Heimskringla - 13.12.1939, Síða 3

WINNIPEG, 13. DES. 1939
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
ISLAND — FYRSTA
AMERÍSKA LÝÐYELDIÐ
Hinn frægi íslendingur, dr.
Vilhjálmur Stefánsson, hefir
skrifað bók, sem hann nefnir:
ísland — fyrsta ameríska lýð-
veldið (Iceland — The First
American Republic). Bók þessi
er nýlega komin út í New Yorkl
og vekur mjög mikla athygli.
Tvö af kunnustu blöðunum í
New York birta um hana langar
greinar í bókmentavikuritum
sínum. Það er ánægjulegt ogj
hefir mikla þýðingu, þegar á-
gætrar bókar um land okkar og
þjóð er getið á svo áberandi
hátt.
New York Herald Tribune
skrifar um hana á fyrstu síðu í
bókmentariti sínu undir fyrii--
sögninni: “ísland, hinn glæsi-
legi útvörður nýja heimsins. Vil-
hjálmur telur það hið sigursæla
föðurland lýðræðis okkar.” Nevv
York Times notar fyrirsögnina:
“ísland var fyrsta lýðveldið í
nýja heiminum.” Bæði blöðin
birta nokkrar valdar myndir úr
bókinni. Ritdómararnir fara um
hana mjög lofsamlegum orðum:
Hún er bæði fróðleg og skemti-
leg. Við lesum hana með vax-
andi áhuga á þessu lítið þekta
landi. Þeir rekja efni bókarinn-
ar all ítarlega. Hér fara á eftir
nokkur helztu atriðin í frásögn
þeirra og ummælum:
— Vilhjálmur Stefánsson gaf
út fyrstu bók sína árið 1913. —
Síðan hefir hann verið mjög vin-
sæll rithöfundur vegna skrifa
sinna um Norðurheimsskautið.
Við getum þess vegna vænzt
góðrar bókar frá honum, þegar
hann ritar um annað eins land
og ísland. — Þessi bók er líka
ágæt.—
Vilhjálmur telur ísland til
Ameríku, af því að það er svo
skamt frá Grænlandi, sem er
aftur mjög nálægt meginlandi
Norður-Ameríku. Þess vegna
kallar hann það fyrsta ame-
ríska lýðveldið. Þar var lýð-
veldisstjórn fyrir meira en þús-
und árum. Margir landnáms-
mannanna voru norskir höfð-
ingjar eða herkonungar, sem
heldur vildu yfirgefa ættland
sitt en lúta stjórn Haralds kon-
ungs hárfagra. Það var því
eðlilegt, að þeir sköpuðu sér
frjálsmannlega stjórnarhætti, en
kærðu sig ekki um konungs-
stjórn í sínu nýja heimkynni. —
Þeir lifðu í samkomulagi, en
áttu þó ósjaldan í deilum eins og
þeim, er leiddi til þess, að Eirík-
ur rauði varð að flýja land. Þess
vegna fann hann Grænland og
settist þar að. Það er einnig
skoðun Vilhjálms, að Columbus
muni hafa komið til íslands í
fyrstu sjóferðum sínum, áður en
hann fann Ameríku.
“Fundur fslands var fundur
Ameríku eða hins nýja heims,”
segir Vilhjálmur í bók sinni. —
Hann bendir á með rökum, að
það var maður fæddur á íslandi,
og þegn íslenzka lýðveldisins á
Grænlandi, sem fann meginland
Norður-Ameríku. Hann minnir
á mótmæli Norðmanna gegn
þessu og vekur athygli á, að
Norðmönnum ber aðeins heiður-
inn af fundi Leifs heppna á sama
hátt og Bretland getur eignað
sér afrek George Washington
vegna ættar hans. Vilhjálmur
veitir gömlum staðreyndum nýtt
gildi með því að benda á, hvern-
ig ísland ruddi veginn fyrir lýð-
ræðið í hinum nýja heimi, fyrir
kristnina og hina fyrstu skráðu
amerísku bókmentir af evróp-
iskum uppruna og hversu það
hefir verndað sambandið milli
gamla og nýja heimsins frá
fyrstu tíð til vorra daga.
ísland var lýðveldi frá 930 til
1261. Það hefir altaf varðveitt
’ sérkennilegt andlegt sjálfstæði.
, í hinum snörpu átökum nútím-
ans milli einræðis- og lýðræðis-
, ríkjanna hefir saga íslenzkra
þjóðfélagsstofnana öðlast nýja
þýðingu. — Það er sérstaklega
athyglisvert, að þetta litla ey-
land hefir sjálft fóstrað sumar
þær stofnanir, sem frægastar
eru í engilsaxneskri menningu.
fslendingar stofnettu löggjafar-
þing í tveim deildum löngu fyrir
i árið 1000.
En þeir voru aðeins lýðræðis-
! vinir í sínu eigin landi. í vík-
ingaferðunum komust þeir alla
leið til Miðjarðarhafsins og
^ fluttu jafnan heim aftur mikil
auðæfi. Fljótlega byrjuðu þó
friðsamleg verzlunarviðskifti.
ísland var um þetta leyti frið-
samt land samanborið við önnur
lönd. Einvígi voru bönnuð árið
1006. Tryggingum var komið á
gegn eldsvoða og eignamissi. —
Lög um sakamál voru sett og
dómstólar stofnaðir þrem öldum
fyrr en í Englandi.
-----íslendingar tala norrænu
enn í dag. Tunga þeirra er lítið
frálbrugðin máli hinna gömlu
víkinga. Norsk börn verða að
lesa fomsögurnar í þýðingum.
íslenzk börn þurfa slíks ekki.
Eiríkur rauði myndi geta lesið
dagblöðin, sem nú koma út á ís-
landi. —• Menningaráhrif íslands
KÓRMAKUR
From the Icelandic of Einar Benediktsson
He sings alone in the brawling court
Of the everlasting secret of hearts.
But unlike as th'e ale and the wine
Is the accompaniment to Kórmak’s part.
Hear an ancient, steadfast in sorrow and love,
With a firm touch on the softest string,
See the mighty minstrel rise and sing
In a knightly fashion the crowd above.
One did the song to his soul impart,
The fair one who was his guiding star,
Th'e one who was fated death to bring
T-o his noble nature, his spirit to mar.
Oh, the sorrows and joys of the songs of old!
Over the heroes in armour clad
Sounds the old and new, forever sad,
Story of love so simply told.
Earthbound fate and orbits of stars
By one hand guided, near and far.
A light touch on those golden strings,
And God builds for souls a mansion fair.
Heaven’s light shines in dreams of the flesh.
The sorrows of earth become ashes and dust.
One endless moment . . . . a lightning bursts
Erom the currents of two hearts afresh.
His story was written by a woman’s hand,
She was rhythm and theme in his proud
song, and
Sh'e rose and descended as a flaming sun
Ih the sea of his woes and strength unmanned.
Through lowering clouds and darkened waves
®he shone like a beacon ... . no haven he found.
In life divided, but dead they were bound
Ey the saga together beyond their graves.
The Fates pursued him with ruthless h'ate.
His courage and genius did abate
a battle ’gainst scheming and magic.
^ven his songs did foully upbraid
And wounded Steingerd, whom he loved.
Kórmak’s presence were fear and trernbling.
His silence cut, a sword resembling.
And the eye’s hard glitter no mercy showed.
His song was oft tainted by mocking scorn,
His will was fickle, his mind was torn,
And his thoughts by his tongue were thwarted,
^o deeds his loyalties adorned.
^rave dangers were marked upon his mien.
A foe to himself, his sword he raised,
^hd struck where Fate the way had blazed,
^here wounds are left to bleed unseen.
But proudly the bard would sing his song
As tempests that whistle the shrouds among
Of a labouring sh'ip. As darts from the gods
Were the words by Kórmak flung.
And more is surmised than ever was told
Of the swarthy poet’s adventurous life,
Of smouldering fires and futile strife,
Of songs forgotten and ventures bold.
Unfortunate love him power gave
To sing and the unattainable crave.
Sorrows and steel did chisel deep
Lines that remained on his features brave.
His will was erring, but never weak.
Toils and strength he did not compare,
But aimed too high. And still we share
His grief which our hearts doth seek.
His temper was changeful as April showers.
Both friehds and foes felt the haughty power
Of his words. Thoughts and deeds did prove
His kinship with the Celtic manhood’s flower.
His strength and weakness were entwined
In the weapon’s thrust and the touch of the
string.
But his honor and courage did truly ring
With the war-like spirit of Saga-land.
The crowd he sought, there he sang his song
To the one devoted his lifetime long.
But like a mask were the pride and the mirth
Which hid his feelings in the throng.
All of a sudden his eyes would grow dim
And alone in gloomy silence he stood.
They looked at each other, all knowing this
mood,
And pitied, and trembled with fear of him.
To the land of the rising sun they went.
Then fame to their love the king’s grace lent.
In the glamour of courts and noise of streets
Was Harald’s keen vision on mildness bent.
He was no judge where the gods dispute
The rights of him who guiltily loves,
Or the hapless affection’s errant move
Which for joy brings tears and sorrow mute.
Then flowed the rich vein of the Northern mind
Where the heart beat fast with passions con-
fined,
Then the words sounded loveless and cold,
Though beneath the sacred fire burned.
But Kórmakur soars like swans a-flying,
The poet fair from the age of song.
Serene and bright was his last day long.
He knew one song, and he sang it a-dying.
X.
hafa verið mikil. í hinni ensku
alfræðisorðabók, Encyclopedia
Brittanica, skipar það hlutfalls-
lega meira rúm en nokkurt ann-
að land, að undanskildu Eng-
landi og Skotlandi. Bryce lá-
varður sagði, að áhrif íslenzkra
| bókmenta fram til endurreisnar-
tímabilsins gangi næst áhrifum
hinna sígildu grísku bókmenta.
íslenzku Eddubækurnar fræða
okkur um Þór og Óðinn, Ásgarð
og Valhöll. Þar kynnumst við
hinni norrænu goðafræði, sein
var efnið í margar af óperum
Wagners. — Þessar bækur eru
bæði í bundnu og óbundnu máli.
Þar fléttast saman staðreyndir
og skáldskapur. Enn í dag eru
j þær hið ágætasta lesefni. Theo-
dore Roosevelt Bandaríkjafor-
seti var vanur að lesa þær fyrir
börn sín og þótti mjög vænt um,
þegar hann gat fengið einhvern
til að spjalla við sig um efni
þeirra. —
Vegna legu sinnar hefir ís-
land verið áfangastaður milli
Ameríku og Evrópu. Með bætt-
um flugsamgöngum hefir þaö
líka mikla hernaðarlega þýð-
ingu.---------
Áhuginn fyrir íslandi er ekki
aðeins tengdur Ameríku, Bret-
landi eða Norðurlöndum. Nú-
verandi stjórn Þýzkalands reynir
að endurlífga “hin upprunalegu
og þjóðlegu trúarbrögð allra
j sannra Þjóðverja” með því að
benda á “að þýzka þjóðin á ekki
aðeins að láta Eddurnar koma í
staðinn fyrir Biblíuna, heldur
eiga nú einnig Þjóðverjar, sem
áður fóru pílagrímsferðir til
Gyðingalands, að fara til fs-
lands, því að ísland er hið helga
land trúarbragða okkar”. Þó er
vafasamt, hvort hinir þýzku
þjóðernissinnar myndu finna
enis margt sér að skapi eins og
Ameríkumenn hjá þessum
hraustu einstaklingum, sem vilja
treysta ættarböndin milli hins
fyrsta og annars ameríska lýð-
veldis. —
Á fslandi er hvorki örbirgð né
mikill auður. Þar eru allir læs-
ir, þrátt fyrir erfiðleika strjál-
býlisins. Hlutfallstala dáinna
nálgast að vera meðal hina
lægstu.
Hráefni til iðnaðar verður að
miklu leyti að flytja inn. Iðnao-
urinn vex þó hröðum skrefum.
Til þess að skilja þá miklu aukn-
ingu, verður að kynnast sam-
vinnuhreyfingunni. — “Sú stað-
reynd er einstæð í sögu sam-
vinnunnar, að á íslandi eru
framleiðendur og neytendur
sameinaðir í eitt félag og þann-
ig farsællega komið í veg fyrir
hagsmunaárekstra, sem rísa í
samvinnufélögum annara landa
milli framleiðenda og neytenda.”
Samvinnufélögin selja allar vör-
ur jafnt til félagsmanna og ann-
ara. Arðsúthlutunin til neyt-
enda er eins og hæst annars
staðar í Evrópu, því að hún er
að meðaltali 8 af hundraði.
Jarðmyndun íslands er ung.
Þar er mikið um gjósandi hveri.
Á 13. öld leiddi Snorri Sturluson
vatn frá heitri uppsprettu í laug,
sem enn þá er til. Heita vatmð
er líka notað mikið við ræktun
blóma og grænmetis og nú er
talað um að hita með því heilar
borgir.
Hverirnir draga líka ferða-
menn að landinu. f bókinni er
sérstakur kafli, sem einkum er
skrifaður fyrir þá. —
Annar ritdómarinn endar frá-
sögn sína með þessum orðum:
Vilhjálmur Stefánsson hefir
gert mikið fyrir fyrsta ame-
ríska lýðveldið, sem er ættar-
heimkynni hans, og einnig fyr-
ir hið annað, þar sem er heimili
hans.
J. E. G.
—Tíminn, 11. nóv.
ISL AN DS-FRÉTTIR
“Hart er í heimi”
Jóhannes úr Kötlum hefir nú
gefið út sjöttu ljóðabók sína og
valið henni nefnið “Hart er í
heimi.”
Nafnið er ljóðlína úr frægu
kvæði, sem kent er í mentastofn-
unum landsins. Mátti þar ekki
stíga feti framar og var það hin
mesta hepni, að höfundurinn
skyldi ekki lenda á næstu ljóð-
línu, en þá hefði sennilega orðið
bragð að.
Jóhannes úr Kötlum framleið-
ir nú meira en nokkurt annað
ljóðskáld á landinu. — Hann
gefur út ljóðabók annað hvert
ár. Allmörg kvæða hans eru
“byltingakvæði,” en því er ein-
hvernveginn þannig farið, að
Jóhannes er ekki sjálfur “í
storminum” og eru því þau
kvæði fremur litlaus og bragð-
dauf. Aftur á móti tekst honum
betur að yrkja um hinar lagð-
prúðu, hvítu kindur, um sig og
Kötu, ásamt lind fyrir vestan,
sem hjalaði og söng við hann á
vorin, þegar hann var ungur.
Hann ætti að yrkja fleiri kvæði
um vorin, árnar, lækina, grund-
irnar, holtin, móana og fólkið í
Breiðafjarðardölum. Þar er
hans akur og efni nóg í góð ljóð.
—Alþbl. 22. nóv.
— Eigum við ekki að gleyma
allri gamalli óvináttu?
— Það getum við gert, en um
hvað eigum við þá að tala?
HUDSON’S BAT
SCOTCH WHISKY
H B C r^/i/u/ó
This advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised.
Sænski þjóðbankinn hefir á-
kveðið að gefa út 10,000 króna
seðla.
LESIÐ HEIMSKRINGLU—
bezta íslenzka fréttablaðið
INNKOLLUNARMENN HEIMSKRINGLU
I CANADA:
Amaranth.............................J. B. HaUdórsson
Antler, Sask.........................k. J. Abrahamson
Araes.............................Sumarliði J. Kárdal
Árborg................................G. O. Einarsson
Baldur.........................................Sigtr. Sigvaldason
Beckville.............................Björn Þórðarson
Belmont...................................q. J. Oleson
Bredenbury.............................h. O. Loptsson
®rowiþ""; -.........................Thorst. J. Gíslason
Churchbndge------------------------- H. A. Hinriksson
Cypress River............................Pán Anderson
T^a^oe..................................S. S. Anderson
Ebor Station, Man....................K. J. Abrahamson
®Ifros...............................J. H. Goodmundson
Eriksdale..............................ólafur Hallsson
Fishing Lake, Sask.....................Rósm. Árnason
Foam Lake..............................h. G. Sigurðsson
.....................................K. Kjernested
Geysir...........................................Tím. Böðvarsson
Glenboro......................................... J. Oleson
Hay]and..............................Slg. B. Helgason
Hecla...............................Jóhann K. Johnson
Hnausa.................................Gestur S. Vídal
Husavik................................John Kernested
Inmsfail......................................Ófeigur Sigurðsson
Kandahar..................................S. S. Anderson
Keewatin...........................................Sigm. Björnsson
Langruth................................... EyjóKsson
Lcslle...............................Guðmundsson
Lundar.. .....................gig jónsson, D. J. Líndal
Markerville........................ ófeigur Sigurðsson
................................S. S. Anderson
Oak Pomt..............................Mrs. L. S. Taylor
£tto..............................................Björn Hördal
^in,ey"-...............................S. S. Anderson
Red Deer......................................Ófeigur Sigurðsson
Reykjavík..........................................Árni Pálsson
Riverton ............................Björn Hjörleifsson
Selkirk, Man...........Mrs. David Johnson, 216 Queen St.
Sinclair, Man.......................k. J. Abrahamson
Steep Rock.......................................Fred Snædal
Stony Hill............................. Björn Hördal
Tantallon.............................Guðm. ólafsson
Thornhill.........................Thorst. J. Gíslason
^I®ir..................................~Aug. Einarsson
Vancouver............................Mrs. Anna Harvey
Winmpegosis..................................Finnbogi Hjálmarsson
Winnipeg Beach.........................j0hn Kernested
Wynyard................................S. S. Anderson
I BANDARIKJUNUM:
Akra................................................Th. Thorfinnsson
Bantry.................................E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.................Mrs. John W. Johnson
Blaine, Wash...................Séra Halldór E. Johnson
Cavalier.............................Th. Thorfinnsson
Crystal-------------------------------Th. Thorfinnsson
Edinburg.............................Th. Thorfinnsson
Garðar...............................Th. Thorfinnsson
Grafton..............................Mrs. E. Eastman
Hallson...,..........................Th. Thorfinnsson
Hensel................................Th. Thorfinnsson
Ivanhoe............................Miss C. V. Dalmann
Los Angeles, Calif....Thorg. Ásmundsson, 4415 Esmeralda St.
Milton.....................................S. Goodman
Minneota...........................Miss C. V. Dalmann
Mountain.............................Th. Thorfinnsson
National City, Calif.....John S. Laxdal, 736 E 24th St.
Point Roberts........................Ingvar Goodman
Seattle, Wash.........J. j. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold................................Th. Thorfinnsson
Upham...................................E. J. Breiðfjörð
The Yiking Press Limited
Winnipeg Manitoba