Heimskringla - 03.08.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. ÁGÚST 1938
iiniiii«iiiniiiniraniHiiiMniiiiiiiiimmiiiiinniiiiniiiiiira>BBnimiiiiniBiaBiiiniinnBBBiiiiBniiiraiiHmimniraBnH|g
^ímskringila
, ÍStofnuO 18S6J
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Elgendur:
THE VIKINQ PRESS LTD.
653 oq 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimis 86 537
Verð blaðslns er »3.00 árgangurlnn borglst
ryrtrfram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
311 vlðsklíta bréí blaðlnu aðlútandl sendlst: g
K.'nager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskrlngla” ls publlshed
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
H Telephone: 86 537
aimimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiBiiiiiiiiiiiiiiililliiliillllllfllllHlllllllllllillllllllllilllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllillHlllllllUilllillliig
WINNIPEG, 3. ÁGÚST 1938
MINNI ÍSLANDS
Flutt að Hnausum laugardaginn
30. júlí 1938
Kæru landar!
Um þessa helgi hefi eg fengið tvö verk-
efni frá vinum mínum vestan hafs, að
flytja erindi fyrir minni íslands hér á
þessari samkomu og kveðju frá íslandi til
íslendinga vestra á mánudaginn á
þjóðhátíðardegi að Gimli. En í fram-
kvæmdinni verður þetta ein ræða um mál-
efni íslendinga og menningarmál þeirra
báðum megin Atlantshafs, og eg vona, að
með hjálp beggja íslenzku blaðanna í
Winnipeg geti eg með þessum fáu orðum
náð til nálega allra þeirra landa, sem búa í
þessari heimsálfu. Eg vona að geta þar að
auki síðar í sumar komið á marga aðra
fundi með íslendingum í Canada og
Bandaríkjunum, og kynst sögu bygðanna
og baráttu landa í Vesturálfu bæði sem
borgarar í hinum nýju átthögum og fyrir
sæmd og menningu íslenzku þjóðarinnar.
Mér finst að verkefni okkar sem búum í
gamla landinu muni vera fremur auðvelt
um samskiftin yfir hafið. Mér finst að
við íslendingar búsettir austan Atlants-
hafs munum ekki þurfa annað í hinum
sameiginlegu viðskiftum, en að taka til
fyrirmyndar landa okkar vestan hafs, ást
þeirra á gamla landinu og umhyggju
þeirra fyrir hinni margháttuðu íslenzku
menningarbaráttu. Mér hefir komið til
hugar að það mætti tákna hið nýja viðhorf
íslendinga austan hafs með orði úr út-
varpsmálinu, með því að segja að við
vildum um hin sameiginlegu áhugamál,
komast á sömu bylgjulengd eins og þið
sem búið hér í landnámi Leifs hins hepna
Eiríkssonar.
Það væri í sjálfu sér ekki undarlegt, þó
að einhver af mínum mörgu tilheyrendum
vildu spyrja, hversvegna við sem búum í
gamla landinu höfum ekki fyr en nú á síð-
ustu árum tekið fast í streng með ykkur í
þessu efni. Mér finst eg geti helst svarað
þeirri spurningu með því að taka líkingu
úr heimsstyrjöldinni miklu. Það kom þrá-
sinnis fyrir báða stríðsaðilana að þeir gátu
ekki fylgt eftir sigri áhlaupahersins, sem
braust í gegnum varnarlínuna. Það vant-
aði liðsafla til að styðja sókn forvarðanna.
Þegar landnám íslendinga í Vesturheimi
hófst eftir 1870 átti sá hluti þjóðarinnar,
sem bjó eftir í gamla landinu við erfiðan
kost að búa. Fyrst mikil harðindi. Þá
við mikið aðhald í kyrstöðuátt frá stjórn
landsins í Danmörku. Um 1890 bannaði
danska stjórnin Alþingi að láta byggja
brú yfir eitt stærsta fallvatn á íslandi,
ölfusána. íslendingar voru þá um langa
stund ekki frjálsir gerða sinna í sínu eigin
landi. Orka íslendinga austan hafs var
ekki öllu meiri en með þui-fti til að hefja
endurreisn gamla landsins. Síðan kom
heimsstyrjöldin, sem að öllu samtöldu var
óhagstæð menningarsamvinnu milli landa.
Og að síðustu kom kreppa sú hin mikla,
sem hófst á íslandi upp úr þúsund ára
hátíðinni 1930. Gætir áhrifa hennar á
íslandi eins og hér fram á þennan dag.
Allan þann langa tíma, sem landnám
ykkar hefir staðið yfir, höfum við íslend-
ingar austan hafs líka verðið að byggja
okkar bjálkahús. Við höfum verið að
byrja endurreisn hins nýja íslenzka lýð-
ríkis í garala landinu. En í þessu efni eru
nú tímamót. Mikil breyting er vakin á
íslandi í þá átt að starfa framvegis miklu
meir en áður að hinum sameiginlegu menn-
ingarmálum. Þið hafið séð í þessu efni
nokkur merki um nýtt viðhorf í aðgerðum
Alþingis og núverandi ríkisstjórnar. Auk
þess er í uppsiglingu nýr félagsskapur
æskumanna í skólum landsins, Vöku-
mannahreyfingin, sem lítur á það sem eitt
af megin verkefnum sínum að auka sam-
störf um þjóðernismálin milli allra íslend-
inga, hvar sem þeir eiga heima. Nýtt
tímarit, Vaka, byrjar að koma út í haust
til að vinna að eflingu íslenzkrar menn-
ingar og að samheldni allra íslendinga um
þjóðernismálin. Eg vona þessvegna að eg
megi fullyrða, að nú sé kominn sá tími,
þegar íslendingar í gamla landinu bæði
geta og vilji senda löndum sínum sem bú-
settir eru vestan hafs nokkurn liðsauka í
sókninni til viðhalds þjóðerni og tungu.
Eg vona að framvegis verði sókn íslend-
inga í þjóðernis og menningarmálum
haldið áfram um ókomnar aldir báðum
megin Atlantshafs. í þessum efnum geta
allir sem brotnir eru af íslenzku bergi og
mæla íslenzka tungu haldist í hendur yfir
hin breiðu höf.
Eg vil reyna í stuttu máli að gera grein
fyrir því sem mér virðist vera meginlínur
í þessari framtíðarsókn fslendinga austan
hafs og vestan. Verkefnin eru að nokkru
leyti sérstök og að nokkru leyti sameigin-
leg.
Eg hygg eg megi fullyrða að á íslandi
eru menn^ í öllum þrem stjórnmálaflokk-
unum, samdóma um að endurreisa hið
gamla, frjálsa lýðríki, að gera fsland
frjálst, og sjálfstætt menningarríki um
allar ókomnar aldir. Eg hygg að allir ís-
lendingar séu líka sammála um að í hinu
nýja endurreista framtíðarríki eigi að
bjarga öllum hinum gömlu, góðu verð-
mætum frá þúsund ára starfi þjóðarinnar,
auk þess sem veitt er yfir landið straum-
um nútímamenningar eftir því sem við á
og kringumstæður leyfa. Eg þarf ekki að
taka það fram, hve mikinn stuðning land-
ar í Vesturheimi geta veitt gamla landinu
í þessari margháttuðu nýsköpun sem nú
er að gerast og verður að gerast í þjóðlífi
fslendinga.
Viðhorf hins nýja íslenzka lýðríkis til
annara þjóða er í sjálfu sér glögglega af-
markað; íslendingar vilja lifa frjálsu lífi
í landi sínu, en þeir vilja taka þátt í
frjálsu samstarfi með Norðmönnum, Dön-
um og Svíum á þjóðlegum jafnréttis-
grundvelli. Þetta norræna menningarsam-
starf verður með hverju ári fjölþættara og
þátttaka íslendinga er þeim á margan
hátt til gagns og fremdar. Þessi norræna
samvinna hinna skyldu frændþjóða er
undirstöðuatriði í utanríkispólitík íslend-
inga á íslandi.
En ísland á líka annan nábúa í suður-
átt, og það er móðurland hins brezka
heimsveldis. ísland á við England ótelj-
andi samskifti í atvinnu- og fjárhagsmál-
um. íslendingum þykja Englendingar
góðir nábúar. Þeir myndu ekki óska eftir
skiftum um nábýli við nokkra aðra af
stórþjóðum heimsins. ísland er svo sett
á hnettinum að sú þjóð sem þar býr lifir
alveg sérstaklega í skjóli við enska flot-
ann. Þeirrar verndar hefir fsland notið,
bæði í styrjöldinni eftir 1800 og nú í
heimsstyrjöldinni miklu. Þeir íslendingar
vestan hafs sem börðust fyrir hinu brezka
heimsveldi 1914—1918 stóðu um leið á
verði fyrir sjálfstæði gamla ættlandsins í
norðurhöfum. Framtíð hins íslenzka lýð-
ríkis er þessvegna háð tvennskonar sam-
vinnu. Annarsvegar við Norðurlönd og
hinsvegar við brezka veldið. Og í því
mikla ríkjasambandi verða íslendingar í
Vesturheimi jafnan þýðingarmikill aöili til
stuðnings og verndar minsta sjálfstæða
menningarrikinu, sem til er í veröldinni,
sögueyjunni í Atlantshafi.
Verkefni íslendinga á íslandi að halda
þar við sjálfstæðu nútíma menningarríki
er engan vegin auðvelt. ísland er eins
stórt og Holland, Belgía og Svissland sam-
anlögð, en þeir sem búa í þessu stóra
landi eru ekki nema 115 þúsund. Það er
mikið átak fyrir íslendinga svo fáa sen;
þeir eru áð byggja þetta stóra land. En
það vex ekki í augum nútíma íslendingum.
Þeir unna þessu stóra landi, með hinni
miklu tilbreytni og hinum margháttuðu
verkefnum. Og þeim finst landið ekki fá-
tækt að náttúrugæðum. Við strendur
landsins eru tvær gullnámur. Síðari hluta
vetrar eru hin auðugustu fiskimið í heimi
við strendur íslands sunnan og vestan-
verða. Á sumrin eru síldarmiðin við norð-
urströnd íslands svo auðug, að í meðalári
berst í land af síldarmiðunum fjárafli, sem
nemur 300 þúsundum króna hvem dag(
meðan veiðin stendur sem hæst. íslenzka
moldin er frjó, þó að ekki séu þar hveiti-
ekrur eins og á sléttunum miklu í Mani-
toba. Á Suðurlandi einu saman, þ. e.
Rangárvalla og Árnessýslu geta lifað af
jarðrækt eins margir menn og nú eru í
allri Winnipegborg. Jarðhitinn á íslandi
hefir í sér fólgna ótrúlega mikla auðs-
uppsprettu. Nú er verið að undirbúa að
hita höfuðborg landsins með orku úr þess-
um hitalindum, auk þess sem jarðhitinn er
yíða notaður til að hita marga sveitabæi,
skóla, sumargistihús og sundlaugar. Jafn-
framt því er jarðhitinn meir og meir
notaður til ræktunar; á hverju ári fjölgar
stórlega gróðurhúsum, sem hituð eru með
hveravatni, þar sem ræktuð eru litfögur
blóm, mitt í vetrarkuldunum, garðmeti
og jafnvel suðræn aldini eins og vínber og
melónur. í framtíðinni mun jarðhitinn á
íslandi veita þjóðinni nokkuð af þeim þæg-
indum, sem sólarhitinn og hin hlýju höf
veita ykkur^ sem eigið heima í þessari
heimsálfu.
Síðast í þessu yfirliti um gæði fslands
vil eg nefna orku fossanna. f Soginu, skamt
austan við Reykjavík^ eru hin hentugustu
skilyrði til að virkja 100 þúsund hestöfl.
Reykjavík hefir nú virkjað 12,000 hestöfl
og bætir við eftir því sem með þarf á ó-
komnum tímum. Nú um þessar mundir
er Akureyri að byrja virkjun Laxárfossa í
Þingeyjarsýslu. Vatnsorkan er þar talin
35 þúsund hestöfl. Sá kraftur sem þar
býr er nógur til að hita og lýsa alt Norð-
urland, þegar vísindin hafa leyst þá gátu,
að gera rafleiðslur um dreifbýli hæfilega
ódýrar. Og þið vitið öll að fyrir utan þessi
tvö vatnsföll, Sogið og Laxá, eru á íslandi
fjölmargar aðrar og stærri vatnsorkulindir.
Eg hefi nefnt þessi fáu aðalatriði sem hin
efnalega framtíð fsland byggist á, hin
auðugu fiskimið, hin frjóa mold til ræktun-
ar, jarðhitinn, og raforkuna. Hraust, gáf-
uð og atorkusöm þjóð eins og íslendingar,
hefir í slíku landi næga efnalega undir-
stöðu til að byggja á fjölþætt menningar-
líf. Hitt er annað mál, að engin getur
búist við að íslenzka þjóðin geti með átaki
einnar eða tveggja kynslóða fullnotað þessi
miklu atvinnu skilyrði. En eg held að
landar úr Vesturheimi, sem gist hafa
gamla landið á seinni árum hafi komist að
þeirri niðurstöðu, að fólkið sem þar varð
eftir hafi unnið að því að bæta lífsskilyrðin
á íslandi eins og þið sem fluttuð í þetta
land hafið starfað að hinu mikla og glæsi-
lega Iandnámi, sem framkvæmt hefir verið
af íslendingum í Vesturheimi síðan um
1870.
Takmark fslendinga austan hafs er að
endurreisa hið forna lýðríki gullaldarinnar
á íslandi á grundvelli þeirra margháttuðu
lífsskilyrða, sem landið býður þjóðinni.
Þetta er sá framtíðardraumur sem fyllir
hugi þeirrar kynslóðar sem nú starfar í
landinu.
En aðstaða ykkar? landar í Vesturheimi,
er önnur. Eins og við sem búum á íslandi
endurreisum þar hið forna lýðríki, þannig
reisið þið, með miljónum annara manna,
hin tvö miklu engilsaxnesku lýðríki í þess-
ari álfu. Við óskum einskis fremur en að
þið gefið, svo sem vera ber, keisaranum
það sem keisarans er. En þið eigið eftir
mikla auðlegð samt, og hennar gætir
sannarlega mikið hér í dag. Þið eigið
saman með okkur íslendingunum austan
hafs, hina andlegu auðlegð, þjóðerni, sögu,
tungu, minningar og bókmentir. -
Þennan arf ber okkur að ávaxta saman um
ókomnar aldir. Hið pólitíska ríki fslend-
inga nær aðeins yfir fsland sjálft. Hið
andlega veldi íslendinga er miklu stærra.
Það nær yfir ísland og margar merkilegar
bygðir og borgir í þessari merkilegu
heimsálfu. Það er þetta andlega íslenzka
ríki sem við erum að styðja með þeirri
fjölmennu og glæsilegu samkomu, sem háð
er hér í dag, og með margþættu starfi fyr
og síðar, alstaðar þar sem búa þjóðræknir
og drengilegír fslendingar.
Eg vildi að lokum segja fáein orð um
ísland sjálft, bæði, til að útskýra það
hversvegna þeir sem þar eru fæddir og
aldir upp unna því svo heitt, og hitt sem
merkilegra er, hversvegna menn sem
fæddir eru annarstaðar, en af íslenzkum
kynstofni hafa svo að segja erft þessa
aðdáun á landinu frá foreldrum og vanda-
mönnum. Eg ætla mér vitaskuld ekki þá
dul að útskýra alt í þessu efni. En eg
vildi minnast á vissa þætti, sem að mínum
dómi hafa mikla þýðingu til að skap.
grundvöll þeirrar ættrækni og þjóðernis-
tilfinningar sem einkennir andlegt líf ís-
lendinga, hvar sem þeir búa á hnettinum.
Eins og vel er kunnugt úr jarðfræði er
ísland ungt land, yngsta land Norðurálf-
unnar, svo að ekki sé víðar leitað. Tvö öfl
máttug og áhrifarík, eldur og ís eru sí-
starfandi að því að skapa þetta'J. J. í boði hjá
unga land. Til eru önnur lönd,! borgarstjóra
fögur og hrífandi, t. d. Noregur
og Skotland. í þeim er ein
bergtegund yfirgnæfandi
11
Síðast liðin fimtudag bauð
John Queen borgarstjóri í Win-
Fyrir
nipeg Jónasi alþm. Jónssyni til
I miðdegisverðar í Fort Garry-
allri myndun landsins.
óralöngum tíma hefir þessi I
mikla hella mótast á þann veg hótelinu- Voru þar flestir bæj-
semnúmásjá. f þessum lönd-,arráðsmenn saman komnir á'
umersamisvipurálandinuhvar samt nokkrum íslendingum. -
sem litið er. Á íslandi er þessu Fram foru að maltlð lokinni
öðruvísi háttað. Þar er hver ræðuhöld °« tóku J>essir >átt 1
sveit ólík annari. Ef við tökum >eim: John Queen borgarstjóri,
útsýnið úr höfuðstaðnum, þá!Jónas al>m- Jónsson’ Dr. Rögn-
liggur borgin þar sem bezt sézt|valdur Pétursson, Joseph Thor
um allan hinn mikla Faxaflóa.
f suðurátt eru hin mildu eld-
brunafjöll á Reykjanesskaga
hliðstæð að formi og útliti Ap-
enníu fjöllunum á ítalíu. En í
norðurátt, gegnt Reykjavík
gnæfa tvö brött og fögur blá-
grýtisfjöll, og síðan lengra vest-
ur hinn tigulegi og breytilegi
Snæfellsnes fjallgarður, en yzt
úti sjálfur Snæfellsjökull, gamall
eldgígur með hvítri fannahettu.
Frá Reykjavík er örstutt til
Þingvalla. Þar er gersamlega
son, K.C. og þm., Mr. Major,
dómsmálaráðherra Manitoba og
Paul Bardal bæjarráðsmaður. —
Lýstu ræður borgarstjóra og Mr.
Major hlýleik til íslendinga og
íslands, enda eru þeir báðir fyrir
löngu kunnir íslandsvinir.
Veizlan var haldin eins og
borgarstjóri sagði í virðingar og
vináttuskyni við ágætan gest
frá íslandi, Jónas alþingismann
Jónsson. Svaraði hann og ræðu
borgarstjóra með góðri ræðu, á
ensku auðvitað, og svo vel
ný fegurð — nýjar fjallamynd- j Huttri, að einn bæjarráðsmanna
anir, hraungjár, fossar, jöklar og inti þann ei” þetta ritar að því
stöðuvötn. Og þannig má halda
sveit úr sveit kringum alt land.
Hver bygð hefir sinn einkenni-
lega listræna svip. Alstaðar er
ný tilbreytni, ný fegurð. Landið
er eins og samsafn snildar kvæða
eftir mörg stórskáld, þar sem
hver höfundur sýnir nýja teg-
und af fegurð. En yfir þetta
undarlega, frumlega land breiðir
sig hið íslenzka skyggni, hið ó-
venjulega tæra loft, sem ein-
kennir land með svölu loftslagi,
og litlum skógum. Eg vil ekki
segja að okkur íslendingum falli
létt vöntun skóganna. En hin
beru fjöll hafa sína einkennilegu
draumkendu fegurð. Mesti mál-,
ari Englands, Turner, hefir mál-
að á ógleymanlegan hátt hita-
móðu og mistrið, sem bræðir
saman jörð, himin og haf á Eng-
landi. Einn af mestu málurum
fslands, Ásgrímur Jónsson, hefir
á sama hátt túlkað hinn gagn-
stæða þátt í fegurð íslands, hin
undursamlegu einkenni hins
tæra, gagnsæja skygnis, og hin
óteljandi, hugljúfu blæbrigði
sem skína með margfaldri feg-
urð í þessu gegnsæja, svala and-
rúmslofti. Þannig er fsland. —
Þessi einkennilega fjölþætta feg-
urð hefir um allar aldir bundið
þjóðina við landið. ísland hefir
orðið drauma og hugsjónaland
þeirra íslendinga, sem ekki hafa
getað búið að staðaldri heima.
fslendingum hefir á öllum öldum
farið eins og frægasta fslend-
ingnum sem þar hefir lifað,
skáldinu og sögufræðingnum
Snorra Sturlusyni. Inst í sál
íslendingsins, sem ekki á heima
á fslandi býr sú ást sem hann
orðaði svo fagurlega er hann
mælti:“Út vil eg”. Þeir sem
ekki sigla skipum sínum heim til
íslands, sigla þangað í draumum
sínum.
Við sem erum hér saman kom
in í dag — minnumst íslands í
tvennum skilningi. Við munum
sjálft landið með sinni tiglegu
fegurð, með sögu sinni og menn-
ingu. En við munum líka hitt
landið, hið andlega íslenzka ríki,
það sem býr í sálum allra sem
hvað mörg tungumál íslendingar
töluðu sem sitt móðurmál.
Dagstund þessi var skemtileg
og í augum íslendinga sem þar
voru staddir eitt af því sem
eykur kynni og vinarhug til ís~
lenkrar þjóðar.
ÁVARP MISS CANADA
(Miss Snjólaug Sigurðsson)
á Iðavelli, 30. júlí 1938
More than sixty years ago our
fathers sought a new home in
a new world. They found a land
called Canada, then only a newly
born infant among the nations
of the earth. And there they
found a home, in the very heart
of Canada, along the shores of a
vast inland sea, Lake Winnipeg,
the lake of muddy waters. Tliey
built their homes, they laid the
foundations of a great commun-
ity, they became part of their
adopted land, Canada.
And so, today, as we look
about us, what do we see? We
observe ourselves as members
of one of the great nations of the
world. We recognize ourselves
as members of the greatest com-
munity of free and independent
nations the world has ever
known, the British Common-
wealth of Nations.
We occupy one-half of a vast
continent, bounded on three sides
by endless seas, and on the snuth
by a friendly neighbor. We
have no enmities; we are at,
peace with all who will be at
peace with us.
We have given the world the
greatest example in all history
of a nation being at peace v/ith
its neightbor. Not a gur. nor a
bomb guards the vast frontier bq
tween us and the great Comrnon-
wealth to the south of us.
But this picture of peace may
not ever remain. Rumblings of
cannon are now heard in too
many parts of the world. Free
men are in too many lands be-
coming slaves. Murmurs of na-
tioral disunity aie now too often
heard in our own Canada.
Why are these tíiingi hap-
fæddir eru af íslenzkum kyn-
stofni, hvar í löndum sem þeir
búa. Við árnum íslandi og ís-
lendingum giftu og blessunar um
alla ókomna tíma. Og við vitum
að ísland lifir í hugum barna
sinna og barnabarna hvar sem
þau dvelja, hvort sem það er í
skjóli blágrýtisfjallanna heima á
Fróni, eða á hinum miklu slétt-
um eða við hin stóru vötn í land-
námi hins fyrsta íslendings í
Vesturheimi, Leifs hins hepna
Eiríkssonar. Landar vestan hafs.
Geymið vel um alla framtíð eins
og hingað til, þann arf sem þið
hafið til varðveizlu.
Jónas Jónsson
pening? What Í3 their cause?
'l’hty result from ignorance,
froni greed, from hate, from a
sense of injustice, from inteier-
ance and from lack of opportun-
ity. These are the enemies of
freedom; they are the team-
mates of disruption.
Buí though we aro only :t
strail part of the Canudian
ptoiJe, let us do our share to de-
stroy them. May we make Can-
ada a land of broad opportunity,
a nation speaking the language
of brotherly love.
Let us all unite and work to-
gether in the interest of a com-
mon purpose. And let that com-
mon purpose be: Preservation
of our freedom; retention of ov.r
libeities; the mitigation of pov.