Heimskringla - 20.04.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 20. APRÍL 1938
mifiiiiiiiiiíiiiiiiimHiiiiiiiiiiitiJiiiiniiinnitniiniiiiiiiiiniimHiiímttiiHiitiiiftinitaiBbiiHiMtiiuuninnnniinnnninniiHiiin^
HnúmsknniUa
(StofnuB 1886)
Kemur út-d hverjum miBvikudegi.
Elgendur:
THE VIKINa PRESS LTD.
853 oq 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurlnn borglst
tyriríram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
011 vlSskifta bréf blaSinu aðlútandl sendist:
Krnager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskrlngla” ls publlshed
and printed by
THE VIKli/Q PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
g Teleptoone: 86 537
8 I
SlUBIIIIIiiiatllUUIl]lliailtUlllJUIilli!llll!iiUllllilUI!tl!lllillillltmillltimiillIll!l!lllllilllllllllllllllllllI!tJilliii!Uaillll!l!IUlllUllT3
WINNIPEG, 20. APRÍL 1938
SUMARDAGURINN FYRSTI
Það fer ekki framhjá enskumælandi ná-
grönnum vorum í þessu landi, að íslend-
ingar minnist sumardagsins fyrsta. Þó að
það sé nýr og einkennilegur siður í þeirra
augum, ljúka þeir upp einum munni um
að það sé bæði fagur siður og eftirbreytnis-
verður. Sumarið er í augum fleiri en
þeirra, sem á eyjunni norður við heim-
skaut hafa búið, árstíð gróðurs, endurlífg-
unar og upprisu. Skáldum flestra þjóða
hefir verið koma vors og sumars hugð-
næmt yrkisefni, þó þess hafi óvíða á ann-
an hátt verið minst. Samt höfum vér
lesið frásagnir um hátíðahöld við komu
vorsins í Svisslandi'. Fara þau fram 1.
marz aðallega, en þó ekki alls staðar einn
og sama dag. Samkomur eru haldnar að
kvöldinu með ræðuhöldum og dansi og
sumstaðar fer barna-skrúðganga fram að
deginum með “Gyðju-vorsins” í farar-
broddi. Þetta getur víðar tíðkast, og er
vísast að það geri það, þó ekki sé kunnugt
um það.
En sumardagurinn fyrsti mun samt
sem áður ekki vera neinn sérstakur minn-
ingardagur nú orðið annara en fslendinga.
í Noregi hefir hans eflaust fyrrum verið
minst, eins og á íslandi, vegna þess að
tímatalið var svo mikið við árstíðirnar,
sumar og vetur, bundið. Sumarið var talið
184 dagar, en veturinn 180. Gallinn á því
ártali er auðvitað auðséður, en á íslandi
bætti Þorsteinn surtur (hinn vitri) úr því
með sumaraukavikunni, er bætt var sjötta
eða sjöunda hvert ár við sumarið í lok
þess. En Norðmenn áttu engan Þorstein
surt og höfðu þess utan tekið kaþólsk:
trú og reyndu þá að gleyma öllum erfða-
siðum, tímatalinu sem öðru og loks sjálfri
tungunni.
Hvað mikill þáttur þessi tíma-reikning-
ur var í þjóðsiðnum sézt er íslendinga-
sögurnar eru lesnar. Aldur manna er mið-
aður við veturinn (hann var 12 vetra), og
“tíu vikur skulu af sumri, er menn koma
til Alþingis” o. s. frv. Og enn dettur
engum íslendingi í hug að segja annað
um aldur hesta, nauta eða sauðfjár en að
það sé veturgamalt, tvævett, þrevett,
fjögra vetra o. s. frv., þó fínna þyki nú
að nota orðið ár, er um menn er að ræða,
af því að það er óíslenzkulegra.
Úr því að tímatalið var þannig háð
sumri (og vetrí), var auðvitað að það byrj-
aði einhvem ákveðinn dag. Og sá dagur var
fimtudagurinn næst á undan 16 degi apríl-
mánaðar eftir júlíanska tímatalinu, sem
svaiar nú til 26 dags apríl-mánaðar. Á
þessum sama degi hefir komu sumars
verið fagnað hjá íslendingum alt til þessa
dags.
Þegar alls þessa er gætt, er það auðsætt,
hvað til þess kemur að fslendingar eru
einir um að minnast sumardagsins fyrsta.
Hann er minnisdagur þeirra einna. Hann
er eitt af þeirra erfðagózi frá fomu fari,
sem tönn tímans hefir ekki unnið á.
Eins og að undanförnu, eru nú auglýst-
ar samkomur þennan dag (21. apríl) á
meðal íslendinga í Winnipeg og víðar. —
Ættu menn að fjölmenna hvar sem sum-
arsins er fagnað þennan dag ekki sízt
vegna þess hve góður og alíslenzkur siður
það er.
f Bess-Arabíu tók trúmálaleiðtogi fyrir
nokkru upp á því, að selja mönnum sæti í
himnaríki. Hann hafði uppdrátt af vist-
arverunni, er sýndi númerin á hverju sæti.
Sætr nálægt þeim almáttuga kostuðu $20. í
nánd við Gabriel erkiengil voru þau ofur-
lítið ódýrari, en annars voru vanaleg sæti
$10. Um 200 bændur höfðu trygt sér sæti
hinum megin áður en braskarinn var hand-
tekinn.
CANADA HÖFUÐBÓL
BRETAYELDIS
Þeim sem áhyggjur hafa gert sér af
framtíð Canada, verður ef til annað við,
er þeir lesa nýútkomna bók á Englandi, er
hispurslaust heldur því fram, að ef Engil-
Saxar eigi ekki að hverfa úr sögunni, verði
þeir að gera Canada að framtíðar höfuð-
bóli sínu, Bretaveldi framtíðarinnar.
The Next British Empire (Næsta Breta-
veldi), er nafn og efni bókarinnar og höf-
undurinn er viðurkendur hagfræðingur R.
A. Piddington að nafni.
“Berið Bretaveldi, eins og það nú er,
fyrir borð og byggið það upp að nýju,”
segir Mr. Piddington.
Og hvað svo ? Engilsaxar verða að leita
sér að nýju heimili, þar sem olnbogarúm
og næg auðlegð er fyrir 60 miljón manna
eða meira að bjarga sér. Og þetta heimili
er Canada.
“Þýzkaland mundi skjótt snúa sér að
þessu, ef Canada væri nýlenda þess,” segir
höfundurinn. “Við erum að þreytast á
hinni ákvörðunarlausu þjóðartilveru vorri,
milli húsgangs, hverfullar jatvinnu og
stríða. Við erum orðnir dauðveikir á
Evrópu og hinu sífelda urri íbúa hennar.
Við þörfnumst leiðtoga, sem leiðbeina
okkur þaðan meðan við höfum enn skip,
menn, fé og land að víkja að. Frestum
við því mjög úr þessu getur svo farið að
við höfum það ekki.”
Mr. Piddington heldur því fram, að það
sé alveg óvíst að Canada með sínum fram-
tíðarmöguleikum sætti sig við að vera um
aldur og æfi skjólshús offjölgunarinnar á
Englandi. Það hæfir ekki metnaði þess.
“Landið er svo strjálbygt, að það getur
ekki varið sig fyrir neinni þjóð, sem vildi
áseilast það. Það er lífsspursmál fyrir
það að íbúunum fjölgi. En mundi það þá
ekki betur hæfa metnaði Canada að Bret-
land spyrði það að hvort að það væri ekki
viljugt til þess, að taka heldur yfir forustu
Bretaveldis, að verða höfuðból þjóðríkj-
anna, sem það mynda, taka við krónunni,
alveldisþinginu og framtíð og forsjá Engil-
saxneska þjóðflokksins?”
“Hvað bíður Canada?” spyr Piddington
ennfremur. “í framtíð bíður þess að
verða fjölbygt land, annað hvort af Asíu-
mönnum eða mönnum svipuðum þeim sem
það nú byggja, unnendum frelsis og hvers
konar menningar og dáða, sem um er að
ræða, eins og þetta hefir sýnt sig hjá
engil-saxneskum þjóðum?”
“Eg skal bæta við, að þessi undarlegi
draumur, ef þú vilt ekki annað kalla það, á
samt einhverntíma eftir að rætast annað-
hvort að því er Japana áhrærir eða sjálfa
oss.”
Meðan Bretland sé ekki nógu vel útbúið
að vopnum til þess að mæta hverju sem nú
kann að bera að höndum í Evrópu, telur
Piddington þó ekki á þessu hægt að byrja.
En þegar vopna-útbúnaðinum sem nú er á
prjónunum sé lokið, telur hann nauðsyn-
legt að Bretland taki til framkvæmda og
sel-flytji' íbúa Bretlands til Canada, eins
og eina miljón á ári í 15 ár. “Við heyrum
nú að vísu oft talað um, að nýlendurnar
megi ek)ci við innflutningi. En sannleik-
urinn er, að þær mega aldrei við honum,
meðan farið er að eins og nú er gert, og
innflytjendurnir eru mestmegnis allsleys-
ingjar, eða úr hópi betlara. Það eru ekki
mennimir sem óræktuðu landi breyta í
blómlega akra þar. Með skipulögðum inn-
flutningi yrði þetta alt annað.
Afleiðingin eða stærsti hagurinn fyrir
Canada af þessu yrði sá, að það fengi
heim til sín annan bezta viðskiftavin sinn.
Iðnaður, sem skipulagður væri fyrirfram,
risi upp, ekki í kapp við iðnað eystri fylkja
Canada, heldur í vestri fylkjunum, því
þangað ættu innflytjendurnir aðallega að
fara. Að þeir söfnuðust utan um verk-
smiðju bæi Austur-Canada fyrst, yrði
til þess að þar risu upp eins ómöguleg-
ar miðstöðvar og bæir fyrir fólk að hafa
ofan af fyrir sér í og London. Það eru
vestur fylkin með sitt strjálbýli sem rúm
væri bæði fyrir þessa innflytjendur og
féð, sem í iðnað væri þar lagður. Á þann
hátt yrði hið nýja höfuðból Bretaveldis
brátt öfundað út um allan heim.
Fyrir þetta segir Piddington að Bret-
land ætti jafnvel ekki að horfa í að ofra
nýlendum sínum, svo sem Indlandi og Suð-
ur-Afríku, ef þörf krefðist. Og fyrir
enska aldraða auðuga herramenn, ættu
hinar mörgu fögru eyjar og staðir í kring-
um þjóðgarða og aðra friðaða reiti, að
verða skemtilegt sólsetur æfinnar; þeir
ættu að leggja niður sitt jarðabrask og
lifa þarna í þess stað í ellinni hjá börnum
sínum, ef þeir kjósa að lifa í hinu nýja og
bjarta höfuðbóli, í stað hins hnignandi
og dauðvona.
Fyrir slíka miðstöð Bretaveldis sem
Canada, segir Piddington að fleygja mætti
miklu eðai mest öllu öðru fyrir úlfa og
sjakala.
Þýzkaland er hann með að fái aftur ný-
lendur sínar. Ef það og ítalía eða hvert
annað land sem væri skyldi fýsa í eitthvað
meira, væri til einskis fyrir þær að biðja
Whitehall uin það. Slíkar kröfur yrði þá
að skrifa utan á til Ottawa, og sem þar
yrðu ekki barðar fram með hótunum um að
ráðist yrði annars á Bretaveldi.
Ungur skáti er sótti allsherjarmót fé-
laga sinna á s. 1. ári til Washington, D. C.,
var spurður af einum bæjarbúa, hvað
honum þætti skemtilegast við höfuðstað
landsins. “Mér fellur regnið ykkar hér
bezt,” svaraði drengurinn viðstöðulaust.
“Það hefir rignt á hverjum einasta degi
síðan við komum hingað.”
Bæjarbúann setti hálf hljóðann við, en
spurði drenginn samt hvaðan hann kæmi.
“Frá Dakota,” svaraði ungi skátinn.
BANDARÍKIN
“Eg viðurkenni ekki staðhæfingu re-
publika um það að kreppur séu sem að
sjálfsögðu óumflýjanlegar eða ófyrirsjáan-
legar.”
“Eg skoða það fyllilega skyldu stjórn-
arinnar, að gera alt sem í hennar valdi
stendur með að koma í veg fyrir aðra eins
tíma og þá er leiddu af stjórn republika frá
árinu 1921 til 1933.”
Ofanskráð orð eru úr ræðu er Roosevelt
forseti hélt í Detroit árið 1936. í rödd for-
setans var sigurhreimur. Hann hafði
fjórum árum áður tekið við völdum og
hafði með nýrri stefnu í opinberum fjár-
framlögum og endurbótum á stjórnar-
rekstri leitt þjóðina heilu og höldnu í höfn
úr hafróti kreppu og gjaldþrots svo geig-
vænlegu, að þjóðin hafði aldrei í sögunni
horfst í augu við annað eins,
En svo kom eitthvað fyrir síðastliðið
sumar. Mr. Roosevelt og ráðgjafar hans
horfðust í augu við nýja og alvarlega
kreppu. Atvinuleysingjum fjölgaði hraðara
en nokkru sinni fyr. Inaðarframleiðsla
rénaði og eignaverð hrapaði niður í svipað
því sem það var 1932.
Orsök þessa var að Roosevelt fór að
ráðum flokksmanna sinna sem sífelt voru á
móti eyðslu stjórnarinnar og hafðist ekki
að. Á meðal þeirra manna var fjármála-
jöfurinn mikli Henry Morgenthau. Eyðsla
á stjórnarfé átti þar sinn hatramasta óvin
sem hann var og Mr. Roosevelt lét eflaust
sveigjast af skoðunum hans. Opinberir
styrkir, útgjöld til vega og C. C. C. voru
lækkuð á öndverðu síðast liðnu sumri um
$800,000,000. Roosevelt var farinn að
hafa svipuð svör við þá er fram á fjár-
framlög fóru og Mr. Hoover. Honum hafði
svo lengi verið brugðið um að hann væri
að sletta sér fram í og taka fram fyrir
hendur viðskiftamanna, að hann hugsaði
sér, að hætta því. Fór hann því sér til af-
þreyingar í fiskveiðitúr suður í Mexikó-
flóa og hugsaði með sér að hann skyldi láta
alt afskiftalaust og hvern einráðan um að
bjarga sér sem bezt gengi.
En hann var ekki fyr kominn til baka
en hann var umkringdur af fjármálamönn-
um, iðnaðarhöldum, verklýðsforingjum,
fylkja og borgarstjórum er tjáðu honum
að við svo búið mætti ekki sitja. Roosevelt
hlustaði á höfðingja lýðsins, en lagði enn
lítið til málanna, ynti að því við suma, að
ofmikil afskifti stjórnar væru talinn var-
hugaverð. Hafði honum þá heldur ekki
viljað alt upp í skipið. Á frumvarp hans
um endurskipun á stjómarskrifstofum
(The Reorganization Bill) var litið sem
brot gegn lýðræði og öldungaráðið hafði
felt það vegna þess “að það vildi koma í
veg fyrir að einn maður færi með valdið í
landinu.” Margir demókratar höfðu snú-
ist á móti Roosevelt í því máli republikum
til ósegjanlegrar ununar, því það bar svo
ljóslega vott um rénandi fylgi forsetans.
Með sjálfum sér hefir Roosevelt forseti
hugsað alt annað, eins og tillögur hans
til þingsins síðast liðna viku bera vott um.
í þeim kemur fram sama hugmyndin og
sú er fyrir honum vakti 1933: Það er
kaupgeta almennings sem auka verður.
Og það er aðeins hægt með auknum fjár-
framlögum til eflingar atvinnu. Úr því
viljann skortir til samvinnu um það hjá
iðjuhöldunum, verður stjórnin, eins og á
kreppuárunum, að taka til sinna ráða. —
Þetta er tónninn í tillögunum.
Veitingin sem forsetinn gerir nú ráð
fyrir, nemur $7,000,000,000 (sjö biljón
dollurum) á komandi fjárhagsári sem
byrjar 1. júlí n. k. Um 5 biljón
dollarar af þessu fé eru bein
stjórnar útgjöld, en hinar 2 bilj-
ónirnar eru til að auka veltufé
banka; verða gullverðs-skírteini
gefinn út til bankanna á það af
gullforða stjórnarinnar, sem
hefir verið óstarfræktur og því
nokkurskonar vara-sjóður.
Helztu fjárútlát stjórnarinnar
eru: 1% biljón dollarar til at-
vinnubótavinnu í sjö mánuði, frá
1. júlí talið. Hafði áður verið
gert ráð fyrir 1 biljón alt árið;
munu því margir ætla að þessi
fjárhæð geti orðið hærri en á-
ætlað er. 1 Vfc biljón dollarar
sem lánsfé til viðskiftahölda til
ýmsra fyrirtækja, er fjármála-
ráðið (Reconstruction Finance
Corporation) samþykkir. Þá 1 y%
biljón dollara lánsfé til fylkja og
bæja til að vinna opinber störf.
Til tryggingar búnaði (Farm
Security Administration) $175,-
000,000. Til endurbóta óhæfra
íbúðarhúsa í fátækrahverfum
bæja $300,000,000. Til vega
$100,000,000. Til stjórnarbygg-
inga $25,000,000. Til að byggja
fyrir áflæði af vatnavöxtum
$37,000,000. Til ungmenna
(National Youth Administra-
tion) $75,000,000, og til Civilian
Corservation Corp, $50,000,000.
Með þessu, auk þess sem af
bönkum er vænst, af lækkuðu
gullgildi dollarsins og nægra lána
til smáviðskifta, ætlar Roosevelt,
að athafnalíf og viðskifti færist
í aukana. “Ef tekjur eða kaup-
getu borgaranna er hægt að efla
svo, að 80 biljón dollurum nemi
á ári, þá er hag þjóðarinnar
borgið,” segir forsetinn.
Þeim er skuld landsins, sem
nú er um 37 biljónir dollara,
þykir alveg nógu há þó tveimur
eða þremur biljónum sé ekki við
hana bætt, segir Roosevelt, að ef
kaupgetan sé ekki aukin úr því
sem nú sé, í það sem hann tiltek-
ur, geri lítið til hvort skuldin sé
25 eða 40 biljónir; hún verði þá
aldrei greidd.
Síðan um nýár, hefir tala
styrkþega í Bandaríkjunum auk-
ist um 3 miljónir. Um 6 miljón
heimili' með alls um 18 miljón
manns, (þ. e. menn, konur og
börn), eru sem stendur á stjórn-
arstyrk. Talan hefir aukist um
alt að því einn þriðja á síðast
liðnum átta eða níu mánuðum,
eða síðan stjórnin hægði á fjár-
veitingum sínum. Og samt er
það þetta, að takmarka útgjöld-
in sem allir sem verulega hafa
vit á fjármálum, halda jafnt og
stöðugt fram að gera þurfi. Þeir
halda eins og drotningin að
menn í hallæri ættu að geta lifað
á smurðu brauði.
Hitt verður auðvitað álitamál
margra, hvað lengi að stjórnin
fær rönd við hinum miklu fjár-
framlögum reist.
Það er eitthvað erfitt og snúið
með þessi stjórnmál. Jafnvel
þegar bezt horfir og vart verður
í stefnum flokkanna hugsjóna
almennigs, og stjórnmálamenn-
irnir eru “fólksins menn” eins og
um Roosevelt er títt sagt, verður
það oftast lítið annað en hug-
sjónirnar sem eign almennings
verður — í víðtækum skilningi
talað.
Blöðin birtu myndir af Jean
Harlow á tröppunum fyrir fram-
an ráðhöllina í Washington,
heilsandi Senator Reynolds með
kossi. Þetta heyrðist einhverj-
um þeim fara á milli: “Senator,”
sagði' Miss Harlow, “þú kyssir
alveg eins og hreyfimynda leik-
ari.” Sentorinn spyr brosandi:
“Meinarðu fast og brennandi?”
“Nei,” svaraði leikkonan,
“uppgerðarlega og óraunveru-
lega.”
Kvenfélag Sambandssafnaðar
í Winnipeg efnir til samkomu á
sumardaginn fyrsta (21. apríl)
í Sambandskirkjunni. Til sam-
komunnar hefir verið efnt hið
bezta. Sjáið auglýsingu í þessu
blaði.
“KING OLAF”
Hinn stóri salur Winnipeg
sönghallarinnar var þéttskipaður
s. 1. mánud.kveld er Winnipeg
Philharmonic Choir og Sym-
phony Orchestra fluttu hið mikla
tónverk Sir Edward Elgar’s
“King Olaf”. Söngstjóri var
Herbert J. Sadler og einsögnvar-
ar: Sigrid Olson, og Olga Irvin
sopranos — Steuart Wilson ten-
or — Paul Bardal og Edward A.
Forrest barytones og Harold L.
Scarth basso.
Þetta hljómverk Sir Elgars er
við kvæði Longfellows um Olaf
konung Tryggvason en þó mun
það vera eitthvað aukið til að
gera söguþráðinn Ijósari. Inn í
efni sögunnar er og ofið bar-
áttu gömlu guðanna við kristn-
ina. Þór skorar á Hvíta-Krist á
hólm og ólafur konungur tekur
hólmgönguboði hans. Svo skýrir
frá hversu ólafur konungur fer
til Noregs og útbreiðir kristnina
med oddi og egg — drepur “Iron-
beard” (Járnskeggja) og lands-
lýður gengur honum og Kristi á
vald en Gu^rún ætlar að drepa
Olaf konung brúðkaupsnóttina.
Þá segir frá því er konungur
situr að veizlu og Óðinn gistm
hann eða öllu heldur svipur
Óðins. Næst hefir Ólafur kon-
ungur upp bónorð sitt til Sig-
ríðar drotningar er endar með
orðasennu og hann slær hana og
heitir hún að búa honum bana-
ráð.
Næsti kafli skýrir frá komu
Þyri og giftingu hennar og
ólafs konungs og síðan hversu
Sigríður drotning gift Sveini
Danakonungi eggjar mann sinn
til að hefja hernað á hendur
ólafi konungi og hegna kinn-
hestsins.
ólafur konungur býst til or-
ustu með dreka sinn og langskip
og fellur. Þar er nú sagan raun-
ar búin en svo er dálítill eftir-
máli.
Ástríður drotning móðir Ólafs
Tryggvasonar í klaustri norður í
Þrándheimi heyrir um miðja nið-
dimma nótt rödd er segir hversu
áskorun Þórs hafi verið tekið og
hversu krossinn sigraði hamar-
inn, ástin, hatrið, andinn, stálið
og Kristur muni ríkja að eilífu.
Verkið endar með þessum gull-
fallegu línum:
“A strain of music ends the tale
A low monotonous, funeral wail.
That with its cadence, wild and
sweet
Makes the long Saga more
compléte.
Hversu Sir Elgar hefir tekist
að túlka þessa mynd í tónum
mun vart vera hægt að dæma
nema á einn veg að verkið er
þrungið af fegurð og dramatisk-
um krafti. Það er auðfundið að
hann hefir unnað þessum fomu
hetjum. Söngur Þórs er þrung-
inn hetjulund og hörku, hljóm-
sveitin er sem bruni á skeiði,
hafrar hans og eldingum ljósti
niður og gefi' orðum hans á-
herzlu. Fall Járnskeggs og trú-
arskiftin hafa mikinn drama-
tískan kraft. Kaflinn þar sem
Guðrún er í brúðarstofunni
sveipuð mánaskini' með blikandi
hnífinn á lofti til að drepa kon-
ung, en hann vaknar og rekur
hana frá sér er túlkað af frá-
bærilega skáldlegum tónum. Það
er um hið fölva ljós mánans,
sveipi hljómanna dularblæju yfir
orðinu er brýzt fram með reiði-
þrungnum mætti er konungur
vaknar og hnífurinn fellur á gólf-
ið. Veizlan og koma Óðins er
með skugga blæ hins yfirnáttúr-
lega og draugslega. Hver kafli
verksins túlkar stemningu orð-
anna á viðeigandi hátt; reiði Sig-
ríðar er lýst með ofsaþrungnum
hljómum en komu Þyri með svo
ljúfum og lyriskum blæ að það
hlaut að snerta hvert manns-
barn.
Orustunni og falli Ólafs
Tryggvasonar er dramatiskasti
hluti verksins, þar notar Sir