Heimskringla - 01.11.1939, Síða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 1. NÓV. 1939
UNDIROKUN ESTLANDS
Föstudaginn 29. september var
undirritaður í Moskva vináttu-
samningur milli Rússlands og
Estlands, sem raunverulega ger-
ir Estland að leppríki Rússlands
og setur það í sömu ríkjatölu
og t. d. Slóvakíu.
í sáttmála þessum lofa ríkin
hvort öðru gagnkvæmri hernað-
arhjálp og Rússar fá að hafa
flota- og flughafnir með tilheyr-
andi setuliði á þremur stöðum í
Estlandi. Viðskifti landanna
skulu margfölduð og Rússar fá
stórum aukin fríðindi við flutn-
inga um Estland. Síðan 1920
hafa Rússar þó haft fríhöfn í
Tallinn og enga tolla þurft að
greiða af vöruflutningum um
Estland.
Það er vitanlegt að Estlend-
ingar hefðu aldrei gengið ónauð-
ugir að þessum afarkostum, enda
höfðu Rússar dregið saman ó-
grynni liðs við landamærin. —
Estlenzki yfirhershöfðinginn,
Johan Laidoner, hafði lýst yfir
því, að Estlendingar myndu
verjast, ef þörf krefði, en þegar
til alvörunnar kom, munu þeir
hafa gert sér ljóst, að vopnuð
mótstaða var þýðingarlaus. —
Hefir þessi undirokun Estlend-
inga með hótun um vopnavald
hvarvetna mælst illa fyrir og
þykir aðferðin ekki ósvipuð inn-
limun Bæheims og Mæri í þýzka
ríkið s. 1. vetur. Að vísu eru
Rússar enn ekki farnir að beita
samskonar harðræði í Estlandi
og Þjóðverjar hafa gert í Tékkó-
slóvakíu, en margar spár hníga í
þá átt, að þess muni skamt að
bíða.
Estlendingar eru fyrir ýmsra
hluta sakir merkileg þjóð og
mun því framferði Rússa í Est-
landi verða fullur gaumur gef-
inn af hinum mentaða heimi. —
Þegar víkingaferðirnar hófust
frá Norðurlöndum höfðu Est-
lendingar, sem eru náskyldir
Finnum að ætterni, tekið sér
bólfestu á þessum slóðum. Þeir
voru þá bændur góðir, talsverð-
ir sjófarendur og dugmiklir her-
menn. Landi þeirra var skift í
allmörg smáríki líkt og Noregi
fyrir daga Haralds hárfagra og
sameinuðust þessi ríki aldrei í
eina heild. Erlendum þjóðum
var því auðvelt að ráðast á land-
ið og byrjuðu Þjóðverjar innrás
sína þangað um 1200. Valdimar
II. Danakonungur náði landinu
undir sig um skeið og um tíma
var því skift milli Dana og Þjóð-
verja. Danir eiga þann heiður
að hafa grundvallað Tallin (Re-
val), sem nú er höfuðborg lands-
ins og var um langt skeið ein
helzta hafnarborg við Eystra-
salt. Áhrif Þjóðverja urðu hins
vegar miklu varanlegri og náðu
þeir m. a. yfirráðum yfir mest-
um hluta jarðeignanna og héldu
þeim að miklu leyti þangað til
Estlendingar heimtu sjálfstæði
sitt 1918. Um 1560 náðu Svíar
Estlandi undir vald sitt og hófst
nú blómatíð í sögu Estlendinga,
því Svíar unnu talsvert að bætt-
um kjörum bændaalþýðunnar á
kostnað þýzku jarðeigendanna.
Árið 1710 lagði Pétur mikli Est-
land undir Rússa og var það háð
þeim þangað til byltingin hófst
1917. Sættu Estlendingar oft
miklum ólögum á þessu tímabili.
Þrátt fyrir þessa langvinnu
yfirdrotnun erlendra þjóða hafði
Estlendingum tekist að varð-
veita þjóðareinkenni sín furðu
vel og á 19. öldinni fór sjálfstæð-
isvakning þeirra mjög í aukaná.
Þeir notuðu tækifærið, þegar
rússneska byltingin hófst, til
að segja skilið við Rússa og 24.
febrúar 1918 var Estland lýst
sjálfstætt lýðveldi. Bæði kom-
múnistar og Þjóðverjar reyndu
að brjóta hið nýja ríki á bak
aftur og mestalt árið 1918 ríkti
fullkomin ógnaröld í landinu.
Með aðstoð Breta og Finna, sem
m. a. sendu þangað 2000 sjálf-
boðaliða, tókst Estlendingum að
hrekja óvinina úr landi og 2.
febrúar 1920, var saminn friður
við Rússa. Árið 1924 reyndu
kommúnistar að gera byltingu í
Estlandi, en hún mishepnaðist.
Hefir kommúnisminn líka átt
litlu fylgi að fagna þar. Þrátt
fyrir þann atburð hafa Estlend-
ingar kappkostað að hafa góða
sambúð við Rússa. Um nokkurt
skeið hafa þeir haft tollbandalag
við Lettlendinga og tekið þátt í
bandalagi þriggja Eystrasalts-
ríkjanna. Bæði Estlendingar og
Lettlendingar hafa óskað eftir
bandalagi við Pólverja, en Lit-
hauar hindruðu það.
Mörg verkefni biðu hins est-
neska ríkis. Meginverkefnin
voru skifting hinna stóru jarð-
eigna milli leiguliða og sveita-
verkafólks og sköpun heil-
steyptrar alþýðumenningar. —
Hvorttveggja hefir gengið von-
um framar. Mentun Estlend-
inga, bæði æðri og lægri, má nú
teljast í góðu lagi og kjör sveita-
ELDIÐ við
RAFMAGNS-HITA
Það er
TRYGGARA
•
HREINNA
ÓDÝRARA
Það eru svo mörg hagræði sem rafmagns-eldamensku
fylgja, að þú mátt ekki án hennar vera. Rafmagns-
eldavél sparar tíma, vinnu og léttir áhyggjur. Sjálf-
virkir ofnar stjórna hita svo, að bökun í þeim bregst
aldrei.
Sjáið hinar fögru nýju gerðir af Hotpoint, Moffat,
McClary, Gurney, Westinghouse og Findlay í Hydro
sýningarskálanum. Það er auðvelt að eignast þær,
ef tækifærið er tekið, sem veitt er með hinum auð-
veldu borgunarskilmálum, sem City Hydro býður.
CITY HYDRO
Portage Ave. við Edmonton—Sími 848-131
55 Princess St.—Sími 848 182
fólksins eru gerólík þeim, sem
það bjó við á dögum stóru jarð-
eigendanna. Meginhluti skóg-
anna, sem hylja 25% af yfir-
borði landsins, eru ríkiseign. —
Margar merkilegar verklegar
framkvæmdir hafa verið gerðar
að tilhlutan þess opinbera.
íbúar Estlands, sem er 48 þús.
ferkm., eru um 1.2 milj. Af|
þeim eru um 90 þús. Rússar, 20,
þús. Þjóðverjar og 7 þús. Svíar.
Aðbúnaður minnihlutaþjóðflokk-
anna er talinn mjög til fyrir-'
myndar og sennilega hvergi |
betri, nema ef vera kynni í Dan-1
mörku. í Rússlandi búa 300 þús.
Estlendingar og 200 þús. í Ame-
ríku. Fluttu Estlendingar aðal-
lega úr landi síðustu áratugi 19.
aldar, en þá var bændaánauðin
þar með versta móti.
Landbúnaðurinn er höfuðat-
vinnuvegur þjóðarinnar. Námu-
vinsla er sama og engin, fisk-
veiðar litlar og iðnaður ekki
mikill. Fyrir 1917 fór mest af
landbúnaðarvörunum, sem út
voru fluttar, til Rússlands, en
fara nú aðallega tiP Bretlands
og Þýzkalands, og þar gera Est-
lendingar mest innkaup. Aðal-
útflutningsvörurnar eru trjá-
vamingur og ýmsar landbúnað-
arafurðir. Um fjórði hluti lands-
ins eru akrar, 28% engjar og
20% beitiland. Aðeins sjöundi
hluti af landinu er óræktanlegur
og ekki vaxinn skógi.
Estlendingar eru yfirleitt tal-
in dugandi og athafnasöm þjóð.
Þeir eru mjög hneigðir fyrir
söng og leiklist og ver ríkið all-
miklu fé til styrktar söngskólum
og leikhúsum. íþróttir eru í há-
vegum hafðar, einkum grísk-
glíma og lyftingar. Hafa Est-
lendingar oft átt heimsmeistara
í þessum íþróttagreinum.
Estland er lýðveldi. Á síðari
árum hafa verið gerðar breyt-
ingar á stjórnarskrá landsins,
sem uku stórlega vald forsetans
og má telja, að núverandi for-
seti, Konstantin Pats, hafi litlu
minna vald en einræðisherra.
Þektustu mennirnir í sjálf-
stæðisbaráttu Estlendinga eru
Pats og Laidoner.
Pats er fæddur 1874, var mjög
róttækur á yngri árum, líkt og
Pilsudski, tók þátt í uppreisn
gegn keisarastjóminni 1905 og
var dæmdur til dauða. Hann
komst þá úr landi, var náðaður,
kom heim aftur 1909 og fékst
eftir það við blaðamensku. Um
skeið sat hann í fangelsi í Pét-
ursborg. 1916 byrjaði hann að
skipuleggja estlenzkar herdeild-
ir. 1917 var 1 fyrsta sinn kallað
saman þing í Estlandi og var
Pats kosinn forseti þess. Hann
varð fyrsti forsætisráðherra
estlenzka ríkisins. í óeirðunum
1918 var hann um tíma fangi
Þjóðverja. Hann var oft for-
sætisráðherra á árunum 1920—
32, en þá voru miklir flokka-
drættir í Estlandi. Síðan hann
varð forseti 1932 hefir hann unn-
ið að því, að breyta stjórnar-
skránni þannig, að flokkadrætt-
ir í þinginu gerðu ekki stórfeld-
an skaða og hefir hann gert
það á þann hátt að auka vald-
svið forsetans. Hann er formað-
ur bændaflokksins.
Laidoner er fæddur 1884. —
Hann gekk ungur í rússneska
herinn, varð brátt liðsforingi
og gat sér mikinn orðstír í
heimsstyrjöldinni. 1917 tók
hann við stjóm estlenzku her-
deildanna og gegndi því starfi
meðan verið var að friða landið.
Hann bældi niður kommúnista-
uppreisnina 1924.
—Tíminn, 3. okt.
BRÉFASKIFTI
y ís a
Mammons-þjóna mögnuð flón,
Missa sjón á efsta trón,
Úlfar og ljón nú æða um frón
Og efla tjón með djöflasón.
Magnús Einarsson
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
stærsta íslenzka vikuhlaðið
Egill Bjarnason í Reykjavík á
íslandi, formaður Vökumanna-
hreyfingarinnar, sendir Heims-
kringlu nöfn þeirra ungmenna,
er æskja að komast í bréfaskifti
við íslenzka jafnaldra sína hér.
Birtum vér nöfn þessara ung-
menna í von um, að það beri
einhvern árangur. Það er ómet-
anlegur hagur að því fyrir ís-
lenzk ungmenni hér vestra, að
eiga bréfavini heima. Þau geta
margs orðið fróðari um fsland,
auk þess sem þar er ágætur skóli
fyrir þau, að æfa sig í að skrifa
íslenzku. Kynningin sem fæst
með bréfum, hefir eins og allir
vita, oft orðið mönnum ómetan-
leg. Vestur-fslenzk ungmenni
ættu ekki að setja fyrir sig þó
þeim sé ótamara að skrifa ís-
lenzku en ensku. Skólafólk á
þeirra aldri heima skilur ástæð-
una fyrir því. Mörgu ungmenni
heima þætti sjálfsagt heldur
ekkert að því, að fá bréf á
ensku við og við og svara á því
máli aftur sér til gamans og
gagns. Skrifist því á og kynn-
ist. Hér með fylgja nöfn fjölda
þjóðbræðra og systra ykkar
heima á Fróni sem eftir því bíða:
Jóhann Hlíðar, Lækjargötu 3,
Akureyri, 20 ára.
Jón Sigtryggsson, Hrappstöðum,
Laxárdalshreppi, Dalasýslu,
21 árs.
Leo Júlíusson, Langavatni,
Reykjahverfi, S.-Þingeyjar-
sýslu, 19 ára.
Alma Thorarensen, Hafnarstræti
104, Akureyri.
Alpha Hjálmarsdóttir, Glerár-
götu 4, Akureyri.
Kristján Eiríksson, Aðalbóli,
Sauðárkróki, Skagafjarðar-
sýslu, 16 ára.
Halldór Þorsteinsson, Hafnar-
stræti 98, Akureyri, 17 ára.
Þórir Halldórsson, Aðalgötu 25,
Siglufirði, 18 ára.
Kjartan Árnason, Vigdísarstöð-
um, Vopnafirði, N.-Múlasýslu,
16 ára.
Guðm. Ingvi Sigurðsson, Póst-
hólf 51, Akureyri, 16 ára.
Brynjólfur Ingólfsson, Öldugötu
13, Seyðisfirði, N.-Múlasýslu,
18 ára.
Aðalsteinn Sigurðsson, Aðal-
stræti 76, Akureyri, 17 ára.
Magnús Fr. Árnason, Aðalstræti
15, Akureyri, 17 ára.
Þórður Gunnarsson, Kljáströnd,
Grenivík, S.-Þingeyjarsýslu,
20 ára.
Sigríður Jónsdóttir, Aðalstræti
72, Akureyri, 17 ára.
Ásta Hallgrímsdóttir, Brekku-
götu 9, Akureyri, 14 ára.
Petrína Eldjárn, Brekkugötu 2,
Akureyri, 17 ára.
Björn Bjarnason, Hafnargötu
91, Bolungarvík, N.-ísafjarð-
arsýslu, 19 ára.
Ólafur F. Hjartar, Box 106,
Siglufirði, 20 ára.
Jörundur Oddson, Hrísey, Eyja-
firði, 20 ára.
Jón Hjaltalín Gunnlaugsson,
Holti, Súðavík, N.-ísafjarðar-
sýslu, 21 árs.
Egill Sigurðsson, Höfn, Siglu-
firði, Eyjafjarðarsýslu, 20
ára.
Halldóra Eggertsdóttir, Suður-
götu 18, Siglufirði, 22 ára.
Guðjón Kristinson, Hólmavík,
Strandasýslu, 20 ára.
Hólmfríður Sigurðardóttir, Odd-
eyrargötu 36, Akureyri, 22
ára.
Hulda Kristjánsdóttir, Ráfstöðv-
arstíg 3, Norðfirði, S.-Múla-
sýslu, 17 ára.
Þorsteinn Gunnarsson, Hafnar-
stræti 3, Akureyri, 21 árs.
Emil Björnsson, Hrafnagils-
stræti 12, Akureyri, 23 ára.
Bergur Sigurbjörnsson, Staðar-
seli, Þórshöfn, N.-Þingeyjar-
sýslu, 21 árs.
Helgi H. Árnaison, Geirsieyri,
Patreksfirði, Barðastrandar-
sýslu, 17 ára.
Ari Kristinsson, Prestsholti,
Húsavík, S.-Þingeyjarsýslu, 17
ára.
Hjalti Þórarinsson, Hjaltabakka,
Blönduós, A.-Hún. 18 ára.
Skarphéðinn Njálsson, Leirhöfn,
Kópasker, N.-Þing. 20 ára.
Júlíus Magnússon, Lauganesspít-
ala, Box 194, Reykjavík, 18
ára.
Benedikt Gunnarsson, Hafnar-
stræti 3, Akureyri, 17 ára.
Kristófer Vilhjálmsson, Eiðs-
vallagötu 9, Akureyri,. 18 ára.
Þorsteinn E. Jónsson, Holtsgötu
7, Reykjavík, 17 ára.
Jóhann Georg Kristjánsson, Suð-
urgötu 37, Siglufirði, 20 ára.
Þórunn Baldursdóttir, Þúfna-
völlum, Hörgárdal, Eyjafjarð-
arsýslu, 19 ára.
Sigurbjöm Bjarnason, Strand-
gata 29, Akureyri, 17 ára.
Jóhann Jakobsson, Spákonufelli,
Skagaströnd, A.-Húnavatns-
sýslu, 18 ára.
Erna Árnadóttir, Þingvallastræti
I, Akureyri, 16 ára.
Jónas G. Rafnar, Kristneshæli,
pr. Akureyri, 18 ára.
Árni Árnason, Hafnargötu 66,
Bolungavík, N.-ísaíjarðar-
sýslu, 17 ára.
Sigurður Guðmundsson, Aðal-
stræti 50, Akureyri, 18 ára.
Iðunn Eiríksdóttir, Aðalstræti
II, ísafirði, 17 ára.
Axel Ó. ólafsson, Box 104, Vest-
mannaeyjum, 22 ára.
Bjarni Rafnar, Kristneshæli, pr.
Akureyri, 17. ára.
LÍKAMI DÝRANNA —
FRAMLEIÐANDI
ÞJÓÐARFÆÐIS
Eftir próf. Sven Ingvar
(Síðari grein)
Tj'inhliða jurtaát, ef allar fæðu-
tegundir úr dýraríkinu eru
útilokaðar, verður frá heilsu-
fræðilegu sjónarmiði að teljast
hættuspil. í hreinustu mynd
finnum við þetta jurtaát hjá
þeim, sem eingöngu vilja neyta
hrárrar jurtafæðu. Um þetta
mataræði má segja, að það of-
hleður mjög meltingarfærin og
hefir því í för með sér hættu á
þarmasjúkdómum. Þar sem nú
hitaeiningar grænmetisins eru
prósentvís mjög fáar, þá yrði
sá, sem lifa vildi á hreinni jurta-
fæðu, og ná fullri tölu hitaein-
inga, að éta ótrúleg ósköp. Með
öðrum orðum, það þarf mjög
sterk meltingarfæri til þses að
þola til lengdar að lifa eingöngu
á hráu grænmeti. Þetta er þó
ekki svo að skilja, að það geti
ekki í einstöku tilfellum haft
ýmsa kosti að Iifa mestmegnis
á jurtafæðu. — í jurtafæðu er
nefnilega mjög lítið af matar-
salti og er talið að hún geti
þessvegna haft bætandi áhrif á
ýmsar bólgur í líkamanum þeg-
ar svo á stendur. Ekki hefir þó
þetta verið neitt verulega notað
af nútíma læknum. Jurtafæða er
helst notuð við hjarta- og
nýmasjúkdóma, offitu o. s. frv.
Einnig við sjúkdóma, sem það
fylgir að vatn safnast fyrir ein-
hversstaðar í líkamanum. Vegna
þess hve lítið er af salti í jurta-
fæðunni, þá verkar hún þvag-
leysandi og getur bætt vatns-
sýki.
Áhrifamiklir þýzkir læknar,
þeir Hermans Dorffer og Sauer-
bruch, hafa nú á seinni árum
fundið upp á að nota saltlitla
jurtafæðu t. d. við meðferð á
berklum. Eg held að þetta mat-
aræði sé mjög misráðið. Sama er
að segja um Gersons-fæðið, sem
mikið hefir verið ritað um og
mikið auglýst, einnig hér í Sví-
þjóð.
Þó hrein jurtafæða eigi þann-
ig, frá læknisfræðilegu sjónar-
miði, að skoðast með mikilli
gagnrýni, þá má undirstrika
það, að grænmeti er mjög mik-
ilsverð viðbót í mataræði þjóð-
arinnar sem sjálfsagt er að nota.
Grænmetið er helsti og besti
steinefnagjafi líkamans.
Yfirleitt má segja það, að í
fyrirskipunum lækna um matar-
æði gætir nú miklu meira um-
burðarlyndis við kjöt og fisk en
áður. Fyr álitu menn að banna
ætti öllum sjúklingum með
nýrnaveiki, kjöt- og fiskmeti,
eiginlega allan þann tíma, sem
eggjahvíta fyndist í þvaginu.
Nú er þetta álitið alt of strangt
og ástæðulaust. Kjöt- og fisk-
meti er nú leyft í sæmilegum
skömtum, hvort sem eggjahvíta
finst í þvaginu eða ekki. Kjöt
og fiskmeti er nú aðeins bannað,
ef hin köfnunarríku úrgangsefni
eru aukin í blóðinu.
Sumir álíta, að kjötmeti skapi
háan blóðþrýsting, en hann má
nú teljast nýtízkusjúkdómur. —
Orsakir hans eru óþektar. —
Helstu ástæðuna, auk ofreynslu,
má sjálfsagt telja einhverskon-
ar meðfædda veiklun. Þó kjöt-
át sé minkað, þá lækkar hár
blóðþrýstingur mjög lítið við
það. Við höfum því enga ástæðu
til þess, að gera mikið úr kjöt-
áti sem orsök þessa kvilla.
Tilraunir, sem gerðar hafa
verið á mönnum, benda ekki til
þess, að eggjahvítan sé skaðleg
í sjálfu sér, þó ofmikið sé af
henni étið.
Hinn þekti ísl.-amerikanski
norðurfari, Vilhjálmur Stefáns-
son, lifði í full 7 ár meðal eski-
móa í norðurvegi, eingöngu á
kjötmeti. Og eftir að hann kom
heim aftur til New York, lét
hann og félagi hans gera á sér
tilraunir, undir ströngu vísinda-
legu eftirliti, með því að lifa
eingöngu á feitu og mögru kjöti,
ásamt innýflum, ýmist hráu eða
framleiddu á venjulegan hátt.
Þeir notuðn ekki einu sinni
mjólk. Eggjlahvítusikamturinn
var daglega alt að 120 gr. Ekki
urðu þeir varir við nein óþæg-
indi meðan á tilraununum stóð,
altaf vellíðan. Þrátt fyrir mjög
nákvæmar rannsóknir var ekki
hægt að finna, að þetta gerði
hjarta, æðakerfi eða yfirleitt
líkamanum nokkurt mein. Sér-
staklega skal á það bent, að pur-
inefni eða þvagsýra jukust alls
ekki í blóðinu.
Einn af helstu næringarfræð-
ingum Englands, Drummond,
lætur svo ummælt, að þó mikils
sé neytt af eggjahvítu með kjöt-
áti, þá geri það ekkert mein, en
auðvitað verður mataræðið þá
að öðru leyti að fylla upp venju-
leg skilyrði.
Gallarnir á altof einhliða
kjötáti eru þeir, að í kjötinu er
lítið kalk. Kjötið er heldur ekki
eins bætiefnaríkt og t. d. mjólk,
smjör og egg. Það má telja, að
ótrú sú á kjötáti, sem er tals-
vert útbreidd meðal almennings,
sé að nokkru leyti einnig lækn-
unum að kenna. Þegar skað-
semi kjötsins hefir verið pré-
dikuð, þá hefir það verið gert í
sambandi við sjúkdóbia, sem
kjötinu hefir með réttu eða
röngu, verið umkent. Það má
að vísu telja sannað, að sjúkl-
ingar, sem eru þungt haldnir af
nýrna- eða æðakerfissjúkdómum
geti haft ilt af kjötáti, en af
þessu má engar ályktanir draga
um gildi kjötsins í mataræði
þjóðarinnar. í læknisritum finn-
ast ennþá fram á síðustu ár vel
meintar aðvaranir um að fólkið
eigi að borða minna kjöt og
meira grænmeti. Þetta gæti ver-
ið rétt, ef það væri gert í þeim
tilgangi, að auka áhuga fyrir
grænmetisræktun í landinu, en
hann hefir aldrei verið sérlega
mikill. Það þarf ekki annað en
líta á hve grænmeti er lítið haft
um hönd í sænskum veitinga-
húsum. Það er aðeins ein teg-
und grænmetis, sem víst er um
að sézt á hverju veitingahúsi,
það er pétursseljan, sem er not-
uð til prýði, þegar smjör er
borið fram.
Svo sem kunnugt er, er al-
gengt, að þessi spurning sé lögð
fyrir læknana: “Má eg borða
kjöt?” Ef svarið er játandi, þá
er oft spurt aftur: “En má eg þá
líka borða dökt kjöt?” Það er
sem sé mjög almenn skoðun,
að ljósa eða hvíta kjötið, sé ekk:
eins skaðvænlegt og það dökka,