Heimskringla - 12.08.1936, Blaðsíða 4

4. SIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. ÁIGÚST, 1936
Hítmskringla
(Stofnui 1SS«)
Kemur út d hverfum mUlvikudefft.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 off S5S Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímie S6 537
Verð blaðsin* er $3.00 árgnngurinn borgiei
fyrírfram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
"" m
öll TiSaktfba bréf biaSinu aSlútandl tendlat:
Manager THK VIKINO PRKSS LTD.
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINAR8SON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HKIMSKRINOLA
SÍ3 Sargent Ave., Wtnnipeff
"Helmakrinfla" U publiabad
and printed by
THK VIKIMO PRKSK LTD.
SI3-SÍÍ Sargent Avenue, Wtnntpeff Man.
Teiapbooe: M 637
WINNIPEG, 12. ÁIGÚST, 1936
LÆTUR SJER SEINT SEGJAST
Bracken-liðið lætur sér seint segjast.
Eftir að kjósendur höfðu svift Bracken-
stjómina svo höfðatölu þingmanna, að
hán getur ekki farið með völd, og tjáð
henni á þann hátt skýlausa vanþóknun
sína, fer Mr. Bracken á stúfana, gerir
uppkast að samvinnusáttmála við con-
servatíva, sendir leiðtogi þeirra, Erick
Willis, |þá, og kveðst vænta skjóts svars
og samþykkis hans. Á svarinu stóð ekki.
í bréfi frá Mr. Willis til Mr. Bracken,
sem birt er 5. ágúst, er ljóst og ákveðið
tekið fram, að af samvinnu geti engri
orðið milli hans og stjórnarflokksins.
Mr. Willis bendir meira að segja á, að
það sé alt annað en sæmileg aðferð í
lýðfrjálsu landi, að fara að hafa hesta-
kaup í frammi um þingsætin, sem ókosið
er í, en Bracken vildi, að sér væri veitt
The Pas-kjördæmi gagnsóknarlaust, en
Conservatívum Rupertsland-kjördæmið.
Bracken er eflaust smeykur um að
hann tapi báðum þessum kjördæmum,
sínu eigin þingsæti eigi síður en hinu.
Leiðtogi C.C.F. flokksins, Mr. J. S.
Woodsworth, lét og í Ijósi þiá skoðun
sína nýlega, að af samvinnu við Brack-
en-stjómina gæti ekki orðið. Og þó hann
hefði sagt í kosningunum að flokkur sinn
gæti ekki vænst annars en að hafa “bal-
ance of power,” (þ. e. úrslitavaldið í
hendi sér) aða gæti með ö ð r u m
orðum látið til sín taka í löggjafarmál-
um, ef stjórnarflokkurinn væri ekki of
sterkur, hefði sér ekki komið í hug neia
samvinna við Bracken-flokkinn, þó
svona væri komist að orði.
En það einkennilega er, að bæði dag-
blöðin í þessum bæ, fluttu í tvo eða þrjá
daga, áður en bréf Willis var birt, fregn-
ir um að hann og Bracken hefðu setið á
rökstólum og rætt um sameiningarmálið.
Sannleikurinn er sá, að þessir menn hafa
ekki hizt síðan kosningar fóm fram, og
þeim hefir ekki annað á milli farið, en
þetta bréflega tilhoð Brackens og nei-
kvætt svar Willis við því.
Dagblöðin, sem bæði voru þernur
Brackens í kosningunum, eru á ný að
reyna að telja almenningi hughvarf um,
að nokkuð annað geti blessast en það,
að Bracken-stjórnin fari með völd. í»að
er með það fyrir augum sem þau spinna
upp fréttir um væntanlega samvinnu
milli Conservatíva eða C.C.F.-manna, og
Bracken-stjórnarinnar. í>au halda enn
áfram blekkingartilraunum sínum, eins
og fyrir kosningar.
Hvað veldur þessari framkomu Brack-
en-stjórnarinnar og liðs hennar eftir
kosningamar? Hví leggur hún ekki hisp-
urslaust niður völd? Það er margt í
fari þeirrar stjórnar, sem meira en þörf
er á að rannsaka. Er það ótti við það,
sem veldur því, að Bracken-stjómin segir
ekki af sér, og lið hennar er að berjast
við að halda henni við völd, eftir að
almenningur er búin að lýsa hana óal-
andi og óferjandi?
Heimskringla hefir stundum bent á
það vald, sem í heilbrigðu almennings-
áliti felst. Komi til þess að nokkur
stjómmálaflokkurinn taki höndum sam-
an við Bracken-stjómina, og forði henni
með því frá að standa reikningskap sinn-
ar hneykslanlegu ráðsmensku, hefir al-
menningur fulla ástæðu til þess, að krefj-
ast þess, að sá flokkur, eða þingmenn
hans, segi af sér fulltrúastöðu sinni á
fylkisþinginu. Það var andúðin 'gegn
Bracken-stjórninni, sem var sterkasta
aflið í kosningunum og það sem mestan
þátt átti í hvernig þær fóru. Samvinna
við hana ætti því ekki að koma til mála.
En hvað þá? Andstæðingaflokkarnir
ættu allir að mynda stjóm undir forustu
Willis. Það er mikið gert úr því að
það blessist ekki. En hvers vegna gæti
það ekki blessast? Þetta eru alt um-
bótaflokkar, sumir róttækari að vísu en
aðrir, en allir skipaðir góðum mönnum,
með einlægri umbóta-löngun. Eða svo
var á þeim að heyra í kosningunum.
Þó umbætumar yrðu ekki helgaðar stefnu
neins sérstaks flokks, gerir það ekki hið
minsta til, ef þær aðeins lúta að því,
að bæta úr því sem aflaga fer og lina
þjáningar þeirra, sem við þær eiga að
stríða og þær eru að yfirbuga. Með
engu öðru móti getur stjórn hér orðið
við óskum kjósenda eða nokkurs manns,
sem gæddur er snefil af meðaumkvun
og bræðraþeli. Ef þingmennirnir bera
nokkra ábyrgð skyldu þeirrar, sem þeim
hefir verið falin, er hún í þessu fólgin,
en ekki í neinum pólitízkum skrípaleik.
EKKI TVEIR MÁNUÐIR!
Ekki nema það þó! Það er ekki nema
rúmur hálfur annar mánuður þar til
Heimskringla heldur 50 ára afmæli sitt
og maður getur varla sagt, að farið sé
að minnast á það. Það hefir þó “á margt
óþarfara verið minst,” eins og þeir segja,
sem eftir greinum sínum lengir, en það,
að íslenzku vikublaði auðnist að halda
hálfrar aldar afmæli sitt.
Vér munum ekki eftir að nokkurt ís-
lenzkt vikublað hafi náð þeim aldri.
Heimskringla er því elzt allra íslenzkra
vikublaða, sem nú eru gefin út.
Það mætti eflaust frá mörgu æfintýr-
inu segja, ef saga hennar væri ítarlega
sögð. Brautin hefir ekki ávalt verið
blómum stráð. En fyrir rótgróna ís-
lenzka bókhneigð og fórnfýsi nokkra
manna, hafa æfintýrin endað vel og eins
og í sögu—að minsta kosti í endurminn-
ingu þeirra manna nú, sem þar hafa átt
drýgstan hlut að máli.
Á margt er því að minnast á þessum
tímamótum. Og þegar að þeim kemur,
verður það gert. Saga Heimskringlu er
svo ná-tengd sögu Vestur-íslendinga, að
athafnir þeirra og líf, þrár og vonir, frá
ári til árs, eru innan spjalda hennar
skráðar, ef til vill betur en nokkursstaðar,
svo oss sé kunnugt um.
Að Heimskringla hafi á þeim fimtíu
árum, sem hún hefir vikulega heimsótt
íslenzk heimili, verið að einhverju leyti
“ljós í lágu hreysi,” mun af mörgum hér
vera viðurkent. Jafnvel þeir sem hér
hafa ekki langvistum dvalið, verða sann-
færðir um þetta af því, hvernig margra
hinna eldri aðstandenda blaðsins er hér
minst.
En hvernig fær nú Heimskringla minst
liðinna daga svo þess vert megi heita?
Eins og fyrri, eru það vinir hennar og
velunnarar, sem hún heitir á fylgi sitt
til þess—og á meðal þeirra eru lesendur
hennar og áskrifendur. Hagur hennar
er eins og áður, erfiður, en úr honum
væri mikið bætt, ef þeir sem henni skulda
nú áskriftagjöld sín, brigðust sem bezt
við, að greiða þau, eða eitthvað af þeim.
Ef hagur þeirra er sá, að öll skil er ekki
hægt að gera, þá væri það samt aðstoð
að hvað litlu leyti sem er, ef alment væri.
Það stendur alveg sérstaklega á. Og
Heimskringla vonar, að vinir hennar hafi
það í huga. Hún veit að þeim er það
ljúft, eins og henni, að hagur hennar við
50 ára áfangann, verði sem beztur.
MINNI ÍSLANDS
Flutt að Iðavelli, Hnausum, 1. ág. 1936
af Thorbergi Thorvaldsyni
Það er mér mikil ánægja að vera
staddur hér á Iðavelli á þessum hátíð-
isdegi íslenzka þjóðarbrotsins vestan hafs.
Þessi bygð er, held eg, íslenzkari en
nokkur önnur íslenzk nýlenda. Það væri
því ekki mögulegt að velja stað í þessu
landi sem væri betur til þess fallinn að
halda íslenzka þjóðhátíð. Þar að auki er
það ætíð hátíðisdagur fyrir mig, þegar
eg heimsæki þetta bygðarlag. Það eru
nú rétt 36 ár síðan eg, sem unglingur,
lagði af stað frá Nýja íslandi. Mér finst
eg ætíð kominn 'heim þegar eg kem til
baka.
Forstöðunefnd þessa dags hefir sýnt
mér mikla sæmd með því að bjóða mér
að mæla fyrir minni íslands. Þessi sam-
koma er haldin fyrst og fremst til þess
að minnast íslands. Sú minning hlýtur
að taka sérstakt tillit til þess fólks sem
hér er saman komið og sem er af íslenzku
bergi brotið. Eg er viss um, að hjá hverj-
um á sinn hátt, snertir ísland sér-
staklega næma strengi í tilfinningunni
Fyrir þá sem voru fæddir á íslandi og
sem lifðu þar barns- og unglingsárin er
það máske nóg að nefna ísland til þess
að setja á stað ólgandi haf tilfinninga
sambandi við æskudrauma og æskuvonir
þeirra. Eða máske er mynd sú sem nafn
ið ísland kallar fram af íslenzku sveit-
inni okkar, af “bláfjalla geimi með heið-
jöklahring,” af “hlíðinni fríðu,” af skrauti
fossa og fjallshlíða, af hinni “nóttlausu
voraldar veröld þar sem víðsýnið skín’
nóg til að fylla 'hjörtu þeirra með sárri
þrá og söknuði.
|En svo eru þeir sem ekki lifðu æsku
sína á íslandi, en sem hafa haft þá
ánægju að heimsækja ættlandið. Það
kann að vera að Fjallkonan hafi ekki
náð eins sterkum tökum .á tilfinningum
þeirra, að íslenzka skáldlistin og lýsingar
skáldanna af náttúrufegurð íslands hafi
ekki gagntekið þá eins og ef þeir hefðu
lifað unglingsárin á íslandi. En samt er
eg viss um að landið og þjóðin geymist
í huga þeirra sem einstæð mynd sem
snertir næmara tilfinningar þeirra en
nokkur önnur mynd, sem hugurinn getur
framkallað.
En hvað um flest yngra fólkið sem hér
er í dag, sem aldrei hefur séð Island?
Hvaða strengi snertir orðið fsland í hjört-
um þeirra. Eflaust getur þeirra tilfinn
ingasamband við ísland ekki haft nema
að litlu leyti sömu upptök og hinna flokk-
anna sem eg hefi minst á. En eg álít
og fyrir mínu áliti hefi eg að parti mína
eigin reynslu, að orðið “ísland” setji
á stað tilfinningar sem auðkenni þau
einnig sem íslendinga, þótt þau að öðru
leyti séu í fyllsta skilningi borgarar þessa
nýja fósturlands.
Þó að aðal samband okkar sem eldri
erum við ísland sé í gegnum tilfinninga
líf okkar, þá hlýtur aðalsamband hinnar
nýju íslenzku kynslóðar í þessu landi að
vera í gegn um þekkingu hennar á ís-
landi. Og því finst mér að það ætti að
vera aðal markmið allrar íslenzkrar þjóð-
ræknis-viðleitni hér, og þar með tel eg
íslendirigadagshald, að styrkja þetta
þekkingarsamband hinnar uppvaxandi
kynslóðar við ísland, við íslenzka sögu og
íslenzka þjóð. Þess vegna ætla eg nú að
tala sérstaklega til þeirra af áheyrendum
sem eru fæddir í þessu landi og vona að
eldri kynslóðin misvirði þetta ekki.
Hver okkar sem les fomsögumar ís-
lenzku, hver okkar sem í ungdæmi hlust-
aði á sagnir úr nútíðar íslenzku þjóðlífi.
hefir veitt því eftirtekt hve sterka trú
íslendingar, bæði að fornu og nýju,
höfðu á því erfðalögmáli að eiginlegleikar
hvers manns væru þeir er hann tæki í
arf frá forfeðrum sínum, að ekki væri
hægt að búast við manndómi meðal niðj-
anna, ef forfeðumir ekki hefðu sýnt af
sér manndóm, að það kæmi aldrei svanur
úr hrafnseggi. í fornsögunum er það
þess vegna ætíð fyrsta spursmálið hvort
að einstaklingurinn sé ættstór, hvort
hann geti talið til ættgöfugra frænda.
Hugmynd þessi náði bæði til andlegs og
líkamlegs atgerfis.
Nú víkur því svo við að nútíðarvísindi
hafa komist að sömu niðurstöðu og forn-
íslendingarnir, meira að segja er hægt
undir vissum kringumstæðum að reikna
út nákvæmlega í hvaða hlutföllum vissir
eiginleikar ganga í erfðir. Auðvitað
kemur arfleifðin vanalega fram í flókn-
ari mynd. Það er samt tvent í þessum
vísindalegu ályktunum sem eg vildi minn-
ast á. Niðjamir geta ekki erft eiginleg-
leika nema að forfeðumir hafi 'haft þá
til að bera, og mögulegleikinn að erfa
yfirburði í ríkum mæli veltur að mestu
leyti á því í hve ríkum mæli forfeðumir
hafa átt þá. Góð lífsskilyrði geta aðeins
hjálpað einstaklingnum til að þroska þá
eiginlegleika sem honum eru meðfæddir,
en geta ekki framkallað eiginlegleika
nema að einstaklingurinn hafi erft þá
frá forfeðrum sínum.
Stundum máske finst okkur, sem höf-
um alist upp og fengið alla okkar mentun
þessu landi, að við séum alveg canadisk,
að samband okkar við Island og íslenzka
>jóð sé tilviljun ein. En ef við tökum
til greina þessar ályktanir nútíðar vís-
inda, ályktanir sem eru viðurkendar um
allan hinn mentaða heim, þá finnum við
að þann dýrmætasta arf sem við eigum,
nann eina arf sem er (nokkurs virði,
höfum við erft frá íslandi og íslenzkri
þjóð, og að framtíð okkar í þessu landi
er undir því komin hve vel sá arfur er
notaður undir lífsskilyrðum þeim, sem
Canada býður.
En máske við spyrjum: Er
andleg arfleifð okkar þess kon-
ar að við getum verið stolt af
henni? Á fyrstu dögum Islend-
inga vestan hafs voru máske
fáeinir sem efuðust um það, og
sem vildu helzt ekki vera þektir
sem Íslendingar. Nú held eg
sá hugsunarháttur sé alveg
horfinn. Höfum við þá sem
Vestur - íslendingar sýkst af
þröngsýnu þjóðernis drambi
þeirri sýki sem nú virðist þeyta
stórþjóðum heimsins áfram til
nýrrar styrjaldar. Eða höfum
við nú haft betra tækifæri til
að meta andlega arfleifð okkar
á móts við arfleifð annara
þjóða. Eg álít að árangurinn
hafi orðið sá síðari. Eg vildi
því taka til íhugunar, með sér-
stöku tilliti til erfða^- og fram-
þróunar-kenninganna, á hve
traustum grundvelli þessi hug-
mynd sé bygð, að þjóðararf-
leifð okkar íslendinga sé að
minsta kosti eins göfug og
nokkurrar annarar þjóðar.
Eins og við öll vitum, þá var
ísland bygt að mestu leyti milli
áranna 874 og 930. Síðan hef-
ir verið mjög lítill innflutningur
fólks inn í landið, og lítill út-
flutningur nema til Grænlands
á tíundu öld og til Ameríku á
nítjándu öld. Andlegur og lík-
amlegur ihöfuðstóll hinnar ís-
lenzku þjóðar var því að mestu
leyti ákveðin um aldamótin 900.
Við getum því spurt: Höfðu ís-
lendingar í fornöld, að jafnaði,
yfirburði yfir aðrar þjóðir Evr-
ópu? Ef að svarið er já, að
hvað miklu leyti hafa þeir yfir
burðir verið varðveittir eða þró-
ast í síðastliðin þúsund ár, og
hvaða mælikvarða getum við
notað? Álit okkar sjálfra um
okkur sjálfa er ekki sem á-
byggilegast. Á hinn bóginn get-
um við tekið fyllilega til greina
álit annara þjóða á okkur, sér-
staklega þegar þær bera okkur
saman við sig sjálfar. Nákvæm-
astur verður óbeinn saman-
burður sem oft er hægt að
draga af sannreyndum saman-
söfnuðum í öðrum löndum eða
af sögulegum atriðum sem hafa
verið skráð án tillits til spum-
inganna sjálfra.
Um fornöld íslands og yfir-
burði íslendinga, andlega og
líkamlega í þá daga þarf eg
lítið að segja. Sagan sýnir að
landnemarnir komu frá þjóð
sem á þeim tímum var frækn-
ust í Evrópu, og að fjöldamarg-
ir af þeim voru ættstórir og göf-
ugir menn, menn sem ekki að-
eins voru niðjar foringja en
sem líka, fyrir manndóms og
vitsmuna sakir, höfðu verið
kjörnir til forustu. Að tilíölu
við mannfjölda voru að líkind-
um fleiri af þesskonar mönnum
meðal þjóðarbrotsins sem flutt-
ist til íslands en eftir voru hjá
þjóðinni í heild sinni. Álit ann-
ara þjóða á íslendingum á þeim
tímum er hægt að greina á því
þegar þeir sigldu utanlands
voru þeir ætíð velkomnir sem
gestir við hirðir Evrópukon-
unga. Sem hermenn eða her-
foringjar tóku íslendingar þátt
í flestum stórbardögum Evrópu;
sem hirðskáld og sögumenn
áttu þeir enga jafningja. Það
er sagt að sögur fari af um 230
frægum hirðskáldum við hirðir
Evrópukonunga á miðöldunum
og að þau hafi, með fáum und-
antekningum, verið Islendingar.
Flest af þessum skáldum, sem
vanalega voru ekki aðeins
skáld, heldur oft líka frægir í-
>róttamenn og hermenn, voru
utanlands aðeins í ungdæmi
sínu en snéru síðar til baka til
slands. Þeir töpuðust því ekki
slandi. Á miðöldunum átti
Evrópa engar bókmentir sem
hægt var að bera saman við
fornbókmentir íslendinga, og
íslenzka þjóðin átti í fomöld,
verið varðveittur? Það hefir
verið alment álitið meðal ís-
lendinga sjálfra að hin róstu-
sama Sturlungaöld, miðalda
hallæri og drepsóttir, og útlend
kúgun hafi þrýst þjóðinni í nið-
urlæging, svo að hún hafi glat-
að kjarki, manndáð og harð-
fengi. Þetta getur máske ollað
meðal íslendinga nokkurskonar
“inferiority complex.” Um leið
og íslenzku skáldin á nítjándu
öldinni reyndu að örfa þjóðina
til framsóknar þá styrktu þau
þessa hugmynd. Jón Thorodd-
sen sagði í kvæðinu “Til Is-
lendinga”:
“Forðum hin ágæta ey
var aðsetur frelsis og dáða,
Bragi þar bólstað sér tók
blómguðum fjalla í dal;
Og—
“Þá lifði í landinu þjóð,
sem hraust var og harðfeng, en
eigi
sokkin í svefndoða kyrð,
sællífi, munað og glys;
meira var frægðin en fé,
og frelsið en stórmanna hylli."
og síðar—
“Þannig með virðing og veg
þín velsæld stóð langan um
aldur
ættjörðin ágæt og fríð!
ástkæra sögunnar land!
þar til að ánauðir í
þig útlendra höfðingja seldu
óvitrir arftökumenn,
ágjarnra tældir af vél.
Frægðin með fjörinu dó
er frelsið var stokkið úr landi,
klerkar og kúgunarvald
kjarnan í þjóðinni drap.”
og síðar—
“varmenska, volæði, eymd
vesælum grandaði lýð.”
Og skáldið Jónas Hallgrímsson
hrópar:
‘‘Hvar er þín fornaldar frægð
frelsið og manndáðin bezt?”
Ef við tökum myndirnar af
þessum niðurlægingartímum
hinnar íslenzku þjóða:r til
greina þá verður okkur að
spyrja: Er mögulegt að íslenzka
arfleifðin frá fornþjóðinni hafi
verið varðveitt fram í nútíð-
ina? Vísindin benda að nokkru
leyti á svar. Þótt áhrif óhag-
stæðra lífsskilyrða geti miðað
til þess að minka líkamlegt og
andlegt atgerfi þjóðarinnar, þá
hafa einstaklingarnir sem eru
gæddir yfirburðum og afkom-
endur þeirra ætíð betri mögu-
leika til afkomu en þeir, sem
minna atgerfi eru gæddir. Á
þann veg er vel mögulegt að
erfiðleikar verði til þess að
hreinsa og skíra þjóðarstofn-
inn. Máske íslenzka skáldið
Steingrímur Thorsteinsson hafi
haft þetta í huga í kvæðinu “Á
Heimsenda Köldum,”
hann segir um ísland:
“Þar fóstraðist þjóð vor
elds og ísa mein
og áhrif af náttúrunni háu.”
þegar
við
Og síðar—
“Drykkjað þjóð með
á þrautadimmri nótt.’
þótt
það er alment , viðurkent að
förn Grikkir einir hafi átt bók-
mentir sem stóðu þeim á sporði.
En hvað er um nútíðar ís-
lendinga, hvernig hefir þessi
mikli arfur, þessi mikli höfuð-
Undir hinum erfiðu lífsskilyrð-
um gátu aumingjaskapurinn og
ómenskan ekki þrifist en mann-
skapur og dáð héldu lífi, þótt
ljómi, skraut og glæsimenska
fornaldarinnar sæust ekki leng-
ur.
Hættulegastur íslenzku arf-
leifðinni var að líkindum seinni
hluti Sturlungaaldarinnar þegar
svo margir beztu menn íslands
féllu í valinn í borgarastríðinu.
Síðari alda hallæri, drepsóttir
og útlend kúgun, þótt volæði,
eymd og vasældómur fylgdu
þeim á yfirborðinu, hafa að lík-
indum heldur eflt beztu ein-
kenni þjóðarinnar, einkenni sem
nú geta notið sín undir betri
lífsskilyrðum, en hitt.
En hvar fáum við mælikvarða
til að bera saman nútíðar ís-
stóll manndóms og lista, sem lendinga við aðrar þjóðir? Það