Heimskringla - 06.04.1938, Page 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 6. APRÍL 1938
ÖLDUNGAR, SEM VEITA
GÓÐA FORSTÖÐU
Minning próf. Haraldar Níels-
sonar og próf. Sigurðar
P. Sivertsen
vígslubiskup Skálholtstiftis hins identinum, sem hann var að tala jSivertsen var fyrst og fremst
Ræða eftir séra Jakob Jónsson
“öldungar þeir, sem veita
góða forstöðu, séu hafðir í tvö-
földum metum,” segir fyrra bréf-
ið til Timóteusar. Rithöfundar
hinnar fyrstu kristni hvöttu
fólkið mjög til virðingar við
kennimannlegt starf. Leiðtoga-
starfið í söfnuðunum var talið
þýðingarmikið, ekki sízt fræðsl-
an um hin helgu sannindi, sem
meistarinn hafði boðið og síðan
fluttust út um heiminn í prédik-
unum, bréfum og munnlegri
kenslu. Jafnvel þó að þeir sem
til þessara starfa völdust, væri'
breyzkir og vanmáttugir, eins
og hverjir aðrir bræður í söfnuð-
unum, var litið upp til starfsins
sjálfs, og þótti sjálfsögð skylda
að koma til móts við orðsins
þjóna með samúð og kærleika,
og styðja þá í starfi þeirra eftir
föngum. En á þessum tímum
sem endranær, voru uppi safnað-
arleiðtogar, sem þóttu bera af
fjöldanum. Og höfundur Timó-
teusar bréfsins hefir áreiðanlega
ekki verið sá eini, sem hélt því
fram, að þessa menn ætti að
hafa í tvöföldum metum. Eg
býst ekki við, að með því hafi
hann átt við ýms virðingarmerki
að ytra hætti, heldur hitt, að
starf þeirra yrði' mikið að verð-
leikum, tekið tillit til þeirra og
áhugamálum þeirra gefinn
gaumur. Það vildi brenna við þá
forna.
Eg veit ekki, hvaða hugmynd
þér hafið gert yður um kenslu í
prestaskólum yfirleitt. Sumir
halda að hún sé einna líkust
kverskenslunni gömlu, presta-
efnin fái sína trúfræði' í hendur,
séu látnir lesa biblíuna yfir, helst
án samhengis við aðrar bókment-
ir, og séu síðan sendir út af örk-
inni sem einskonar páfagaukar,
óhæfir til annars en að endur-
taka það, sem þeim hafði verið
kent. Þá, sem slíkar hugmyndir
gera sér um guðfræðinám við
æðri skóla, hefði eg viljað taka
með mér í tíma í guðfræðideild
háskóla íslands. Eg man eftir
því einu sinni í kenslustund hjá
Haraldi Níelssyni, að einn stú-
dentinn sagðist ekki geta fallist
á skýringu hans á einhverju
atriði, sem fyrir kom. Prófessor-
inn hlustaði með athygli á skoð-
anir nemanda síns og síðan hófst
samtal um hin ólíku sjónarmið,
þar sem ekki aðeins þeir tyeir
heldur margir aðrir létu til sín
heyra. Að lokum man eg, að
prófessorinn sagði: “Þið vitið
það, að hér erp engar hömlur
lagðar á skoðanir ykkar; þið
eruð frjálsir að því að fylgja
hverju því, sem þið teljið sann
leikanum samkvæmt. Það eina,
sem eg mun krefjast af ykkur á
prófi, er það, að þið vitið um þær
skýringar, sem eg hefi sett fram
eða sagt ykkur frá.” Eitthvað
á þessa leið fórust honum orð.
En þetta eina, sem krafist var,
er í raun og veru ekkert smá-
ræði. Það er hvorki meira né
.minna en helgasta skylda vís-
indamannsins — að rannsaka ó-
hlutdrægt, skoða málin frá sem
flestum hliðum og fylgja sann-
sem nú, að afburðamönnunum
yrði ekki gefinn gaumur fyr en ejnuiri( óháður skoðun-
þeir væru dánir eða orðnir óstarf
hæfir. Saga mannkynsins sýnir,
hve erfitt hlutskifti þeirra
manna er, sem annaðhvort bera
af fjöldanum eða vilja fara aðr-
ar leiðir en venja almennings
hefir helgað. Og þó er það mála
sannast, að öll framför þjóðanna
er undir því kominn, að þessir
menn séu ekki traðkaðir niður,
meðan þeir enn hafa krafta til að
vinna að heill fjöldans.
Þetta sama á við um kirkjuna.
Vér eigum innan hennar marga
menn, sem ber hátt á himni
menningarsögunnar, og í vorri'
eigin samtíð eru til “öldungar”,
sem oss ber að hafa í tvöföldum mæta gagnrýni ogandstöðu gegn
metum, og verðum sjálf við það j hans eigin skoðunum, og hrein-
meiri menn, en ekki minni. íjskilni' til að andmæla með ljós-
dag langar mig til að helga ræðu-1 um rökum annara manna áliti.
tíma minn minningu tveggjaiEn ekkert af þessu hefði gert
manna, sem á liðnum þriðjungi Harald að þeim afburðakennara,
þessarar aldar hafa verið með j sem hann var, ef ekki hefði
um allra annara manna. Mér
þykir vænt um að geta sagt, að
það var ekki þessi' eini kennari,
heldur stofnunin öll, sem leitað-
ist við að innræta nemendunum
þetta sjónarmið. En án þess að
gera lítið úr öðrum kennurum,
sem eg hefi haft, hlýt eg að
segja, að séra Haraldur var allra
manna hæfastur til þess að leiða
nemendur sína eftir þessum vegi
og gera kenslustundirnar arð-
berandi mönnum í frjálsri sann-
leiksleit. Hann var fyrst og
fremst lærður maður og síþyrst-
ur eftir nýjum sannindum; hann
átti andlegt hugrekki til að
beztu starfsmönnum íslenzku
kirkjunnar, heima á ættjörðinni.
Ástæðan til þess að eg geri þá að
umtalsefni mínu, er sú, að við-
kynning mín við þá hefir rifjast
upp fyrir mér með sterkari litum
brunnið í hjarta hans eldur, sem
hlaut að tendra glóð þar sem
eldsneyti var fyrir. Þarna á eg
við hið óþreytandi fjör, sem ein-
kendi hann. Það var ógleyman-
leg sjón að sjá Harald Níelsson í
á þessu vori, sökum þess að lát Ikennaraskólanum. í kirkjunni
annars þeirra hefir nýlega bor-
ist hingað vestur. En einmitt
um þetta leyti eru nálega tíu ár
síðan hinn lagði' leið sína yfir
landamæri lífs og dauða. Þessir
menn, sem eg á við, voru báðir
kennarar mínir, báðir vinir mín-
ir, og eg tel það lán mitt að hafa
fengið tækifæri til að kynnast
þeim all-vel og njóta ásamt öðr-
um ávaxtanna af starfi þeirra.
Þessir menn eru séra Haralður
Níelsson, háskólakennari og
prestur holdsveikra spítalans á
Lauganesi, og séra Sigurður P.
var hann minnisstæður nemend-
um og jafnvel þúsundum manna
ökum spámannlegrar framkomu
í prédikunarstólnum. Eg held
samt, að hinn innri eldur hafi oft
notið sín fult eins vel, ef ekki
betur, í hinni litlu kenslustofu
guðfræðideildarinnar, og er þá
mikið sagt. Eg minnist sumra
þeirra stunda með fögnuði til
æfiloka. Eg sé hann fyrir mér í
kennarastólnum, snöggan og
kvikan í hreyfingum; hann laut
venjulega fram, þegar mestur
hiti var í samtalinu, eins og
Sivertsen háskólakennari og hann þá vildi vera sem næst stú-
V*"4
FEDERAL
Framskipun/tr Kornlyftustöðvar í Fort Willlam—Port Artbur—
Vancouver. 423 Sveitakomlyftur 1 Vesturlandinu.
101 KoIasölustöO.
Þjónusta og verzlunartæki vortryggja hagkvæm viðskifti
við. Augun voru leiftrandi snör
og hvöss, en ekki stingandi. Það
var í þeim hrifning, eins og í
barnsaugum, sem horfa á eitt-
hvað dásamlega fallegt. Skerpa
ákafamannsins var áberandi' í
öllum hans svip og yfirbragði,
Þó að séra Haraldur væri svo
frjálslyndur maður sem eg þeg-
ar hefi lýst, átti það frjálslyndi
í engu skylt við það- skoðana-
leysi, sem svo víða verður að
einskonar sið nú á dögum. —
Frjálslyndi hans var fyrst og
fremst í því fólgið, að krefjast
jafnréttis handa öllum í leitinni
að sannleikanum og við boðun
hans. Og þessa réttar krafðist
hann eindregið handa sjálfum
sér. Hið eindregna og ákafa
fylgi hans vrð það, s.em' hann
trúði, að væri sannleikur, var
undirrót hinnar miklu baráttu,
sem hann háði hin síðari ár æfi
sinnar. Fyrir skoðunum sínum
barðist hann sem prédikari, bæði
í Reykjavík og á sumarferðum
sínum um landið. Sem mælsku-
manni hefir honum verið skipað
við hlið Jóns biskups Vídalíns í
meðvitund íslendinga, ef ekki
skör framar. Þeir fáu af af-
burða ræðumönnum annara
þjóða, sem eg hefi átt kost á að
hlýða á, hafa allir orðið fremur
lágvaxnir við hlið hans, þótt á-
gætir séu.
Eg á enn ótalda eina hlið á
starfsemi séra Haraldar. Það er
vísindamenska hans. Öllum, sem
nokkuð vit hafa á því starfi, er
hann innti af hendi sem biblíu-
þýðandi, ber saman um, að það
sé vísindalegt verk í fremstu röð.
Ef til vill eru það einmitt slík
fræðistörf, sem Harald Níelsson
stöðugt langaði til að inna af
hendi. Hann mun um eitt skeið
æfi sinnar hafa þráð mest að
geta fengist við ritstörf um guð-
fræðileg efni. Þær bækur hefðu
þá orðið við hæfi vísindamanna
einna, að öllum líkindum, en allri
alþýðu manna hulinn fjársjóður,
eins og svo mörg slík ritverk eru.
En fátækt hans mun meðal ann-
ars hafa svift hann möguleikum
til þessarar iðju. Og svo fóru
leikar, að hugur hans drógst að
öðrum viðfangsefnum, þar sem
vísindalegir hæfileikar hans nutu
sín þó ekki síður. Með því á eg
við starf hans sem sálarrann-
sóknamanns. Eg hefi orðið þess
var, að ýmsir halda, að séra Har-
aldur Níelsson hafi verið auð-
trúa mjög og fljótfær í ályktun-
um, og að hann hafi að órannsök-
uðu máli talið víst, að alt sem
fram kom hjá miðlum, óyggjandi
skeyti frá framliðnum mönnum.
En þeir, sem þektu Harald,
munu hafa aðra sögu að segja.
Ekkert var honum meira “eitur í
beinum” en einmitt hin öfgafulla
trúgirni sumra þeirra, sem töldu
sig spiritista. Eg man einu sinni
eftir að hann sagði á fundi' í guð-
fræðideildinni um vissan hóp af
sálarannsóknarmönnum í einu af
Evrópulöndunum, $ð það væru
áreiðanlega vitlausustu spiritist-
arnir, sem hann hefði nokkurn
tíma kynst. Og ástæðan var
blátt áfram sú, að honum fund-
ust þeir ekki taka nógu vísinda-
legum tökum á málinu. Hans
afstaða var þessi: Eg er sann-
færður um að sumt, “en ekki alt,
sem kemur fram fyrir atbei-na
miðils stafar frá framliðnum
mönnum.” Starf sálarrann-
sóknamannsins átti að vera að
vinna úr og greina rétt frá
röngu. Haraldur leit ekki á
spiritismann sem trúarbrögð,
heldur vísindi, sem síðan hlytu
að hafa mikil áhrif á þróun trú-
arlegra hugmynda að sínu leyti
eins og hver önnur vísindi hljóta
að hafa.

Sigurður P. Sivertsen var ó-
líkur Haraldi Níelssyni, maður
^ annari gerð. Kensla hans bar
ekki merki hins sama fjörs, sem
einkendi Harald. Um áhuga hans
og einlægni efaðist enginn. En
það kom ekki fram með ákafa
eða í leiftrandi tilsvörum. —
hæverskur maður. Lærdóms-
maður var hann vafalaust mikill
og fáir munu hafa staðið honum
á sporði í ástundun við nám og
lestur. Iðni annars vegar og ná-
kvæmni hins vegar voru mjög
áberandi kostir í fari hans sem
kennara. Reglusemi hans í allri
starfstilhögun átti rót sína að
rekja til samvizkusemi, sem var
miklu meiri en almenn gerist
næstum því að segja viðkvæmri
trúmensku um alt, sem hann
hafði' tekið að sér.
•
Stöku sinnum hefi eg orðið
þess var, að lítt kunnugir menn
álitu, að Sivertsen hefði verið í
haldsamari guðfræðingur en
starfsbróðir hans. En slíkt er al
ger misskilningur. Munurinn
sem á þeim var, lá ekki í stefnu
heldur skapgerð. Sigurður P.
Sivertsen var öllu öðru fremur
friðsamur maður; trúmáladeilur
særðu hann, og hann gaf sig ekki
í þær, nema hann mætti til. f
kenslu sinnr fylgdi hann eindreg
ið fram frjálsri gagnrýni og
frjálsri hugsun. Sjónarmið hans
þegar um trúfræðileg eða biblíu-
leg vandamál var að ræða, voru
altaf sjónarmið nýguðfræðings
ins. En honum fanst, að í trú
máladeilunum yrði mönnum
jafnan hættast við að gleyma því
sem þeir ættu sameiginlegt í trú-
arlegum arfi, og leggja áherzl
una á aukaatriði' í stað aðal-
atriða.
En þessi friðsemi Sigurðar Si-
vertsen var ekki friðsemi hugs-
unarleysingjans og kjarkleys
ingjans. Hún stóð föstum rót
um í lífsskoðun hans og var ná
tengd æðstu hugsjónum hans. —
Þess vegna var hann líka maður
til að fórna henni, ef lífsskoðun-
in krafðist þess og það var gert í
þágu hugsjónanna. Ýms atvik
frá viðkynningu minni við þenn-
an kennara minn hafa gefið mér
innsýn í huga hans, að því er
mér sjálfum finst.
Á skólaárum okkar, fórum við
nokkrir guðfræðistúdentar, að
gefa út tímarit, sem nefndist
“Straumar”. Sumir vinir okkar,
og þar á meðal Sigurður Sivert-
sen báru kviðboga fyrir því, að
við mundum reynast ófriðsamir
og ef til vill valda óeirðum
ritvelli þjóðarinnar. Þegar fyrsta
hefti ritsins kom út, báðum við
hann um grein í ritið. Hann
sagði þvert nei. Sagði, að sér
litist ekki á fyrirtækið og vildi
ekki bendla sitt nafn við það. En
að nokkrum klukkustundum liðn-
um tilkynti hann okkur, að hann
hefði séð sig um hönd. “Þið
eruð ungir,” sagði hann við okk-
ur. “Það getur vel verið, að þér
farið ekki altaf að, eins og mér
líkar en eg vil ekki láta mig
henda það að neita ungum mönn-
um um liðveizlu, þegar eg finn,
að þeir hafa áhuga og löngun til
að taka til starfa.”
Oft vissi' eg til þess, að Sig-
urður Sivertsen hefði ýmislegt
út á okkur að setja, og hann fór
ekki dult með það í okkar eigin
hóp. En þess vissi eg dæmi, að
hánn var staddur á fjölmennum
fundi, þar sem á okkur var ráð-
ist all-alvarlega af andstæðing-
um. Þá varð þessi kennari okk-
ar fyrstur til að taka svari okk-
ar og kvaðst ekki vilja, að hinir
eldri sem þættust eitthvað hafa
út á æskuna að setja, gerði það
með ósanngirni og án þess að
meta það að verðleikum, sem
gott væri í starfi hennar.
Einn atburður í viðkynningu
minni við Sigurð Sivertsen líður
mér aldrei úr minni. Það var
þegar eg flutti prófræðu mína.
Bæði hann, hinir kennararnir og
dómendurnir voru svo óánægðir
með kafla úr ræðunni, að eg fékk
fyrir hana einhverja allra lægstu
einkunn, sem gefin hefir verið í
ræðugerð við háskóla fslands.
Þess var jafnvel óskað, að eg
flytti ekki þennan umrædda
kafla í prédikunarstól dómkirkj-
unnar. Mér fanst það skemma
ræðuna að sleppa nokkru úr
henni, og flutti hana þess vegna
xn vmn
TO YOUR FAMILY
• Quick Quaker Oats .. . are rich in
Nature’s Vitamin "B” to keep nerves,
digestion and apþetite in tip top condi-
tion...are irraaiated for Vitamin "D”
thathelpsbuildstrongbonesandteeth.
CANADA'S

e>Cuúde
QUAKEROATS
HEALTH
BREAKFAST/

30 HEALTH BREAKFASTS
IN EACH PACKAGE I
alla. Á eftir kom Sigurður stillingar, sem hann annars
Sivertsen til mín, tók í hönd mér tamdi sér. Þá hreif hann á-
og óskaði mér til hamingju með heyrendur sína. Mér er m. a.
prófið. “Eg var óánægður með minnisstæð ræða, sem hann hélt
ræðuna,” sagði hann, “og eg gaf eitt sinn í Vallaneskirkju um eitt
yður lágt fyrir hana. En hvað af sínum æðstu áhugamálum. Þá
sem því líður, sé eg í þér þorið sópaði að honum í stólnum. En
að standa við sannfæringu yðar, hvort sem hann var 1 ræðustól
og það þykir mér vænt.” Eg eða átti tal við menn einslega,
gat ekki stilt mig um að rifja brást honum aldrei prúðmensk-
þetta upp, vegna þess, að sjald- an. Allir hlutu líka að finna
an hefi' eg fundið betur en í einlægni hans, áhuga og velviid.
þetta sinn hvað íslenzka orðið Hvort sem menn voru honum
drengskapur þýðir. Það er að sammála eða ekki, gekk enginn
vera heill með og heill á móti; þess dulinn, að hann vildi aldrei
sá sem er drengur góður, segir annað en gott til málanna leggja.
vini sínum til vamms upp í eyr- Þess vegna hlustuðu menn á til-
un, en taki svari hvers manns, lögur hans og fengu samúð með
sem sökum er borinn á bak. — starfi hans. Og þess vegna
Drengur góður lætur ekki það, auðnaðist honum að hrinda af
sem hann er óánægður með í fari stað víðtækum kirkjulegum sam-
vinar síns, aftra sér frá því að tökum, sem á hættulegum tím-
láta hitt njóta sannmælis. — um hafa orðið kirkjunni lífs-
Drengur góður getur verið móti nauðsyn.
manni, án þess að vera óvinur
hans, og með honum, án þess að
vera undirlægja.
Meðal þeirra kenslugreina,
sem Sigurður Sivertsen hafði á
hendi voru þær sem sérstaklega
miðuðu að undirbúningi prest-
starfsins sjálfs, ræðugerð og
barnaspurningar. Þetta varð til
þess að hann gerði sér far um
að kynnast innra lífi stúdent-
anna og hugsunum þeirra um
svo mörg mál, sem síðar mundu
snerta verkahring þeirra. Einu
sinni á mánuði voru haldnir um-
ræðufundir, sem hann stjórnaði
og í daglegu tali voru kallaðir
Sivertsensfundir. Voru þeir um
ýms málefni, sem vörðuðu þjóð
og kirkju, trúarlegar stefnur, fé-
lagsmál, stjórnmál, trúræna
reynslu, kirkjulegar athafnir o.
fl. Ef til vill hefir þessi félags-
skapur átt sinn þátt í því að
undirbúa hin víðtæku félagssam-
tök meðal presta, sem nú eru
komin á um land alt.
Sigurður Sivertsen hóf for-
göngu á því, að Prestafélag ís-
lands var stofnað. Áður höfðu
prestar engin veruleg félags-
samtök með sér er næðu yfir
land alt. Þetta félag starfar nú
í all-mörgum deildum, hefir gef-
ið út Tímarit, og er nú sjálfsagð-
ur aðili að öllu því, er varðar
starf preststéttarinnar. Sivert-
sen var sjálfur formaður þess og
ritstjóri tímaritsins, meðan
kraftar hans leyfðu. Hann vann
að því með ráðum og dáð að
sameina prestana til átaka um
mörg þau málefni kirkjunnar —
aæði trúmál, siðferðis — og
menningarmál — sem annars
íefði síður verið tekið föstum
tökum á. Harxn lagði mikið a
sig fyrir þessi störf, stundum
meir en heilsa hans þoldi. Þegar
vér prestar hins forna Skálholts-
stiftis kusum hann til vígslu-
óiskups, var það í rauninni við-
urkenning þess, að hann hefði
um mörg ár starfað á meðal vor
sem biskup eða yfirhirðir. Það
sem honum vanst á, náðist ekki
með mælsku eða mikilli ræðu-
mensku. Ræðuskörungur í þess
orðs venjulegu merkingu var
íann. Þó var það helst, þegar
snert var illa við málum, sem
lonum voru viðkvæm, og honum
hljóp kapp í kinn,* að þungi til-
finninganna spr«ngdi' af sér
lömlur þeirrar formfestu og
Einhver yðar mun ef til vill
spyrja, hvaða erindi þessi ræða
eigi til yðar; þessara manna eigi
að minnast heima á fslandi,
miklu fremur en hér. Slíkri at-
hugasemd mun eg svara þannig.
Eg tel það skyldu mína sem ís-
lenzkur prestur að reyna eftir
megni að gefa yður hugmynd um
starf móðurkirkjunnar og henn-
ar merkustu manna, meðal ann-
ars þeirra “öldunga”, sem veita
góða forstöðu og hafa ber í tvö-
földum metum. f öðru lagi má sjá
í starfi þessara tveggja manna
einskonar táknrænar myndir af
tveim öflum, sem jafnan þurfa
að vera ráðandi innan kirkjunn-
ar, hver sem er. Annar þeirra
var spámaðurinn og uppreisnar-
maðurinn, sem flutti ný sannindi
með krafti andans, víkingurinn,
sem fór herferðir í andans
heimi; landkönnuðurinn, sem
brýst inn í fjöllin og frumskóg-
ana; hann skapaði umrót og
öldugang; steypti gömlum goð-
um af stóli og vakti' með því
hneykslun og ófrið en á hinn
bóginn aðdáun og stófelda hrifn-
ingu. Enginn vafi er á því, að
starf séra Haraldar hafði geysi-
leg áhrif í andlegu lífi þjóðar-
innar. Aðallega var það á tvenn-
an hátt.
í fyrsta lagi stuðlaði hann að
vaxandi frjálsyndi í trúmálum.
í öðru lagi átti hann þátt í að
verja og efla eilífðarvissu fólks-
ins og ryðja braut nýjum hug-
myndum um lífið eftir dauðann*
Ekki er því að leyna, að hann
hefir orðið fyrir því sama óláni
sem flestir aðrir spámenn, að
fylgjendur hans hafa oft og tíð-
um orðið til að skyggja á hinn
sanna kjarna í boðskap hans en
að bregða yfir hann birtu. í
nafni frjálslyndisins hefir stund-
um verið prédikaður einskonar
ribbaldaskapur í andlegum efn-
um, og í nafni andahyggjunnar
hefir verið fluttur staðfestulaus
þvættingur, sem ekkert á skylt
við vísindalega hugsun. En
skugginn afsannar aldrei tilveru
ljóssins, heldur þvert á móti. Sé
upphafsins leitað, finst það í
starfsemi manns, sem boðaði
fagnaðarerindi vitsins, innblásið
af anda ástríðna og eldheitra til-
finninga. Það ljós má ekki
slokna með íslenzkri þjóð.
Hinn maðurinn var fulltrúi
þeirra, er með lögum vilja land