Heimskringla - 18.10.1939, Blaðsíða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 18. OKT. 1939
*
BLAÐASTRÆTIÐ í
LONDON—
þar sem miljónablöðin
hafa aðsetur
Átta Lundúnablöð eða blaða-
samsteypur ráða mestu um skoð-
un Breta á heimsmálunum. Þau
brýna lesandann 6 daga vikunn-
ar og ýms hin ágætu vikublöð
Breta, sem áhrifamikil eru er-
lendis, svo sem “Observer”
Johns Garvins, hafa því ekki í
fullu tré við þau heima fyrir. —
Hér segir dálítið frá þessum
stórveldum prentsvertunnar.
▲
Ekki hefir verið skrifað meira
um nokkra götu veraldar
en um blaðastrætið í London,
Fleet Street. En þó veit almenn-
ingur úti í frá næsta lítið um
þessa götu og blöðin ensku, um
fram kannske nafnið á þeim og
ef til vill stjórnmálalitinn á þeim
helstu. Það gæti því verið fróð-
legt að fara í stutta kynnisferð
til hlnna átta “þjóðlegu” blaða
í London, sem koma út í 10,500,-
000 eintökum á dag. — Sem at-
vinnufyrirtæki eru blöð þessi
ekki neitt smáræði, því að út-
gáfukostnaður hvers þessara
blaða er að meðaltali 30,000 kr.
á dag eða um 100 miljón krónur
á ári. í hvert blað fer að meðal-
tali 300 tonn af pappír á nóttu,
eða um 10,000 enskar mílur af
borðanum. Meðal auglýsinga-
tekjur eru um 200 þúsund krón-
ur á dag og fremsta síðan á
“Daily Mail”, sem er hið eina af
þessum blöðum, sem selur hana
kostar 1500 sterlingspund í
hvert skifti.
▲
Abraham Lincoln sagði einu
sinni að Times væri voldugasta
aflið í veröldinni, máske að und-
anteknu Mississippi-fljóti. Vit-
anlega eru þetta öfgar, en dæm-
in eru nærtæk til þess að sanna,
að blaðið hefir mikil völd, og
fylgist vel með bak við tjöldin.
Þegar blaðið varð fyrst allra
enskra blaða til þess að segja, að
hin réttasta lausn Sudetadeil-
unnar væri sú, að Þjóðverjar
innlimuðu Sudetahéruðin, kváðu
ópin við um alla veröldina. En
hvernig fór? Og þó er “The
Times” alls ekki vinveitt Þjóð-
verjum, og Göbbels hefir hvað
eftir annað látið gera blaðið upp-
tækt í Þýzkalandi og fréttiritari
þess hefir verið gerður land-
rækur.
“Times” hefir í þau 150 ár,
sem það hefir lifað, verið mál-
pípa Englands út á við, og nú er'
þannig ástatt um það, að það er
eina blaðið í heiminum, sem
trygt er að enginn einstakur
maður geti náð fullum ráðum
yfir. Þegar Lord Northcliffe,
blaðakonungurinn frægi dó árið
1922, hafði hann haft ráðin yfir
“The Times” í 14 ár og blaðið
sett ofan í ýmsu tilliti. Var þá
skipuð nefnd ýmsra ráðandi em-
bættismanna þjóðarinnar til
þess að vaka yfir hvað yrði um
hlutabréfin í “Times” “og varð-
veita góðar erfðahefðir blaðsins
og stjórnmálalegt sjálfstæði
þess’
Og nú var “Times” selt J. J.
Astor majór og John Walter,
sem var fimti maðurinn frá Wal-
ter þeim, sem stofnaði Times,
fyrir 30 miljón krónur, eftir
skæðan bardaga við Rothermere
lávarð, bróður Northcliffes og
félaga. Árstekjurnar af blað-
inu eru um 3 miljón kr.
Álit Times byggist á áreiðan-
legri nákvæmi og fyrirmensku.
Það kemur sjaldan fyrir, að
blaðið setji tvídálkaða fyrirsögn
á grein. Þó brá blaðið því fyrir
sig, þegar Edward VIII. sagði
af sér. Blaðið hefir 150 útsenda
fréttaritara erlendis eða þrisvar
sinnum fleiri en hin ensku stór-
blöðin að meðaltali, en þó hefir
blaðið ekki enn — 22 árum eftir
sovjetbyltinguna — einn einasta
fréttaritara í Rússlandi. Marg-
ir halda, að Times sé stærsta
blaðið í Englandi. En það er
öðru nær. Upplag blaðsins er
ekki nema um 200 þúsund, en
áhrif þess stafa af því, að flestir
lesendur blaðsins eru miklir á-
hrifamenn. Og hvað verðið
snertir, er Times í sérflokki. öll
hin stórblöðin kosta penny, en
Times kostar tvo pence.
Major J. J. Astor er formaður
í stjórn Times; hann er forríkur
maður og í ætt við Astor-mil-
jónamæringana amerísku. Hann
er mikill aðdáandi Neville Cham-
berlains og er líkur honum í
sjón. Þó að hann sé langstærsti
hluthafinn í blaðinu, skiftir hann
sér lítið af ritstjórn þess.
Aðalritstjóri The Times hefir
meira vald en jafnframt þyngri
ábyrgð en nokkur annar maður
í blaðamensku nútímans. Hann
heitir Geoffrey Dawson og hefir
setið í þessari stöðu tvisvar —
samtals 25 ár. Dawson var
mörg ár í Suður-Afríku og
nokkru eftir að hann kom heim
aftur, varð hann aðalritstjóri
blaðsins, 1912. Sjö árum síðar
dró hann sig í hlé vegna ósam-
komulags Við Northclijffe, en
'þegar hann dó 1922 og blaðið
varð einskonar þjóðareign, varð
hann aðalritstjóri á ný. Dawson
er nú 64 ára og er nú talinn vold-
ugasti maður utan — og á bak
við — stjórnina. Hann er frábær
vinnuhestur og fer sjaldan af
skrifstofunni fyr en um mið-
nætti.
A
The Daily Telegraph and
Morning Post, er annað dagblað
Lundúnaborgar “of quality”. —
Daily Telegraph var stofnað
1855 og vakti þá athygli fyrir
að kosta penny í lausasölu, en
þá kostuðu öll önnur dagblöð 5
pence. Eigi að síður gat blaðið
haldið bestu blaðamenn sem völ
var á og flutti að minsta kosti j
eins gott efni og hinir dýrseldari
keppinautar, enda náði blaðið
afarskjótri útbreiðslu. Fyrir
nokkru keypti Daily Telegraph
hið gamla íhaldsmálgagn “Morn-
ing Post”, sem jafnan hafði þótt
virðulegt blað, en var farið að
dragast aftur úr. Nú eru bæði
nöfnin sameinuð á blaðinu og
það er stefnufast íhaldsblað og
er talið bundnara í skoðunum en
nokkurt annað enskt blað. Hefir
það um 700,000 kaupendur. —
Eigandinn er Willjam Ewart
Berry, sem nú er orðinn lávarð-
ur undir nafninu Camrose. —
Bróðir hans, Kemsley lávarður,
og hann ráku þangað til í fyrra
í sanieiningu stærsta blaðaút-
gáfufyrirtæki heimsins, en
skiftu því á milli sín og nú á
Camrose lávarður “Daily Tele-
graph” og “Financial Times” og
samsteypu, sem gefur út yfir
100 blöð og tímarit. Báðir þessir
bræður byrjuðu með tvær hend-
ur tómar og þóttu gera “Fleet
Street-kraftaverk”, er þeir juku
upplag “Daily Telbgriaph7 úr
80,000 upp í 660,000 eintök á 11
árum. Arthur E. Watson heitir
aðalritstjóri blaðsins; hann kom
að blaðinu 22 ára gamall, sem
yngsti maður í ritstjórninni og
er nú kominn upp í efsta þrepið.
Kemsley lávarður, bróðir Cam-
rose, fékk í sinn hlut fjölda af
blöðum utan Lundúnaborgar, er
þeir bræður slitu samvinnu og
að auki “Daily Sketch”, “Sunday
Times”, “Sunday Chronicle”,
“Sunday Graphic” og “Empire
News”. Skömmu eftir skilnað-
inn keypti hann í einu prentá-
höld fyrir 20 miljón krónur
handa blöðum sínum úti á landi,
og kvað það vera stærsta pöntun
í sinni grein, sem gerð hefir ver-
ið í veröldinni.
A
Daily Sketch er um þessar
mundir að hafa sig upp úr móki.
Á átta árum, er öll önnur blöð
juku upplag sitt, lækkaði upplag
blaðsins úr miljón niður í 850,-
000. Eigendurnir iþótti^st of
góðir til að reka amerikanska
gífurtíðindablaðamensku eins og
versti keppinautur blaðsins —
Daily Mirror — hafði gert og
aukið upplagi sitt á. Nú er ver-
ið að gera “Daily Sketch” að
fjölskyldublaði með rólegu efni
og miklu af myndum. Ef kon-
ungsfjölskyldan er t. d. stödd
einhversstaðar við opinbert tæki
færi, þá er óhætt að veðja
hverju sem er um það, að það
kemur mynd af atburðinum í
. “Daily Sketch” daginn eftir. í
stjórnmálum styður blaðið ein-
dregið stjórnina, en leggur sem
sagt aðaláhersluna á myndir. —
Aðalritstjórinn er A. F. W. Sin-
clair, hann er 38 ára og byrjaði
æfibrautina sem sendill, en hefir
verið starfsmaður við 15 blöð.
Við “Daily Sketch” hefir hann
starfað í tvö ár.
A
Daily Mirror, er eins og áður
var sagt, versti keppinautur
Daily Sketch og hefir 1,600 þús-
und kaupendur og gaf í fyrra
336,584 sterlingspund í arð. —
Blaðið var stofnað af Northcliffe
lávarði 1903 og Rothermere lá-
varði bróður hans, og átti að
verða “dagblað fyrir konur, eft-
ir konur”. Sú tilraun var dauða-
dæmd í fæðingunni og innan
tveggja mánaða höfðu bræðurn-
ir tapað tveim miljónum króna á
fyrirtækinu. Eigi að síður bættu
þeir við fjórum miljónum, lækk-
uðu lausasöluverð ofan í hálfan
penny, breyttu nafninu í “Dailv
Illustrated Mirror” og gerðu þá
breytingu á efninu, sem heitið
iofaði —og nú var grundvöllur-
inn lagður að því gengi, sem
blaðið hefir haft síðan. Aðalrit-
sjtóri blaðsins, Cecil E. W.
Thomas er rafmagnsverkfræð-
ingur og lítur út eins og bóndi í
sparifötunum. Hann hefir gegnt
þessu starfi í 4 ár og sagði ný-
lega í viðtali, að Lundúnablöðin
væru að hans hyggju mikils til
of kurteis. —“Þau eru svo prúð
og vel upp alin, að sum þeirra
vilja heldur þegja yfir fréttun-
um en segja lesendum sannleik-
ann”. Formaður í stjórn “Daiiy
Mirrors” heitir John Cowley,
hefir fengið stærri ágjafir en
flestir menn í Fleet Street. Fyrir
stríðið og á styrjaldarárunum
stofnaði hann hvert blaðið eftir
annað, og meðal fréttaritara
hans var Edgar Wallace, sem
skrifaði um veðreiðar. öll þessi
blöð drápust úr peningaleysi eft-
ir skamma æfi.
A
New Chronicle er hið fimta af
átta stórblöðum í London. Upp-
lag þess er 1.4 miljón eintök, en
blað þetta hefir engan stjórn-
málaflokk að halla sér að. Hins-
vegar hefir það að sama skapi
meira áhrifafrelsi, en í aðalat-
riðum er það frjálslynt blað.
Það hefir oft skift um eigendur
og einn af þeim var Lloyd
George, sem seldi eign sína í
blaðinu 1926 fyrir 60 miljón
krónur. Það er Lloyds Bank
sem eiginlega á blaðið nú. Aðal-
ritstjóri þess er Gerald Barry,
39 ára gamall, og kom að blaðinu
1935, eftir að hafa starfað margt
við blöð, en ritstjóri þess varð
hann 1936. — Blað þetta er sam-
steypa úr blöðunum “Daily
Chronicle og “Daily News” sem
voru sameinuð 1930.
Formaður eigendastjórnarinn-
ar í News Chronicle er hinn
kunni fjármálasérfræðingur Sir
Walter Layton, sem gegnt hefir
fleiri opinberum trúnaðarstörf-
um en nokkur annar af leiðandi
mönnum í Fleet Street. Hann
er ákafur fylgismaður frjáls-
lynda flokksins og hefir hvað
eftir annað fallið við þingkosn-
ingar fyrir hann.
A
Nú víkur sögunni til Harms-
worth-bræðra (Northcliffes og
Rothermeres) og hins fræga
Sparaðu við
sjálfan þig
—EKKI ÞAU!
Sýndu ad ÞÚ
LÁTIR ÞIG ÞAÐ
SKIFTA

nmr CHEST
blaðs þeirra, “Daily Mail’,, sem
Salisbury lávarður kallaði á sín-
um tíma “blað fyrir blaðastráka
og eftir blaðastráka”. Eigi að
síður var viðgangur þess blaðs
stórkostlegur undir eins frá
fyrstu stundu og varð það
stærsta blað heimsins svo að
segja í einni svipan. Þeir bræð-
ur komu t. d. á hjá sér frétta-
þjónustu, sem fór fram úr öllu
ér þá þektist, og á Búastríðsár-
unum gat blaðið flutt fréttir frá
stríðinu lesandanum á götunni
áður en embættismennirnir í
hermálaráðuneytinu fengu þær.
Síðustu árin hefir “Daily Mail”
fengið orð fyrir að vera dálítið
fasistiskt á litinn. Af “patriot-
iskum” ástæðum studdi það
svartkuflunga Sir Oswalds Mos-
leys um nokkurt skeið og var
eina enska blaðið sem mælti
Mussolini bót er hann lagði und-
ir sig Bláland. Blaðið hefir
einnig verið vinsamlegt í garð
Þjóðverja og hinn frægi utan-
ríkismálaritari blaðsins, Ward
Price, er vinur og Málpípa Hit-
lers og Mussolinis. En þessi
stefna blaðsins hefir haft áhrif
á hag þess. — “Daily Express”
hefir aukið upplag sitt um eina
miljótn síðustu átta árin, en
“Daily Mail” hefir mist 300,000
kaupendur.
Rothermere lávarður var mjög
afskiftasamur um stefnu blaðs-
ins um langt skeið, en síðustu
árin hefir hann dregið sig nokk-
uð í hlé, en sonur hans, Esmond
Harmsworth tekið við, og er
hann nú formaður útgáfufyrir-
tækisins. i Esmond er aðeins
fertugur, en eigi að síður komst
hann á þing sem íhaldsmaður
árið 1922 og sat þar tíu ár, en
dró sig þá í hlé frá stjórnmálum.
A. L. Cranfield, aðalritstjóri
“Daily Mail” hefði getað orðið
frægur málaflutningsmaður, en
kaus heldur að feta þyrnibraut
blaðamenskunnar. Hann vann
fyrst við ýms blöð utan Lundúna
þangað til hann kom að “Star”,
sem er kvöldblað “News Chron-
icle” og var þar í nokkur ár.
Þaðan fór hann að kvöldblaði
Rothermeres láivarðar, “Even-
ing News” 0g þótti duga svo vel
þar, að hann varð annar aðal-
ritstjóri “Daily Mail” 1930, en
1935 varð hann hæstráðandi
blaðsins, 43 ára gamall.
A
Stærsta blað Englands og allr-
ar vereldar í dag er “Daily Ex-
press”. Þegar William Max-
well Aitken, sem nú heitir Beav-
slotaði styrjöldinni. Auk “Daily
Express” hefir Beaverbrook tek-
ist að auka stórum útbreiðslu
tveggja annara blaða sinna, —
“Sunday Express” og “Evening
Standard”.
í stjórnmálum styður Beaver-
brook lávarður þjóðstjórnina, en
leggur sérstaklega áherslu á ein-
angrunarstefnu Englands —
splendid isolation — og að
styrkja enska heimsveldið. Það
líður varla nokkur dagur svo, að
forustugrein í Daily Express
ljúki ekki með innilegri áskorun
til stjórnarinnar .um, að draga
sig út úr evrópisku flækjunni og
einbeita sér að “our own busin-
ess.”
Aðalritstjóri blaðsins er Ar-
thur Christensen og var afi hans
danskur. Christensen varð
hægri hönd Beaverbrooks er
hann var 29 ára. Nú er hann
34 ára og er yngsti og hæstlaun-
aði aðalritstjórinn í Fleet Street.
Hann vinnur 15 tíma á sólar-
hring og keppinautar hans lifa í
sífeldum kvíða um hverju hann
taki nú upp á næst, til þess að
þoka blaðinu nær þremur milj-
ónunum. Það sem lyfti honum
meira en nokkuð annað var hve
viðbragðsfljótur hann var þeg-
ar enska loftfarið R101 hrapaði
og brann í Norður-Frakklandi.
“Cris”, sem hann er venjulega
kallaður, náði sér þá í bifreið
um nóttina og ók á ritstjórnina
á náttfötunum og lét fyrstu síðu
blaðsins bíða þangað til hann
hafði fengið ítarlegar fréttir af
slysinu — og sneri á öll hin
blöðin. “Daily Express” er ekki
aðeins prentað í London heldur
kemur stafrétt útgáfa af blað-
inu líka út í Manchester og Glas-
gow.
A
Síðasta stórblaðið er verka-
mannablaðið Daily Herald, sem
— þó margt æfintýralegt megi
um hin blöðin segja — á æfin-
týralegustu þroskasöguna í
blaðamensku veraldarinnar. —
Blaðið var stofnað 1912 með
4000 króna starfsfé, en tókst
eigi síður að hjara. En blaðið
var sífelt á heljarþröminni og
einu sinni varð þáverandi rit-
stjóri þess, George Landsbury,
að fara út á laugardagskvöldi
til þess að útvega blaðinu nýtt
húsnæði svo að það gæti komið
út næsta mánudag. — Blaðinu
tókst að ná í 250,000 kaupendur,
en það var mikils til of lítjð til
þess, að það gæti náð í lífvæn-
legt auglýsingamagn.
erbrook lávarður og er 59 ára
gamall, keypti blað þetta árið
1918, hafði gengið á ýmsu fyrir
því og það hafði um 350,000
kaupendur. í dag er upplagið
2.5 miljón og eigi alls fyrir löngu
tilkynti Beaverbrook að hann
hefði sett sér það mark, að koma
upplaginu í 3 miljónir. Og þeg-
ar á það er litið, hve vel honum
hefir orðið ágengt hingað til, er
sízt fyrir að synja, að þetta
geti tekist. En það kostar ærið
fé, að reka auglýsingastarfsemi
fyrir stóraukinni kaupendatölu,
og þrátt fyrir hið gífurlega upp-
lag blaðsins, sem er 400,000 ein-
tökum meira en þess blaðs sem
næst gengur (Daily Herald),
gefur “Daily Express” ekki
nema 3% í arð. Beaverbrook
lávarður á 75% af hlutafénu.
Stærsti viðburðurinn í sögu
blaðssins var hin fræga upplags-
styrjöld, sem kostaði blöðin í
Fleet Street margar miljónir
sterlingspunda árið 1931. Stór-
blöðin neyttu allra hugsanlegra
bragða til þess að koma upplagi
sínu upp í tvær miljónir eintaka
og sóuðu svo miklu fé í þetta, að
við lá að þau springi á því fjár-
hagslega. Lauk fyrstu atrenn-
unni svo, að þau sömdu vopnahlé
með sér. Árið 1933 hófst styrj-
öldin á nýjan leik og yfir miljón
króna fór í “herkostnað” á
hverri viku. Loksins þegar
“Daily Express” vann — flest-
um á óvart — og gat sannað, að
það hefði selt 2,034,000 eintök
Árið 1929 keypti útgáfufélag-
ið Odhams meirihlutann af
hlutabréfunum í blaðinu. For-
stjóri Odhams var þá J. E. Elias,
sem nú heitir Southwood lávarð-
ur, og vildi hann óður og upp-
vægur verða keppinautur stór-
blaðanna í Fleet Street. Hið
nýja “Daily Herald” kom á
markaðinn 1930 og tæpum hálf-
um mámiði síðar, hafði kaup-
endafjöldinn hækkað úr 250 þús.
upp í rúma miljón! f árslok
1932 kom blaðið út í 1.5 miljón
eintökum og hálfu ári síðar
komst blaðið upp í tvær miljónir,
en hefir síðan staðið nokkurveg-
inn í stað.
Southwood lávarður varð
blaðastrákur tíu ára gamall, lauk
skólavist sinni þremur árum síð-
ar og fékk svo atvinnu í prent-
smiðju Odhams sem þá var smá-
hola. “The Little Man”, sem
hinar 15,000 manns, sem starfa
í brauði hans, kalla hann, er nú
allsráðandi í forlaginu Odham
Press og getur stært sig af að
hafa komið meira en einu blaði
upp úr skítnum, og upp í stór-
kostleg upplög. Hann er hálf-
sjötugur, én stendur samt sjald-
an upp frá skrifborðinu sínu fyr
en um miðnætti.
Aðalritstjóri “Daily Herald”
er “rödd verkamannaflokksins”
Francis Williams, sem Beaver-
brook lávarður “uppgötvaði” á
sínum tíma. Hann gerði alla
forviða er hann skrifaði grein
sína árið 1931, þar sem hann