Heimskringla - 23.08.1939, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 23. ÁGÚST 1939
^TcimshrÍttglá
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miOvikudegt.
Eigendur:
THE VIKINQ PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Wínnipeg
Talsimis 86 537
VerS blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst
fyrirfram. Allar borganir sendist:
the viking press ltd.
öll vlðskifta bréí blaðinu aðlútandl sendlst:
Uanager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Wlnnipeg
Ritstjórí STEFAN EINARSSON
Vtanáskrijt til rítstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
'Helmskringla” ls publlshed
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg ttan.
Telephone: 86 537

lltlUIIBtllllllilUllllJlllililllllllllllllUllllllUMIIIIHlllllllllllllUtlHlllllilllllllHlllllUUIllllUIIHIUUllJUIlIlll^
WINNIPEG, 23. ÁGÚST 1939
DAKOTA-MINNI
í byrjun þessarar viku hófust hátíðar-
höld í Norður-Dakota, er standa yfir fram
í vikulok. Það sem verið er að minnast,
er að 50 ár eru liðin frá því að ríkið var
tekið upp í ríkjasambandið. Hátíðahöld-
in fara fram í Bismarck, höfuðstað ríkis-
ins, og kvað bærinn hafa verið prýddur
hátt og lágt og líta út sem töfraheimur.
Um 25 skrúðvagnar verða þar á ferð og
um 100 gluggar eru hlaðnir sögulegum
minjum og lýstir margvíslega; eru þeir
nokkurskonar Aladíns-lampar, er bregða
upp fyrir sjónum hátíðargesta bæði fom-
um og nýjum undrum í list og sögu. Þar
koma og fram alt að þúsund leikarar og
söngmenn með listir sínar. Hefir alt
verið miðað við að gera hátíðina eigi síður
sögulega og fræðandi en skemtilega.
Grímur dómari Grímsson minnist í bréfi
til Heimskringlu, á að landar syðra séu að
starfa að því, að fá leyfi til þátttöku í
hátíðahaldinu, bæði með því, að íslenzki
kórinn á Mountain syngi og að hafa
skrúðvagn í förinni. Mun þetta hafa
fengist og verður síðar frá því skýrt.
Manitoba samfagnar Dakota-búum á
þessari hátíð. Það er margt sameiginlegt
með þessum fylkjum frá fyrstu tíð. Hud-
son’s Bay og North West Fur félögin frá
Canada gerðu fyrstu tilraunina að byggja
Norður-Dakota, þó það færist fyrir. Enn-
fremur aðstoðaði Selkirk lávarður hóp
Skota til að setjast að í Pembina 1810;
hann hélt að vísu að héraðið heyrði Canada
til; landamærin voru þá ekki eins glögg
og nú og ekki eins vel eftir þeim litið. En
þetta varð til þess að hvítra manna bygð
hófst þar. Samt var mj tala hvítra manna
þar 1870 ekki nema 2,405, í þeim hluta
sem nú er Norður Dakota. Áður en ríkið
gekk í sambandið, var það miklu stærra,
náði þá yfir bæði Suður-Dakota og lengra
vestnr en nú og hét þá einu nafni, Dakota.
Og það ríki var stofnsett (organized)
1861. En þegar það gekk í ríkjasamband-
ið 1889, eða fyrir 50 árum, var því skift í
Norður- og Suður-Dakota. í ríkjasam-
bandið gekk Suður-Dakota, sama árið og
minnist þess nú sennilega einnig.
Það sem ennfremur má sameiginlegt
heita með Manitoba og Norður-Dakota, er
að frjóasta land beggja er í Rauðárdaln-
um, sem einu sinni var á botni Agassiz-
vatnsins og sem Rauðáin rennur nú eftir
sunnan frá Traverse-vatni — á landa-
mærum Suður-Dakota og Minnesota og
norður í Winnipegvatn. Þó Norður-Dakota
sé ekki nema rúmur einn fjórði að stærð
við Manitoba er íbúatalan nálega hin
sama og eins þó engar stórborgir séu í
Norður-Dakota; Fargo hinn langstærsti
bær hefir aðeins 28,000 íbúa og höfuð-
borgin, Bismarck ekki nema 11,000.
Einnig eiga þessi fylki sameiginlega
garð í Turtle Mountain, sem Canada og
Bandaríkin hafa helgað friðarhugsjóninni
og heitir Peace Garden. Á sama tíma og
hann er minning um hundrað ára frið milli
þessara landa og tákn ævarandi friðar, er
hann öðrum nágrannaþjóðum fögur fyrir-
mynd.
Og svo er það eitt ennþá, sem líkt er
með þessum fylkjum og það er að í þeim
búa fleiri ísl. en annars staðar hér vestra.
Frá N.-Dakota hafa margir beztu sam-
tíðarmenn íslenzkir komið til Canada eins
og skrifað hefir verið og mjög réttilega og
sem Manitoba er Norður-Dakota þakklátt
fyrir og vildi sjá meira af hér, því það
er enn engin þurð á góðum íslendingum
í Norður-Dakota. Og þeir hafa átt fylli-
lega sinn þátt í hinum öra vexti og fram-
förum fylkisins, í búnaði, iðnaði og stór-
kostlegri menningu, á síðast liðnum 50
árum. Þeir munu eins oft hafa átt þar
forustuna og nokkrir aðrir þjóðflokkar.
Heimskringla óskar Norður-Dakota til
heilla á 50 ára ríkis-afmælinu.
KVEÐJA FRÁ ÍSLENZKUM
BÆNDUM
Flutt á Iðavelli, 5. ágúst 1939 af
Árna G. Eylands
Kæru landar,
íslenzkir menn og konur!
Hvar sem spor íslendinga hafa legið
hefir altaf fylgt þeim nokkur fróðleikur
sögu og sagna, og eg veit að svo hefir
einnig verið, og er, hér í Vesturheimi.
Þið vitið deili á sögu kynstofnsins engu
síður en við á íslandi. En eg vil ekki
heilsa ykkur sem söguþjóð, eins og svo
algengt er að útlendingar heilsa okkur
íslendingum í okkar ísl. umhverfi. Eg
heilsa ykkur sem mönnum hins nýja tíma,
hins nýja landnáms og hins nýja starfs —
hér í ykkar eigin sveitum, sem landnáms-
mönnum í V.heimi. Um leið og eg þakka
ykkur að við hjónin fáum að vera viðstödd
í dag er þið komið saman sem íslendingar,
ber eg ykkur kveðjur frá hinu nýjasta
landnámi okkar þjóðstofns, landnemunum
sem nú eru að nema íslenzka frjómold um
sveitir íslands frá bændunum og bænda-
konunum — frá bændabýlunum á fslandi.
Ykkur hafa gist margir góðir menn frá
íslandi, mentamenn, listamenn og stjórn-
málamenn, og borið ykkur fregnir frá
breytingum og framförum á ýmsum svið-
um bókmenta og andlegrar þekkingar. —
Mitt erindi er nokkuð annars eðlis og
nokkuð nýstárlegt. Eg kom sem fulltrúi
landnámsmannanna á sviði jarðræktarinn-
ar í hinum ísl. sveitum, til að reyna að
tengja saman, ef verða mætti hagnýta
þekkingu landnemanna beggja megin hafs-
ins. Fyrst og fremst með það fyrir augum
að það megi verða að gagni fyrir bænd-
urna heima á íslandi, en um leið vona eg
að það geti orðið til gleði fyrir ykkur, því
eg veit að það fylgir gleði gefandans öllu
því sem þið getið miðlað til heimalandsins
af reynslu ykkar og þekkingu.
Eg var að tala um landnám heima á
fslandi. Þetta þarf ef til vill skýringar
við. Landnám hins ísl. ættbálks eru nú
orðin 4 eða 5 eftir því hvernig talið er.
Eg nefni þau án þess að fara inn á svið
sögu og sagna. Fyrst er nú hið forna
landnám íslands, mest frá Noregi en
nokkuð úr öðrum áttum. Mikið landnám
og glæsilegt, oft ranglega nefnt landnám
víkinga og sægarpa, í raun og veru fyrst
og fremst landnám góðra bænda og bú-
hölda er stofnuðu á íslandi eitt hið merki-
legasta bændalýðveldi er sögur fara af.
Hið annað landnám er landnámið á Græn-
landi, sorgarsögu þess þarf ekki að rekja.
Hið þriðja er fundur Vínlands, sem raunar
getur tæplega landnám talist, sökum þess
að þar varð okkur ekki þeirrar gæfu auðið
að ná fótfestu í hinu nýja landi. Hið
fjórða landnám er landnám ykkar í Vest-
urheimi, á þessum slóðum þar sem nú
stöndum við, og víðar annarstaðar. Sögu
þessa merkilega landnáms ætla eg mér
ekki að rekja, hún hefir enn eigi verið
rituð svo fullvel sé. En þið sem hér eruð
saman komin, feður ykkar og mæður,
systur ykkar og bræður, — hafið lifað
þetta landnám með öllum þess mikilleik.
Lifað átökin, þrautirnar, sigrana, einnig
lrka ósigra, en að lokum mest sigra
starfs og óbilandi elju, sem færði ykkur
sjálfum og öllu umhverfi ykkar heim
sanninn um það að landinn getur lært
hvaða starf sem vera skal, orðið hlutgeng-
ur í hverjum leik og haldið merki sínu
jafnhátt og aðrir, við hvern sem er að
eiga. Eitt hið allra merkasta við land-
námið hér er í mínum augum það, að hér
leysa menn og konur sem komu frá frum-
stæðum búskap á íslandi þá þraut að læra
á tiltölulega fáum árum að stunda þann
búskap akuryrkju og hraðrar viðskifta-
framleiðslu, sem keppinautum þeirra frá
suðlægari löndum en fslandi var svo að
segja í blóðið borinn, sem keppinautarnir
voru aldir upp við. — En víkjum huganum
heim til fslands — eg veit að hugir margra
meðal ykkar leita þangað í dag. Það var
dauft um að litast á íslandi um og eftir
1880 er mest var um mannflutninga frá
landinu, vofa harðinda breiddi blæju
kvíða og efa fyrir sjónir manna svo að
varla gaf að líta aðra framtíð en þá sem
enginn óskaði sér eða börnum sínum. Það
er ekki fjarri sanni að ætla að meðal þeirra
er fluttu brott til þess að brjóta nýjar
leiðir hafi verið margt hinna kjarkmeiri
af börnuiri Fróns, það hefir sýnt sig og
’sannast í hinu nýja umhverfi.
Tíminn leið, gullnámurnar í hafinu við
strendur fslands “fundust” — getum við
sagt, það var farið að vinna þær, og ofur-
lítil kvísl af straumi hins “almáttuga”
fjármagns sem víða greinist fór að renna
um íslenzkar greipar. — En ekki um greip-
ar ísl. bænda. Hagur þeirra gerði frekar
að þyngjast en léttast, því fólkið heldur
þangað sem stundar hags er léttast að
leita. Sjávarþorpin og útgerðin tóku við
þar sem Ameríkuferðimar þraut. Fram-
leiðsla sveitanna varð æ örðugri, það varð
ójafn leikur ,annarsvegar að erja auðug-
ustu fiskimið heimsins með nýtízku tækni
gufu og mótorhreyfla, og hinsvegar að
reita “sinumýrar rætnar rýrar” með ein-
földustu handverkfærum og við illan að-
búnað. En saga ísl. moldar var ekki á
enda kljáð sem betur fór. — Bændurnir
brugðust seint við að finna úrlausn sinna
mála, en loks áttuðu þeir sig — og úr-
lausnin varð eðlílega að fara byggja landið
og rækta það í hinni eiginlegu merkingu
þeira orða. Framleiðsla bændanna gat
ekki lengur bygst á útheysskap og miklu
mannahaldi, -- þar varð að draga saman
seglin fyrir alvöru, og í staðin að koma
nýræktar tún, unnin með vélum og hest-
afli. í raun og veru hefst ekki þessi breyt-
ing fyrri en um og eftir 1920. Þeir 2 ára-
tugir sem síðan eru liðnir eru stuttur tími
í lífi þjóðarinnar — og ennþá styttri tími
þegar miðað er við sögu landbúnaðarins
sem er sá atvinnuvegur sem alla jafna
þróast hægara, og síður tekur snöggum
breytingum, en aðrir atvinnuvegir. Þið
hafið heyrt ýmsar fregnir af því sem gert
hefir verið á þe'ssum 20 árum. í raun of£
veru er það ekki nema lítil byrjun. Erf-
iðleikarnir hafa verið margir fyrir bændur
sem voru óvanir öllum ræktunarháttum að
brjóta jafn nýja leið eins og hér er um
að ræða. Það hafa verið gerð mörg mis-
tök, því er ekki að neita, en það verður að
dæma slíkt varlega, og leita úrræða til þess
að bæta og laga'og gera betur í framtíð-
inni — í vaxandi framsókn landbúnaðar-
ins. Þið, sem fóruð ung að heiman geymið
mörg í huganum mynd af ísl. sveitabæ, á
hallandi grund milli ár og fjalls. Gamall
bær með burstaþiljum, aðalveggi úr grjóti
og torfi og vallgróin þekja á hverju húsi.
Gripahúsin eru dreifð um túnið. Utan
túns taka við slægjurnar — engjarnar —,
grasmóar, mýrasund og flóar. Bærinn
“brosir í hvammi” — og “bakkafögur á”
þvær nú túnfót og engjafit, þegar “hlíðin
mín fríða” er böðuð geislum vorsólar-
innar, og “lömbin skoppa hátt með hopp”
út um hagann. Slík sjón getur verið svo
fögur bæði í sjón og minningu, að hún
kalli fram hugsunina: “Hér vil eg una æfi
minnar daga alla sem Guð mér sendir.”
En lífsbarátta einyrkjans sem þarna býr
mótast af því að túnið er ekki nógu slétt
til þess að slá það með sláttuvél, engjarn-
ar því síður. Það vantar akveg heim að
bænum. Allir aðdrættir eru á hestbaki.
Heyið er flutt heim á sama hátt. útheyið
er lélegt fóður og seintekið. Bærinn er
erfiður fyrir konuna o. s. frv., o. s. frv. —
Eg vildi eg gæti sýnt ykkur mynd hinna
nýju bændabýla sem eru að byrja að leysa
hin gömlu af hólmi. Nýju bændabýlanna
sem enn eru ekki fullbygð nema á stöku
stað, og sem því geymast víðar í hugsjá
vona og ætlana en í minningunni. Bærinn
er bygður upp, steinhús — ein hæð og
kjallari, vatnleiðsla og frárensli, mið-
stöðvarhitun og ef til vill rafurmagn.
Fjós og hesthús heima við bæinn með
tilsýarandi hlöðu. Fjárhúsin færð saman
á einn stað í túngarðinum. Húnið er brot-
ið og gert að einni sáðsléttu, og það er
grætt út; móarnir eru ræktaðir, eru gerðir
að túni, mýrin ræst fram og henni gerð
sömu skil á 2—3 árum. Akvegurinn nær
heim að bænum. Allur, eða mest allur,
heyskapur er tekinn af ræktuðu landi,
sláttuvélin, rakstrarvélin, snúningsvélin.
heyvagnarnir, hagkvæmar hlöður og vot-
heysgryfjur, létta störfin svo bóndinn nær
miklij meiri, og betri feng í garð með
einum eða tveimur unglingum til hjálpar,
heldur en hann gat áður aflað með all-
mörgu vinnufólki. Og það sem mest er
um vert: þrátt fyrir erfiða önn — annars
væntir bóndinn aldrei, — finnur bóndinn
við þessa aðstöðu tnátt sinn og getu, hann
er ekki lengur svo háður veðri og vindi að
vonlaust sé. Bóndinn veit hvað hann er
að gera og hvers árangurs hann má vænta
SILFURBRÚÐKAUPSKVÆÐI
til
ANDREU og EDWARD JOHNSON
Vér hlustum í fjarlægð á fótspor hans
Sem felur vorn minningasjóð
Þau snerta vorn huga sem djúpsins dögg
Er drýpur svo létt og hljóð
Af sumarsins nætursvala væng
Á sofandi blómalund.
Og ylinn vér finnum í annað sinn
Frá æskunnar morgunstund.
Ylinn vér finnum í annað sinn
Sem ungbarn við móðurskaut
Vér leggjum á ný út í liðna tíð
Langt inn á farna braut.
Því sjálfir eigum vér alt vort líf
Ein er vor saga og þrenn
í fortíð, nútíð og framtíð jafnt,
Ef finnum oss heila menn.
f fortíð, nútíð og framtíð jafnt,
Er fólginn sá kjarni í skel,
Sem finnur sitt afl við hver ný og nið
Og nær yfir líf og hel.
Því hann er Ijósbrot frá lífsins þrá,
Lífdögg í húmsins sæng,
Er snertir hugskot og hjartaslög
Með himinsins geislavæng.
Og þið hafið gengið hönd í hönd
Og hlustað á tímans nið,
í sameining fundið sálarró,
f söknuði lífsins, frið.
Þið fögnuð eigið í andans þrá
Og yndi við ræktun lands,
Með iðni, dugnaði, ást og trú
f árvekni hjónabands.
Því er í sannleika ástin ein
Á aldanna bjargi reist,
f hættum öllum er hefta för,
Hún ein fær böndin leyst.
Um frjóðung aldar sem fótspor eitt
f framsókn vors unga lands,
Aldabjargið skal einnig reist
Á ástríki hjónabands.
S. E. Björnsson
-Árborg, 23. júlí 1939.
af starfi sínu. Heildarútkoma
landbúnaðarins er mjög aukin
framleiðsla þrátt fyrir það þótt
færri hendur vinni nú að fram-
leiðslunni en áður var.
Til þess að koma á þeirri
breytingu í búnaðarháttum sem
eg hefi dvalið við þarf meðal
annars: áræði, dugnað og þekk-
ingu. Þekkingarinnar er hægt
að afla á margan hátt. Búnaðar-
skólar og tilraunastöðvar leggja
sitt af mörkum. En í landi þar
sem svo margt er nýtt og ný-
byrjað eins og á íslandi verða
altaf ótal spurningar á döfinni,
sem skortir skýr svör við. Eg
hefi verið svo gæfusamur — vil
eg segja — að síðastliðin 20 ár
hefi eg unnið allmikið að leið-
beiningu og fræðslustarfsemi í
þágu ísl. bænda. Flest það sem
þeir hafa þurft að afla sér til
nýbreytni og umbóta í jarðrækt
sinni hefi eg verið meira eða
minna riðinn við að flytja til
landsins, og leiðbeina um notkun
þess, og framkvæmdir þar að
lútandi. Þannig veit eg vel af
eigin reynslu, og bændanna al-
ment, að varla getur maður
hreyft við neinu atriði svo
ekki vakni vafi og spurningar.
Sumir vilja telja fæst svör gild
önnur en þau, sem sprottin eru
afx ísl. reynslu innanlands. Eg
vil leita svara alstaðar þar sem
eg veit von fróðleiks og þekk-
ingar. Margan fróðleik búfræði- j
legs efnis höfum við sótt til
hinna Norðurlandanna og Skot-
lands, þar sem staðhættir og
veðurfar eru ekki órafjarri okk-
ar staðháttum. En við höfum
líka leitað lengra og oft með á-
rangri. Eg gæti nefnt mörg
dæmi þess að við höfum fengið
nytsama þekkingu frá suðlægari
löndum. Ein er sú átt sem við
höfum leitað minna í en skildi,
það er til ykkar bræðra okkar
hér í Vesturheimi. Nú munu
margir halda að ólíklegt sé með
öllu að í jafn fjarlægu landi sé
fróðleik að finna sem geti orðið
okkur að gagni á fsl. En þetta
er misskilningur, hér stendur
fjölmennur hópur ísl. bænda, er
stunda landbúnað í einu mesta
og bezta landbúnaðarlandi
heimsins, með nýjustu sniði og i
fullri samkepni við þjóðir sem
eru að heiman búnar arfi alda-
gamallar búnaðarmenningar. Og
þessir ísl. bændur hafa haldið
hlut sínum í þessari samkepni.
Hér nær landbúnaður lengst
norður á við á vesturhveli jarð-
ar, og teygir sig sífelt lengra
og lengra norður eftir studdum
rannsóknum og vísindum. Það
þarf ekki að gera sér nánari
grein fyrir þessu til þess að
gera sér vonir um að hér megi
finna þá hluti á sviði landbún-
aðarins sem líklegir séu til þess
að verða að gagni á íslandi. Eg
skal aðeins nefna tvö dæmi:
Æfi margra landnema hér í
Nýja-fslandi hefir verið þrot-
laus barátta við skóginn, á ísl.
er skógleysið — að búið er að
eyða skógunum, eitt hið mesta
vandamál. Að planta skóg, að
minsta kosti umhverfis bæina,
til skjóls og prýðis og menning-
arauka, er eitt mesta framtíðar-
mál ísl. bænda og ísl. þjóðarinn-
ar í heild. Hvergi er líklegra
að finna hæfar trjátegundir til
vaxtar á íslandi en við norður
taikmörk skóganna í Norður-
Ameríku, t. d. í Alaska. Hvergi
er gert meira að því að leita
eftir og ala upp nýjar nytjajurt-
ir en í Ameríku. Margt af þeim
með það fyrir augum að þær
þróist norðar og við erfiðari kjör
en áður var. Þetta er einmitt
jeitt af því allra líklegasta á sviði
landbúnaðar og landbúnaðar-
rannsókna til þess að verða okk-
ur að gagni á íslandi. Því betur
sem það er athugað, þess fleira
bendir til þess að við getum sótt
búfræðilega þekkingu og reyn-
slu til Ameríku og þá sérstak-
lega til Norður-Canada. Hver
styrkur er okkur þá ekki að því
að hér búa þúsundir ísl. bænda,
boðnir og búnir að greiða götu
alls er má verða ísl. að liði.
Mér er það mikið ánægjuefni
að fá tækifæri til þess að leggja
einna fyrstur manna út á þá
braut að leita hingað búfræði-
legrar reynslu og þekkingar, eg