Heimskringla - 04.10.1939, Síða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 4. OKTÓBER 1939
"Heimskrlngla” is publlshed
and printed by
THE VIKlt/a PRESS LTD.
153-555 Sargent Avenue, Winniveo Man.
Telephone: 86 537
niiimiuiiiiMMillllHlliri d „ . i ■>{
WINNIPEG, 4. OKTÓBER 1939

'píimakringla
(StofnuO 1*8«;
Kemwr út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
8SÍ oo tS5 Saroent Avenue, Winnipeo
Talsimia 86 537
VerO blaðsins er $3.00 árgangurlnn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTP._____
tJll viðskifta bréí blaðinu aðlútandl sendlst:
Menaoer THE VIKINO PRESS LTD.
853 Saroent Ave., Winnipeg
Ritstj&ri STEFAN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Saroent Ave., Winnipeo
MINNINGARRÆÐUR
um séra Ragnar E. Kvaran fluttar í
Sambandskirkjunni í Winnipeg
1. október 1939.
Ræða séra Guðm. Árnasonar
forseta Sameinaða kirkjufélagsins
Vér Vestur-íslendingar höfum á síðari
árum eignast marga góða vini á íslandi.
Sumir þeirra hafa dvalið hér með oss um
lengri eða skemri tíma og tekið þátt í
margskonar starfsemi á sviði félagslegra
og andlegra mála, þeir hafa unnið hér
mörg sín beztu starfsár og hafa lært að
þekkja og skilja til hlítar öll vor áhugamál
og baráttu vora fyrir þeim. Þó að þeir
hafi horfið aftur heim til ættjarðarinnar,
hafa þau vináttubönd, sem bundust hér,
ekki slitnað, og áhrif þau, er þeir hafa
orðið hér fyrir, og eins þau, er þeir hafa
eftir skilið, hafa varað og munu vara um
mörg ókomin ár.
Allra þessara vina er oss bæði ljúft og
skylt að minnast með djúpu þakklæti fyrir
starf þeirra hér með oss og þá einlægu
vináttu og trygð, sem þeir hafa til vor
borið eftir að þeir voru farnir burtu frá
oss.
Af öllum þessum góðu vinúrn hefir eng-
inn verið mörgum af oss eins kær og sá
maður, sem vér minnumst hér í dag. Hann
átti að eg hygg, óskiftastan hlut í vináttu
vorri og virðingu af öllum þeim, sem hér
hafa dvalið til lengdar og horfið heim
aftur. Á þeim mánuði, sem liðinn er síðan
andlátsfregn hans barst hingað vestur,
hefi eg orðið var við svo almennan og ein-
lægan söknuð út af dauða hans að eg get
hiklaust sagt, að enginn sem dáið hefir á
ættjörðinni nú um margra ára skeið, muni
hafa verið syrgður hér af fleirum en
Ragnar E. Kvaran.
Stjórnarnefnd hins Sameinaða kirkju-
félags íslendinga í Norður-Ameríku fanst
því mjög tilhlýðilegt að hans væri minst
með sérstakri minningarathöfn hér í þess-
ari kirkju. Allan þann tíma, sem hann
dvaldi hér vestra, um ellefu ár, veitti hann
félaginu heillvænlega og áhrifaríka for-
stöðu, og meiri hlutann af þeim tíma var
hann prestur þessa safnaðar. Það féll
í minn hlut við skiftingu verkefnanna, að
segja eitthvað frá starfi hans og áhrifum
sem forseta þessa kirkjufélags og andlegs
leiðtoga meðal vor. Þar sem aðrir tala á
eftir mér um ýmsar hliðar á starfi hans,
og af nánari persónulegri viðkynningu en
eg hafði af honum, verð eg að leitast við
að lýsa starfi hans í færri og stærri drátt-
um en annars hefði þurft að vera.
Ragnar E. Kvaran kom hingað vestur,
eins og yður er öllum kunnugt, árið 1922.
Hann var þá fyrir fáum árum útskrifaður
úr guðfræðisdeild háskóla íslands, en hafði
ekki tekist á hendur prestsembætti í hinni
íslenzku þjóðkirkju. Mun hann bæði þá
og síðar hafa verið fráhverfur því að tak-
ast á hendur prestsembætti í þjóðkirkj-
unni. NámsferilL hans við guðfræðis-
deildina var'einmitt á þeim árum er kenn-
aralið hennar var hið valdasta sem það
nokkurn tíma hefir verið, og frjálslyndi
og víðsýni voru þar ríkjandi. Mintist
hann oft sumra kennara sinna þar með
mikilli aðdáun og talaði um hin vekjandi
áhrif, sem þeir hefðu haft á sig og aðra
nemendur. Þegar hingað kom varð hann
prestur Sambandssafnaðarins í Winnipeg
og forseti hins Sameinaða kirkjufélags,
sem var stofnað sama árið og hann kom.
Hann þjónaði söfnuðinum fimm ár, var
síðan útbreiðslustjóri kirkjufélagsins önn-
ur fimm ár eða þar um bil og svo að lokum
prestur safnaðarins aftur eitt ár áður en
hann hvarf alfarinn til íslands árið 1933.
Nokkuð af þeim tíma, sem hann var út-
breiðslustjóri þjónaði hann sambandssöfn-
uðunum í Nýja-fslandi og var þá búsettur
í Árborg.
Sem forseti kirkjufélags vors ferðaðist
hann um flestar íslenzkar bygðir í Canada
og Bandaríkjunum og starfaði af miklum
áhuga að útbreiðslu hinnar frjálslyndu
trúmálastefnu. Átti hann stundum svo
annríkt að hann gat naumast sint öllum
þeim kvöðum, sem til hans voru gerðar.
En hann var ávalt reiðubúinn að sinna
hverju kalli, sem honum barst, ef það var
mögulegt. Auk þess sem hann flutti guðs-
þjónustur og fyrirlestra um ýms efni, sem
hann bar áhuga fyrir, var hann stöðugt.
beðinn um að skemta á samkomum með
upplestrum og söng. Þar að auki gaf
hann sig mikið við leiklist, bæði sem
stjórnandi leikflokka og leikari. Eg þarf
ekki að lýsa fyrir yður, hvernig honum
fórst þetta úr hendi. Hann var einn sá
fjölhæfasti maður, sem eg hefi þekt. Það
var sama hvort hann stóð í ræðustól, las
eða söng, hann hreif alla áheyrendur sína.
Ræður hans voru ávalt þrungnar af heil-
brigðu viti, skörpum skilningi á þeim efn-
um, sem hann ræddi um, staðgóðri þekk-
ingu og djúpri samúðarkend með mönnum
og málefnum, en um leið djarfri og hik-
lausri gagnrýni á því, sem hann var mót-
fallinn, hvað sem það var. Ræðuflutning-
ur hans var frábær. Orðin á vörum hans
gátu verið hvöss sem stál eða mjúk sem
hinn þýðasti blær. Og þegar hann las,
færðist nýtt líf og nýr andi í jafnvel hin
hversdagslegustu efni, svo að unun var á
að hlusta. Eg er ekki fær um að dæma
um sönglist, en eg veit að söngur hans
hreif mig oft bæði til gleði og sorgar, eftir
blæbrigðunum í hans fögru rödd, og það
sama hygg eg að margir aðrir, sem oft
hlustuðu á hann syngja, muni segja. Sama
er og að segja um leiklist hans, hún lýsti
miklum skilningi á viðfangsefnunum og
túlkaði frábærlega tilfinningar mannlegra
sálna frá leikandi gleði niður í dýpstu ör-
væntingu.
Er það furða þó að maður, sem var
svona fjölhæfur, heillaði áheyrendur sína
og næði hylli manna og áltit? Enda var
það, eins og eg hefi sagt, að stöðugt var
til hans leitað til að fræða, til að vekja
með hvetjandi orðum og til að skemta.
Hjá mörgum svo fjölhæfum og vel gefn-
um manni hefðu kraftarnir og áhuginn
dreifst við það að gefa sig við svo mörgu
og ólíku. En svo var það ekki með hann.
Þrátt fryir svona margvíslega starfsemi,
var hann hinn skylduræknasti maður í
sínu aðalstarfi sem var starf leiðtogans á
sviði andlegra mála. En þar áleit hann
það ekki eingöngu skyldu sína, að tala eða
prédika fyrir öðrum, heldur líka að læra
sjálfur, að bæta stöðugt við þann forða
andlegra verðmæta, sem hann miðlaði öðr-
um af með svo miklu örlæti. Hann var
maður, sem las mikið og braut til mergjar
það sem hann las. En hann gróf sig ekki
niður í bækur, og eg held að honum hafi
fundist lítið til um þá fræðimensku, sem er
eingöngu grúsk og leit í bókum eftir þekk-
ingarmolum um eitt sérstakt efni. Lestur
hans var alhliða og á mörgum sviðum.
Og hann flutti með-sér upp í ræðustólinn
oft og einatt efnið úr því sem hann las,
og gerði það að uppistöðu, sem hann óf
inn í sínar eigin hugleiðingar og viðhorf.
Ef til vill hefir þetta átt ekki lítinn þátt í
því, hversu ræður hans voru ferskar og
hrífandi, lausar við óþarfa málskrúð, að eg
ekki tali um innihaldslausa mælgi, sem er
ásteitingarsteinn margra, sem mikið fást
við ræðuhöld. Hann hefir víst aldrei sezt
niður til þess að semja ræðu án þess að
hafa eitthvað ákveðið til að segja. Og hann
sagði það hreinlega og djarflega með skýr-
um og máttugum orðum, en án þeirrar
sviknu orðgnóttar, sem hjá sumum flug-
mælskum mönnum hylur fátækt hugsun-
arinnar og er eins og glæsileg föt, sem
menn bregða sér í við hátíðleg tækifæri.
Eg hefi bent á sumt af stárfi hans sem
forustumanns í vorum trúarbragðalega fé-
lagsskap, en aðeins á sumt. Vér munum
mörg ef til vill einna bezt eftir honum á
vorum árlegu samkomum, sem vér köllum
kirkjuþing. Það er óhætt að segja, að
hann var oft lífið og sálin í þeim. Sem
fundarstjóri var hann ákveðinn, óhlut-
drægur og sanngjarn. Hann gat hlustað
með mikilli þolinmæði á óþarfa málaleng-
ingar, sem oft hjálpuðu lítið til þess að
skýra þau málefni, sem fyrir lágu. Hann
vildi að hver maður fengi sem bezt og
fylst tækifæri til þess að setja fram sína
skoðun, hvort sem hann var henni sam-
dóma eða ekki. Eg veit að hann leit aldrei
á þessi þing sem þurra og leiðinlega
starfsfundi, þar sem menn kæmu saman
til þess að ræða «m og gera út um þessi
eða hin málefni, sem fyrir lágu eða upp
kynnu að koma, heldur sem frjálslegar
og lífgandi samkomur, þar sem bæði skiln-
ingur og áhugi gætu glæðst við að málin
væru rædd frá sem flestum hliðum, sann-
gjarnlega og drengilega. Ekkert mundi
hafa verið fjær skapi hans en að beita að-
stöðu sinni á nokkurn hátt til að þvinga
nokkurs manns skoðun eða sveigja hana á
nokkurn annan hátt en með réttum rökum
og fullkominni viðurkenningu á rétti hvers
manns til að hafa sína skoðun, ef hann gat
sýnt fram á að hún væri á einhverjum
rökum bygð. Eg minnist í þessu sam-
bandi ofurlítils atviks, sem fyrir kom á
einu kirkjuþingi, sem eg var á með honum,
og eg segi frá því í þeirri von að enginn
taki það sem nokkurt sjálfshól frá minni
hálfu. Við vorum að ganga á fund. Það
lá fyrir eitthvert mál, sem hann bjóst við
að nokkuð langar umræður mundu verða
um. Um leið og við gengum inn í kirkjuna
sagði hann við mig: “Reyndu nú að segja
eitthvað “geníalt” í þessum umræðum.”
Það var einmitt -þetta sem hann vildi að
einkendi allar umræður, að í þeim væri
eitthvað, sem mætti kalla andríki, eitthvað
sem lyfti þeim upp yfir alt smámunalegt
þjark. Sjálfur hafði hann ávalt eitthvað
til mála að leggja, sem lyfti þeim upp á
hærra svið en venjulega vill verða, þegar
menn eru að ræða um félagsmál á fundum.
Ræður hans við slík tækifæri voru oft
þrungnar af miklum sannfæringarhita, en
hann var samt ávalt hinn óhlutdrægi og
drenglyndi maður, sem gat hlustað á mál-
andstæðinga sinna, þó honum rynni í skap
ef ósanngirni var beitt.
Að tala um áhrif hans yfirleitt sem
andlegs leiðtoga meðal Vestur-íslendinga
er vitaskuld erfiðara. Það er ávalt erfi .t
að meta áhrif nokkurs manns fyr en að
all-Iangur tími er umliðinn, og vitanlega
verða áhrif manna á hugsun og skoðanir
annara aldrei að fullu metin. En það er
ekki of mikið að segja, að áhrif Ragnars
Kvarans á trúarbragðalegar skoðanir
Vestur-fslendinga hafi verið meiri en
nokkurs annars manns á því tímabili, sem
hann var hér. Bæði var það, að fleiri
menn hlustuðu á hann, hvar sem hann
flutti prédikanir, en venjulegt er, og svo
í öðru lagi kyntist hann fjölda mörgum
persónulega á ferðalögum sínum, sem urðu
eflaust fyrir meiri eða minni áhrifum af
samtölum við hann og viðkynningu. Sá
maður, sem hefir jafn mikið til brunns
að bera í andlegum skilningi og hann hafði
hlýtur að hafa meiri og víðtækari áhrif en
þeir, sem ekki eru gæddir jafn áberandi
og fjölþættum hæfileikum. Eg hefi átt
tal við fjölda manna, sem hafa hlustað á
hann, menn, sem voru honum sammála.
og menn, sem voru honum ósammála, og
hjá öllum hefi eg orðið var við áhrifin frá
honum. Menn þurfa ekki að samþykkja
alt, sem þeir hafa heyrt einhvern segja,
til þess að hafa orðið fyrir áhrifum frá
honum. Eitt samtal, eða það, að hafa
hlustað á eina ræðu, getur haft löng og
varanleg áhrif, þó að þess hafi jafnvel
ekki orðið neitt vart á þeirri stundu, er
samtalið fór fram eða á manninn var
hlustað. Þetta á éinkum við þegar um út-
breiðslu þeirra skoðana, sem margir eru
andvígir, er að ræða. En mikið af þeim
áhrifum kemur ekki sýnilega fram fyr en
að löngum tíma liðnum. öll hin frjáls-
lynda hreyfing í trúmálum hér meðal vor,
og hvar annars staðar sem er, hefir þurft
langan tíma til að ná nokkurri útbreiðslu.
Þar hefir þurft að yfirstíga margskonar
fordóma og misskilning, og það verður
ekki gert alt í einu. En ef vér berum
saman hugsunarháttinn og skoðanirnar
yfirleitt í þeim efnum, eins og þær eru nú
og eins og þær voru fyrir tveimur, þremur
eða fjórum áratugum, þá sézt glöggast, að
þessi áhrif hafa verið að verki, og að þau
hafa verið mikil, þó að oft hafi virzt sem
að lítið hafi miðað áfram. Það eru örlög
allra þeirra, sem berjast fyrir nýjum
hreyfingum og vilja veita ljósi inn í
myrkrin, að þeir sjá aldrei nema að litlu
leyti ávextina af starfi sínu. Þetta var
honum líka vel ljóst. Eg man vel eftir
einni ræðu, sem hann flutti í þessari
kirkju um þetta efni. Hann talaði um
það, hversu því starfi, sem hann og aðrir
væru að vinna, virtist miða lítið áfram.
En hann benti líka á, hversu aðstaðan væri
að mörgu leyti erfið, og hversu lítið vér í
raun og veru sæum af árangri verksins.
Sá mikli misskilningur hefir lengi átt
sér stað meðal vor, að starf þeirra manna,
sem telja sig frjálslynda í trúarefnum,
sé að mestu leyti neikvætt starf, að þeir
láti sér nægja, að neita mörgu í trúarskoð-
unum annara manna, án þess að byggja
nokkuð upp sjálfir. Þessi misskilningur
stafar eflaust af því að menn hafa veitt
hinu neikvæða meiri athygli heldur en
því jákvæða. Það er svo margt, sem orðið
hefir að neita áður en unt hefir verið að
leggja alla áherzluna á meginatriðin, sem
eru fá og einföld. öll nýbreytni er að ein-
hverju leyti niðurrifsverk, hjá því verður
ekki komist. Þeir, sem sanngjarnlega og
fordómalaust líta á hlutina, vita það og
viðurkenna. Ragnar Kvaran var frjáls-
lyndur maður í orðsins réttustu og beztu
merkingu. Hann sá að starf frjálslynds
manns í trúmálum er bæði að neita og að
játa, neita því, sem ekki er lengur annað
en lítilsverð aukaatriði eða ósamrýman-
legt sannleikanum, og játa því, sem er
aðalatriðin, sem er óhagganlegt, af því að
það er kjarni trúarbragðanna, ekki neinn-
ar sérstakrar tegundar af trú, ekki kenn-
inga einnar kirkju eða fárra, heldur allra
trúarbragða, allrar viðleitni mannanna til
að mynda sér viðunanlegar skoðanir um
tilgang lífsins og samband þess við al-
veruna. Hann hefir sett þetta fram í ljós-
um og skýrum orðum í ræðu, sem hann
flutti í þessari kirkju 30. sept. 1928, og
sem hann nefnir “Trú og samvizka”. Þar
kemst hann að orði á þessa leið: “Trúar-
bragðanna eina hlutverk er þetta, að koma
skipulagi á lífsskoðunina, fylla hana virð-
ingu fyrir sannleikanum, trú á gildi
mannssálarinnar og trausti á það, að vér
getum komist í samræmi við vilja almætt-
isins, og að í því samræmi sé fólgin gæfan
og fullkomnunin.” Eg held að þessi orð
lýis betur trú hans heldur en nokkur orð
mín eða annara geta gert. Og síðar í
hinni sömu ræðu segir hann þetta: “Það
er í raun og veru afar fátæklegt trúarlíf,
sem getur nærst á hugsuninni, að allur
galdur lífsins sé fólginn í því að þræða þau
fyrirmæli, sem frá öndverðu hafi verið
gefin.”
Þarna er þá bæði hið jákvæða og nei-
kvæða í trú hans. Atriðin, sem hann játar
eru fá, eins og hjá öllum sannfrjálslyndum
mönnum, en þau eru það eina, sem nokkru
máli skiftir; það sem hann neitar er alt,
sem ekki felst í þeim, þó að það hafi verið
kallað trú og sé enn kallað það af mörgum,
Tíminn leyfir ekki að eg segi meira um
þetta, enda býst eg við að fleiri víki að
því. Hér við mætti bæta þeim mikla
áhuga, sem hann hafði á rannsóknunum á
framhaldi lífsins eftir dauðann. En einnig
þar vildi hann að heilbrigt vit og ná-
kvæmni vísindalegrar þekkingar sætu í
öndvegi.
Eitt af því síðasta, sem eg hefi eftir
hann séð, er ritgerð um embættisveitingu
við háskóla íslands, sem olli talsverðum
deilum á íslandi. Munu margir hafa venð
honum ósamdóma í því máli, eftir öðru,
sem um það var ritað, að dæma. Hann
sagði að skoðanir manna, sem sæktu um
kennaraembætti við þá stofnun, ættu
aldrei að verða gerðar að skilyrði fyrir
embættisveitingu, heldur aðeins þekking
umsækjendanna og hæfileiki þeirra að
kenna. Háskólinn sagði hann, að hefði frá
byrjun verið frjáls stofnun og það væri
nauðsynlegt að hann yrði það framvegis.
Þessi orð bera vott um mikla virðingu
fyrir þekkingunni og andlegu frelsi. Kenn-
arinn á að vera frjáls og óhindraður að
því að kenna það eitt sem hann veit sann-
ast, hvort sem að skoðanir hans í einu eða
öðru eru taldar að vera heppilegar af
mörgum eða fáum. Eg verð að segja, að
af öllu því sem eg las um það mál, fanst
mér það sem hann hafði til þess að leggja
vera einarðlegast, hreinskilnast og sann-
gjarnast, þó að þar kæmi til greina allgóð
rök frá öðrum, sem voru honum ekki sam-
dóma í þessu máli.
Af persónulegri viðkynningu við hann
get eg minna sagt en margir aðrir, sem
voru honum handgengnari en eg þau ár,
sem hann dvaldi hér. En allir sem nokkuð
kyntust honum munu hafa fljótt tekið
eftir þeim einkennum, sem gerðu hann að
svo vinsælum manni, þótt hann ekki virt-
ist gera sér sérstakt far um að ná hylli
manna með fljótri viðkynningu. Og þessi
einkenni voru einurð hans og hreinskilni
ásamt drenglyndi, sem lýsti sér svo vel í
allri umgengni hans við fólk. Það var ekki
aðeins að hann væri glæsilegur maður að
ytri ásýndum, heldum átti glæsimenska
hans sér djúpar rætur í eðlisfarinu, hún
var honum meðsköpuð. Hann var látlaus
maður og laus við að vilja sýnast. Því
betur sem maður kyntist honum, því betur
komu þessir ágætu kostir hans í ljós.
Hann var maður, sem að hver og einn sem
kyntist honum vel, hlaut að bera fullkomið
traust til. Vinátta hans var einlæg og
varanleg og prúðmenska hans var ekki
uppgerð heldur veruleiki, sem var sprott-
inn af drenglyndi og djúpri réttlætismeð-
vitund. Eg minnist þess að eg heyrði
hann einu sinni tala með aðdáun um lynd-