Heimskringla - 11.05.1938, Page 3

WINNIPEG, 11. MAÍ 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
fagurt málverk í ramma grænna félagið hér sæi sér ekki fært að
beykiskóga. láta prenta stórt upplag af þjóð-
Þátttakendur námskeiðsins söngnum með nótum, og dreifa
voru að koma allan daginn, og honum út í norrænum skólum, t.
altaf sá maður ný og ný andlit. lýðháskólunum.
Menn heilsast, horfa spyrjandi | Svona liðu dagarnir. Allir
hver á annan, sem, þýðir: frá flytja þeir eitthvað nýtt. Fjöldi
hvaða landi ert þú? En brátt ferðafólks leggur hingað leið
hefst samtalið, slitrótt fyrst, en sína til þess að skoða þennan
von bráðar eru múrarnir brotn- j þektasta lýðháskóla veraldar-
ir, og spurningar og svör skift- innar. Ekki aðeins frá Dan-
ast á. Hér hafa auðsjáanlega mörku og öðrum Norðurlöndum.
hitst frændur og vinir, sem eiga Heldur alla leið austan frá Jap-
mikið ótalað saman. Svíinn og an, vestan frá Bandaríkjum
Daninn eru brogandi og alúðlegir Norður-Ameríku, frá Þýzka-
eins og löndin, sem þeir byggja. landi, Sviss og fleiri löndum, og
Finninn er dálítið þunglyndur altaf varð kynningin á milli okk-
og alvörugefinn eins og fslend- ar heimilismannanna nánari og
ingur, og seinteknastur er Norð- jeg verð að segja það, að þennan
maðurinn. Hann hefir það til stutta tíma lærði eg meira um
R Æ Ð A
flutt á Frónsfundi 7. apríl 1938
af Gissuri Elíassyni.
siði, hætti og hugsunarhátt
þessara frændþjóða en eg hafði
áður lært samanlagt. Og það er
að draga sig inn í einskonar skel,
en engum dylst það til lengdar,
að innan við þessa skel býr
drenglyndi og staðföst vinátta. j ekki einkisvert, að það eru ein-
Síðari hluta dags eru fánar , kennarar, sem efna til slíkr-
allra Norðurlanda dregnir að jar samvinnu, og gagnkvæmrar
hún, og kl. 8 s. d. mætast allir, þekkingar, því eftir því sem
í hinum rúmgóðu stofum skóla-. heimilislífið hefir orðið lausara
stjóra. Þar logar eldur á arni, jog rótlausara hin síðustu ár, því
og kertaljós brenna, alt verður jmeiri vandi hvílir á kennurunum
þegar heimilislegt og hlýlegt við og skólanum, og því meiri áhrif
margir sem spyrna á móti, og
það oft þó breytingin sé til bóta.
Áður en maður leggur nokkum
sleggjudóm á ólaf, verður mað-
ur að taka til greina að almenn-
Herra forseti, háttvirta ur hugsunarháttur fólksins var
samkoma, konur og menn: þá ekki á sama þroska stigi og
Áður en eg vík mér að ræðu- hann er nú. Þá ríkti meiri
efninu, langar mig til að minn- j hefnigirni í huga fólksins. Og
ast á svolítið annað, sem er í ^ þá var sá ekki álitinn maður er
rauninni mjög skilt því efni, er, hefndi ekki frænda eða vinar
eg hefi valið mér að ræða um. j síns. Því miður verður maður
Mikil áherzla hefir verið lögð ájað játa, að það er engu síður
það, bæði Lræðum og ritum, að barist í dag en þá, og enn ríkir
mikið og áríðandi spursmál sé , hnefarétturinn. Nú er víða bar-
það fyrir okkur fslendingana að
vernda og varðveita móðurmál
okkar, og eins að geyma vel ís-
lenzka arfinn okkar. Þessar á-
l minningar eru tímabærar og
j nauðsynlegar, og ætti hver
sannur og skyldurækinn íslands
vinur að styðja að þessu hvoru-
tveggja með ljúfu geði. En um-
ræður eintómar eru ekki nógar,
og ná þær alls ekki tilgangi sín-
fyrstu sýn.
Skólastjóri heilsar með ræðu
Býður okkur velkomin, og skýr-
koma kennararnir með að hafa á
þjóðaruppeldið. Hver getur t. d.
eftir 2—3 mánaða dvöl í Suður-
Dj U Li 1 UhAUI V ClIVUimil, '-'o A | #
ir frá tilgangi og tilhögun þess- j Jótlandi horfið þaðan aftur an
ara norrænu námskeiða. Síðan þess aö vera gagntekinn af sam-
er gengið á röðina, og hver og,úð ™fð Suður-Jótum í þjóðern-
einn verður að standa upp og, isbaráttu þeirra, og fullur af
kynna sig, og þar með er hinjvirðingu fyrir ættjarðarást
litla norræna kennara-nýlenda á;Þeirra* þjóðræknr og trúmensku
ist, og það í mörgum sinnum
stærri stíl en á tíð ólafs. f stað
boganna og sverðanna, eru nú
notaðar byssur og eiturgas, og
verða þessi nýju drápsvopn að
kallast framfarir líklegast, eins
og alt annað sem nýtt er. Enn-
fremur þarf til að ná réttum
dómi á ólafi að taka það góða
er hann kom til leiðar og vigta
það á móti þeim hörðu aðferðum
um fyr en við reynum að hrinda er hann notaði til þess. Þegar
í framkvæmd á verklegan hátt. jmaður tekur þetta alt til greina
því nytsamlega er þær hafa að! finst mér að Ólafur hafi ætíð
Askov stofnuð.
Það er ekki ætlunin að rekja
hér sögu þessa námskeiðs. Auð-
vitað fór það fram með aðferð-
um og í anda lýðháskólanna
við hinn norræna málstað. Það
vaxa fleStir við að kynnast slík-
um hetjum hversdagslífsins.
Eftir ánægjulega samveru í
rúma 2 mánuði endaði svo nám-
dönsku; kensla mest í fyrirlestr- skeiðið með ógleymanlegri náms
um og leshringum. Daglega voru , og skemtiför um hið söguríka
2 fyrirlestrar haldnir, sem allir |Suður-Jótland, og alla leið til
voru skyldir að hlýða á, en auk Hamborgar, en það er nú saga
þess var í boði kensla í öllum út af fyrir sig.
mögulegum námsgreinum, sem
menn máttu velja úr eftir geð-
Ekki get eg skilist við þessa
frásögn án þess að geta þess, að
þótta, og skifta sér síðan niður árlega er 2 íslenzkum kennurum
í leshringa. Við skólann er önd- boðin ókeypis vist á námskeiðum
vegisbókasafn, 40 þúsund bindi,
og stór og fagur lestrarsalur.
þessum, og er það félagið dansk-
islandsk Samfund, sem gengst
Síðan komu dagarnir og hurfu fyrir því, og greiðir kostnaðinn,
hver öðrum yndislegri. öðru j slíks er mér skylt að geta, og
hvoru voru farnar smáferðir, þakka, þar sem eg naut þeirrar
ýmist til að heimsækja aðra j velvildar að verða slíkrar gest-
skóla, eða einhverja merka staði. risni aðnjótandi. Annars er
Lifnaðarhættir allir voru hinir (starfsemi Dansk-islandsk Sam-
óbrotnustu. Það er ekki ætlun fund sá þáttur norrænnar sam-
danskra lýðháskóla að venja jvinnu, sem vel væri þess verður
nemendur sína við svo mikið ,að um hann væri ritað alveg sér-
meðlæti og þægindi, að þeir uni staklega, þótt það verði ekki’
ekki heima í sveitinni sinni að gerí; hér.
náminu loknu. Þó hvíldi glað- Sunnudagsmorguninn 15. ág.
vær og frjálsmannlegur blær er heiður og fagur. Enn hvílir
yfir öllu. Skólinn lætur nem- hátíðlegur friður yfir hinum
endur sína finna til þess að hann jótsku bóndabýlum, og sunnu-
bjóða. Það dylst engum að brýn
þörf gerist hjá þessu litla þjóð-
arbroti sem enn hefir íslenzkt
blóð í æðum að hafa vakandi á-
huga fyrir þjóðræknismálum.
Aðeins með þessu að auka þjóð-
ernis og sjálfstæðis tilfinninguna
getur maður frestað sólsetri
hinnar hnignandi íslenzku sólar
hér í landi. Morgunroðmn var
fagur og boðaði farsælt sumar
í íslenzkum hjörtum.
Það er ekki nægilegt að
mynda ný og ný íslenzk félög,
(hvað svo sem þau kallast) ef
þau gera enga alvarlega tilraun
að stefna að því markmiði, sem
þau hafa sett sér. En hverju
geta félögin okkar afkastað, eða
hvað mikið geta þau starfað ef
fslendingar og íslenzku heimilin
styðja þau ekkr af heilum hug,
og beita ekki sínum hollu áhrif-
um fyrir þeim málum, er þau
hafa á stefnuskrá sinni? Stórt
spor og mikið er stigið í réttu
áttina ef fólk sem er af íslenzku
verið trúr þeirri skildu og stefnu
er hann áleit rétta, en af því
hann var ekki mikill “diplomat”
og varla nógu undirförull í
stjórnmálum, var hann ekki
altaf vinsæll á meðal höfðingja
sinna. Það tekur slunginn mann
að þóknast öllum. Heppilegast
væri samt að rekja sögu Ólafs
og fara fljótlega yfir æfi hans.
ólafur Haraldsson, sonur Har-
alds konungs hins grænska ólst
upp hjá Sigurði Sýr, stjúpföður
sínum og Ástu móður sinni. —
Hann var snemma gerfilegur
maður, fríður sýnum, meðal
maður á vöxt og orðsnjall. f-
þróttamaður var hann mikill,
kunni vel við boga, kappsamur
og vildi öllum öðrum fyrir vera.
Stundum var hann kallaður
ólafur hinn digri. Tólf vetra
gamall steig hann á herskip og
var honum, gefið konungsnafn,
því hann var konungborinn. Þeg-
ar hann tók við víking, fór hann
beri traust til þeirra, og það út
af fyrir sig hefir stóra uppeldis-
lega þýðingu. Hann eyðir ekki
tímanum í yfirheyrslur og próf,
þótt hann viðurkenni gildi þekk-
dagshelgin vefur þar alt með
friði og kyrð. Fyrstu reykirnir
eru að stíga upp frá hinum
vaknandi bændabýlum. Á nokkr-
um stögum bylgjast kornið enn
ingarinnar, er þó í hans augum a ökrunum, en víðar getur þó að
annað nauðsynlegra, og það er bleika akra og slegin tún.
að vekja hina blundandi kraftal Nú bggja aHar leiðir fra As-
í sál hinna ungu. Hjálpa þeim kov, því hópurinn er að tvístr-
til að finna hlutyerk, hjá^pa ast- Hvert land kallar sína syni
þeim til að lenda ekki á skerjum «g dætur til sfcyldustarfanna
tilgangsleysisins, sem æskulýð- heima, og þrátt fyrir alt er það
ur eftirstríðsáranna er enn þann bezta eftir: að koma heim. Og
dag í dag að brjóta skip sín á. Þrátt fyrir drauminn um nor-
Á hverju miðvikudagskvöldi iræna samvinnu á þó hver ein-
komu nemjendur og kennarar , staklingur sínar dýpstu rætur í
saman í hátíðasalnum og döns- sinu heimalandi. Væringjar
uðif danska þjóðdansa. Á fimtu- |allra landa munu geta tekið und-
dagskvöldum mættust allir innijir með skáldinu og sagt:
hjá skólastjóra. Þar voru rædd
ýms mál, svo sem skóla- og upp-
eldismál, norræn samvinna o. fl.
og skiftust þjóðirnar á um að
reifa málin, oft var lesið upp, og
auðvitað sungið, því hvar sem
danskir lýðskólamenn ráða hús-
um, situr söngurinn í öndvegi.
Á föstudagskvöldum komu
nemendur saman, drukku kaffi,
lásu upp úr norrænum bókment-
um, sungu og skemtu sér á ýms-
an hátt. Verst gekk með ís-
lenzku söngvana, því þá kunnu
fáir, og gremjulegt er það, að
Þegar þjóðsöngvar Norðurlanda
eru sungnir við hátíðleg tæki-
færi, skuli ekki vera hægt að
syngja íslenzka þjóðsönginn, af
því að enginn kann hann, hvorki
lag né texta. Eg held að það
væri athugandi, hvort norræna
Vor landi vill mannast á heims-
ins hátt,
en hólminn á starf hans, líf
hans og mátt,
og í vöggunnar landi skal varð-
. inn standa.
Hannes J. Magnússon
—N. Dbl.
JÓN ÞORLÁKSSON þýddi, m.
a., eða endursagði smá-
kvæði eftir Horaz: Til Appol-
ons,undir laginu: Krúsar lögur
kveikir bögur. Þ)ar er þessi
vísa:
Um hvað biður óðarsmiður
Apólín
auðmjúk viður áheit sín,
offursiðum að þá niður ágætt
tappar vín
nýtt í skál er skín.
, , , , , , .fyrst með strönd Danmerkur
bergz brotið, les alment (ser-1 síðan herjaði hann á Svía,
staklega unglmgarnír)^okkar al- j þyí hann þóttist eiga þeim fullan
fjandskap að launa, því þeir
höfðu drepið föður hans, einnig
höfðu þeir tekið mikinn þátt í
orustunni við Ólaf Tryggvason.
En þegar hann féll, lögðu Svíar
Noreg undir sig. ólafur herjaði
líka á England og fékk víðast
sigur og mikið fé. Hafði hann
verið í víkingaferðum í 2 ár þeg-
ar hann hvarf heim á fund móð-
ur sinnar og Sigurðar, til að leita
ment viðurkendu (að minsta j
kosti hjá okkur fslendingunum)
fornsögur vorar er geyma þann
mesta bókmentaauð, er heim-
urinn hefir nokkum tíma átt.
Hjá hverjum þeim er leggur
sig eftir því að lesa fornsögurn-
ar, eykst mentun og fróðleikur
á fortíðinnr, og því verður
naumast neitað, að þetta er ekki
einungis æskilegt heldur bráð
nauðsynlegt, >vi fortiðm ætt. að u5s ráða hjá Kim. hann til
vera e,gn samt,ðar.nnar og k nti þeim ráð ð og tilætlnn
framtiðarinnar. Flest.r S»5.r os sfna sem að han„ vlWi
gamhr fslendmgar eru mjoín^ fjr konunKur j Noregi.
kunnugtr bloðum, bókum og sog- gveið honum sárast að útlen<iir
r f*J°ðar vorrar. Munu íestrar- j menn skildu sit.a á eignum
felogin hafa gert og gera mikið þeim er forfeður hans höfðu átt
og þarft verk með þvi að veita u
. ... * , og er hann var óðalborinn til.
folki aðgongu að bokasofnum . ,
sínum. “Fróns”-félagið hefirí Ásta moðir hans Vlldl að
enga hluti sparað til þess að þroski hans mætti sem mestur
bókasafn sitt mætti sem full- verða’ °* Vlldl hun en*a hlutl
komnast verða og víðast lesið. .sPara 111 þess að,hsfn gætl orð:
Fyrrr þetta, og einnig fyrir að lð yfirkoungur 1 Noregl- sagðl
hafa beitt áhrifum sínum ís- hun hað betra væri’ þott hann
lenzkunni til heilla, á það fé- entist ekki lengur i konungsdom-
lag miklar þakkir skilið. Lengi inum en ólafur Try^ason’
lifi “Frón” og lengi lifi fslend-jheldur en hitt að verða ekki
ingar sem geta notað bókasafn-'meiri konun&ur en Si'£urður Sýr
ið log ellidauður. Eg hefi minst a
Eg tel það víst, að flest af þennan atburð ^ því mér finst
áheyrendum mínum hafi fyr einhvern veginn að þessi metn-
eða síðar lesið sögur ólafs kon-! aðar*irni 0* framsókn hja Astu
ungs helga. Hún er skráð af sé 1 raun °£ veru sami huSsun'
Snorra Sturlusyni og er það !arhátturinn og sá er hefir ein-
margra manna dómur, að hvergi ,kent °* b->ar«að íslenzku þJ°ð-
lýsi sér ritsnild • Snorra eins!111111- Að stefna og horfa áfram
glæsilega eins og í skrásetning var sigursöngur forfeðra okkar
Ólafs sögu.
og ætti sannarlega að vera okk-
Þó að misjafn dómur sé á Ólaf ar emmg.
lagður, viðurkenna hann flestir
sem mikilmenni. Sumir eflaust
álíta að hann hafi verið einugis
harðvítugur, en öruggur odd-
viti, sem herjaði og brendi land
með yfirgangsemi og eigingirni.
Aðrir álíta að hann hafr verið
meira en bara þetta, og draga
Eftir samtal ólafs við Ástu og
Sigurð fór ólafur sem skyndi-
legast um land og bar upp fyrir
baendum það tilkall er hann
hafði þar til ríkis og bað þá,
veita sér viðurtöku til konungs
yfir Noregi. Var honum þá gefið
konungsnafn yfir landi öllu Fór
heldur yfir þau hrygðarverk, er, hann síðan og bauð lög og frið
voru óhjákvæmileg um það bil eftir því sem fyr hafði
er hann var að breyta stjórnar-
fyrirkomulaginu. Því eins og
gefur að skilja, hvar sem ein-
gert ólafur Tryggvason, frændi
hans. Það sem lá fyrir Ólafi
fyrst, að gera, var að sameina
myndast eftir fall ólaís
Tryggvasonar. Hann hélt þess-
vegna veizlur og safnaði liði
víðsvegar um land, en illa gekk
honum að tryggja stórbokka-
skap höfðingjanna við ráðgirni
og skaplyndi sitt, því þeir voru
vanir konungsrétti. Margar
stífar orustur urðu á milli þeirra
lengi framan af. En þegar
Ólafur var til konungs tekinn á
hverju lögþingi vildi hann sem
allra fyrst koma Noreg undan
kúgun Svía og vildi verja oddi
og egg Noreg, á meðan honum
entist lífsdagur til, og vildi eng-
um gjalda skatt af sínu ríki.
Urðu þeir óvinir mestir út af
þessu ólafur Svíakonungur og
ólafur digri Noregskonungur.
Ólafur hafði sneiðma tekið
við kristni og vildi hann setja
kristin lög hvar sem hann fór
um landið. Margir héldu fast
í sína Ásatrú en aðrir voru
heiðnir og vildu ekki vieta mót-
tóku kristni, en brátt brann við
hlutur þeirra og urðu þeir barð-
ir til batnaðar, og engan lét
Ólafur óhengdan, er ekki vildi
guði þjóna. Einnig reyndi ólaf-
ur að krrstna önnur lönd. T. d.
sendi hann kirkjuvið til íslands
og lét reisa kirkju á Þingvöllum,
en þá höfðu margir íslendingar
tekið við kristinni trú eftir
fyrirskipunum Ólafs. Il\a og
seint. gekk honum að kristna
sumstaðar á landinu en hann
veitti stórar refsingar þeim er
hlýddu eigi orðum hans.
Nú er frá grftingu ólafs það
að segja að þótt ólafur Svía-
konungur hefði nauðugur lofast
til að sættast við Ólaf digra og
gefa honum dóttur sína, Ingi-
gerði, þá fór svo samt að hann
rauf sættina og gifti hana Jeres-
leyfi konungi, en í þá tíð
gátu feðumir gift dætur sínar
þeim mnönum er þóknuðust
þeim bezt, hvort sem dætrunym
líkaði þetta betur eða ver. Þetta
hefir sjálfsagt leitt til vandræða
oft, því eg hygg að karlarnir
hafi ekki altaf skilið ástamál
dætra sinna, það er að segja, ef
þau hafa .verið jafn flókin og
þau eru nú. Þó ólafur fengi
ekki Ingigerði þá náði hann
samt í systir hennar Ástríði og
brúðkaup þeirra var drukkið
með mikillr vegsemd. Eftir
giftingu þeirra Ástríðar og
ólafs sendi ólafur Svía konung-
ur nlenn sína til að tryggja
sættir sínar við Ólaf tengdason
sinn, og voru þeir mágar sáttir
er þeir hittust næst.
ólafur konungur helgi sat kyr
um veturinn en fór um sumarið
um land alt, átti þing við bænd-
ur, sætti menn og kristnaði
landsfólk. Sendi hann menn
með erindi sín til annara landa,
og komu þeir til Ísíands, en sú
ferð hafði lítinn árangur því ís-
lendingarnir neituðu skattgjöf-
um og öllum álögum.
Þá var það að Knútur hinn
ríki, konungur Danmerkur og
Englands, krafðist skattgjalds
af ólafi, en hann þverneitaði að
lúta fyrirskipunum Knúts og
gerði hann samninga við Önund
Ólafsson, Svíakonung. Með liði
sínu herjuðu þeir báðir á Knút,
og var þetta ráðlegt, “því hegg-
ur sá er hlífa skyldi.” Hittust
þeir allir á Skáney og við Ána
helgu. En þeir Ólafur og Ön-
undur hrukku á brott því Knút-
ur hafði her miklu meiri en
þeir. Hurfu þeir því aftur til
sinna herma haga, og fór Ólaf-
ur landveg til Noregs og skildi
skip sín eftir. úr þessu fór
51af að gruna að höfðingjarnir
væru sumpart hollari Knúti en
sér, og voru þeir óánægðir með
að vera undir ríki ólafs því
Knútur hafði lofað þeim miklu
betri kjörum, ef þeir tækju sig
til konungs í Noregi; enda
komst Ólafur að þessu og einnig
að þeir höfðu þegið stórar vinar-
gjafir af Knúti. Erlingur
Skjálgson einn kynstærstr og
ríkasti höfðinginn hafði bundið
sátt við Knút og heitið honum
liðsemd sinni. — Ólafi veittist
mjög erfitt að safna fé og liði í
landinu, því Knútur hafði keypt
trygð fólksins með loforðum og
gjöfum. Skömmu eftir þetta
lagði Knútur Noreg undir sig
orustulaust og var honum land
svarið og gefnir gíslar hvar sem
hann fór. ólafur undi þessu
stór illa og safnaði að sér her
frá útlöndum og tók að herja á
höfðingjana sem höfðu risið á
móti honum. Þegar Erlingur
frétti að ólafur væri á land kom-
inn með her sinn, safnaði hann
saman liði sínu og gerðist síðan
orusta á milli þeirra. Erling-
ur hafði eitt skip, því hin skip-
in hans voru ókomin. Varðist
hann skarplega og lengi en var
þó drepinn af mönnum Ólafs.
Hann var hið mesta harmaður,
því hann hafði verið ríkastur og
göfugastur ótiginna manna í
Noregi. Ólafur vildi ekki að
Erlingur yrði drepinn, og vildi
hann láta taka hann fanga, og
sagði við aulann er hjó Erling:
Frh. á 7. bls.
hver breyting á sér stað, eru öll þau ótal smáríki, sem höfðu
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
vmrds a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fouríh in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD