Heimskringla - 28.12.1938, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 28. DES. 1938
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
lestri sínum um Emerson, voru
þeir með annan fótinn í þeirri
heimspeki, sem rétttrúnaðurinn
hafði notað sér til styrktar; það
var hin enska heimspeki, sem
kend er við John Locke. Megin-
atriði þeirrar heimspeki var það,
að alt yrði að byggjast á skynj-
uninni, þ. e. a. s. það var nauð-
synlegt að finna grundvöll fyrir
sannleikann í eintómum ytri
staðreyndum. Hvaða staðreynd-
ir voru það, sem sönnuðu gildi
kristindómsins? Það voru eink-
um og sér í lagi kraftaverkin.
Menn voru þá ekki farnir að
efast neitt að ráði um sannsögu-
legt gildi frásagna nýja testa-
mentisins, og gátu þess vegna
skoðað þær sem áreiðanlegar
sannanir. Þetta var aðstaða
hinna frjálslyndari á þessum
tímum; hinir rétttrúuðu vitan-
lega efuðust ekki um neitt, sem
hin kalvinska prótestanta guð-
fræði kendi.
Emerson neitaði kraftaverk-
unum, þ. e. a. s. sérstökum
kraftaverkum, sem hefðu verið
skráð fyrir lö'ngu. “Lífið er
kraftaverk”, sagði hann. “Kraft-
averk, eins og það er sett fram
af kirkjunni, gefur algerlega
ranga hugmynd, það er óhæfa.”
Kristindómurinn, fanst honum
að hefði lagt alt of mikla á-
herslu á hið sögulega og per-
sónulega. . . “Hann hefir með
leiðinlegum ýkjum dvalið við
persónu Jesú. . . En sálin þekk-
ir engar persónur.” Hver ein-
staklingur getur haft sömu með-
vitund um Guð og Jesús hafði.
Jesús vai; ekki ólíkur öllum öðr-
um mönnum; sá andi, sem bjó í
honum, getur líka búið í oss.
Kraftaverkin verða þess vegna
hindrun en ekki hjálp til sannrar
trúar.
Eg vil tilfæra hér orðrétt og
án þess að þýða úr “the Divinity
School Address” nokkur orð
Emersons um Jesúm. . . . “Jesus
Christ belonged to the true race
of prophets. He saw with open
eye the mystery of the soul.
Drawn by its severe harmony,
ravished with its beauty, he
lived in it, and had his being
there. Alone in all history he
estimated the greatness of man.
One man was true to what is in
you and me. He saw that God
incarnates himself in man, and
evermore goes forth to take pos-
session of his World. . . . The
idiom of his language and the
figures of his rhetoric have
usurped the þlace of his truth;
and the churches are not built
on his principles but on his
tropes. Christianity became a
Mythus, as the poetic teachings
of Greece and of Egypt before.
He spoke of miracles; for he felt
that man’s life was a miracle,
and all that man doth^ and he
knew that this daily miracle
shines as the character ascends.”
Til þess að skilja þessi orð
Emersons og mörg önnur í þess-
um áminsta fyrirlestri, verður
maður að vita við hvað hann átti
með orðinu “sál.” Hann átti
ekki við einstakar sálir og þaðan
af síður við sálarlífið eða með-
vitundarlífið, eins og það er
rannsakað nú af sálarfræðingun-
um, sem sundurliða innihald_
þess og tala um hinar ýmsu hlið-
ar þess og sálarlífs fyrirbrigði;
hann átti við allsherjar sál, al-
heims-sál, sem merkir hér um bil
sama og orðið Guð. Ef vér
lesum ritgerð hans um “The
Oversoul”, eins og hann nefnir
alheimssálina þar, verður þetta
nokkurn vegin ljóst, þó að orð
hans í þeirri ritgerð séu oft
langt frá því að vera ljós. Þetta
er aðalatriði 1 þeirri heimspekis-
stefnu, sem náði miklu gengi í
Ný-Englands ríkjunum um daga
Emersons, og sem hann var
langmerkasti talsmaðurinn fyrir,
transendental-ismanum, eins og
h*n er nefnd. Þessi heimspeki
byrjaði að vissu leyti með þýzka
heimspekingnum Kant, sem not-
aði orðið “transcendental” mjög
mikið til að tákna það^ sem er
fyrir utan og ofan við mannlega
reynslu. Eftir hans daga út-
færðu hinir rómantísku heim-
spekingar í byrjun nítjándu ald-
arinnar heimspeki Kants og
breyttu henni, svo að hún varð
óþekkjanleg í höndum þeirra.
Þetta rómantíska hugsæi barst
til Englands og Amej-íku, og í
transcendentalisma Emersons og
fylgjenda hans'varð það að
kenningu um andlega meðskap-
aða vitund, sem er annars eðlis
og æðri en sú vitund, sem vér
fáum með reynsluþekkingunni.
Þessi stefna er nú að mestu
leyti undir lok liðin, en áhrif
hennar út alla nítjándu öldina
voru mikil og komu fram í ýms-
um myndum.
Þessi skoðun Emersons sætti
mikilli mótspyrnu. Menn fundu
það að henni, að hún hlyti að
leiða til algyðistrúar, panthe-
isma, sem er sú skoðun, að Guð
sé alt. Hún kom náttúrlega al-
gerlega í bága við hina kristnu
kenningu um Guð sem höfund
og skapara tilverunnar, en utan
og ofan við hana. Einkum voru
það hinir eldri meðal samtíðar-
manna Emersons, sem ömuðust
við henni. Sumir hinna yngri,
aftur á móti^ sáu í honum nýjan
spámann, sem þeir fylgdu með
miklum fögnuði. Skoðanir hans
færðu nýtt líf í hina fremur
köldu reynsluspeki, sem, eins og
eg hefi bent á, var runnin frá
Locke og öðrum enskum heim-
spekingum.
Annað, sem Emerson réðist
sérstaklega á í þessari frægu
Divinity School Address var pré-
dikunaraðferðin, sem þá var al-
menn. Hann sagði að hún væri
þess eðlis, að hún svæfði í stað-
inn fyrir að vekja menn. Prest-
arnir töluðu um efni, sem kæmu
hinu verulega mannlífi ekkprt
við; þeir lifðu aftur í tímanum,
hugsuðu upp aftur gamlar hugs-
anir, eða réttara sagt, hugsuðu
ekki neitt, heldur endurtækju
eins og páfagaukar það? sem
aðrir hefðu hugsað fyrir löngu.
Hér eru hans egin orð: “Men
have come to speak of the re-
velation as somewhat long ago
given and done, as if God were
dead. . . . Whenever the pulpit
is usurped by the formalist, then
is the worshipper defrauded and
disconsolate. We shrink as soon
as the prayers begin, which do
not uplift, but smite and offend
us. We are fain to wrap our
cloaks about us, and secure, as6
best we can, a solitude that
hears not. I once heard a
preacher who sorely tempted me
to say I would go to church no
more. Men go, thought I, where
they are wont to go, else had no
soul entered the temple in the
afternoon.”
Það er trúlegt, að margir
hugsi eitthvað líkt þessu nú á
tímum, þegar þeir hlusta á pré-
dikanir og bænalestur. Það sem
Emerson fann að var andleysið
og staglið; hann vildi að prest-
arnir prédikuðu eitthvað, sem
þeir sjálfir hefðu reynt og lifað,
eitthvað, sem í raun og veru
gæti komið frá þeirra eigin hjört
um. En vitanlega héldu margir
þá, eins og margir halda nú, að
því andlausari og lélegri sem
prédikunin sé, því betra guðs-
orð sé hún. Emerson sagði, að
prédikararnir litu á áheyrendur
sína sem börn, og töluðu til
þeirra eins og þeir væru börn, en
að það endaði með því að á-
heyrendurnir oft og einatt færu
að skoða prédikarana sjálfa sern
börn.
Þótt Emerson yfirgæfi kirkj-
una og hætti sjálfur að prédika
var hann fyrst og fremst pré-
dikari. Hann var maðurinn,
sem hreif aðra, þegar hann tal-
aði, þótt hann gerði það í fyrir-
lestrum, ekki með röksemda-
færslu, heldur með andríki og
mælsku. Að tileinka sjálfum
sér bæði hugsun og lífsreynsluna
í víðtækasta skilningi og miðla
svo öðrum af því í hrífandi og
eggjandi orðum, það var verk-
efni prédikarans, eins og hann
sá það. En hinn dauði formal-
ismi, sem er starfi prestsins svo
oft samfara, var í augum hans
ekkert annað en steinar í stað-
inn fyrir brauð. f einu af kvæð-
um sínum segir hann:
I like a church; I like a cowl,
I love a prophet of the soul;
And on my heart monastic aisles
Fall like sweet strains, or pen-
sive smiles;
Yet not for all his faith can see
Would I that cowled churchman
be.
Eg gat þess áður, að Emerson
hefði átt mikið skylt við dul-
spekismenn allra alda. Dulspek-
ismaðurinn, (the mystic), hvort
sem hann hefir verið indverskur,
grískur, miðalda kristinn munk-
ur eða nútíma maður, hefir alveg
sérstaka trúarreynslu^ sem öðr-
um mönnum er ekki gefin. Og
sem er þannig í eðli sínu, að hún
verður ekki skilin til fulls af
öðrum. Þessi reynsla er fyrst
og fremst bein meðvitund um
samband mannssálarinnar við
Guð, sem varir ekki nema stutt-
an tíma í hvert sinn, og sem
veitir þeim, sem hefir hana, ó-
umræðilega sælu, ekki aðeins
meðan hún varir, heldur ávalt.
öll rit dulspekinganna eru full
af frásögnum um þessa reynslu.
Enginn þeirra reynir að útskýra
hana með nokkrum rökum, eng-
inn getur útskýrt hana. Þetta
er sálarlífs-fyrirbrigði, sem er
þessum mönnum eiginlegt. —
Emerson var dulspekingur, þó
að hann segi ekki frá persónu-
legri reynslu sinni. Það var hið
beina samband milli alheims-
sálarinnar og mannssálarinnar,
sem frá hans sjónarmiði var
kjarni trúarbragðanna. Um það,
að þessi reynsla sé veruleg, sé
sönn, verður ekki efast, þó að
flestir menn hafi hana aldrei;
og það eins fyrir því þó að í
sambandi við hana sé margt,
sem er sjálfsagt óheilbrigt, og
sumir dulspekismenn hafi notað
ýms ytri meðul til þess að kom-
ast í þetta ástand.
Áhrif Emersons voru bæði
mikil og víðtæk, og þau hafa
varað til þessa dags, og vara ef-
laust enn um langan tíma, eng-
inn veit hvað lengi. Hann hafði
mikil áhrif á hugsunarhátt
manna á mörgum sviðum. Upp-
reisn Nýlendanna gegn móður-
landinu var að mestu leyti af
pólitískum og hagsmunalegum
ástæðum; óréttlátar skattaálög-
ur og fleira misrétti var það
sem að kom íbúum nýlendanna
fyrst og fremst til þess að krefj-
ast réttar síns og berjast fyrir
honum. Hugmyndirnar um
mannréttindi í víðtækari merk-
ingu voru ekki mjög áberandi
þar. En síðar þroskuðust þær
og urðu undirstaðan að stjórnar-
farinu, að minsta kosti í þess
hugsjálegu mynd. Emerson leit
svo á, að réttur og frelsi ein-
staklingsins til þess að lifa sínu
lífi í samstarfi við aðra menn,
eða í mannfélagi, væru afleið-
ing þess að hann er hluti af
heildinni, hans sál er brot af sál
heildarinnar. Einmitt vegna
þess að hann er svona tengdur
lífsheildinni, verður hann óað-
skiljanlegur hluti hennar með
skyldum til hennar og jafnframt
réttindum til þess að lifa sínu
einstaklingslífi í samræmi við
sitt einstaklings eðli. Sérhver
maður er “nýfætt skáld heilags
anda”, segir hann á einum stað.
Hugsanir Emersons yoru eins og
súrdeigið, sem sýrir alt mjölið;
þær gegnsýrðu hina félagslegu
heimspeki hinnar ungu og
þróttmiklu þjóðar.
Það má nefna þrjá menn sér-
staklega, sem hafa bersýnilega
orðið fyrir miklum áhrifum frá
Emerson, einn beinlínis og tveir
óbeinlínis; en allir höfðu síðan
mikil áhrif út frá sér. Hinn
fyrsti af þessum mönnum var
Theodore Parker, hinn mikli pré-
dikari og andans frömuður um
Víglundur A. Davíðsson
Fæddur 10. nóv.
Dáinn 21. okt.
1884
1938
Vestur-íslendingar hafa átt og
eiga marga dugandi menn og
framtakssama sín á meðal;
marga, sem hafa rutt sér glæsi-
lega braut til vegs og virðinga,
auðs og álits.
Hér er um einn slíkan mann
að ræða; en hann var að ýmsu
leyti alveg einstakur í sinni röð;
skal á það drepið lauslega síðar.
Víglundur A. Davíðsson var
fæddur 10. nóvember árið 1884
í Reykjavík á íslandi. Foreldrar
hans voru þau Andrés Davíðs-
son, sem istundaði lengi smá-
skamtalækningar, fyr í Reykja-
vík og síðar hér vestra, og Stein-
unn Jónsdóttir kona hans frá
Búðum.
Faðir Andrésar var Davíð
bóndi að Giljá í Vatnsdal, síðar
að Káradalstungu og Kötlustöð-
um, Davíðssonar hreppstjóra og
fræðimanns að Marðarnúpi í
Húnavatnssýslu.
Víglundur var 16. maður frá
Þorsteini lögmanni Eyjólfssyni,
sem dó 1404; var hann einn
hinna allra merkustu manna; er
sagan getur um á íslandi á þeim
og eftir miðbik nítjándu aldar-
innar. Annar var Abraham Lin-
coln, sem varð fyrir miklum á-
írifum af ræðum Parkers. Sá
?riðji var Walt Whitman, sem
lefir verið nefndur skáld lýð-
ræðisins, og sem þótt hann hafi
ekki verið eins mikið lesinn og
sum hin eldri skéld Bandaríkj-
anna, hefir haft mjög mikil á-
hrif. Allir þessir. menn voru
andlega skyldir Emerson. John
Haynes Holmes segir að það
væri mikið rannsóknarefni, að
rekja áhrif Emersons í lífi og
hugsunarhætti Bandaríkjaþjóð-
arinnar í þau hundrað ár, sem
liðin eru síðan hann fyrst byrj-
aði að flytja mönnum hugsjón-
ir sínar og skoðanir. Áhrifa
hans sem dulspekings gætir
einnig mikið í ýmsum trúar-
bragðalegum og hálf
bragðalegum hreyfingum l
Bandaríkjunum. Og engin mót-
mælenda kirkjudeild í landinu
hefir verið laús við áhrif frá
honum. Hann er og verður jafn
an einn hinn mesti andans skör
ungur, sem uppi hefir verið i
Ameríku. Og hann er það þrátt
fyrir það þótt hann væri allra
manna lítillátastur og ljúfastur,
eða ef til vill mikið vegna þess.
Hann barðist aldrei á móti nein-
um; hann svaraði ekki, þótt á
hann væri ráðist; hann átti
aldrei í deilum við neinn. Hann
sagði sína skoðun og lét þar
við sitja. Hvort aðrir féllust á
hans mál eða ekki, virðist hafa
legið honum í léttu rúmi; hann
hefir eflaust trúað því, að ef
skoðanir hefðu ekki í sér falinn
þann kraft, að ná tökum á sálum
annara manna, þá mundi ekki
barátta fyrir þeim með vopnum
röksemdanna fá miklu áorkað.
Hann var ávalt spekingurinn,
sem miðlaði öðrum af auði andr
síns, treystandi því, að sum fræ-
in féllu í frjósaman jarðveg, og
bæru ávöxt; en hann sáði, hvort
sem jarðvegurinn var grýttur
eða frjór.
G. Á.
tíma. Hann átti heima í Urðum
1 Svarfaðardal og síðar á Víði-
mýri. Var hann einn þeirra
fjögurra manna, sem um það
leyti höfðu alt ísland á leigu með
sköttum og skyldum. Hann var
skipaður lögmaður yfir alt land
um fjögra ára bil og fjölda mörg
ár yfir Norður- og Vesturum-
dæmin. Auk þess var hann um
langt skeið hirðstjófi yfir fs-
landi. Mætti ætla að maður með
öll þessi völd og konungshylli
hefði verið illvígur og ofbeldis-
samur. En svo var þó ekki. —
Honum er þannig lýst að hann
hafi verið vel metinn maður og
einn af göfugustu höfðingjum
lands síns á þeim tíma.
Heima á fslandi halda menn
við stöðugri og óslitinni þekk-
ingu á ættum sínum; það ætti að
vera eitt af þjóðræknisstörfum
okkar Vestmanna að halda því
á lofti af hvaða stofni við erum
sprottin. Hér er litið upp til
þeirra manna af enskum upp-
runa^ sem talið geta sig til aðals-
ætta. Hví skyldi það þá ekki
vera Oss metnaðarefni að vera
af Norðurlandakonungum komn-
ir, sem í raun og sannleika voru
merkari menn en konungar
flestra annara landa. * |
Um það er stundum efast,
þegar talað er um íslendinga, að
þeir séu af konungum komnir.
Jafnvel sumir fslendingar sjálfir
efast um það. Það er þó sann-
arlega ekkert um að villast. —
Kemur það greinilega fram í ætt
þess manns, sem hér er um að
ræða. Víglundur var 23. maður
frá Sæmundi presti fróða, sem
allir kannast við; en Loptur son-
ur Sæmundar átti Þóru dóttur
Magnúsar konungs berfætta í
Noregi; Magnús var sonur ólafs
konungs kyrra, Haraldssonar
harðráða; eru því allir þessir
konungar ættfeður Víglundar,
Sonur Lopts Sæmundssonar
og Þóru konungsdóttur var Jón
Loptsson í ’Odda, einn hinr.a
allra merkustu og vinsælustu
manna á íslandi á sinni tíð.
Móðir Víglundar var Steinunn
dóttir Jóns Vigfússonar frá Búð-
um og Katrínar Gísladóttur
konu hans> en systir konu Þórð-
ar alþingismanns á Rauðkolls-
stöðum.
Víglundur fluttist vestur um
haf árið 1903, nítján ára gamall.
Vann hann fyrst daglaunavinnu
og lærði málningu. Kom það
brátt í ljós að hann var fram-
sækinn, ráðdeildarsamur og
þeim hæfileikum gæddur, sem að
beztu haldi koma í baráttu lífs-
ins.
Þér sem notið—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
lUrgfflr: Henry Ave. East
Sími 95 551—95 552
Skrlfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI . ÁNÆGJA
Árið 1910 byrjaði hann á
húsabyggingum á eiginn reikn-
ing-, og bygði allmörg hús í Win-
nipeg. Kom það í ljós að hér
var um sjálsftæðan hug að ræða,
en ekki hitt að feta að öllu leyti
trúar-^í fótspor annara; voru hús han
fjölbreyttari og meira í þau bor-
ið en venjulegt var á þeim tím-
um. Eru þau enn til sýnis og
bera þess glöggan vott að hér er
með engar öfgar farið.
í félagi við hann var Metú-
til. Þeir bygðu síðar í félagi
fjölbýlishús (Blocks); þar á
meðal: Mount Royal 1926 og
Astoria 1927 \ eru það hinar
myndarlegustu og vönduðustu
byggingar. Árið 1929 bygði
Víglundur einn saman stórhýsið
New Castle.
Félagsskapur og samvinna
manna strandar oft á því að
hvor um .sig vill mestu ráða, og
þykist einkis þurfa frá hinum. f
félagsskap þeirra Víglundar og
Metúsalems var því ekki þannig
farið: Þeir voru frábærlega
samhentir félagar; lagði annar
til þá hæfileika, sem hinn átti
minna af, og notaðist þannig
fullkomlega alt, sem báðir áttu
yfir að ráða.
Víglundi var gefið það jafn-
vægi, sem fáum hlotnast; hann
sameinaði það að vera hagsýnn
gróðamaður og hitt að láta ekki
vinstri höndina vita af því þegar
hin hægri var útrétt í líknar-
skyni. Þegar um annaðhvort
var að ræða: að hjálpa einstök-
um mönnum, er liðs þurftu eða
stuðnings góða og nýtra mála,
þá stóð sjaldan á honum.
Víglundur Davíðsson var hið
mesta ljúmenni í umgengni og
prúður í allri framgöngu; hann
var laus við alt tildur og yfir-
skin. Hann veitti jafnan fylgi
sitt lútersku kirkjunni, en var
víðsýnn og frjálslyndur í skoð-
unum.
Það er í sannleika eftirtekta-
vert hversu miklu þessi maður
kom í framkvæmd þegar tillit er
tekið til þess að hann var lengst
af æfinnar heilsubilaður. Hann
slasaðist og meiddist svo mikið
að honum var ekki hugað líf;
bar hann þessa meiðslis alvar-
legar menjar til dauðadags. —
Minti hann að því leyti á Frank-
lin Roosevelt, að hann gegndi
köllun sinni, en daufheyrðist við
öllum þeim röddum, sem löttu
eða kvörtuðu.
Víglundur kvæntist aldrei. —
Móðir hans stjórnaði heimili
hans alllengi meðan h»nni entist
heilsa til, en hún var alvarlega
veik og þungt haldin um langt
skeið. Er það bezta sönnun fyr-
ir drenglyndi Víglundar hversu
góður og nærgætinn hann
reyndist henni þá. Þeir, sem
bezt þektu til — og eg var einn
þeirra — hafa oft vitnað í það
ástúðlega samband^ sem þar átti
sér stað milli móður og sonar.
Það er nálega einstagt í sinni
röð nú á dögum.
Annað atriði langar mig til
þess að nefna í sambandi við
Víglund. í fornum sögum er oft
getið um órjúfandi vináttu og
salem Throarinson^ er síðar trygð milli manna. Einhverjir
kvæntist systur hans; unnu þeir tveir menn höfðu svarið hvor
svo vel saman að fá munu dæmi
Frh. á 8. bls.
Vs,
KÖ tsi
HUDSON’S BAY
Wr s,-.
C/uvi/ H B C c)f2lUÍ$
Thit advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commisnon. The
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised.