Heimskringla - 23.12.1936, Blaðsíða 1

LI. ÁRJGANGUR
WINNIPBG, MIÐVIKUDAGINN, 23. DES. 1936
NÚMER 12.
Heilög Jól
Hið fegursta í siðum vorum og trú, eru hinar ýmsu
hátíðir, sagnir og hugsjónir, sem við þær eru tengdar.
Æðst þessara hátíða er Jólahátíðin.
Sá skilningur hefir jafnan verið lagður í boðskap
jólahátíðarinnar að hún sé hátíð friðar, fagnaðar og von-
ar. Þá er hún líka nefnd hátíð ljóssins, og var það hið
upphaflega tákn hennar. Með jóladögunum tekur daginn
að lengja og næturhúminu að halla.
Aðal þýðing jólahátíðarinnar er þó fólgin í því sem
hún táknar á hverri tíð, í hugsjón þeirri sem hún birtist
í og beinir skynsemd og tilfinningu manna að.
Þroskaferill hennar, upp frá því að vera hátíð sól-
komunnar og ljóssins, byrjar þegar hún er tengd við þann
einstæða atburð mannkynssögunnar, er svo litlum tíðind-
um sætti hjá samtíðinni að hann gleymdist, en varð síðar
aðal ráðandi í skiftingu tíðar og tíma, svo að við hann eru
allir hlutir miðaðir og frá honum eru allir hlutir taldir er
koma fyrir í æfi einstaklinga og þjóða. Atburður þessi
var fæðing og hingaðkoma fátæks og umkomulauss barns,
er samtíðarmennirnir ýmist nefndu son timbursmiðsins,
manns-soninn eða son hins hæsta. Með því að verða
fæðingarhátíð hans, öðlaðist hún nýja þýðingu. Hún varð
ekki eingöngu hátíð hins ytra ljóss, heldur og líka hátíð
hins innra ljóss.
Tákn ljóssins varð yfirgripsmeira og dýpra en
áður.--------
Ljós er það sem lýsir og vermir, klakabundna jörð og
kaidsinnaðan huga. “Það eru geislar þó þeir skíni um
nætur.”
“Fyrir hjartagróna miskunn Guðs, upprann oss ljós
af hæðum til að stýra fótum vorum á friðarins veg.”-
Hátíð ljóss og friðar, vonar og kærleika! —
Heilög Jól!
R. P.
Jón Friðfinnsson
Síðast liðinn laugardag, var til
moldar borinn einn af hinum
merku, eldri íslenzku landnem-
um vestan hafs, tónskáldið Jón
Friðfinnsson. Má með sanni um
hann segja eins og St. G., að
hann væri landnemi í tvennum
skilningi. Á s^ma tíma og hann
tók sinn þátt í striti landnemans
fyrir daglegu brauði á fyrstu ár-
unum hér, var hann einn af þeim
fáu, eða ef til vill eini vesturfar-
inn frá landnámsárunum, sem
reist hefir sér óbrotgjariian
minnisvarða á sviði sönglistar-
innar með tónsmíðum sínum.
Jón lézt 16. desember á Al-
menna sjúkrahúsinu í Winnipeg.
Hafði hann verið nærri árlangt
rúmfastur.og frá því á öndverðu
sumri á sjúkrahúsinu, mjög oft
þungt haldinn.
Jón Friðfinnsson var fæddur
16. ágúst 1865 á Þorvaldsstöðum
í Breiðdal á íslandi. Var hann
því á öðru ári yfir sjötugt, er
hann lézt. Heiman af íslandi
kom hann 11 ára með foreldrum
sínum 1876. Bjuggu foreldrar
hans fyrstu árin í Nýja-íslandi,
en fluttu til Argyle-bygðar árið
1883. Og þar reisti Jón bú og
bjó unz hann flutti 1903 til Win-
nipeg; hefir hann átt heimili hér
síðan. Eftirlifandi konu sinni,
önnu (Johnson) Friðfinnsson
giftist hann 1887.
Þó Jón sé kunnastur Vestur-
tónskáld dáinn
slendingum af tónverkum sínum
þekti hann dálítið til erfiðleik-
anna á frumbýlingsárunum hér
og fékk á þeim að kenna, sem
aðrir. Búskap rak hann einnig í
20 ár í Argyle-bygð. Þegar sá er
þetta ritar spurði hann einu
sinni að því hvernig búskapur-
inn hefði farnast sagðist hann
muna eftir einu happi sérstak-
lega, sem sér hefði hlotnast og
það var þegar hann komst yfir
orgel-kríli.
Það skal engu haldði fram um
það hvort þetta var sagt í gamni
eða alvöru, en hvort heldur að
var, mun það hafa sýnt, að
hverju hugurinn hneigðist.
En svo var nú eftir að nema
eitthvað í þessari list allra lista.
Um kennara var ekki að tala og
tíminn, sem náminu var hægt að
helga, voru auðvitað kvöldin
stundum og næturnar, eftir
dagsverkin á akrinum.
Eftir nokkurn tíma var samt
svo komið, að kenslu var hægt
að fá — fyrst bréflega frá góð-
um tónlistarkennurum í Chicago
og Philadelphia og síðar, og aðal-
lega þó eftir að til Winnipeg
kom, munnlega hjá beztu kenn-
urum; var einn þeirra Rhys
Thomas annálaður kennari og
tónfræðingur.
Eitt fyrsta lagið sem Jón
samdi, var við vísur Kristjáns:
“Stígur myrkur á grund”. Hefði
undir eins af því mátt spá fyrir
um það er síðar varð raun á, að
í Jóni byggi efni í gott tónskáld.
Árið 1904 og aftur 1921, gaf
hann út nokkur lög eftir sig, og
hafa sum þeirra verið tíðum
sungin hér á samkomum og eru
á hvers manns vörum. Og síð-
asta og stærsta tónverk hans,
Kantatan við hátíðarljóð Davíðs
Stefánssonar, hefir verið sungin
bæði í Winnipeg og víðar af ís-
lenzkum kórum, og hefir hlotið
lof.
Jón unni tónlistinni. Eins og
á stóð hér á landnámsárunum er
ekki gott að hugsa sér að nokkur
hefði orkað því, sem hann gerði,
án hóflausrar ástar á sönglist.

ÆTTJARÐARAST
En Jón var góðum hæfileikum
gæddur á fleiri sviðum en því,
sem hér hefir aðallega verið
minst á. Það kvaldi hann mik-
ið, er hann var að lesa nýgerð
kvæði, ef hending var gölluð í
þeim. Þætti honum kvæðið að
öðru leyti gott, hafði hann mikla
löngun til að breyta og yrkja að
nýju hinar óviðfeldnu hendingar,
ekki sízt ef honum bjó í huga að
semja lag við kvæðið. Og hann
var eins fundvís á smekkleysi í
framsetningu óbundins máls.
Eins og Jón var heill í tónlist-
inni og sem á verk hans setur
frumlegan og sjálfstæðan blæ,
svo var vinátta hans einlæg og
staðföst. Vér kyntumst honum
ekki persónulega fyr en síðustu
þrjú eða fjögur árin, en sú kynn-
ing nægir til þess að sannfæra
mann um þetta.
Þjóðlíf vort Vestur-íslendinga
á Jóni Friðfinnssyni mikið að
þakka. Hann hefir auðgað það.
0g það er fjölþættara, litauð-
ugra fyrir starf hans.
Jón kendi íslenzkum æskulýð
um skeið að syngja. Margt af
yngra fólki sem maður hittir,
segist hafa fengið fyrstu tilsögn
sína í íslenzkum söng hjá Jóni
Friðfinnssyni.
Auk konu hans, sem áður er
getið, og sem Jón mintist oft
sem þeirrar er hann ætti það alt
að þakka, að hann hefði getað
aflað sér hinnar þráðu þekking-
ar í tónlist, lifa hann einnig sjö
börn þeirra hjóna. Eru þau:
Fred og William í Winnipeg:
Mrs. G. R. Stephenson, Mrs. H.
Baldwinson og Chris, sem einnig
eiga heima í Winnipeg; ennfrem-
ur Wally í Saskatoon og Dóra í
Vancouver.
Jarðarförin fór fram frá
Fyrstu lútersku kirkju s. 1. laug-
ardag. Var hún mjög fjölmenn.
Dr. B. B. Jónsson jarðsöng. Við
útförina söng ,Mrs. B. H. Olson
einsöng með lagi eftir Jón, af
sinni kunnu söngíþrótt, sem
einkar vel átti og við.
Áður en líkið var flutt í kirkj-
una var húskveðja höfð á heim-
ilinu, 624 Agnes St., í Winnipeg.
Líkmenn voru: John Hall,
Sigfús Anderson, Magnús
Markússon, Kristján Hannesson,
Halldór Johnson og Halldór Þór-
ólfsson.
Viðurværiskostnaður hefir
hækkað um $5.00 á mánuði
vegna hækkandi verðs á nauð-
synjavörum borinn saman við
það sem hann var 1935. Vinnu-
laun hafa ekkert hækkað.
Skyldi nokkur maður, sem
ekki hefir dvalist fjarri fóstur-
jörð sinni, þekkja til hlítar af
eigin reynd þá seiðmögnuðu þrá,
sem nefnd er ættjarðarást? —
Hvað sem því líður, er það víst,
að hún birtist mönnum naumast
í almætti sínu fyr en þeir eru
komnir í nægilega fjarlægð frá
ættlandi sínu. Svo einkennilega
vill til, að ættjarðarástin hefir
sætt lítilsvirðingu ýmsra manna
síðan um Heimsstyrjöld. En
stríðið og afleiðingar þess hafa
um stundarsakir kollvarpað því
mati, er áður var títt að leggja
á ýms þau verðmæti, sem mönn-
um hafa löngum verið helgust.
Slík uppreisn gegn eðlishvötum
mannkynsins mun tæplega eiga
sér mjög langan aldur. Ætt-
jarðarást manna, hin óslítanlega,
ramma taug, “sem rekka dregur
föðurtúna til”, mun standa af
sér allar tískusveiflur, undir
hvaða yfirskini, sem þær eru
birtar alþýðu manna. Hún er
eilíf eins og trúhneigð mann-
kynsins, og slíkar hvatir fá eng-
ar prédikanir og ekkert hatram-
legt ofstæki upprætt. Auðvitað
á allur gorgeir næsta lítið skylt
við ættjarðarástina. Sú alda
líefir jafnan verið af öðrum rót-
um runnin. Stjórnmálabarátta
nútímans byggist yfirleitt ekki á
ættjarðarást í réttum skilningi,
þó að hún hafi sumsstaðar orðið
til þess að draga þetta hugtak
inn í baráttuna og villa þannig
ýmsum mönnum sýn. Ættjarð-
arástin er óskilgreinanlegt hug-
tak engu síður en það, sem vér
nefnum sál mannsins, og er því
óralangt ofan við þá togstreitu.
er vér nefnum pólitík og nálega
eingöngu er í því fólgin, að verð-
mætum þjóðanna er velt með
mismunandi móti. ^— Ættjarð-
arást íslendinga birtist oss í
tindrandi augnaráði þeirra
manna, er heyra móðurmál sitt
hljóma óvænt í fjarlægu landi,
handtaki tveggja íslenzkra
manna, er hittast Iangt úti í
heimi; kvæðum Jónasar Hall-
grímssonar o. fl. manna, er gerð-
ust skáld úti í löndum. Hún er
sú undiralda í tilfinningalífi ein-
staklingsins, er gerir hann sjálf-
stæðan en jafnframt einmana
gagnvart mannhafi erlendra stór
borga. Ættjarðarböndin skapa
þann grunntón, er jafnan vill
heyrast gegnum tækni hans á er-
lent talmál, hversu vel sem
hann kann að hafa numið það að
Svartidauði
Davíð Stefánsson frá Fagraskógi
Sveitir eyddust
í Svartadauða,
því pestin réðifet
á ríka og snauða.
Sálin skildi
við skilningarvitin,
og svo varð líkaminn
svartur á litinn.
Engin plága
kom áður meiri.
En svo kom önnur
og síðar fleiri
ein drap sauðfé
og önnur hesta.
En seinasta plágan
er plágan mesta.
—Mbl.
Hún berst um landið ,
með blaðagreinum
og veldur alskonar
innanmeinum.
Menn sýkjast jafnvel
af sjúkra orðum,
svo plágan fer hraðar
en pestin forðum.
Hún ræðst eins og fyr
á ríka og snauða
og svipar að nokkru
til Savrtadauða.
En nú verður líkaminn
ljós og bjartur,
en innri maðurinn
allur svartur.
Jólanótt
i.
Nú vaknar hver minning er mannshjarta# á,
sem morgunsins ljós verður hrím-nóttin grá
er lá yfir sálu og sinni.
Það birtir úti og inni.
Frá kirkjunum hljóma hátíða-ljóð,
í hugunum tendrast hin kulnaða glóð.
En hálf-gleymdar hugsjónir rísa
úr helkulda-læðingi ísa.
II.
Blundar fold í faðmi vetrar köldum,
fölur dagur lengst í vestri sefur.
Leika fjölbreytt ljós á himin-tjöldum,
Ieiftur-glampi daufur foldu vefur.
Norðurljós í nakði húmsins glitra,
nær og fjær þau vefja sig og teygja,
breikka, lengjast, brosa, fölna, titra,
brotna, hníga, eyðast, kulna, deyja.
—Blaðlaus runnur brosir kalt og stynur.
Auðn og slétta fanna vafin feldi
fjötra hugann sterkum gleymsku-böndum,
fylla hjartað undarlegum eldi,
ögra manni að gleyma numdum löndum,
kveikja óró inst í hugans djúpi,
ótal myndir draga fram á sviðið:
—flestar reifðar myrkum móðu-hjúpi,—
miriningar um það sem nú er liðið,
æfintýri einstaklinga og þjóða.
Hljóður máni hjúpast mekki skýja,
hér og þar sjást stjörnuljósin blika.
Dökkir skuggar færast saman, flýja,
flökta, dreifast, eyðast, stökkva, hika.
Líkt og hermenn blóðs á velli bíði
bundnir valdi þess er fyrir ræður,
eigi von á ógurlegu stríði,
einangraðar vonarlitlar hræður,
trú á sigur lömuð, djörfung dáin
Glitrar fönn er geislum stafar máni
gegnum rof á þykkum skýja-feldi,
er sem jörðin fái ljós að láni
lengst úr fjarru, huldu dýrðar-veldi,
aðeins stutta stund, þá byrgist rofið,
stilt og hljótt er dregið fyrir gluggann.
Nú mun verða í næði húmsins sofið,
nýir draumar fæðast.—Gegn um skuggann
leitar andinn æ að nýju rofi.—
III.
Þó vakni hver meinning er mannshjartað á
og morguninn lýsi,—er haustnóttin grá
sem býr oss í brjósti og sinni.
—Það birtir svo seint þar inni.—
Og kirkjunnar helgustu hátíða-ljóð
þau hita aðeins snöggvast vort kólnaða blóð.
En bjarminn í austri er eg eygi
er upphaf að nýjum degi.
Páll S. Pálsson
—Norður-Reykir
öðru leyti. Gildur þáttur í bók-
mentum og baráttu vorri á 19.
öld skapaðist við bjarmann af
þeim heilaga eldi, sem Vestu-
meyjar ættjarðarástarinnar
vörðuðu í hugum íslenzku skáld-
anna og frelsishetjanna á Hafn-
arslóð. Ætli sum beztu ættjarð-
arljóð vor hefðu orðið mjög há-
reist, ef þau hefðu verið ort í
fásinninu heima? Hvernig hefðu
lofkvæði Einars Benediktssonar
til íslands orðið, ef hann hefði
aldrei komist út fyrir landstein-
ana og hefði ort þau í Herdísar-
vík? Slíkar spurningar vakna í
sambandi við bókmentirnar. —
En síðan háskólamentun vor og
stjórnmálabarátta færðust inn í
landið, verðum vér sífelt að vera
á verði gegn því, að eymenskan
og fásinnið nái ekki að smækka
forustumenn þjóðarinnar. ís-
lenzkir mentamenn og stjórn-
málamenn þurfa á unga aldri að
öðlast þá víðsýn í kynningu við
aðrar þjóðir og önnur lönd, er
geri þá færari en ella til þess að
hjálpa þjóð vorri til að lifa
menningarlífi. Látum oss þessi
orð Hávamála að varnaði verða:
Lítilla sanda,
lítilla sæva
lítil eru geð guma.
—Samtíðin.
Vestan frá Argyle komu til
að vera við jarðarför Jóns heit-
ins Friðfinnssonar er fór fram
s. 1. laugardag: Mr. og Mrs. Mc-
Lean, Mrs. J. Anderson, Mrs.
Guðrún Stevenson og Mrs. Gísli
Björnsson.
FLEYGAR
Nýi tíminn tók af okkur kóng-
inn, en gamli tíminn gaf okkur
annan í staðinn.
Hans hátign Edward VIII
Bretakonungur tefldi kórónunni
á móti ástinni. Ástin vann. —
Halldór Kiljan Laxness tefldi
dauðanum á móti ástinni. Ástin
vann. Jóhann Sigurjónsson
tefldi hungrinu á móti ástinni.
Ástin tapaði. Þetta ættu þeir
að íhuga, sem halda að öllu sé
óhætt, þó að miljónir manna séu
sveltar að þarflausu. Ungur
gáfumaður, sem hefir peninga
fyrir takmark, verður á gamals-
aldri heimskur og feitur.
Hólið er að gera bókmentirnar
gjaldþrota. “Að njóta lífsins er
að burtsóa því,” segir Árni Gar-
borg. — Hvað halda ríku menn-
irnir um það?
Mennirnir verða þeir sömu, þó
að þeir syngi “Heims um ból,”
um þessi jól.
Sá, sem þegir þegar hann á
að tala, ætti aldrei að tala.
Væri Páll Bjarnason meiri-
hluta maður, yrði klappað fyrir
honum eins og Jónasi Pálssyni.
f trúarbrögðunum er meiri
sannleikur en margur hyggur.—
Prestarnir hafa gert þau óskilj-
anleg.
Spillingin bíður á meðan ný
stefna er að festa sig á grunnin-
um.
Það hjóta að vera ágætir
prestar í Winnipeg. f hvert sinn,
sem stólræðu er útvarpað segja
Mikleyingar, að það sé bezta
ræðan, sem þeir hafi nokkurn-
Frh. á 5 bls.