Heimskringla - 03.03.1937, Síða 2

2. StÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. MARZ 1937
/
SYERRIR KONUNGUR
Eftir Tryggva Oleson
(Eftirfarandi ræða var flutt á
samkomu Þjóðræknisfélagsins s.
1. miðvikudagskvöld. Höfundur
meir að hreysti reyndir en að
viti. En fyrir því að þeir höfðu
styrk fjölmennis, þá létu þeir
víða verða farið og mjög um ó-
bygðir svo að af þeim gengu
klæði þeirra svo at þeir voru
berfættir allir og spentu næfrum
i„„ er sem kuenugt er, úr hópi >>em ser ” Unnu E.rk.bemar
þriðju kynslóðar íslendinga hér "ndir forustu Eystems „okkra
i landi. Minnir efnisval ræð. s.gra en svo kom að þe.r b.ðu o-
unnar á, að enn megi svo fara, að! 918ur . orustu v.ð þa Erlingr og
það sem norramt er, verði hérl Eyste.nn en
minnisstætt afkomendum fe. j flokkurmn tvstrað.st,
lenzkra innflytjenda um hríð og Er það hér sem Sverrir kemur
lengur en við stundum gerum til sögunnar og vil eg 1 fam orð-
ráð fyrir.
Ritstj.)
Eins og kunnugt er, hófst í
um skýra frá uppruna hans.
Saga Sverris er rituð af Karli
ábóta Jónssyni að miklu leyti
Noregi eftir daga Sigurðar kon- eftir fyrirsögn Syerris sjálfs eft.
andaðist ir ÞV1 sem formalinn 1 Flateyjar-
ungs Jórsalafara, er
1130, mikill innanlands ófriður . _oc , .. , ,
er varaði til 1240, er Hákon kon- Noregi 1185 en hefir att hægt
bók skýrir frá. Var ábóti í
með að fá nánar sagnir af árun-
Reissá'ófriður út úr vaida- f
ymsir haldið þvi fram að aðrir
hafi átt þátt í að rita söguna en
þó eru allar líkur til, eins og
Guðbrandur Vigfússon bendir á,
ungur fékk sigrast á óvinum sín
um.
fýkn hinna mörgu konungssona,
því þá var hver konungssonur,
skilgetinn eða óskilgetinn, bor-
inn til ríkis. Eftir dauða Sigurð
ar komst Haraldur gilli til valda að hún sé .”®r 011 eftir Karl-
með því að rjúfa orð sín og eiða
og blinda Magnús Sigurðarson.
En skammgóður var vermirinn,
Sverrir er sagður borinn l
Færeyjum um 1152. Var móðir
hans gift Unasi kambara en
því hann var litlu síðar myrtur Sverrir ólst að miklu leyti upp
af völdum Sigurðar slembi- hjá bróður Unasar Hróa biskupi.
djákns. En landsfólk neitaði að Setti Biskup hann til menta og
taka Sigurð til konungs en tók vígði hann prest, en sagt er að
syni Haralds gilla, Sigurð munn Sverrir hafi samið sig lítt að
og Inga krypling. Var Sigurður kennimannsskap. Hið sanna um
slembir tekinn og drepinn. En faðerni sitt, segir sagan, vissi
1142 kom Eysteinn Haraldsson hann ekki þar til hann var orðin
bróðir þeirra konunganna vestan 24 ára. Hafði móðir hans farið
af Skotlandi og fengu þeir hon- suður til Róm, skriftað það, og
um þriðjung Noregs til yfirráða. j verið skipað af páfa að segja
En misklíð varð milli Inga og syni sínum sannleikann. Gerði
bræðranna sem lyktaði með því hún svo og lýsti því yfir að hann
að Sigurður og Eysteinn féllu en væri ekki sonur Unasar heldur
menn þeirra tóku Hákon, son
Sigurðar munns, þá tíu vetra
gamlan, til konungs sér (1157).
Féll Ingi konungur 1161 en Há-
kon næsta ár fyrir Erlingi
skakka Ormssyni sem tókst með
aðstoð Danakonungs að koma
syni sínum Magnúsi, þá fimm
ára að aldri til konungs. Erling-
ur hafði átt hann með konu sinni
Kristínu dóttur Sigurðar Jórsala
fara. Vegna þess að Magnús var
ekki konungsson og því ekki lög-
borinn til ríkis í Noregi, lýsti Erl
ingur því yfir að landið væri
eign ólafs helga. Varð þetta
upphaf vináttu Eysteins erki-
biskups og þeirra feðga. Bældi
Erlingur fyrst framan af alla
mótstöðu niður.
En hér koma Birkibeinar
fyrst til sögunnar. Fagurskinna
skýrir svo frá uppruna þeirra:
“Á ríki Magnús konungs hófst
flokkur sá er austur safnaðist á
Mörkum. Var þar kallaður höfð-
ingi fyrir Eysteinn sonur Ey-
steins konungs Haraldarsonar.
Hann var fríður maður sýnum;
hann var kallaður Eysteinn
meyla. í þann flokk hljópu marg-
ir dugandi menn, þeir kváðust
mist hafa bræðra sinna og feðra
og annara náfrænda og fjár
síns, flestir menn ungir, menn
Sigurðar konungs munns. Sverri
leizt svo að ekki mundi hægt að
komast til valda í Noregi en lítil-
mannlegt að gera enga tilraun.
Hélt hann því til Noregs og var
um tíma við konungshirðina.
Síðan hélt hann til Birgis
Jarls, er átti föðursystir hans
og leitaði ráða hjá honum en
fékk fá. Þaðan lagði hann leið
sína til Vermalands og um það
leyti féll Eysteinn meyla. En er
Birkibeinar fréttu hvar hann var
niðurkominn leggja þeir leið sína
til hans og biðja hann gerast for-
ingja fyrir þeim. “Lið þetta var
við mikilli hneysu, sumir voru
mjög sárir, en sumir klæðlausir,
en allir nálega vopnlausir og svo
miklir æskumenn að honum
sýndist þeir ólíklegir til ráða-
gerðar”. Neitaði hann beiðni
þeirra en vísaði þeim til Birgis
jarls. En jarl lagði þeim það ráð
að hverfa aftur til Sverris og
hóta honum að drepa hann ef
hann gerðist ekki foringi þeirra.
Þeir gera svo og neyddist þá
Sverrir til að takast á hendur
fórustu þeirra. Var flokkurinn
að tölu sjötíu menn.
Ekki var þetta álitleg byrjun.
Magnús konungur var maður
vinsæll af alþýðu og þar að
auki voru öll stórmenni lands og
Have the Business
POINT OF VIEW
?
•
Dominion Business Coilege students have the advantag<í
of individual guidance in the all-important factors of
business personality, conduct, and approach.
No matter how thoroughíy you know the details of
office work, you must be able to sell your services,
and this is now just as much a part of Dominion
training as Shorthand, Tyi>ewriting, Bookkeeping, or
any of the other courses in which Dominion leader-
ship has been recognized for over twenty-five years.
Business is better! Employment is increasing!
Prepare for it.
DOMINION
BUSINESS COLLEGE
On The Mall
and at Elmwood, St. Jtames, St. John’s
kirkju honum fylgjandi. En
Birkibeinar voru fáir og alveg
félausir. Hvernig sem á málið
var litið sýndust litlar líkur til
þess að hægt væri fyrir Sverrir
að brjótast til valda. Voru Birki-
beinar og ekki ráðsnjallir menn
og varð Sverrir að leggja öll ráð.
En það hjálpaði honum að æðri
stéttirnar í Noregi voru svo að
segja andlega dauðar. Fádæma
drykkjuskapur, ágirnd, eiðspjöll,
sjálfselska og harðneskja ein-
kendu höfðingjana.
Nú fer eg fljótt yfir sögu. —
Frá þessum tíma og þar til
Sverrir komsí til valda urðu
Birkibeinar að sæta öllum brögð-
um og oft komust þeir í skæðar
mannraunir. En ætíð björguð-
ust þeir á einhvern hátt, mest
vitsmunum Sverris að þakka. —
Var honum fyrst gefið konungs-
nafn á Eyrarþingi og fékk hann
þá nokkurn liðsafla þó ekki nóg-
an til að mæta konungi. Var það
fyrst árið 1179 að fundum þeirra
bar verulega saman, í orustunni
á Kálfskinnsakri. Þar féll Erl-
ingur jarl. Hélst svo viðureign
konunganna við í fimm ár enn
og var hún mannskæð. Endaði
hún 1184 í sjóorustunni við Fim-
reiti f Sogni þar sem Sverrir
vann sigur, þó minni hefði hann
liðsafla, en Magnús konungur
féll. Fékk þá Sverrir allan
Noreg. Gekk hann og litlu síðar
að eiga Margrétu dóttir Eiríks
Svíakonungs.
En friðurinn varð skammær
og átti Sverrir í stríði það sem
eftir var æfinnar. Efldust flokk-
ar á móti honum og yrði of langt,
mál að greina frá þeim öllum. Eg
læt mér nægja að nefna þá
“Kuflungar, Varbelgir, Eyjar-
skeggjar og Baglar. öllum nema
þeim síðastnefnda eyddi konung-
ur. Við Bagla átti hann til
dauðadags og eftirmenn hans
þar til 1240. En uppruni Bagla
var á þessa leið.
Sverri greindi mjög á við
kirkjunnarmenn. Gat eg þess
að Eysteinn erkibiskup hefði
verið mikill vinur og aðstoðar-
maður þeirra feðga Erlings
skakka og Magnúsar. Samt sætt-
ust þeir Sverrir við dánarbeð
erkibjskups en hann dó 1188. —
Eftrimaður Eysteins varð Eirík-
ur af Stafangri. Samdi þeim
konungi lítt. Vildi erkibiskup
hafa meira vald yfir klerkum en
Sverri þótti gott. Skrifaði Eirík-
ur páfa og var konungur bann-
færður. En hann skipaðist ekki
við það en lét biskupa krýna sig
í Björgvin (1194). En hér eftir
koma Baglar til sögunnar. Efldi
þann flokk Nikulás Oslóar bisk-
up þó fyrirmaður flokksins ætti
að heita Ingi nokkur er sagður
var sonur Magnúsar Erlingsson-
ar. Stóð viðureign Bagla og
Sverris eins og eg sagði til
dauðadags konungs eða í sex ár.
Dauða sínum varð Sverrir fyr-
ir 1202 og hafði þá verið kon-
ungur 25 ár. Banaleguna lá
hann í Björgvin. Þótti honum
illa rætast spár Nikúlásar bisk-
ups. “Nú vil eg,” sagði hann,
“áður eg er olíaður láta mig
hefja upp í hásætið og vil eg þar
annaðhvort bíða bót eða bana;
og mun þetta á annan veg fara
eður til spyrjast en Nikulás
biskup mun vænta ef eg dey hér
í hásætinu og standi yfir mér
vinir mínir, en hann hefir sagt
at eg mundi höggvinn niður fyr-
ir hund og hrafn”. Síðustu orð
hans voru á þessa leið: “Við
dauða minn látið bert andlit mitt
j og látið þá sjá bæði vini og óvini,
hvort þá birtist það nokkuð á
Hkama mínum er óvinir mínir
hafa bannað mér eða bölvað. Nú
mun eg þð ekki mega því leyna
ef eigi eru betri efni í en þeir
hafa sagt. Hefi eg meira starf
og ófrið og vandræði haft í rík-
inu en hóglífi, er svo að minni
virðingu sem margir hafa verið
öfundarmenn mínir, þeir er það
hafa látið ganga fyrir fullan
fjandskap við mig sem nú fyrir-
gefi guð þeim öllum og dæmi nú
drottinn minn vor á milli og alt
mitt mál.”
Sverrir konungur er að mörgu |
leyti einhver hinn merkasti af
Noregskonungum. Enginn getur
annað en fylst aðdáun þegar
hann hugsar til þeirra þrek-
virkja er Sverrir framdi til að
öðlast konungdóminn. Hann
stendur uppi í byrjun með tvær
hendur tómar og sjötíu liðsmenn
sem skortu ekki atorku og
hreysti en flest annað. En ]á
nokkrum árum er hann orðinn
konungur í Noregi. Sömuleiðis
dylst og engum sem lesa sögu
hans að hann var fæddur liðs-
foringi. Hver sem les ræður
hans til manna sinna finnur að
hér er maður á ferðinni sem
kann tökin á mönnum. Ræða
hans fyrir liðinu fyrir Stein-
bjargarorustuna líður mönnum
ekki úr minni: “Vil eg nú yfir
því lýsa til hvers að þér skuluð
vinna. Sá er lendann mann fellir
sá skal lendur maður vera og
þess kyns tignarmaður skal hver
vera sem hann sjálfur ryður sér
til rúms, sá hirðmaður er hirð-
mann drepur og taka af aðra
góða sæmd.”
Eg get heldur ekki stilt mig
um að hafa upp orð konungs fyr-
ir mönnum sínum er þeim var
farin að þykja setan um Túns-
berg helst til löng. “Það heyri
eg nú af liðinu,” sagði hann, ‘ að
nú væri gott heima og sæll væri
sá að heim skyldi fara. óher-
mannlegt er slíkt að kurra að
kóngi sínum þótt þér þénið eigi
svo vömbinni sem verkmaður í
vist; og ólíkir eru þér þeim er í
forneskju eru sögur afgervar, er
veittu svo þrátt umsátur að eyða
fjandmönnum sínum að fúnuðu
af þeim klæóin en þeir átu skálp-
ana af sverðum sínum og yfirleð-
ur af skóm sínum og léttu aldrei
fyr en þeir sigruðust; en þó að
eg taki þessi dæmi við þá er hér
skemra til að meiri staðfestu og
þrályndi sýna þeir Baglar á
berginu en þeir gefast ekki upp.
Nú látið mig eigi lengur heyra
þennan kurr því að hér skal
sitja hvert yður þykir ljúft
eður leitt, blítt eður strítt, bjúgt
eður bratt, þar til vér höfum
vald yfir Böglum.” Vildi eg til-
færa fleiri dæmi en læt mér
nægja að segja að Sverrir kunni
að tala til lægstu og æðstu hvata
mannsins og skilur hver er les
orð Sverris að Birkibeinar
mundu til í að fylgja kóngi sín-
um út í opinn dauðann. Og vel
reyndust þeir hvaða ofurefli sem
var að mæta enda þágu þeir góð
laun fyrir góða fylgd.
Sverrir konungur var og mild-
ur maður og oft kom honum það
í koll, því eigi reyndust þeir ætíð
trúir er hann gaf grið. Fús var
hann til sátta en fylgin sér. —
Sjálfstraust hafði hann óbilandi
og er sagt að draumar hans hafi
oft styrkt hann og gefið honum
nýjan þrótt því mikið mark tók
hann á draumum sínum. óbil-
andi trú hafði hann og á því að
hann hefði á réttu að standa í
baráttu sinni um yfirráðin. Og
áreiðanlega var hann manna fær-
astur þeirra er þá voru uppi að
fara með konungsvald í Noregi.
Þar sem flestir höfðin’gjar í landi
voru nautnamenn mestu var
hann hófsmaður bæði á mat og
drykk og talaði máli hófsins í
áfengisnautn fyrir sínunr mönn-
um en ofdrykkja var þá mjög
töm öllum mönnum. Það var á-
stundunin, hófsemdin, sjálfs-
traustið og eljan sem hjálpuðu
honum til valda og einkendu
hann frá samferðamönnum hans
og samt er sú mynd er vér eig-
um af honum einhliða, því saga
hans gengur mest öll út á það að
skýra frá stríði því er hann átti
í en sama sem ekkert er sagt um
landstjórn hans. En á minnis-
töflu hans er sagt að hann hafi
verið “efling réttinda og rétting
laga”.
En óvini átti hann sem aðrir
miklir menn. Voru það helst
kirkjunnar menn. Fundið gátu
þeir ekkert nógu ilt að segja um
hann og þó tekur út yfir það
sem ensk rit skrá um hann. T.
d. segir William of Newbolt að
Sverrir hafi verið sem sonur;
djöfulsins, máttugur til alls ills.
En furða er þetta engin, því
hann var svarnasti óvinur kirkj-
unnar er hún vildi auka vald I
sitt um of. Annars farast höf -1
undi Hungurvöku, sem hlotið
hefir að vera mikill trúmaður,
orð um hann á þessa leið er hann
talar um viðtökur þær er Páll
biskup fékk hjá Sverri: “En
bæði var það að hann (Sverrir) i
kunrp betur en flestir menn aðrir
og hafði betri færi á og sló öllu
við því er til gæða var er þeir
mættu báðir göfgastir af verða.”
Hvert faðerni Sverris var það
er hann sagði, ætla eg ekki að
ræða hér í kvöld. Slíkt yrði of j
langt mál og að mörgu leyti ó-1
þarft. Hann var eins og ein-
hverstaðar er komist að orði:
Sonur afreka sinna”, og hæfi-
leikar hans gerðu hann réttkjör-
inn konung hvað sem því líður
hvert hann var sonur Unasar
kambara eða Sigurðar munns.
Sverrir konungur hefir lengi
verið fslendingum kunnur bæði
sem hraustur víkingur og spak-
vitur maður. Mætti tala langt
mál um speki hans en tíminn
leyfir það ekki. Einnig hefir
hann orðið okkur kunnur af þeim
frægu ljóðum er GYímur Thom-
sen kvað um hann. Það var eins
og Bessastaðaskáldið væri aldrei
eins í essinu sínu eins og þegar
hann var að yrkja um einhver
mikilmenni sögunnar. Hann
leitaði oft langt aftur í tímann
að hreystinni og manndáðinni,
en það sýnist hann hafa metið
öðru fremur. Með kvæði sínu
um Sverrir hefir hann reist kon-
ungi þann minnisvarða er stend-
ur um aldir. Eg get ekki betur
lokið orðum mínum en með því
að hafa það yfir:
Þótt páfi mér og biskup banni
Banasæng skal konungsmanni
Hásætið til hvílu reitt.
Kórónaður kóngur er eg,
Kórónu til grafar ber eg
Hvort þeim er það ljúft eður
leitt.
Margar fór eg ferðir glæfra
Fætur mína vafði’ í næfra,
Kulda mér þá sviðinn sveið.
En hvað var það mót hugarangri
Hverja stund á vegferð langri
Sem eg fyrir land mitt leið.
Konunglegan klætt í skrúða
Kistuleggið holdið lúða,
Ber sé látin ásýnd ein.
Breidd sé Sigurflugu sængin
Svo til hinsta flugs ei vængin
skorti gamlan Birkibein.
Vel er að þér sálma syngið
og saman öllum klukkum hringið
Meðan eg skaflinn moldar klíf.
Og í tilbót eitt mér veitið
Andvökuna mikið þeytið
Andvaka var alt mitt líf.
VORIÐ ER
AÐ KOMA
Búið yður snemma undir vor
vinnuna úti á landinu og garð-
inn. Hin stóra verðskrá vor,
með myndum, er gefur liending-
ar í jarðyrkju, er gefins, þeim
sem vilja.
Steele Briggs Seed Co.
Limited.
139 Market St. East, Winnipeg
einnig i Regina og Edmonton
B AN D ARÍK JAFRÉTTIR
Eftir H. E. Johnson
Framh.
Til þess að sýna hina hliðina
vil eg tilfæra auglýsingu er birt-
ist í Seattle blaðinu “The Star”
rétt fyrir jólin. Hún sljóðar
svona:
“Vilji einhver hjálpa nauð-
stöddum núna um jólin skal bent
á tækifærið. Hjá einni fjöl-
skyldu borgarinnar eru ástæð-
urnar svona. Faðirinn liggur í
berklasýki. Fyrir nokkrum mán-
uðum mistu hjónin unga dóttur
sína en þar sem fé var ekki fyrir
hendi til að kaupa leg í graf-
reitnum fyrir þennan litla lík-
ama, skutu menn úr söfnuðinum
sem hjónin tilheyra saman
nokkrum dölum til að leigja þar
bráðabirgðar legstað en nú
stendur til að líkið verði flutt
nema meira gjald verði greitt.
Vilja nú ekki góðhjartaðir menn
gefa nokkra dali svo þessi nauð-
stadda fjölskylda þurfi ekki að
lenda á hrakning með líkið.” —
Finst ykkur nokkuð undarlegt
þótt einhverjir vilji gera nokkr-
ar lagfæringar á ástandinu.
Að endingu vil eg geta um
friðarstefnuna í Buenos Aires,
höfuðborg Agentínu. Roosevelt
efndi til þessa þings og sigldi
suður til að setja það. Þar voru
mættir fulltrúar frá öllum ríkj-
um Vesturheims (að Canada og
Nýfundnalandi undanskildu). —
Tilgangurinn var að tryggja
friðinn í álfunni og sporna við
þátttöku þessara þjóða í hugsan-
legum styrjöldum annarstaðar.
Var þing þetta með alt öðrum
hætti en alþjóða samkundan í
Geneva, því smáar sem stórar
þjóðir höfðu þar jöfn atkvæði.
San Salvador með liðlega hálfa
miljón íbúa hafði þar jafnmikil
réttindi og Bandaríkin með 130
miljónir manns. Samdist vel
með þessum nábúum, hver sem
árangurinn kann að verða. Virð-
ist nú friðurinn vel trygður í
Vesturheimi þótt misjafnar
skoðanir gerðu þar vart við sig,
einkum milli Mr. Hull utanríkis-
málaráðherra Bandaríkjanna og
Dr. Lamas er veitir utanríkis-
málum Argentínu forstöðu.Hefir
hann tekið mikinn þátt í alþjóða-
sambandinu og talinn mjög
mentaður og víðsýnn maður. —
Vildi hann halda því fram að í
hlutleysi yrðu þjóðirnar að gera
mismun á þeim er ásæktu og
hinum er ættu frelsi sitt að
verja, en Hull hallaðist að þeirri
skoðun að engin amerísk þjóð
skyldi selja hergögn né lána fé
j til þeirra þjóða er heyja stríð.
Samt tókust samningar um
| þetta atriði er gefa stjórnunum
í samráði við alþjóða-ráðið nokk-
urt svigrúm til að haga sér eftir
kringumstæðum. Hefir aldrei
verið betri samvinna meðal
hinna vestlægu þjóða og sá ótti
með öllu horfinn, er eitt sinn
ríkti í Suður-Ameríku, við ris-
ann í norðrinu, Bandaríkin. —
Verður því ekki neitað að ástæða
gafst að þeim grun að Banda-
ríkin virtu sjálfstæði smáríkj-
anna að vettugi meðan þau héldu
her á Haiti, Nicaragua og enda
fleiri löndum. En undir Hoover
breyttist þetta til batnaðar og nú
hefir Roosevelt upprætt þennan
ótta með öllu, enda lætur hann
þessi ríki afskiftalaus um eigin
hag.
Engri þjóð hefir farist jafn
mánnuðlega við hernumin lönd
sem Bandamönnum. Nægir þar
að benda á Cuba og Filippuseyj-
ar. Þannig er þessi mikla þjóð
göfug og mannúðleg í aðra rönd-
ina en skeytingarlaus og harð-
| brjósta í hina. Hún er í sjálfu
j sér hugsjónarík en áttavilt og
sem stendur stödd á hinum
hættulegustu vegamótum. Eg á
samt erfitt með að ,trúa að
dirfskan og áræðið verði ekki
j hinu sauðkindarlega afturhaldi
i yfirsterkara í Ameríku. Það
j var yfirleitt framsæknin og hug-
! sjónirnar sem létu menn hleypa
j heimdraganum og sækja vestur
| um haf í leit eftir Atlantis ,hinu
glataða og Utopíu hinni ófundnu.
j f fornri speki má finna flest
sannindi lærist mönnum aðeins
^ að lesa í málið. Þegar mannkyn-
j inu líður bærilega lifna hugsjón-
irnar og þannig var það í Aþenu
til forna er Plato lét sig dreyma
um aðra betri veröld í Atlantis
hinu týnda og þegar dálítið tók
! að rofa til í miðaldar myrkrinu,
j reit Sir Thomas Moore um
undraland framtíðarinnar, Utop-
j íu.
Ekkert eðlilegra en samtíðar-
menn Sir Thomas álitu þetta dár
l legt tal og draumarugl því því-
líkt kom hvergi heim við kenn-