefir farnast
miður og sum leyst upp og bak-
að sambandinu verulegan skaða.
En þrátt fyrir þessa og marga
aðra erfiðleika hefir Sambandið
styrkst í raun og veru og gróið
saman við félög þau, sem höfðu
stofnað það. Þrátt fyrir erfiða
aðstöðu samvinnubænda, að
keppa um dýrt vinnuafl við út-
veginn, hefir tekist að byrja á
iðnaði í nokkrum greinum: —
larnahreinsun, gærurotun, sápu
gerð, kaffibæti og smjörlíki. En
þó er það iðnaðarsporið stærst,
er ‘Sambandið keypti Gefjuni.
Síðan hefir verksmiðjan færst
í aukana og notkun íslenzkra
dúka margfaldast. Hefir Sam-
bandið og sum kaupfélögin
komið á fót saumastofum, þar
sem þeirra var mest þörf, til að
vinna úr hinum innlendu dúk-
um, og mun það verkstæði í
Reykjavík vera einna afkasta-
mest í sinni grein.
Hér hefir lauslega verið drep-
ið á helztu drætti í sögu ís-
lenzkrar samvinnu síðan um
1880. Saga samvinnunnar er
um sífelda þróun um stærri og
fjölbreyttari verkefni, um
breyttan hugsunarhátt í land-
inu, sem er líklegur til að hafa
djúp áhrif á alt þjóðlífið.
Hinir einstöku sigr^r eru
margir og miklir. En meiri sigur
er fólginn í því, að andi sam-
vinnunnar hefir gegnsýrt mik-
inn hluta þjóðarinnar. Ný og
ný verkefni bætast við, sem
samvinnan virðist líkleg til að
leysa. Sjávarútvegurinn er í
mikilli hættu í því formi, sem
hann hefir verið stundaður, þar
sem eigendur skipanna og sjó-
menn eiga í stöðugum ófriði og
hafa báðir gert framleiðsluna
svo dýra, að afurðasalan ber
ekki uppi framleiðslukostnað-
inn. Eftir því sem þrengir að
þeim atvinnuvegi, eru fleiri og
fleiri ,sem sjá, að útvegurinn
muni innan skamms ekki eiga
annars úrkosta en að sveigja
inn á samvinnubrautina, og eru
nú nokkrar framkvæmdir að
byrja í því efni.
Að öllum líkindum verður
þróunin sú hér á landi, að sam-
kepnin grefur sér sjálfri gröf,
en samvinnan tekur við mörg-
um þeim verkefnum, sem áður
hafa verið leyst með baráttu og
samkepni. Unga kynslóóðin í
landinu, sem brátt tekur við arf-
inum, þarf ekki að kvíða vönt-
un á verkefnum. Brautryðj-
endur samvinnunnar hafa gert
mikið Starf þeirra verður aldrei
fullþakkað. En framundan ligg-
ur enn meira starf, enn fleiri
verkefni. Á aldarafmæli ís-
jlenzkrar samvinnu má búast við-
I að samvinnuhreyfingin verði
hin drottnandi fjármálastefna í
landinu.
Jónas Jónsson.
—Samvinnan.
FRÁ ÍSLANDI
Nýja dagblaðið
Sá viðburður hefir orðið síðan
Tíminn kom út seinast, að
Framsóknarmenn eru famir að
gefa út dagblað í Reykjavík.
Hóf það göngu sína s. 1. laugar-
dag. Til að hrinda þessu mikla
máli í framkvæmd, hefir verið
stofnað útgáfufélag, “Blaðaút-
gáfan h.f.”, og hefir hátt á ann-
að hundrað manna, í Reykjavík
og annarsstaðar, gerst hluthaf-
ar í félaginu. Eru framlögin frá
áhugamönnum innan Framsókn
arflokksins og ýmsum mönnum
öðrum, sem leggja vilja lið sitt
fram, til þess, ef verða mætti,
að koma upp b.etra og læsilegra
dagblaði en hingað til hefir ver-
ið völ á hér á landi. Er hér
ekki eingöngu um skammlíft
kosningablað að ræða, heldur
varanlega útgáfu, sem ekki mun
verða látin niður falla. Er
þegar von um svo mikið fé, að
nægja myndi til að standa
straum af reksturshalla árum
saman, þótt svo illa tækist til,
að fyrirtækið bæri sig ekki
fyrst um sinn. Hverskonar til-
raunir, sem gerðar kynnu að
vera að tilhlutun andstæðing-
anna ,til að eyðileggja blaðið
fjárhagslega, myndu því til ein-
skis verða. í stjórn útgáfufé-
lagsins eru Sigurður Kristins-
son forstjóri (formaður), Her-
mann Jónasson lögreglustjóri
og Svafar Guðmundsson banka-
ráðsformaður. — En ritstjóri
blaðsins hefir verið ráðinn dr.
phil, Þorkell Jóhannesson frá
Fjalli, kunnur gáfu- og fræði-
maður,’ sem á s. 1. vori var
sæmdur doktorsnafnbót við
Kaupmannahafnarháskóla fyrir
vísindalega ritgerð í þjóðfélags-
málum. Má vafalaust af hon-
um mikils vænta. Honum til
aðstoðar við blaðið eru m. a.
Guðlaugur Rósinkranz hagfræð-
ingur, sem kynt hefir sér blaða-
mensku í Svíþjóð, og ritstjórar
Framsóknar og Tímans, Arnór
Sigurjónsson og Gísli Guð-
mundsson. — Blaðið hefir hin
beztu fréttasambönd innanlands
og utan, og mun eftir megni
tryggja sér aðstoð hinna fær-
ustu manna í landinu, til að
rita læsilegar greinar til fróð-
leiks og skemtunar. Fram-
kvæmdastjóri útgáfufélagsins
hefir verið ráðinn Vigfús Guð-
mundsson frá Borgamesi og ef-
ast enginn um, sem til þekkir,
að fjármálum blaðsins muni
Yerða vel borgið í hans höndum.
—Vill Tíminn árna hinu nýja
fyrirtæki allra heilla, og mun
því verða fagnað um land alt,
er rækzt hafa nú að lokum
margra ára óskir beztu manna
Framsóknarflokksins ,um dag-
blaðsútgáfu í höfuðstaðnum, og
það á svo ánægjulegan hátt,
sem nú er raun á.—Tíminn.
* * *
Ný símalína
Nýlega var fullgerð símalína
frá Sauðárkrók að Hellulandi í
Hegranesi, en þar býr Ólafur
Sigurðsson ráðunautur Búnað-
arfélags íslands. Hefir hann
með höndum leiðbeiningar um
klak. Þeir, sem þurfa að fá
leiðbeiningar hjá Ólafi, geta nú
símað til hans.
* * *
Frá Svalbarða
Talið er að 250 þús. tonn af
kolum verði flutt frá Svalbarða
á þéssu ári. Hefir kolagröftur-
inn gengið þar mjög vel í sum-
ar og hafa til jafnaðar fengist
1000 til 1100 tonn á dag. í vet-
ur vinna þar við kolagröft 430
manns og er það líkt og s. 1.
vetur. Ekki er útlit fyrir, að
mönnum fall ieins illa þarna
norður frá og ætla mætti.
* * *
Gerilsnyeðing mjólkur.
Nýlega hafa verið gerðar
mjög merkilegar tilraunir með
áhrif hljóðbylgja á ýmsar hinna
smæstu lífrænu vera, svo sem
gerla, og komið hefir í ljós, að
hljóðbylgjur ,sem eru svo stutt-
ar og tíðar, að mannlegt eyra
skynjar þær ekki (ultra hljóð-
bylgjur), strádrepa gerla og
jafnvel vatnsflær. Opnast hér
ný leið til þess að gerilsneyða
mjólk. (A. F. Náttúru fræðing-
urinn).
* * *
Námsskeið í húsagerð
Námsskeið til leiðbeiningar
um húsagerð í sveitum, fyrir
bændur og bændaefni, er nýaf-
staðið að Núpi í Dýrafirði. —
Námsskeið þetta var haldið að
tilhlutun . Bunaðarsambands
Vestfjarða, og stóð í 14 daga
Tíu búnaðarfélög, úr öllum
sýslum sambandssvæðisins —
nema Strandasýslu, sendu sinn
manninn hvert til að taka þátt
í náminu, en auk þeirra sóttu
9 nemendur úr Dýrafirði náms-
skeiðið á eigin spýtur. Kenslu
og húsnæði fengu allir nem-
endur ókeypis, og þeim, er Bún-
aðarfélögin sendu, var veittur
nokkur ferðastyrkur. Jóhann
Fr. Kristjánsson, húsameistari
Búnaðarbankans, hafði aðal-
kensluna á hendi. Héraðsskól-
inn lagði til húsnæðið að mestu.
* * *
Frá Vestmannaeyjum
í síðasta Lögbirtingablaði eru
SO^uppboðsauglýsingar frá bæj-
arfógetum í Vestmannaeyjum.
Alt eru það fasteignir sem selj-
ast eiga eftir kröfu Veðdeildar
Landsbankans, til greiðslu á á-
hvílandi skuldum.
PHONE 92 244 BEFORE 5:45 P.M. FOR
PROMPT DELIVERY SAME EVENING