Heimskringla - 12.04.1939, Blaðsíða 2

SfÐA
HEIMSKRINCLfl
WINNIPEG, 12. APRfL 1939
RAUSNARLEGT TILBOÐ
Eftir Ragnar ólafsson
(í grein þessari lýsir Ragnar
ólafsson lögfræðingur, sem
nú dvelur í Ameríku, starf-
semi félagsins “The American
Scandinavian Foundation” og
þýðingu þess fyrir ísland.)
Maður að nafni Carl Lorent-
zen, danskur að uppruna, pró-
fessor við New York háskólann,
hreyfði því, árið 1907, að þörf
væri á aukinni kynningu milli
Bandaríkja Norður-Ameríku óg
Norðurlanda-þjóðanna. Málinu
var vel tekið. 1908 heimsóttu for-
setar Columbia háskólans og
New York háskólans háskóla
Danmerkur, Noregs og Svíþjóð-
ar og héldu þar fyrirlestra. í
kjölfar þeirra fylgdu fljótlega
prófessorar1 frá Norðurlanda há-
skólunum til fyrirlestraferða í
Jlandaríkjunum. 1908 var enn-
fremur stofnað félag í New York
til að vinna að nánari kynnum
milli Skandinavíu og Bandaríkj-
anna og til að halda uppi sam-
bandi milli Skandinava búsettra
í Bandaríkjum Norður-Ameríku.
Stofnendurnir voru flestir af
skandinaviskum ættum. En auk
þeirra voru nokkrir aðrir Ame-
ríkubúar, sem áhuga höfðu fyrir
menningu Norðurlanda.
gagn bæði með starfi sínu og
með ríflegum fjárframlögum,
því að hann er vel auðugur mað-
ur.
Að undirlagi Mr. Leach voru
stofnuð sjálfstæð félög í Dan-
mörku, Noregi og Svíþjóð, til að
vinna að aukinni kynningu milli
Norðurlanda og Bandaríkjanna
á sviði vísinda, menta og verk-
legra framkvæmda. Þessi félög
vinna í samvinnu við “The Ame-
rican-Scandinavian Foundation”.
Tilgangi sínum reyna þau aðal-
lega að ná með stúdentaskiftum.
Félögin skifta með sér verkum.
Ameríska félagið styrkir ame-
ríska stúdenta og mentamenn til
náms eða kynningarferða á
Norðurlöndum og vinnur að því
að kynna skandinaviska menn-
ingu í Ameríku. En Norður-
landa félögin styrkja námsmenn
hvert frá sínu landi til dvalar í
Ameríku og vinna á annan hátt
að því að kynna ameríska menn-
ingu á Norðurlöndum.
Norðurlanda félögin afla sér
tekna með frjálsum framlögum
frá verzlunar og- og iðnfyrir-
tækjum, sem skifta við Ameríku,
og með framlögum frá áhuga-
mönnum. Þannig hefir sænska
félagið trygt rúmlega tíu náms-
styrki árlega, hvern að upphæð
1,000 dollara, danska félagið að-
eins færri og norska félagið
fjóra eða fimm.
Einn af stofnendum félagsins
var danskur maður að nafni
Niels Poulsen, forstjóri stórs
iðnaðarfyrirtækis í New York
og vellauðugur maður. Hann
gaf félaginu árið 1910 hundrað
þúsund dollara. Eftir það var
félagið kallað “The American-
Scandinavian Foundation”. —
Vexti af þessari upphæð skyldi
nota til að greiða kostnað af
stúdentaskiftum, fyrst og
fremst til verkfræðisstúdenta,
milli Bandaríkjanna og Norður-
landa. Poulsen dó 1911. í erfða-
skrá sinni hafði hann enn á-
nafnað “The American-Scandi-
navian Foundation” um 500,000
dollara. Þessar gjafir eru und-
irstaðan að því fé, sem félagið
hefir yfir að ráða, þó að aðrir
hafi seinna bætt þar við.
Árið 1922 var ungur amerísk-
ur norrænufræðingur, Mr. Henry
Goddard Leach ráðinn forstjóri
fyrir félagið. Hann hefir lengst
af síðan annaðhvort verið for-
stjóri eða formaður þess. Mr.
Leach hefir unnið félaginu mikið
Ameríska félagið veitir árlega
nokkrum stúdentum styrk til
náms á Norðurlöndum. Það
jleggur einnig fram mikla vinnu
; til að greiða götu norrænna
i mentamanna í Ameríku, bæði
; þeirra, sem eru við nám, og fyr-
irlesarp. og annara, sem eru um
} skemmri tíma. í New York
I starfrækir það norrænt bóka-
safn. Það gefur út vandað tíma-
rit, “The American-Scandinavian
Review”, sem kemur út árs-
fjórðungslega. í tímaritinu eru
birtar valdar greinar um nor-
ræn efni. Hafa öðru hvoru birst
í því greinar um ísland. Hanna
Astrup Larsen, kona af norskum
ættum, hefir verið ritstjóri
tímaritsins um mörg undanfarin
ár. Auk þessa hefir félagið með
jhöndum útgáfu skandinaviskra
bóka. Af 'íslenzkum bókum, sem
félagið hefir gefið út, má nefna:
Enskar þýðingar af Eddunum
báðum, Völsungasögu, nokkrum
íslendingasögum, þýðingu á
!Fjalla-Eyvindi, Bóndanum á
Hrauni og fleiru. Síðastliðið ár
This advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible fo/r statements made as to quality of products advertised.
Sigríður Isaksson
Fædd 18. júlí 1863—Dáin 15. nóv. 1938
(Tileinkað vinum hinnar látnu)
I.
Máttviðir hrynja—hljóðnar í sölum
Hretvindar dynja á laufreittum bölum
Landnema kallar—lokið er störfum
Leiðsagnir allar, samt bæta úr þörfum
Hverjum er man þeirra mætustu kendir,
—Mannlyndis viðhorf á þroskastig bendir.
Víðsýni andans—auðlegðin mesta,
Áþjánar grandans sigrar þraut flesta.
Boðunum fækkar, brautgengið styður,
Brimsörfið lækkar, þagnar út kliður.
Kveldroðinn glitrandi geislabaug krýnir,
Genginn hvern ástvin í minningum sýnir.
9
I
II.
Sigríður mörgum þú sólgeislum skreyttir,
Sorganna hörgum í gleðilund breyttir.
Fjölskrúðug naumast að fjármuna högum
Félagsbús draumarnir réðu samt lögum
Samhverfi reyndist hin margbýlda móðir
Margvís í hættu, um óruddar slóðir.
Snælenzku fræðanna snilli þú dáðir,
Sniðgöngu hæðanna að jafnaði smáðir.
Brattsækin reyndistu framyfir fjölda,
Fjörmagnið treyndist þótt tæki að kvölda.
Mannúðar glitperlum varðaði vegi,
Vinarbros hlýindin glötuðust eigi.
Framarla stóðstu og hugsaðir hærra
Hreggi mót óðstu, því sigraðir stærra,
Vininum lýstu æ leiðsagnir þínar
—Lífsvörnum fýstu í þrautreyndir sínar.
Verkin þín goymast hjá saknandi samtíð,
Sólhrifin auðgast í minninga framtíð.
Jóhannes H. Húnfjörð
lét félagið þýða og gaf út bók
prófessors Hjálmars Lindroths:
“Island Motsaternas Ö”. Hefir
sú bók selst vel. Það er gaman
að geta þess, að sú bók, sem
mest hefir selst af, af öllum bók-
um, sem félagið hefir gefið út,
er Sæmundar Edda. Til að
kynna skandinaviska list, hefir
félagið öðru hvoru gengist fyrir
norrænum listsýningum víðsveg-
ar um Ameríku.
Eins og áður er getið, hefir
ameríska félagið gefið út þýð-
ingar á nokkrum íslenzkum bók-
um. Það hefir og birt greinar'
um ísland og íslenzka menn-
ingu í tímariti sínu. Ennfremur
hefir það greitt götu listamanna,
sem heimsótt hafa Ameríku. Það
átti t. d. þátt í því, að Phila-
delphia fékk Einar Jónsson til
að gera myndastyttu af Þorfinni
Karlsefni. Sigurður Nordal
kyntist og félaginu veturinn sem
hann dvaldi í Ameríku. En sök-
um þess, að ekki hefir verið
stofnað íslenzkt-amerískt félag,
sem vinnur í samvinnu við “The
American-Scandinavian Founda-
tion”, hefir ísland ekki notið
góðs af stúdentaskiftum milli
landanna, sem þó er aðalverkefni
félagsins.
Nú hefir Mr. Leach, forseti
ameríska félagsins, boðist til að
ábyrgjast 1000 dollara náms-
styrk á ári í fimm ár fyrir ame-
ríska mentamenn til náms á ís-
landi. Tilboðið er gert með því
skilyrði, að á íslandi verði stofn-
að íslenzkt-amerískt félag, sem
gQti lagt fram jafn háa upphæð
til að styrkja íslenzka menn til
náms í Bandaríkjunum. Til að
greiða fyrir yfirfærslum væri
hægt að komast að samningum
um að íslenzka félagið mætti á-
vísa styrkgreiðslum til íslenzkra
námsmanna á ameríska félagið
gegn því, að það mætti ávísa sín-
um setyrkgreiðslum á íslenzka
félagið. Myndi þá hvort um sig
greiða í mynt síns lands. Far-
gjald yrði þó alt af að greiða í
amerískri mynt.
Ef við viljum sinna þessu til-
boði, þarf fyrst og fremst að
stofna íslenzkt-amerískt félag.
Þyrfti helzt að gera það í sam-
ráði við mentamálaráðuneytið og
háskólann. Næst væri að útvega
fé. Mætti athuga, hvort háskól-
inn ræður yfir sjóðum, sem gætu
lagt fram fé í þessum tilgangi.
Einnig er líklegt að Alþingi vildi
styrkja eitthvað. Jafnframt
þarf að fara fram á, að verzlun-
arfyrirtæki, sem skifta við Ame-
ríku leggi fram eitthvað af
mörkum. Áhugamenn yrðu að
sjálfstögðu að annast um fram-
kvæmdina. Félagsmenn í félagi
Vestur-íslendinga og aðrir, sem
heimsótt hafa Ameríku, myndu
að vonum leggja fram drýgsta
skerfinn af starfinu.
Styrkinn myndi heppilegast að
veita til framhaldsnáms í verk-
fræði eða verzlun, svo og til
náms í amerískum og enskum
mókmentum og sögu.
Eg geri ráð fyrir að næsta vor
eða næsta sumar verði leitaj5
formlega til áhugamanna um
þátttöku í stofnun félags á þess-
um grundvelli.
Oft hefir verið þröngt í búi á
íslandi, fjárfellir, hungurdauði,
drepsóttir, en alt frá landnáms-
tíð hefir tæplega liðið svo ár, að
ekki hafi hópur mannvænlegra
íslendinga farið utan til að læra
nýjustu tækni sinnar tíðar og til
að kynnast siðvenjum framandi
þjóða. Það er ekki hægt að vega
né mæla hverja þýðingu þetta
hefir haft fyrir íslenzka alþýðu
gegnum aldirnar. En við trúum
því, að námfýsi hins fátæka ís-
lenzka fólks, hafi varðveitt þá
orku, sem nægði til að lyfta
þunga hins erlenda valds af þjóð-
inni.
Leiðin hefir lengátum legið til
Danmerkur, svo sem eðlilegt er.
En á seinni árum hefir fjöldi ís-
lendinga einnig sótt fræðslu til
Noregs, Svíþjóðar, MiðEvrópu,
Frakklands og Englands. Þetta
hefir víkkað sjóndeildar'hring ís-
lenzkrar menningar og jafn-
framt aukið þekkingu á íslandi
og íslenzku nútímalífi erlendis.
Eftir því sem framkvæmd ut-
anríkismálanna færist meira og
meira yfir á herðar íslendinga
sjálfra, verður nauðsynin brýnni
að, kynnast menningu þeirra
þjóða, sem við skiftum við og
kynna þeim menningu okkar. —
Því að sjálfstæði okkar verður
ekki varið með vopnum. Það
verður ekki heldur trygt með
samningum. Það byggist á því
að sú menning, sem sjálfstjórn
okkar grundvallast á, verði al-
ment viðurkend þess virði, að
hún eigi skilið að þróast óáreitt.
Sérstaklega er okkur nauðsyn-
legt, að næstu nágrannar okkar,
hinar voldugu enskumælandi
þjóðir beggja megin Atlants-j
hafsins, viðurkenni menningu1
okkar og vilji vernda harna.
Við hljótum því að fagna
hverju skrefi, sem leiðir til
þessa marks og erum þakklátir
þeim erlendu mönnum, er leggja
fram sína hjálp til þess. En sér-
stakt gleðiefni er að auknu sam-
bandi við menningu Bandaríkj-
anna, vegna þes gifturíka skerfs, i
sem Vestur-íslendingar hafa lagt
til amerísks þjóðlífs.
New York 1. febrúar 1939.
Ragnár ólafsson
—Tíminn, 11. marz.
RÉTTMÆTI LETINNAR
Eftir Pál Bjarnason
Framh.
II.
Starfs-hnossið
Árið 1770 var gefinn út í
Lundúnum ofurlítill nafnlaus
ritlingur sem fjallaði um við-
skifti og verzlun. Olli hann
talsverðum styr og umtali um
tíma. Höfundurinn, sem var víð-
frægur mannvinur (philanthrop-
ist), lýsti þykkju sinni yfir því
“að vinnufólkið í verksmiðjun-
um á Englandi áliti sig, afrun
ans vegna eiga heimting á meira
einstaklgings frelsi en iðjumenn
annara þjóða álfunnar.” “Sú
skoðun,” sagði hann, “kann að
hafa eitthvert verðmæti, sé hún
starfandi í hugum hermannanna,
af því hún örfar hreysti þeirra
og sómatilfinning; en þess
minna, sem vinnulýðurinn er
haldin af þeim misskilningi, þess
betra fyrir bæði hann sjálfan og
þjóðfélagið í heild sinni. Vinnu-
lýðurinn má aldrei skoða sig 5-
háðan sínum yfirboðurum. í
þjóðfélagi, sem rekur iðnað og
verzlun í stórum stíl, og þar, sem
sjö áttundu hlutar alþýðunnar
hafa eðlilega litlar eða engar
eignir, er afar hættulegt að ala
þvílíkar gryllur. En það lækn-
ast ekki fyr en vinnufólkið er
orðið ásátt með að erfiða sex
daga fyrir sama gjald, sem það
nú fær fyrir fjóra”. Þannig, ná-
lega hundrað árum fyrir daga
Guizots, var vinnunni haldið
fram sem ákjósanlegu deyfilyfi
á eðlishvatir manna.
“Þess meir, sem fólk mitt
vinnur, þess færri ódygðir elur
það,” sagði Napoleon einu sinni.
“Eg er ríkið,” sagði hann, “og
það er næst mér að fyrirskipa,
að verkstæðin séu opnuð á hverj-
um sunnudegi svo fólkið geti far-
ið til baka til vinnu sinnar strax
á eftir messu.”
Til þess að uppræta letina og
bæla niður frelsis tilfinninguna
og sjálfsálitið, sem hún vekur,
leggur höfundur áðurnefnds rits
til, að hinir fátæku séu lokaðir
inni í verkstofunum og látnir
þræla í fjórtán klukkustundir
á dag, að snæðingstímanum ein-
um frádregnum.
Svona var nú hugsjón mann-
vinanna og siðfræðinganna á
átjándu öldinni, en hvað hefir
okkur þá áunnist á hinni nítj-
ándu ? Það, sem einn af stærstu
iðjuhöldum álfunnar lýsir svo
hróðuglega á þingi einu árið
1857 með þessum orðum: “Við
höfum innleitt ýmsar aðferðir til
að gera börnin ánægðari. Við
kennum þeim að syngja við
vinnu sína og einnig að hafa yfir
tölur í sífellu. Það styttir þeim
stundir og gefur þeim kjark til
að standast tólf tíma dagsverk-
in, sem nauðsynleg eru þeim til
framfáerslu.”
Og fullorðnu þrælarnir, sem
enn líta á vinnuna eins og bjarg-
ræði sitt og frelsara, hafa, síðan
1848, sætt sig við að fá hið lög-
skipaða dagsverk bundið við tólf
stundir, í staðinn fyrir fjórtán
og þar yfir. Og þeir hafa fengið
viðurkendq þá byltingarkröfu
sína, að hver maður eigi heimt-
ing að fá að vinna. Hvílíkur
sigur! Skömm hafi hin frakk-
neska atvinnustétt! Einungis
þýlundaðir þrælar geta fallið
svona lágt í mannfélags stigan-
um. Á dögum sinnar upphefð-
ar hefði frjálsborinn Grikki
þurft tuttugu ár af kapitalist-
iskri menningú til þess að geta
fætt svo viðbjóðslegar hugsjónir.
Og hafi þrældómsbölið og
hungursneyðin lagst með meiri
þunga á vinnustétt nútíðarinnar
en plágurnar er féllu yfir þrælana
'í Egyptalandi forðum daga, er
henni sjálfri um að kenna. Þeir
sem áunnu sér atvinnuréttinn
með vopnurn, 1848, hafa nú fært
hann yfir á fjölskyldur sínar
aukreiti^ Þeir hafa afhent iðju-
höldunum konur sínar og börn
og með sínum eigin verknaði
eyðilagt heimili sín. Konur
þeirra með brjóstmylkinga á
örmum sér hafa neyðst til að
ganga í námur og verksmiðjur
og slíta sér út, bæði á sál og lík-
ama. Og þeir hafa ekki skirst
við að fórna lífi og heilsu barna
sinna á blótstalli þessarar á-
stríðu. Hafi þeir eilífa skömm
fyrir þrællyndi sitt!
Hvar eru nú hinar alúðlegu og
glaðværu húsmæður, svo beyg-
lausar og blát áfram, sem sagan
getur um að skáldin rómuðu?
Og hvar eru hinar hraustlegu
yngismær, sem sungu við dag-
legu störfin og fæddu sín blóð-
ríku afkvæmi án þjáningar og
án kvíða? í stað þeirra sjáum
.vér daprar og blóðlausar
þrælynjur, sem aldrei hafa kent
eðlilegra ástríðna, né notið þeirr-
ar gleði og fegurðar, sem lífið
ætlaðist til. Og börnin? Tólf
stunda vinnuþjökun fyrir börn
innan tólf ára! Hvílík hörmung.
Jules Simon og aðrir spekingar
frá stjórn- og siðferðisskólun-
um, og allir kynvillingar jesú-
ítareglunnar, hefðu ekki getað
upphugsað löst, sem væri meira
spillandi fyrir eðlishvatir, hug-
arfar og líffæri barna en þrælk-
un í hinu eitraða umhverfi í
verksmiðjum kapitalismans.
öld vor hefir verið kölluð öld
starfrækslunnar. Hún er í sann-
leika öld þjáninganna, vansæl-
unnar og spillingarinnar.
Og altaf hafa stjórnfræðingar
og spekingar borgarstéttarinn-
ar — frá hinum grátlega ruglaða
August Comte til hins hlægilega
opinskáa Leroy-Beaulieu; frá
hinum kotroskna, rómantíska
Victor Hugo til hins einlæga
skrípis, Paul de Kock — kveðið
velgjulega lofsöngva til heiðurs
Framfaraguðinum, elzta syni
Þrældóms. Eftir lofræðum
þeirra að dæma mætti ætla að
endurlausnar og alsnægta tíma-
bilið væri nú rétt fyrir hendi, í
fullri augsýn. Þeir hafa ruslað
í skúmaskotum liðinna alda og
grafið upp hryllilegustu dæmin
úr sögu lénsstjórnar áranna til
óverðugs samanburðar við “sælu-
ástand” nútímans. En þeir hafa
þreytt okkur, þessir fyrverandi
styrkþegar aðalsins, nú vel laun-
aðir skriffinnar kapitalista
klikkunnar. Og uggi þá að okk-
ur sé farið að leiðast bóndinn,
eins og La Bruyere lýsir honum,
þá er við hendina heillandi
úiynd, af sælu ástandinu í iðnað-
arhverfum kapitalismans fram-
fara árið 1840, eftir einn af
stéttarbræðrum þeirra, Dr. Vill-
ermé. Hann, ásamt Thiers, Cou-
sin, Passy, Blanqui og öðrum,
átti sæti í vísindastofnun þeirri,
er einna ötulast útbreiddi stjórn-
mála- og siðfræðisskoðanir bur-
geisanna.
Sagan gerist í iðnaarhverfinu
Alsace — hverfi mannvinanna
og frelsishetjanna Dolfuss og
Kestners. En áður en mynd
Villermés er dregin upp er við-
eigandi að fá lýsingu af hverf-
inu eins og það upphaflega var.
Th. Meig, einn af hluthöfum
Dolfus, Meig & Co., segir frá:
“í þorpinu Mulhouse og
grendinni fyrir fimtíu árum síð-
an voru allir íbúarnir börn nátt-
úrunnar, er stunduðu jarðrækt
og áttu nálega allir sín eigin
hús, og flestir nokkurn land-
blett.” En, vel að merkja, þá