Heimskringla - 28.12.1938, Síða 4

4. SÍÐA
HEIMSRRINCLA
WINNIPEG, 28. DES. 1938
Uicimsknniila
(StofnuD 1S8S)
Kemur út i hverjum miBtrikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRES8 LTD
SS3 oo SSS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimia SS 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst
fyriríram. AUar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
— --------—— -------------- ’ m
1U viðskifta bréf blaðinu aðlútandl sendlst:
K -nager THE VIKINO PRESS LTD
S53 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskri/t til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
S53 Sargent Ave., Winnipeg
'Helmskrlngla” is pubUshed
and printed by
THE VIKIMG PRESS LTD
«53-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man
Telephone: 86 537
...............lillllllllllltlllllllimilllllllllliliuillllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinillllllllllllllillllffl
WINNIPEG, 28, DES. 1938
GLEÐILEGT NÝÁR
Að jólunum liðnum, sem vonandi er og
margt ber með sér að hafi verið að venju
skemtileg, byrjar nú önnur hátíð, ára-
skiftin. Eins og eftirvænting barnanna,
er mikil eftir jólunum eða því að vakna á
jóladagsmorguninn og sjá böglana með
gullunum í sem Sankti Kláus hefir hlaðið
upp við rúmgaflinn þeirra, svo er það
með fullorðna á nýársdag. í æfibók þeirra
blasir við þeim ný óskráð síða, sem á kom-
andi ári verður skráð. Hvað það er, sem á
þá síðu verður skrifað er þeim ráðgáta.
En þeir vona eins og börnin, að það verði
þeim að árinu liðnu eitthvað, er vott beri
um uppfyllingu einhverra af eftirþráðustu
vonunum, sem þeim búa í brósti.
Hvernig verður þeim vonum bezt full-
nægt? Með því að ráða ráðum sínum fyr-
irfram, með því að setja sér takmark og
vinna sleitulaust að því að ná því, hafa
menn sagt. Og tíminn til þess að ákveða
þetta, sé áraskiftin, eða með hverju nýju
ári. Þetta er óefað gott heilræði. Til
forna stigu menn á stokk og strengdu
heit um að vinna eitthvert það verk, er
nafni þeirra héldi á lofti. Og hversu ó-
framkvæmanlegt sem verkið oft virtist
leystu þeir það af hendi. Þau dæmi úr
fornsögum vorum eru sláandi vottur þess,
hvað maðurinn getur, þegar viljinn og
mátturinn vinna vel saman.
Maður heyrir oft í daglegu tali sagt, að
hver sé sinnar gæfu smiður. Það kemur
vel heim við þetta sem minst er á hér að
framan. Og í athafna-heiminum enska,
heyrir maður einnig oft sagt, að orðið
“ómögulegt”, sé ekki til í málinu. f þessu
getur mikið verið, en íslenzka orðtakið
ætlum vér ekki hljóða þannig, heldur, að
enginn sé sinn lukku smiður. Skáldskap-
arlegt gildi þess virðist meira þannig. Og
hitt mun oft satt reynast, að öllum geti
skjátlast. En þrátt fyrir það, er það ekki
ástæða til að láta hugfallast. Flestir
menn, sem að lokum hafa á einhverjum
þrautum sigrast, hefir orðið það á að
mishepnast og stundum oftsinnis tilraun
sín. En ósigrarnir hafa ekki dregið úr
vilja þeirra, heldur þvert á móti stælt
hann. Svo jafnvel þó maðurinn reyni
það, að orðið “ómögulegt” sé ekki eins ó-
hluttækt í málinu og Englendingurinn
heldur, er það ekki sönnun þess, að það
sé einskis vert að stíga á stokk og
strengja sín heit.
Að því er- Vestur-íslendinga sérstak-
lega áhrærir, er það ein heitstrenging sem
vér vildum sjá þá gera; hún er ekki í
því fólgin, að segja þeim að sá miklu eða
litlu hveiti, heldur sú, að þeir sameinist á
komandi ári betur en nokkru sinni fyr um
að stuðla að því, að halda við íslenzku
máli í Vesturheimi. í því er fólgið að
kenna íslenzkum æskulýð að tala hana á
heimilum sínum og nema hana í skólum,
þar sem þess er kostur. Ennfremur að
styðja af ráði og dáð öll íslenzk félög, sem
að viðhaldi feðra tungunnar lúta og efla
þjóðrækni hjá eldri sem yngri. Vér mun-
um ekki eftir neinni verðmætari og göf-
ugri heitstrengingu sem þeir gætu gert
við morgunsár komandi árs, en þessari.
Um leið og Heimskringla þakkar einum
og sérhverjum vina sinna fyrir allan
þeirra stuðning, bæði með greiddum á-
skriftargjöldum og öðrum efnalegum
stuðningi, ásamt þeim, er til lesmáls
hennar hafa bæði mikið og vel lagt, óskar
hún þeim gleðilegs og farsæls nýárs.
Á s. 1. 10 árum, hefir fólksf jölgun í Can-
ada numið 18%. Á sama tíma hafa útgjöld
stjórna aukist um 45%. Af hverjum $100,
sem menn unnu sér inn árið 1935, varð að
gjalda til allra stjórna $26.60.
FRÁ ÞJÓÐAÞINGINU 1 LIMA
Einn af þeim viðburðum ársins sem er
að kveðja, sem mestur og sögulegastur
mun verða talinn vestan hafs, er samþykt-
in sem gerð var á þinginu í Lima í Peru
síðustu dagana, sem það stóð yfir, um að
öll lýðríki Ameríku, 21 að tölu, mynduðu
bandalag sín á milli um að vernda álfu
þessa fyrir hernaðar-árásum annara
þjóða jafnframt því, að veita aðstoð sína
ef mál út af minni hluta þjóðerna í nokkru
ríki risi upp, eins og nýlega átti sér stað í
Sudeten-héruðunum í Tékkóslóvakíu.
Tillöguna og ákvæðin um þetta mál,
sömdu Cordell Hull, ríkisritari Bandaríkj-
anna, Afranio Mello Franco, formaður
nefndarinnar frá Brazilíu á þjóðaþinginu
og Carlos Concha frá Peru og forseti Lima
þingsins.
Þegar tillögu þessari var fyrst hreyft á
þinginu, er sagt, að Peru-stjórnin hefði
ekki talið sig henni samþykka vegna á-
kvæðanna um hernaðar-samtök í henni.
Og Brazilíu-stjórninni virtist einnig um og
ó um þetta atriði. En hvort orðalagið
hefir eitthvað verið mildað eða stjórnir
þessar hafa síðar séð sig um hönd og
breytt skoðun sinni skal ósagt látið. Til-
lagan hefir ekki verði birt ennþá í heild
sinni. En að hún hafi verið samþykt í
einu hljóði í gær af öllum lýðræðis þjóð-
unum, sem þarna voru saman-komnar,
var skýlaust haldið fram í blaðafréttum í
gær. Og að þar sé um bandalag að ræða
til verndar lýðræðisríkj um þessarar álfu
fyrir árásum annara þjóða, er fullyrt í
fréttinni.
Á þinginu er sagt að hafi verið fult af
agentum frá Þýzkalandi og ftalíu til að
reyna að koma í veg fyrir að tillagan yrði
samþykt. En það virðist ekki hafa dugað.
Þýzk blöð ná ekki upp í nefið á sér af
reiði út af þessu. Fara þau hraklegum
orðum um utamríkismáíástefnu Roose-
velts forseta; telja þau Bandaríkjunum
stjórnað af Gyðingum. Og svipaður var
tónninn í blöðum Mussólinis.
f Bandaríkjunum og á Bretlandi er
fréttinni af þessu fagnað og þykir sem
þarfa spor hafi með þessum samtökum
verið stigið til verndar lýðræðinu í heim-
inum.
RALPH WALDO EMERSON
Fyrirlestur fluttur á kirkjuþingi 1938.
Á þessum síðustu og verstu dögum, þeg-
ar allir bíða með álíka spenningi og ó-
þreyju, eins og þeir væru að bíða eftir
lokaþætti í sjónleik í leikhúsi, eftir næstu
fréttum í blöðum og útvarpi um ný og
áður óheyrð níðingsverk, sem framin eru
til þess að greiða götu hinni hærri menn-
ingu stórþjóðanna, þá getur það verið að
minsta kosti tilbreyting einstöku sinnum,
að hverfa aftur í tímann og kynnast mönn-
um, sem hafa ekki gert neitt annað en
að hugsa. Einn af þeim er maður sá, sem
eg ætla að tala um hér í kvöld, Ralph
Waldo, Emerson, spekingurinn frá Con-
cord, eins og hann hefir verið nefndur.
Emerson var fæddur í Boston 25. maí
1803. Faðir hans var William Emerson,
prestur við eina kirkjuna þar, “Fyrstu
kirkjuna”, sem svo var nefnd. Hann var
af prestaættum kominn langt aftur í ættir;
ekki færri en átta prestar höfðu verið í
ættinni í Ný-Englands ríkjunum. Þessi
prestamergð minnir á sumar meiriháttar
prestaættir á íslandi; og það þótti víst
ekki minni heiður í þá daga að vera af
prestum kominn í Nýja-Englandi heldur en
þótt hefir á íslandi til skamms tíma. Það
virðist sem að William Emerson hafi verið
í miklu áliti. Hann var maður fríður sýn-
um, hafði hljómmikla og fagra rödd og var
einkar þægilegur maður í viðmóti. Hann
var fyrst prestur í smábæ, sem Harvard
heitir; og þegar hann var kallaður þaðan
til Boston, var tekið fram í köllunarbréf-
inu, að “sökum hinna hræðilegu árása
lærðra, fyndinna og vondra manna á vora
heilögtt trú, einkanlega í fjölmennum
hafnarbæjum (Boston var auðvitað hafn-
arbær) væri óhjákvæmilegt að ljós slíkra
manna sem William Emersons væri ekki
lengur falið undir mælikeri, heldur væri
þeim boðið og hjálpað til að sannfæra og
yfirbuga vonda menn með röksemdum, og
laða þá til sín með elskulegu framferði.”
Söfnuðurinn í Harvard hafði ekkert á
móti því að gefa prestinn eftir, til þess að
“lærðir, fyndnir og vondir menn” mættu
betrast; en þeir báru ofurlítinn kvíðboga
fyrir því, að þeir þyrftu ef til vildi að
borga eftirmanni hans dálítið hærri laun,
og þeim fanst ekki nema sjálfsagt að
söfnuðurinn í Boston bæri einhvern
hluta af þeim kostnaði. Þeir fóru fram á,
að fá 1300 dollara; en það þótti Boston
söfnuðinum fullmikið. Eftir langa samn-
inga komu þeir sér saman um að hafa
þóknunina eitt þúsund dollara.
Kona Williams Emersons og móðir'
Ralphs Waldos hét Ruth og var dóttir
Johns Haskins nokkurs, sem var af svo
smáum ættum kominn að ætt hans varð
jafnvel ekki rakin neitt að ráðL En það
bætti úr að hann hafði gifst konu af góð-
um ættum. En John var þéttur á velli og
þéttur í lund, og hélt fast við sína feðra-
trú, þegar söfnuðurinn í konungskapell-
unni (King’s Chapel), sem hann heyrði til,
snérist til Unitaratrúar. Samt var hann
ekki óumburðarlyndari en það, að hann
bauð vantrúarprestum í Boston stundum
heim til sín á sunnudagskvöldum og
skenkti þeim “sangaree”, (einskonar
púns) úr silfurkönnu. Dóttir hans, Ruth,
var ákaflega blíðlynd og jafnlynd kona.
Það er sagt, að hún hafi aldrei verið'óá-
nægð með neitt. Hún var dugnaðarkona
hin mesta, og eftir dauða manris síns 1811,
barðist hún áfram með syni sína fjóra og
setti þá alla til menta. Fimti sonurinn
var aumingi, og ein dóttir^ sem þau höfðu
eignast, dó -ung. Fjölskyldan var ákaf-
lega fátæk og næstum því leið skort
stundum.
Ralph Waldo byrjaði nám í “The Boston
Latin School”, þegar hann var tíu ára
gamall, og fjórum árum seinna innritaðist
hann í Harvard College. Hann útskrifað-
ist þaðan árið 1821, átján ára gamall.
Hann var ekki neinn sérlegur námsmaður
og skaraði ekki fram úr í neinu nema
grísku. Kennari hans í þeirri grein var
frábærlega mælskur og áhugasamur mað-
ur. í stærðfræði var hann svo lélegur að
til vandræða horfði. Honum féll ekki
skólanámið, en las kynstur af skáldritum
eftir enska höfunda, Shakespeare, Swift,
Addison, Sterne og fleiri, og ræddi um
verk þeirra við skólabræður sína. Á skóla-
árum hans virðist ekkert hafa komið í
ljós, sem benti á nokkrar sérstakar gáfur
hjá honum. Hann var óframgjarn, ró-
lyndur, og alt hans framferði var að öllu
leyti óútásetjanlegt.
Eftir að hann útskrifaðist úr Harvard
var hann um tíma kennari við skóla fyrir
ungar stúlkur, sem bróðir hans William
hafði stofnað og veitti forstöðu. En árið
1825 innritaðist hann í guðfræðisdeildina
við Harvard, og ætlaði sér að gerast prest-
ur, eins og svo margir af forfeðrum hans.
Guðfræðisnámið var alt í molum hjá
Emerson. Hann var heilsuveill og gat ekki
stundað það stöðugt. Bróðir hans Ed-
ward, sem var ákaflega bráðþroska og
fljótgáfaður maður, varð geggjaður og
náði sér aldrei aftur. Samt varð hann að
þremur árum liðnum prestur; en hann
var það ekki lengi, eftir fjögur ár sagði
hann af sér og var aldrei við prestskap
eftir það. Ástæðuna fyrir því að hann
hætti prestskap mun eg minnast á síðar.
Um sama leyti og Emerson varð prestur
kyntist hann kornungri stúlku, Ellen Tuck-
er að nafni. Hún var annáluð fyrir fríð-
leik og var hvers manns hugljúfi, vegna
glaðlyndis síns. En hún var óhraust; hafði
tæringu, sem dró hana til dauða þremur
árum eftir að þau giftust. Hún var skáld-
mælt og orti nokkur smákvæði. Emerson,
sem var eitthvað byrjaður ‘að yrkja 'á
skólaárum sínum, orti til hennar þetta
fagra ljóð, meðan þau voru í tilhugalífinu:
“Thine eyes still shined for me, though far
I lonely roved the land or sea;
As I behold yon evening star,
Which yet beholds not me.
This morn I climbed the misty hill,
And roamed the pastures through:
How danced thy form before my path,
Amid the deep-eyed dew.
When the redbird spread his sable wing
And showed his side of flame;
When the rosebud ripened to the rose,
In both I read thy name.”
Ellen dó í febrúar 1831. Eitthvað ári
síðar hætti Emerson preststörfum og ferð-
aðist til Evrópu. Þegar hann kom heim
aftur settist hann að í bænum Conrord og
bjó þar upp frá því. 1835 giftist hann í
annað sinn. Síðari kona hans hét Lydia
Jackson. Þetta síðara hjónaband var
mjög farsælt. Tveir bræður hans, Ed-
ward og Charles dóu um þetta leyti, og
olli fráfall þeirra honum mikillar sorgar;
því báðir voru framúrskarandi vel gefnir
menn.
En hið mesta sorgarefni, að undantekn-
um dauða fyrri konu hans, kom þó síðar.
j er elsti sonur hans, fimm ára
1 gamall drengur, dð árið 1842. —
' Erfiljóðin, sem hann orti eftir
hann, Þrenódían, eru eflaust með
merkilegustu sorgarljóðum, sem
nokkurntíma hafa verið ort. Þau
eru þrungin af djúpum söknuði
og spaklegum hugleiðingum. Eg
set hér sem sýnishorn af þeim
örstuttan kafla:
“The wondrous child
Whose silver warble wild
Outvalued every pulsing sound
Within the airs cerulean round,
The hyacinthine boy for whom
Morn well might break and
April bloom,—
The gracious child, who did
adorn
The world whereinto he was
born,
And by his countenance repay
The favor of the loving day.”
Emerson lifði svo alla sína
löngu æfi (hann dó 1882) í Con-
cord. Hann ferðaðist mikið bæði
í Ameríku og í Evrópu. Af og
til flutti hann fyrirlestra, og
menn hlustuðu alstaðar á hann
með mikilli athygli. Fyrirlestr-
ar þessir eru hinar nafnkunnu
Essays, sem hafa verið lesnar og
eru enn lesnar með mikilli at-
hygli af öllum þeim, sem á ann-
að borð geta metið hinn ein-
kennilega stíl hans og hina dá-
samlegu speki, sem felst í setn-
ingum hans. Hann varð frægur
maður, var sæmdur nafnbótum
og naut vináttu allra hinna bezt
mentuðu og vitrustu manna í
Boston og nágrenninu, sem voru
uppi samtímis honum; og ekki
aðeins þar, heldur líka manna
eins og Carlyles, Martineaus,
Cloughs og fleiri á Englandi og
Skotlandi. Hann var viðurkend-
ur sem andlegur leiðtogi af
fjölda mörgum meðal hinna
yngri samtíðarmanna sinna; og
fyrirlestrar hans höfðu mjög
víðtæk áhrif, bæði meðal þeirra,
sem hlustuðu á hann flytja þá
og þeirra mörgu, sem lásu þá.
Það er næsta sjaldgæft að fyrir-
lestrar hafi nokkuð því svipað
bókmentalegt gildi og skáldrit
eða ritgerðir, sem ekki eru ætl-
aðar til að flytjast af munni
fram; en fyrirlestrar Emersons
hafa fengið sívaranlegt gildi sem
snildarverk í amerískum bók-
mentum. Veldur því hið fagra
mál og hinn fágæti og einkenni-
legi stíll. Við fyrsta lestur virð-
ast manni setningarnar sundur-
lausar og lítið samhengi í efn-
inu. Setningarnar eru oft eins
og glitrandi perlur, sem dregnar
eru upp á band. Þetta gerir lest-
urinn nokkuð erfiðan, vegna
þess að hugsunin er ekki áfram-
haldandi og um rökfestu er ekki
að tala. En flestir, sem á annað
borð fara að lesa verk Emersons,
verða hrifnir af þeim, og meta
bæði hið dýra mál og hina djúpu
speki, sem í orðunum felst. —
Emerson var ágætur fyrirlesari,
hafði fagra rödd og var mælsk-
ur í bezta lagi; endg, er sagt, að
áheyrendur hans hafi drukkið í
sig hvert orð af vörum hans.
Sem ljóðaskáld hefir Emer-
son aldrei náð neinni tiltakan-
legri frægð, og eru þó mörg á-
gæt kvæði til eftir hann. Hon-
um var ekki ávalt sýnt um að
hafa formið slétt og áferðar-
fagurt; það eru oft gallar á rími
hjá honum, líkt og hjá Grími
Thomsen. En kvæði hans eru
efnisrík, eins og kvæði Gríms,
en að öðru leyti eru þeir alveg
ólíkir. Það liggur hlutfallslega
lítið eftir Emersón í bundnu
máli, ÖII kvæði hans fylla að-
eins eina litla bók.
Að kynnast skoðunum Emer-
sons er ekki auðvelti Þær eru,
eins og eg hefi tekið fram, oft
óljósar. Hann setur skoðanir sín-
ar ekki fram í neinu rökréttu
sambandi. Margir kaflar í rit-
gerðum hans eru “rhapsódíur”,
skáldlegar samlíkingar, eitthvað
svipað og sumar ritgerðir Matt-
híasar Jochumssonar. Til þess
að maður hafi full not þeirra,
ættu þær að vera lesnar upp-
hátt með viðeigandi blæbrigðum
raddarinnar. Emerson er ekki
eins og vísindamaðurinn eða
heimspekingurinn, sem reynir
að gera skoðanir sínar sem ljós-
astar og rökstyður þær, svo að
aðrir fallist á þær. Hann talar
ekki til hugsunarinnar og skiln-
ingsins. Hann lítur á alt með
augum skáldsins og dulspekings-
ins; hann er kennarinn, sem
hrífur með orðgnótt, en ekki
með sannfærandi rökum; sann-
leikurinn í orðum hans er eins
og eldingaleiftur, sem snögglega
ljóma upp myrkrið umhverfis;
hann logar ekki eins og bjart og
stöðugt ljós, sem slær jafnri
birtu á hlutina. í þessu á hann
skylt við alla dulspekinga allra
alda. Eg mun víkja ofurlítið
nánar að því í lok þessa máls,
hversu dulspekiskendar skoðan-
ir hans eru.
Eg vil fyrst taka til íhugunar
í fáum orðum trúarskoðanir
hans; því að það voru þær, sem
vöktu hvað mesta athygli og
mótspyrnu og aðdáun meðal
samtímamanna hans.
Fyrir réttum hundrað árum,
vorið 1838', flutti hann ræðu
fyrir nemendunum, sem útskrif-
uðust úr guðfræðisdeild Har-
.vard háskólans. Þessi ræða er
hin svokallaða “Divinity School
Address”, sem vakti þegar í stað
felkllega mikla athygli. Þái
voru sex ár liðin frá því Emer-
son lét af prestskap; en það
gerði hann vegna þess, að hann
gat ekki lagt sama skilning í
altarissakramentið og safnaðar-
menn hans vildu hafa. Það yrði
alt of langt mál að fara út í það
hér hvernig trúmálaástandið var
í Boston og þar í grend á dögum
Emersons, en aðstaða hans verð-
ur alls ekki skilin nema að nokk-
uð sé á það minst. Menn skift-
ust í tvo flokka: öðru megin
voru hinir hárétttrúuðu en hinu-
megin Unitarar. Hvorir tveggja
voru Congregationalistar, þ. e. a.
s. þeir heyrðu til þeim hluta
kirkjunnar, sem hafði safnaða-
stjórn og lýðræði í sínu kirkju-
lega fyrirkomulagi. Þetta var
það fyrirkomulag, sem Púrítan-
arnir^ ,forfeður þeirra höfðu að-
hylst. Biskupakirkjan hafði
haft áhangendur úr flokki hinna
hærri stétta, eða ensku embætt-
ismanna meðan nýlendurnar
voru undir enskri stjórn. Það
sem hafði upprunalega aðskilið
únitarana og hina rétttrúuðu
Congregationalista voru vissar
kenningar, svo sem kenningin
um gjörspillingu mannsins og
þrenningarkenningin o. fl. úni-
tararnir höfnuðu þeim smám
saman, og það varð til þess að
þeir mynduðu sérstakan kirkju-
flokk. “The American Unitar-
ian Association”, aðalfélagsskap-
ur Únítara kirkjunnar í Banda-
ríkjunum, var stofnuð árið 1825,
þremur árum áður en Emerson
varð prestur. Emerson heyrði
vitanlega tfl þe/m flokknum.
Fyrst framan af héldu Únitar-
arnir ýmsum siðum hinnar eldri
kirkju, sem þeir höfðu skilið
við, og einn af þeim siðum var
altarissakramentið. Fyrir þá var
athöfnin verulegt sakramenti en
ekki eingöngu minningarathöfn,
eins og hún er nú í þeim Úni-
tarakirkjum, þar sem henni er
enn haldið við. Emerson færðist
undan að hafa þessa athöfn um
hönd; og það varð, í orði kveðnu,
til þess að hann lagði niður prest
skapinn. En í raun og veru var
það miklu fleira, sem honum og
mörgum hinum frjálslyndu vin-
um hans bar á milli.
Leiðtogar Únitaranna, menn
eins og William Ellery Channing,
voru mjög frjálslyndir menn á
sínum tíma. Þeir höfðu skilið
við rétttrúnaðinn vegna þess að
þeir gátu ekki lengur aðhylst
margar af kenningum þeim, sem
hann hélt fram. En eins og
John Haynes Holmes hefir bent
á nýlega í hinum ágæta fyrir-