Heimskringla - 12.08.1936, Blaðsíða 1

t
L. ÁRGANGUR
WLNNIPEG. MIÐVIKUDAGINN, 12. ÁGÚST, ,1936
NUMER 46
HELZTU FRETTIR
InnanlandsófriSur
á Spáni
Á iSpáni hefir verið róstu-
samt um hríð. Það hefir ekki
verið neinu líkara, en þar geys- J
aði bylting. Stjómin og upp-
reistarmenn hafa átt í vopna- I
viðskiftum öðru hvoru víða um J
land. Og þúsundir manna hafa
týnt lffi (um 25,000 manns, eft- j
ir því som ein fregnin bar með
sér, en fréttirnar eru mjög ó-
samhljóða). En lum hvað
stendur þessi stálastyr?
Fascisminn og lýðræðið berj-
ast um völdin. Eins og kunn-
ugt er, skipa socialistar og
kommúnistar jstjórn á (Spáni.
Og fascistar og konungssinnar
eru að reyna að steypa henni af
stóli. Það eru stórbokkamir,
sem byltingu þessari valda, en
ekki hinir fátækari eða undir-
okuðu. Auðvaldsblöðin hefðu
að líkindum verið háværari um
þessa byltingu, ef öðru vísi
stæði á henni. En þó máttur
uppreistarmanna sé mikill í fé
og munum ihafa þeir ekki al-
menning með sér, nema að því
leyti, sem hann er háður þeim
eða undirgefin, af öðtrum ástæð-
um. Stjórnin hefir því ennþá
getað brotið uppreistarmenn á
bak aftur, er í harðbakka hefir
slegið. Byltingin barst til Spán-
ar frá Marokko, enda mun þar
helzta maurabú uppreistar-
manna.
Á Suður^Spáni hefir upp-
reistarmönnum orðið töluvert
ágengt; hafa þeir heil héruð
og bæi á valdi sínu. Áhlaup á
Madrid hafa þeir gert, en orðið
frá að hverfa. Norðar munu
þeir ekki hafa komist.
Vegna þess ,að uppreistar-
menn hafa útvarpsstöðvar á
Suður-Spáni 1 (hendi sér, ejru
fréttimar svo oft ósamhljóma.
Nokkrir herforingjar bæði í
loft- og sjó-her Spánar, kváðu
vera konungssinnar og nokkrir
hafa gengið í lið með uppreist-
armönnum. En óbreyttir liðs-
menn eru með stjóminni og
hafa af henni verið leystir und-
an þeirri skyldu, að hlýðnast
herforingjunum, ef þeir reyn-
ist ótrúir. Hefir það haldið
þeirn í skefjum. En einhver lít-
ill hluti hersins, er þó sagt að
hafi gengið í lið með uppreist-
armönnum.
í Gibraltar er sagt, að flug-
vélar fljúgi stöðugt yfir sund-
ið frá Marokko til Spánar, en
ekki er vitað hvort þæí fara
erindum stjórnarinnar eða upp-
reistarmanna. Fyrir skömmu
féllu sprengjur nærri brezkum
skipum frá uppreistarmönnum;
hótuðu Bretar illu, ef slíku héldi
áfram, enda tók brátt fyrir það.
Frá La Linea streymir fólk
til Gibraltar og segir, að mörg
hundruð manna hafi þar verið
drepnir á götunum; fascistar
eru þar einvaldir.
Þessi uppreist á Spáni nær
að einhverju orðið til annara
landa. Og ýmsir þykjast Iþarna
sjá íkveikjuna til annars Evr-
ópu-stríðs. Þjóðverjar hafa
sent 4 eða 5 flugskip til Spánar
og þykjast með því vera að
hefna fjögra þjóðverja, sem
drepnir hafa verið í /uppreist-
inni. Kennir Hitler stjórn Spán-
ar um það og afsakar fylgið við
uppreistarmenn með því. Hefir
mikið veður úr þessu verið
gert. En sannleikurinn er sá,
að fleiri þjóðir gera þetta og
styðja ýmist stjórnina eða upp-
reistarmenn. ítalía og vina-
þjóðir hennar gera það sama.
Frakkland og Rússland er sagt
að styðjji stjómina á Spáni.
England og fleiri þjóðir selja
báðum ófriðar-aðilum vopn.
Að steypa spánska lýðveldinu,
mun samt sem, áður reynast
fascistum torsótt, nema aðrar
þjóðir skerist í leikinn. En það
verður þá ekki spanska lýð-
veldinu einu, sem hætta ler
búin, heldur öllum aðilunum.
* * #
Tveir um boðið
í kosningunum, sem fram
fara í The Pas og Rupertsland,
verða aðeins tveir um boðið i
hvoru kjördæmi. Hon. John
Bracken forsætisráðherra sæk-
ir í The Pas, sem hann Ihefir
verið fulltrúi fyrir áður. Gagn-
sækjandi hans er George B
flokks. Nokkrir liberalar gengu
úr flokkinum með Gouin, en
fjöldin var kyr og fylgir Mr.
Duplessis nú í bardaganum.
Þrátt fyrir það þó Mr. Gouin
gæti ekki haldið áfram sam-
vinnu við Mr. Duplessis, er
Union Nationale flokkinum af
mörgum talinn vís sigur. Það j
var Mr. Duplessis, sem gróf upp j
og gerði heyrinkunna feikna
fjáróreiðu í fari Taschereau-
stjórnarinnar og sem henni varð
að falli. Fundir Duplessis eru
ekki aðeins vel sóttir, heldurj
fylgja þeim hinar virðulegustu
móttökur af hálfu kjóseinda,
skrúðgöngur og horna-hljóm-
leikar. Það virðist litið svo á
af almenningi sem Duplessis
hafi barist “góðri baráttu.”
En hann álítur verki sínu
Mainwaring, bæjarstjóri í Flini e^^ lokið fyr en hann hefir
Flon. Hann er conservatívi. höggvið burtu hverja feyskna-
vinaríkur norður þar og áhrifa- J Srein á tré • Tasohereau-stjórn-
mikill. Er mikið talað um að arinnar, °S bina síðustu þeirra
Bracken muni tapa, við hvaðitelur hann Godbout-stjórnina.
sem það hefir að styðjast, og
Henry Ford 73 ána
Bílakóngurinn, Henry Ford,
varð 73 ára 30. júlí. Blaða-
menn, sem tal áttu við hann.
segja hann eins ungan í anda
og ffyr. Hann lítur björtum
augum á framtíðina; segir
aldrei hafa verið meiri mögu-
leika en nú með öllum þeim
vísindaframförum, sem orðið
enda þótt sagt sé að hann hafi
gert út 25 með nesti og nýja
skó frá Winnipeg norður að
vinna fyrir sig.
í Rupertsland sækir W. W.
Kennedy, K.C., frá Winnipeg,
conservatívi og fyrrum sam-
bandsþingmaður, og Oddur Ól-
afsson frá Riverton (Fagra-
skógi) sem óháður. Þingsæti
þetta var ætlað f jármálHráð-, hafi. Hann býst við stórkost-
herra McPherson, en hann lítur legri og bráðri breytingu í lifn-
svo á sem stjórnarskútan sé að aðarháttum, húsakynnum, iðn-
sökkva og flestir kjósa firðar aði og framleiðslu. Unga fólk-
líf. ið sé hugsjónaríkara en nokkru
* * * sinni fyr, og það haldi áfram að
Heimsókn Roosevelts færa sér í nyt og til að betira
TT . .____ líf sitt tæknina og uppgötvam-
Heimsokn Roosevelts forseta . ®
x-, j 01 -m' írnar. Eitt það goða sem hann
til Canada 31. juli, var aðeins , , , ^ .
, . ... , . * TT ser í hugsunarhætti þess, er að
ívináttu skym gerð. Hann sagði °
„ það aliti pemnga ekki til þess,
að íbuar Canada og Banda- r f, ° .
. , , , , . að spara þa eða liggja a þeim,
ríkjanna hefðu synt í verki,; . , .. .° .
. . !ems og kapitalistarmr gen
hvernig nagrannar þe.r væru; helduf u, v‘ra
ha5 væn þeas vegna ekki «81.- lnoueir ( þar(ir mannkynslhs.
legt, þó þá sem fyrir þessum
þjóðum ráða fýsti að takast
stöku sinnum í hendur.
Á móti Roosevelt forseta tóku
landstjóri og forsætisráðherra
Canada. í gildi hjá borgar-
stjóra í Montreal hélt Roosevelt
ræðu á frönsku. Hafa republic-
ar lagt það svo út, sem Roose-
velt hefði með því vérið að
vinna sér fylgi Frakka í austur
fylkjum Bandaríkjanna. Svona
er pólitíkin.
* * *
Quebec kosningarnar
Fylkiskosningamar í Quebec
fara fram innan viku. Undir-
búningurinn er orðin langur og
hann verður þeim mun bitrari,
sem hann stendur lengur yfir.
Flokkamir, sem um 'völldin
berjast, eru í sjálfu sér aðeins
tveir, liberalar og conserva-
tívar. Leiðtogar þeirra eru Mr.
Godbout, er við stjórn tók„ er
Taschereau liberalstj ;órnin fór
frá völdum. Hann hefir mynd-
að nýtt ráðuneyti; eru fáir í
því úr Taschereau-stjórninni.
Hinn leiðtoginn er Maurice Du-
plessis, conservatívi; en flokk-
ur hans er nefndur Union Nat-
ionale. Stendur þannig á þvf,
að conservatívar og Paul
Gouin, liberali, sameinuðust
um að koma Taschereau-
stjórninni frá völdum; Gouin
reis upp á móti sínum flokki,
gaf út blað og myndaðist um
hann all-stór flokkur. En þeg-
ar Taschereau-stjórnin var far-
in frá völdum og Godbout tek-
inn við, sleit Gouin samvinnn
við conservatíva og hefst nú
ekki að. Mr. Duplessis, con-
servatívinn, tók þá einn við
stjórn þessa Union Nationale-
Ford óskaði sér þess, að hann
væri yngri til þess að taka ein-
hvern þátt í þessum breyting-
um öllum og umbótum.
Fregnritararnir mintu hann
á, að hann hefði útrýmt hest-
inum, og hvort honum nægði
það ekki. ^
Ónei, það nægði ekki gamla
manninum. Hann vill einnig
útrýma kúnni. Hann segist
lengi hafa verið að hugsa um
það, að með aðstoð vísinda,
hlyti að vera hægt, að breyta
jarðargróðri í mjólk.alveg eins
vel og betur en beljan gerði
það. Hann kvaðst treysta sér,
að koma þessu í verk á þrem
árum, ef hann mætti vera að
því. En svo væri ef til vill eins
gott, að yngri kynslóðin fram-
kvæmdi það.
* * *
Fjölkvæni
í Egyptalandi
Innanríkisráðuneytið í Egypta-
landi hefir nýlega birt tölur,
sem vakið hafa töluvert umtal.
Af 302,682 giftum karlmönnum
í landinu, eru 17,950 giftir
tveim konum hver, 1,456 þrem
konum og 147 láta sér ekki
nægja minna en fjórar konur.
Það eru aðallega stórbænd-
urnir, hinir svokölluðu fellahs,
sem eru fleirkvæntir og höfuð-
ástæðan til fleirkvænisins hjá
þeim flestum er sögð sú, að
þeir geta á þann hátt fengið ó-
dýrt vinnuafl.
Egypsk lög banna ekki fleir-
kvæni, en nú kváðu vera risin
upp kvenfélög í landinu, sem
hafa það fyrir aðalmarkmið, að
fá fleirkvænið bannað með lög-
um.
Landstjóri Canada
heimsækir Winnipeg
Tweedsmuir lávarður og frú
heimsóttu Winnipeg síðastllið-
inn laugardag. Landsstjórinn
er hér í embættiserindum. Á
móti honum hefir verið tekið
með kostum og kynjum. Aðal-
stræti bæjarins var skreytt frá
C.N.R. járnbrautastöðinni og
norður fyrir ráðhús bæjarins.
Á járnbrautastöðinni fagnaði
500 manns honum. Eftir það
var farið til bæjarráðslhallarinn •
ar og /tók John Queen, bæjar-
stjóri, þar á móti honum. Var
landsstjórinn boðinn velkom-
inn imeð því að lesið var langt
skrautritað ávarp til hans. Að
því búnu fór hann suður aðal-
stræti og lagði blómsveig í
nafni Edward konungs VIII. á
leiði hermanna. Önnur mót-
tökuveizla beið hans svo í þing-
húsi fylkisins.
Landstjórinn var hrifinn að
vexti þessa bæjar og framförum
vestur-landsins; kvað þær eins-
dæmi svo stutt sem væri síðan
hér hefði ekkert verið nema
endalaus auðn og óbygð. Hann
þóttist verða að koma hingað
aftur til að 'kynnast Vestur-
Oanada betur.
* * *
Kommúnisti fær “kross”
í Moskva var 18. júlí haldið
upp á 60 ára afmæli Litvinoffs,
og hefir stjórnin sæmt hann
Leninorðunni. Stalin fendi
honum símskeyti (en Litvinoff
dvaldi þá í Montreux á Dardan-
ella ráðstefnunni) og þakkar
honum starfið, sem elzta starfs-
manni bolsévíkastefnunnar og
leiðtoga Sovét í utanríkismál-
um. Einnig þakkar hann hon-
um í nafni Sovétríkjanna fyrir
ötula starfsemi til eflingar frið-
inum, í þágu hinna vinnandi
stétta.
* * *
Frakkar þjóðnýta
hergagnaiðjuna i
Fyrir fulltrúadeild franska
þingsins kom fyrir nokkru
frumvarp til laga um þjóðnýt-
ingu hergagnaiðjunnar á Frakk-
landi. Með lögum þessum eru
hergagnasmiðjurnar ekki tekn-
ar af eigendunum, en ríkinu er
trygður þannig lagaður umráða-
réttur yfir þeim, að rekstur
þessarar iðju verði á hverjum
tíima aðeins miðaður við hern-
aðarlþarfir Frakklands sjálfs.
Ennfremur á með lögum þess-
um að útiloka, að um stórkost-
lega fégróðastarfsemi geti ver-
ið að ræða í sambandi við her-
gagnasmiðjuna, en á slíku þyk-
ir oft hafa borið, á kostnað
franska ríkisins. Frumvarpið
var samþykt í deildinni.
* * *
Brytjar hval
í sundur
Hið mikla skip Queen Mary
rakst nýlega á 70 feta langan
hval í rúmsjó og drap hann.
Enska blaðið “Daily Tele-
graph” skýrir frá þessu, og er
skeytið sent frá fréttaritara
blaðsins, sem var um borð í
Queen Mary. Fréttaritarinn
skýrir svo frá:
Við vorum á harðri ferð, um
29 mílur á klst., þegar alt í einu
sást kolsvart skrímsli, fullra 70
feta langt, beint fyrir framan
stefni skipsins.
Eftir nokkrar sekúndur skarst
stefni Queen, Mary í hvalinn, en
ekki urðu menn varir við á-
reksturinn, nema þeir, sem sáu
til hvalsins.
Sjórinn umhverfis skipið lit-
aðist blóði á stóru svæði og
kjölfarið varð blóðrautt svo
j langt sem augað eygði.
Frá Japan
í Japan eru 2,200 þús. út-
varpstækja í notkun. í allri
Asíu eru annars ekki talin nema
2,500 þús. útvarpstæki og þykiv
þetta m. a. glöggt merki þess,
hversu langt Japanir skara fram
úr öðrum Asíuþjóðum í öllum
framförum nútímans.
* * *
Japanska ríkið keypti fyrír
tveim árum þrjár smáeyjar af
amerísku félagi. iSamanlagt
flatarmál eyjanna var um 40
fer-kilom. og á þeim bjuggu
nokkrir tugir hálfviltra Mon-
góla. Japanir töldu þarna góða
aðstöðu til bómullarræktar og
se.ndu snemma á árinu leiðang-
ur þangað til þess að rannsaka
skilyrðin nánar. Leiðangurinn
er nú nýlega kominn heim aftur
eftir þriggja mánaða árangurs-
lausa leit að eyjunum. Þykir
fullvíst að þær hafj sokkið við
eldsumbrot. Eru Japanir að
vonum sárir yfir kaupunum, en
seljendurnir telja sig hafa
sloppið vel.
* * *
Uppskeruhorfur
Samkvæmt síðustu skýrslum
um uppskeruhorfur í vestur-
fylkjunum, segir að í Mani-
toba megi búast við þrem-
fjórðu af meðal uppskeru, en í
Alberta og Saskatchewan að-
eins helmingi, af meðal upp-
skeru. Öll uppskeran er sagt
að muni verða svo lítil, að hún
hafi aldrei minni verið nema
árið 1919, en þá var hún aðeins
165 miljónir mæla.
* * *
Grikkjakonungur
valtur í sessi
iFrá Grikklandi berast fréttir
um, að þess geti orðið skamc
að bíða, að Georg konungur
verði aftur hrakinn frá völdum.
Hann hefir reynst ráðríkur og
oft tekið fram fyrir hendur á
þingi og stjórn. Fimta ágúst
gaf hann t. d. forsætisráðherra,
John /Mataxas, alræði í hermál-
um. Og með hervaldi má heita
að stjórnað sé. En þjóðin vill
losna við hvorttveggja, konung-
inn og ofbeldið.
* * *
Hjálp! hjálp! |
Verzlunarráð Edmonton-bæj-
ar sendi forsætisráðherra King
skeyti s. 1. föstudag og biður
um að sambandsstjórnin stöðvi
hið fyrsta útgáfu “Aberharts-
peninganna.” Þessi peninga-
skírteini Alberta - stjórnarinnar
komu í umferð 5. ágúst. Verzl-
unarráðið telur útgáfu slíkra
peninga brot á landslögunum.
Ennfremur biður verzlunairáð-
ið Mr. King, að koma í veg
fyrir, að atvinnuleysiskostnaður
Edmonton-bæjar verði goldin í
þessum peningum, en bæjar-
ráðið í Edmonton hefir lofast
til að taka skírteinin góð og
gild.
BRJEF
Herra ritstjóri Heimskringlu,
Kæri kunningi!
Mér til afþreyingar og dægra-
styttingar skrifa eg þessar lín-
ur, en alls ekki í því augna-
miði að þær geri mig frægan,
né heldur alræmdan, sem þó
væri betra en ekkert.
Eg las nýlega grein eftir
próf. Sigurð Nordal þar sem
hann segir að maður eigi að
gefa útrás því, sem í huganum
býr, en ekki fyrna það, eins og
gamalt hey eða smjör-belgi.
Þetta þótti mér gott, eins og
flest annað, sem drýpur af
penna þess stórgáfaða manns.
En vel á við um mig það sem
St. G. St. segir:
“Letingjanum of stutt er
Eilífð til að vakna.”
í síðustu Heimskringlu voru
tvær greinar, sem sérstaklega
vöktu mig til umhugsunar.
Greinar þessar eru: “Hvað er
Social Credit?” sem eg býst við
að sé eftir þig, ritstjóri góður.
Hin greinin heitir: “Málfrelsi,”
eftir P. B.
Báðar þessar greinar eiga
brýnt erindi til almennings og
ættu að vera lesnar með at-
hygli. Eg vil þá leyfa mér að
athuga þessar áminstu greinar
að nokkru, og byrja þá fyrst á
“Málfrelsi,” eftir P. B., því eg
býst við að verða fjölorðari um
þá fyrnefndu. Málfrelsisgrein-
in ber það með sér að höfund-
ur er óánægður við íslenzku
blöðin út af því að fá ekki að
birta þar skoðanir sínar ó-
hindraður. Þetta er illa faríð.
Við, sem höfum keypt og lesið
íslenzku blöðin meir en fjórð-
ung aldar, vitum það, að við
getum illa staðið okkur við að
útbola úr þeim einmitt þeim
mönnunum, sem skýrast hugsa
og bezt skrifa.
Einn af 'þeim mönnum er
Páll Bjarnason. Páll er tví-
mælalaust talinn af öllum hugs-
andi mönnum einn sá allra
snjallasti á ritvellinum, sem við
Vestur-íslendmgar höfum á að
skipa. Væri hér um einhvern
“flónskjamma” eða jafnvel mið-
lung að ræða, hefði eg auðvitað
leitt þetta hjá mér.
En vera má að skoðanir P. B.
séu að einhverju leyti hjáróma
við skoðanir okkar hinna ‘‘rétt-
trúuðu,” þá gerir það minst til,
við myndum þá sízt telja eftir
okkur að leiðrétta piltinn, og
sýna honum fram á skoðana-
skekkjur hans.
Ekki er mér grunlaust um
að Heimskringla myndi drjúg-
um auka kaupendalista sinn, að
minsta kosti hér á ströndinni,
á meðan við værum að sann-
færa P. B. um réttmæti skoð-
ana vorra. Fólki er nú alment
farið' að skiljast það, að stjórn-
málin eru þau mál, sem allra
þýðingarmest eru, og í raun og
veru þau einu, sem nokkru
varðar. Það er því hættulaust
fyrir nokkurt blað að birta vel
samdar igreinar um þau mál,
jafnvel þó um stórfeldan skoð-
anamun væri að ræða. Til
dæmis veitti eg því athygli, að
grein eftir Miss Salome Hall-
dorson vakti afar mikla eftir-
tekt. Sömuleiðis ýmsar grein-
ar ef.tir hr. Mjálmar Gíslason,
séra H. E. Johnson, sjálfan þig
um svik þjóðbandalagsins við
Blálendinga og Hvað er Social
Credit, o. fl.
Einnig eru ræður séra Phil-
ips lesnar með miklu athygli
og aðdáun, sökum hinnar miklu
mannúðar og skarpskygni, er
þar birtist. Ekkert fimbulfamb
til að kitla tilfinningar auð-
trúa almennings.
Alt þetta fólk, sem eg hefi
nefnt, hefir skrifað um stjórn-
mál, hvert upp á sinn máta, og
alt hefir það stefnt að því sama
takmarki, að bæta úr hinu
mikla böli, sem mannkynið á
við að stríða. Með öðrum orð-
um, stjórnmál, frá sjónarmiði
mannúðarinnar. Það er nú ekki
lengur talin meðmæli m e ð
nokkru blaði eða tímariti að
þau lofist til að fylgja engri
stefnu |í stjórnmálum. Hins
vegar er það blátt áfram talin
heigulskapur að láta sig engu
varða þau mál, sem þjóðfélag-
inu er fyrir mestu.
Frh. á 5 bls.