Heimskringla - 06.04.1938, Side 3

WINNIPEG, 6. APRÍL 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
byggja. Á hinum nýja grund-,
velli frjálsrar hugsunar skyldi
rísa upp skipulagt samstarf, líkt'
og þegar ný-numið land er tekið
til ræktunar, og væri sett á;
stofn. Hið friðsama og hljóð-
láta verk er unnið án þess að
nokkur tíðindi þyki. Það varð
hlutskifti Sigurðar Sivertsen að
verða félagsmálaleiðtogi hinnar
ísl. þjóðkirkju á vorri öld. Og
gegnum það starf hefir hann á-
hrif á kirkjuna og þjóðlífið miklu
lengur en nokkurn grunar. —
Alveg eins og starf hins leið-
togans, getur það raunar orðið
að litlum notum, ef þeir, sem á
eftir koma, skilja ekki hið rétta
gildi þess. 'Friðsemin getur orð-
ið að sljórri lognmollu, sáttfýsin
að skoðanalausum sambreysk-
ingi andstæðustu hugsana og
samstarfið getur stirðnað upp í
formsatriðum. Svo mun líf kirkj-
unnar verða sannast og fegurst,
að þar starfi saman spámanns-
andinn og skipulagsáform —
baráttan fyrir sannleikann og
friðsamleg samstilling kraftanna
— útþrá, sem leiðir til landvinn-
inga og heimþrá, sem byggir
upp óðalssetrið.
Amen.
MAGNÚS E. PÁLMASON
1892—1937
Þar sem þessa efnilega íslend-
ings, sem féll frá á bezta aldri
s .1. ár, tæplega 45 ára, hefir
ekki verið minst í ísl. blöðunum,
þá hefir móðir hans mælst til að
eg sendi öðru hvoru blaðinu
nokkur orð um helztu æfiatriði
hans. En þar eð eg var ekki
persónulega kunnugur hinum
látna verð eg að draga ályktun
af annara sögusögn, og því er
blað, sem gefið er út í “Sault Ste
Marie”, þar sem hann bjó sein-
ast, segir um hann.
Magnús Erlendsson Pálmason
var fæddur í Cavalier, N. D., 3.
maí 1892. Foreldrar hans voru
þau hjónin Erlendur Pálmason,
bróðir Sveins Pálmasonar í Win-
nipeg, Sigurðssonar frá Yztagili
í Langadal í Húnavatnssýslu; af
hinni svokölluðu Stóradalsætt,
og Guðríður Árnadóttir, Sigurðs-
sonar, bónda á Starrastöðum í
Lýtingsstaðahrepp í Skagafirði.
Hún og Kristinn í Engey bræðra-
börn. Sú ætt sunnlenzk að eg
hygg. Móðir Guðríðar var
Sesselja Halldórsdóttir Svein-
björnssonar, ættuð úr Húna-
vatnssýslu.
Föður sinn misti Magnús þeg-
ar hann var þriggja ára. Hjá
móðir sinni ólst hann því upp, og
stjúpföður, eftir að hún giftist í
annað sinn, Jóni Jóhannessyni
Magnússonar frá Hóli í Tungu-
sveit í Skagafirði, árið 1897. —
Hjá þeim var hann þar til hann
var 17 ára. Það ár (1909) fór
hann til Canada og vann að
ýmsu, en mest við bifreiðarstöðv-
ar. í Canada herliðið gekk hann
í byrjun stríðsins, eftir sögn
móðir hans, og var í herþjónustu
í 5 ár, ýmist við að keyra flutn-
ingabíla, með hergögnum, eða
vann á bílstöðvum, þann tíma
sem hann ekki lá veikur í Afríku.
Þessu ber saman við það sem
áður áminst blað segir um hann
í æfiágripi hans, sem er á þessa
leið: “At the outbreak of the
World War he joined the British
Imperial Army, and served until
1919 in German, British and
Portugese East Africa.” En
þessu ber ekki saman við það
sem sagt er um hann í íslenzku
hermannabókinni, (sjá bls. 188).
Það ber öllum saman um hvenær
hann kom til baka úr stríðinu,
n. 1. 1919; og einnig um það, að
hann hafi verið lengi veikur (af
malaríu veikinni) á meðan hann
var í Afríku, en þó verið við
vinnu annað slagið á milli þess
sem hann lá á sjúkrahúsum.
Frá þeim tíma að hann kom til
baka og þar til hann fluttist til
Ontario 1925, vann hann mest á
bílstöðvum í Canora, Sask., og
víðar. Árið eftir að hann kom til
Sault Ste Marie, Ont., kvongað-
ist hann stúlku af amerikönskum
ættum, Lillian Poole, frá Escan-
aba í Michigan-ríki og bjuggu
þau í þessum sama bæ þar til
hann kvaddi þenna heim 14. apr.
1937. — Seinustu 10 árin var
hann umsjónarmaður yfir vatns-
verkstæði bæjarins.
f jan. veiktist hann svo að
hann varð að fara á spítala og
ganga þar undir uppskurð. En
þann 27. febrúar var hann aftur
orðinn svo hress að hann gat
byrjað að vinna sitt verk á ný.
En það entist ekki nema til 19.
marz. Þá varð að flytja hann
aftur á sjúkrahælið, og þar var
hann það sem eftir var æfidag-
anna. Til 14. apríl, eins og áður
er sagt.
Þegar hann fékk seinasta
bréfið frá móðir sinni var hann
svo máttfarinn, að hann treyst-
ist ekki til að lesa það sjálfur.
Og ekki var konan hans fær um
það. Var þá send fyrirspum frá
útvarpsstöð bæjarins um hvort
nokkur væri er gæti lesið ís-
lenzku, og ef svo væri, þá beðin
að koma á spítalann, til að lesa
bréf á því máli, fyrir dauðvona
sjúkling. Eftir stuttan tíma
kom maður sem kvaðst heita
Brunhildeson, og las bréfið mjög
hægt, og virtist Mrs. Pálmason
maðurinn sinn veita því eftir-
tekt. Næsta dag var hann það
mikið hressari að hann gat lesið
bréfið sjálfur, með hvíldum.
Tæpum mánuði áður en hann
var fluttur á sjúkrahúsið í
seinna sinn, skrifar hann móðir
sinni að sér líði eins vel og búast
megi við, að hann hafi sama sem
engan verk, þar sem uppskurður-
inn var gerður, og að eftir mán-
aðartíma búist hann við að vera
orðin jafngóður. — En það fór á
aðra leið.
Þegar hann var búinn að fá
vissu fyrir því að hann gæti ekki
lifað þá skrifar hann móður sinni
eftirfarandi orð:
“Kæra mamma! Eg fel þig
Guði á hendur, í millitíð, þangað
til við erum saman í eilífðinni. —
Með ást, Magnús. Það voru sein-
ustu orðin hans, sett á pappír.
Mig langar til að setja hér
nokkur orð, úr bréfi frá ekkju
hans til tengdamóður sinnar:
“He never complained once
through all his pain. He would
willingly have submitted to any-
thing to live. He was patience,
fortitude, kindness, gentleness,
helpfulness personified. The
sisters said: that he was one of
the most edifying persons they
had ever seen.” — Konan var
búin að verða honum samferða í
11 ár, í eins ástríku hjónabandi,
eins og hægt er að hugsa sér;
eftir því sem hún segir sjálf frá,
í þessu sama bréfi til móðir hans.
Þau voru bæði miklum hæfileg-
leikum gædd, og unnu í félagi að
sínum áhugamálum. Hún að
“musical composition,” en hann
að uppfynding, sem ekki var þó
algerlega fullgerð áður en hann
dó. Þessi upppfynding er kölluð
“The Stamp Mill” en ekki veit
eg hvað það nafn merkir. Stuttu
áður en Magnús dó gat hann
skýrt hugmynd sína svo til kenn-
ara í “Auto Mechanics at the
Technical School” að það er búist
við að hún verði fullgerð, eða
er það máske nú þegar. Fyrir
“musical composition” hennar,
sem nefnd er “The Rapids” hefir
hún fengið mikið lof.
Ekkja Magnúsar sál. minnist á
þrjú merkileg atriði er.komu
fyrir rétt fyrir, og við andlát
hans, sem sumum finst mikils
um vert, en aðrir máske gera
gys að, og skal því hér eigi frek-
ar á þau minst.
Kveðju athöfnin fór fram und-
ir umsjón Canada-hermanna-
deiídarinnar í bænum, en var
stýrt af séra Canon Hunter, á
laugardaginn 17. apríl. Næsta
dag voru jarðnesku leifar hins
látna fluttar til Escanaba, Mich.,
og lagðar til hinstu hvílu í graf-
reit Pooles fjölskyldunnar.
Eftir beiðni Canada herdeild-
arinnar í Sault Ste Marie tók
“The Cloverland Post of
American Legion” að sér alla
umsjón útfararinnar, á mánu-
dag, þ. 19. Líkmenn, og aðrir
sem aðstoðuðu við útförina voru
úr þeirri hermannadeild, að und-
anskildum presti meþodista
kirkjunnar, séra Ross Stooks.
Jarðarförin var í alla staði hin
virðulegasta. Fegurstu blóm-
^endir og blómsveigar, ásamt
innilegum samúðarskeytum, bár-
ust víðsvegar að; bæði frá fé-
lögum og einstaklingum, sem
höfðu kynst Magnús heitnum, á
þeim tíma er hann átti heima
þar eystra; sem sýnir bezt hvað
miklum vinsældum hann átti að
fagna, þar sem ekki var þó um
hans eigin þjóðar fólk að ræða.
Það er sannarlegt gleðiefni að
vita til þess, að íslendingar, hvar
sem þeir eru staddir, sérstaklega
milli annara þjóða fólks, koma
þannig fram við þá sem þeir um-
gangast að öllum sé eftirsjá í
þeim við burtför þeirra, hvort
sem þeir flytja til annara lands-
parta, eða yfir hafið mikla.
Eftir því sem dagblöð Sault
Ste Marie skýra frá þá hefir
bæði kveðju athöfnin, norðan
línunnar, og eins -jarðarförin
sunnan línunnar farið fram með
mikilli viðhöfn; og er það mikil
huggun móðurinni í sorg sinni að
hugsa til þess hversu ágætan
orðstír sonur hennar ávann sér,
hjá öllu sínu samferðafólki. Auk
þess sem hann reyndist henni á-
gætis sonur frá því fyrsta, til
síðustu stundar. Hún gæti þyí
tekið undir með skáldinu St. G.
St., þar sem hann er að tala við
ungann frænda sinn látinn:
“Eg kveð þig með kærleikum
góði!
Þig, drenginn minn dána, með
ljóði—
En ekki í síðasta sinni.
Þú lifir mér alt eins og áður,
svo lengi eg hugsun er háð (ur)
Þú gengur á götunni minni,
Þú situr svo oft hjá mér inni.
Hver vorgeisli vaxandi fagur
er venzlaður verunni þinni,
þinn hugur hver hreinviðrisdag-
ur,
Því þaðan kom sól þín og sinni.
«
Eg sé þig enn eins og eg sá þig,
sem forðum eg átti og á þig.
Þess varnar ei moldin á milli.”
Það er mikið sorgarefni öllum
góðum fsl. þegar ungt og efnilegt
fólk úr flokki þeirra fellur frá á
bezta aldursskeiði; þegar hið
fyrirhugaða æfistarf er aðems
hálfnað, eða máske rétt í byrjun.
En þungbærastur verður, eðli-
lega, söknuðurinn þeim sem nán-
ast standa. Þá ættum við öll að
minnast þess, að þeirra er gróð-
inn, en okkai tapið. Það mundi
verða okkur nokkur hugarfró,
og mýkja sársaukann.
Magnús heitinn sagði konunni
sinni áður en hann kvaddi að
hann ætlaði að undirbúa unaðs-
ríkt heimili fyrir þau, á meðan
hann biði eftir henni; og svo
skyldi hann mæta henni og
fylgja henni heim, og að þar
mundi hún sjá svo fallegan
blómagarð umhverfis nýja heim-
ilið þeirra að garðurinn við
heimilið hérna mundi sýnast
eins og skuggi hjá honum. —
Var það ekki fagur vökudraum-
ur ? Og hver getur sagt að slíkir
draumar nái ekki að rætast? —
Hvað er eðlilegra en að göfugar
og háleitar hugsanir geti skapað
fagurt og unaðsríkt umhverfi,
bæði í andlegri og áþreifanlegri
merkingu, eins hinu megin eins
og hér á sér stað ? Seinustu
orðin sem Magnús heitinn sagði
voru: Mamma! — Mamma! —
Auk ekk,iunnar og móðurinn
lifa hann einn albróðir, Ilaraldur
Erlendsson í Winnipeg og börn
hans. Ein hálfsystir, Mrs.
Skafti Olason, Hensel, N. D., og
föðurbróðir hans Sveinn Pálma-
son í Winnipeg, sem áður er get-
ið; og máske fleiri ættingjar
sem mér ei' ekki kunnugt um.
Th. Thorfinnson
FÆÐINGAFÆKKUNIN
MÓTAR MANNKYNS-
SÖGUNA
f Lesbók fyrir nokkru var sýnt
fram á það, hver áhrif fækkun
fæðinga hefir fyrir einstakar
þjóðir, og jafnframt drepið á
það, hver áhrif þetta gæti haft
á samspil þjóðanna. Að þessu
er nauðsynlegt að víkja nokkru
nánar, og verður þá útkoman
ærið ískyggileg fyrir þá, sem
ekki er sama um það, hvaða kyn-
stofn á að stjórna málefnum
jarðarinnar. Því að sé þjóðunum
skift eftir því hve tíðar fæðing-
ar eru, með hverri þeirra, þá
kemur í ljós sú einkennilega og
eftirtektarverða staðreynd, að
skifting þessi fellur að mestu
éaman við skiftingu mannkyns-
ins í kynstofna. Því miður er
þessi skýrslugerð þó ekki eins
fullnægjandi eins og æskilegt
væri vegna þess, hve ófullnægj-
andi skýrslur eru frá ýmsum
þeim þjóðum, sem til greina
ættu að koma, svo að ómögulegt
er að hafa þær með í skýrslunni.
En svo mikið vita menn þó um
þær í þessu efni, að skýrslan
myndi vafalaust benda enn á-
kveðnar í sömu átt, ef þær væru
taldar með.
Flestar tölurnar eru frá 1933.
Þær sýna bamsfæðingar, miðað-
ar við hverja 1000 íbúa eins og
áður.
Fæðingar 10—20 af þús.:
* Danmörk 17.3
Noregur 14.8
Svíþjóð 13.7
Finnland 18.5
Belgía 16.5
England 14.4
Frakkland 16.3
írland 19.2
Skotland 17.6
Sviss 16.4
Tékkóslóvakía 19.2
Þýzkaland 14.7
Austurríki 14.3
Eistland 16.2
Lettland 17.8
Bandaríkin 16.8
Ástralía 16.8
Canada 19.5
Fæðingar 20—30 af þús.:
Búlgaría 29.0
Grikkland 28.8
Holland 20.8
ítalía 23.7
Pólland 26.5
Portúgal 29.7
Spánn 27.8
Ungverjaland 22.0
Suður-Afríka 23.7
Argentína 25.8
Þjóðir með meira en 30 af þús.:
Rúmenía 32.0
Ukraine 33.8
Br. Indland 37.8
Ceyíon 38.6
Filipseyjar 35.4
Japan 31.6
Rússland 43.1
Egyptaland 44.1
Formosa 43.9
in til þess að leggja undir sig ný
meginlönd. En nú er þessi
þenslumáttur horfinn. Engin
þessara þjóða hefir lengur neitt
aflögum til þeirra hluta. Eftir
aldamótin fór þetta að koma í
ljós með þeim hætti, að hlut-
fallstala innflytjendanna breytt-
ist. Það voru ekki lengur aðal-
lega íbúar Norður-Evrópu„ sem
komu til nýju landanna, heldur
voru það Suðurlandaþjóðimar,
sem mest bar á. Og rúmum ára-
tug síðar fóru Rússar að streyma
yfir hafið. Þessi staðreynd segir
nákvæmlega sömu söguna og
hagskýrslurnar um fæðingar, þá
sögu, að nýjar þjóðir eru að
ryðjast fram á leiðsvið sögunnar.
Á síðari árum hafa lönd þau,
sem áður tóku við mestu af út-
flytjendastraumnum lokað dyr-
unum að mestu, og því hafa þær
þjóðir, sem þenslumáttinn eiga,
orðið að snúa sér í aðrar áttir.
ftalía hefir snúið sér að Afríku,
Rússar að Síberíu og Japanir að
strjálbygðari héruðum Kína. í
þessum héruðum mun sagan ger-
ast á næstunni, því nú eins og
fyr mun sagan fylgja þeim, sem
eitthvað eru að aðhafast. Um
nokkurra alda skeið var þenslu-
máttur gula kynstofnsins aðal
söguefnið, svo að Evrópa var
hvað eftir annað nálega orðin
þessum þjóðum að bráð. - Þá tók
hvíti kynstofninn við og hrakti
alt sem fyrir varð. Nú er barna-
fæðing að verða honum að fóta-
kefli. Engin þjóð eða kynstofn
skapar veraldarsögu nema með
vexti og þenslumöguleikúm, með
óbilandi krafti og lífsþrá.
Er ekki líka gott
að fólkinu fækki?
Til er það fólk, sem heldur í
alvöru, að fólksfækkun sé ekki
eintómt böl. Ef ekki sé altaf
verið að hugsa um viðskiftin
þjóða milli, heldur aðeins litið á
haginn heima fyrir, þá sé ekki
nema gott eitt um það að segja,
að fólkinu fækki. Þá eru færri
um vinnu þá, sem til fellur og
gæðin skiftast í færri staði. Þá
getur hver einstakur fengið
meira og þá ætti ekki að vera
hætt við atvinnuleysi. Þá þyrftu
menn ekki heldur að vera að
berjast, því að nóg væri land-
rýmið handa öllum.
Áður hefir verið vikið nokkuð
að þessu og sýnt fram á, hvílík
dæmalaus grunnhyggni þetta er.
Fólksfækkunin mun einmitt
leiða til samdráttar á öllum svið-
um, atvinnuleysis og eymdar. Og
þetta, sem hægt er að segja sér
sjálfum, sýnir einnig reynslan.
Ef athugað er þéttbýli landanna
og borið saman við atvinnuleys-
ið, þá kemur það í ljós, að það
er alls ekki þéttbýlið, sem veldur
því. Og stjálbýlið varnar því
ekki heldur. f Bandaríkjum
Norður-Ameríku búæ t. d. 13
menn á hverjum ferkm, af ágætu
landi'. En þó hefir atvinnuleysið
komist þar upp í 20 miljónir
manna. f Danmörku búa 83
menn á hverjum ferkm., en þar
eru ekki nema um 200,000 at-
vinnuleysingjar, en hefðu í sama
hlutfalli verið 500,000. í Þýzka-
landi búa 140 menn á hverjum
ferkm. og þar komst atvinnu-
leysið hæst í 6 miljónir manna,
en hefði verið um 11 milj. í hlut-
falli við Bandaríkin með sínar 20
miljónir, þrátt fyrir strjálbýlið
þar. Mörg lönd hafa margfald-
að íbúatölu sína, án þess að það
hafi' leitt til nokkurs atvinnu-
leysis.
Takmörkun fæðinga
Þegar litið er á alt það, sem
hér hefir sagt verið, fer það að
verða ærið undarlegt, að jafn-
vel þeir menn, sem þjóðirnar
fela æðstu forsjá sinna mála,
skuli vera svo blindir fyrir þessu
tákni tímanna, að þeir beita sér
fyrir ráðstöfunum í þá átt að
fækka barnsfæðingum, og hjálpa
þjóðunum þannig til þess að
fremja sjálfsmorð.
Að vísu verður að viðurkenna,
að ástæðumar til þessara tak-
markana geta verið afar mrs-
munandi. Hjá mörgum er á-
stæðan engin önnur en sú, að
fólkið vill vera laust við óþæg-
indin af því að hafa böm í eftir-
dragi. En aðrar og miklu af-
sakanlegri ástæður eru líka tii,
svo sem áhyggjur fyrir afkomu-
möguleikum bamanna og getu-
leysið til þess að sjá þeim fyrir
lífvænlegri stöðu. Þar sem at-
vinnuleysi herjar á, er naumast
von, að fólk telji forsvaranlegt
að ala börn til þeirrar ömurlegu
tilveru, sem lífið hefir skapað
þeim sjálfum. Menn gæta þess
þá ekki, að þeir eru raunverulega
að auka á það, sem þeir eru að
reyna að forðast, að þeir eru að
stuðla að enn meiri eymd og vol-
æði fyrir þjóðina m^ð því að
svifta hana vaxtarmöguleikun-
um.
Þá hefir þessi stefna einnig
fengið mikinn byr í seglin við
það, að konur eru meira og meira
að komast inn í þau störf, sem
karlmenn hafa áður rækt, og
Frh. á 7. bls.
Frá Kína eru ekki til skýrsl-
ur, en sennilega eru fæðingar
hvergi hlutfallslega eins margar
og þar.
Af þessari skýrslu sést þá, að
norrænu þjóðirnar, Engilsaxar
og Gallar eru lægstir, svo að
segja hvar í veröldinni sem þeir
eru niður komnir, alla leið frá
Norðurlöndum til Ástralíu. Þá
koma rómönsku þjóðirnar. En
langhæstar eru gulu þjóðirnar
og hálfgulu, eða Slavarnir. Frá
þessu eru aðeins mjög litlar und-
antekningar. Hollendingar eru t.
d. aðeins fyrir ofan markið (svip-
að og íslendingar). En þetta
haggar engu um heildarniður-
stöðuna af þessum athugunum,
og á sínar sérstöku orsakir.
Hvíti kynstofninn að deyja út?
Fyrstu afleiðingar þessarar
rýrnunar í norræna og engilsax-
neska kynstofninum eru þegar
komnar í ljós. Á 19. öldinni var
þenslumátturinn svo mikill í
þessum þjóðum, að 40 miljónir
manna frá Englandi, Þýzkalandi
og Skandinavíu fóru yfir úthöf-
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won firtt place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESS COLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD