Heimskringla - 24.01.1940, Qupperneq 5

WINNIPEG, 24. JANÚAR 1940
HEIMSKRINGLA
5. SíÐA
Skúli Guðmundsson, þm. V.-
Húnv. Stefán Stefánssion, 3.
landsk. þm. Steingr. Steinþórs-
son, 2. þrn. Sk. Sveinbjörn
Högnason, 1. þm. Rang. Thor
Thors, þm. Snæf. Vilmundur
Jónsson, þm. N.-ísf. Þorsteinn
Briem, þm. Dal. Þorsteinn Þor-
steinsson, 5. landsk. þm.
Þegar þessi yfirlýsing hafði
verið lesin upp í sameinuðu þingi
var fundi slitið, en strax á eftir
settur fundur í íslandsdeild
norræna þingmannasambandsins
°S þar samþykt eftirfarandi á-
lyktun:
Vegna þeirrar afstöðu, er
kommúnistaflokurinn, er hér
starfar undir nafninu Samein-
Frh. á 8. bls.
hin fyrsta nýlenda
þýzku þjóðarinnar
Eftir Demaree Bess
Framh.
Á meðan notuðu nazista fé-
la-gstofnanirnar tækifærið og
beittu ýmsum brögðum til að
svifta ýmsa tékka eignum sín-
um, jafnframt gyðingunum.
Þjóðverjar gegn Þjóðverjum
f þessum atriðum sem og
mörgum öðrum, kom í ljós ein-
kennileg andstæða á milli þýzku
einveldisstefnunnar, með þýzka
herinn og hina borgaralegu
stjórn undir forystu Baron von
Heurath í broddi fylkingar, eða
nieð öðrum orðum milli aðferða
kennar og ákvarðana og nazista
foringjanna, er höfðu í sinni
Þjónustu leynilögregluna þýzku
°g Eseompte bankann.
Þegar eg var staddur í Prag,
Var þýzka hernum mjög áhugað
um að spekja tékkana í Bæheimi,
oinkum þá sem voru áhrifamikl-
ir í landsmálum. Hin borgara-
iega stjórn hefir einnig látið sér
ant um að láta alt fara friðsam-
lega fram.
En þýzkn nazistarnir stefna í
aðra átt.
Þeir vekja, hina mestu gremju
*neðal allra tékkanna með því að
setja ýmsa Sudeten Þjóðverja
í háar og ábyrgðarmiklar stöður
i landsstjórninni í Prag.
Þeir leitast við að stofnsetja
tékkneska fasistaflokka í and-
stöðu við hina tékknesku gerfi-
stjórn. En fremst af öllu reyna
erindrekar þeirra að æsa tékk-
fieskann verkalýð gegn vinnu-
veitendum, og jafnframt gegn-
um áhrif sín á stjórnina, leggja
heir þunga skatta á iðnrekendur,
°g með aðalvaldið í höndunum
yfir öflugustu peningastofnun
landsins, Escompte bankanum,
hóta þeir að svifta þá atvinnu-
^ekstri sínum.
Mörgum af athöfum Nazist-
anna virðast vera stefnt ekki
einungis að tékknesku athafna-
heldur einnig að áhygðar-
^iálum þýzku einveldisstefnunn-
ar.
Nokkrir af hinum tékknesku
yfirmönnum létu þá skoðun í
ljósi við mig að þýzki herinn í
Eæheimi og hin þýzka borgara-
stjórn virtust að eins miklu leyti
vera fangar erlends valds eins
°K þeir tékkarnir sjálfir.
Erakkarnir selja hluti sína
Árangurinn af þessu einkenni-
Jo&a ástandi verður því þögul
Oarátta um yfirráðin yfir tékk-
Ueskum iðnrekstri á milli þýzka
hersins og ýmissa nazista
^lokksdeilda . Eftir að landið
^omst undir þýzk yfirráð, náði
hyzki herinn sterkum tökum á
ékkneskum stóriðnaði, sem
ékkarnir höfðu sett á stofn eft-
lr árið 1918, og rekið að mestu
undir bæheimskri herstjórn.
Stjórnin í Prag hafði hvatt
sereignamenn til að reka þennan
í nað með hjálp og leiðsögn hers-
his. Þýzki herinn hefir því að
oins tekið við stjóminni, í stað
ekkanna, á ölltim stóriðnaði,
^lýtur að herútbúnaði.
Hinar miklu Skoda-verksmiðj-
ur við Pilsen eru gott sýnishorn
af því, sem kom fyrir eftir að
Þjóðverjarnir lögðu landið undir
yfirráð sín. Hlutafólag það sem
átti verkstæðin, hafði 26 þús-
undir verkamanna í þjónustu
sinni. Stofnendurnir voru bæði
franskir og tékkneskir auðmenn,
og félagið seldi hergögn út um
víða veröld.
Þó að félagið væri séreign
nokkurra auðmanna, höfðu frön-
sku og tékknesku herráðin eftir-
lit með gerð og smíðum hergagn-
anna.
Um þær mundir, sem Munich
fundurinn stóð yfir og franska
stjórnin hafði ákvarðað að rifta
isamningum þeim er hún hafði
gert sem bandalagsþjóð tékkó-
slóvakíu, komu franskir hlut-
hafar í Skoda-verkstæðunum til
tékkneskra hluthafa og gerðu
þeim tvo kosti, annaðhvort að
kaupa hluti þeirra Frakkanna á
því ákvæðisverði, er þeir sjálfir
settu, eða að öðrum kosti, að
þeir seldu þá þýzkum hluthöf-
um. Þetta var mjög óheilla-
vænlegt atvik á óheillavænlegu
tímabili .Sér til stórtjóns urðu
Tékkarnir að afla peninganna
til að verða við kröfum Frakk-
anna. Þegar Þjóðverjarnir
lögðu landið undir yfirráð sín,
voru því Skoda verkstæðin og
önnur istór hergagna verkstæði
algerlega eign Tékka. ,
Þegar þýzki herinn tók þau
undir sína umsjá, raskaði hann
ekkert við yfirstjórninni eða
eignarráðum í þessum verkstæð-
um.
Þýzkir herforingjar tóku að-
eins að sér yfirumsjón með
framleiðslunni. Og hvað þýzka
herinn snertir, þá gæti það hald-
ist í því horfi um óaflátanlega
langan tíma.
Hinu þýzka herráði var aðeins
ant um, eins og tékkneska her-
ráðinu hafði verið, að fá þau
hergögn framleidd, er herinn
þurfti með.
Eins lengi og þær birgðir eru
framleiddar, lætur það isig litlu
varða hvers eign verkstæðin
eru, eða hverjir hljóta arðinn af
framleiðslunni.
En stjómmálamenn Nazist-
anna eru á annari skoðun.
Með því að neyða ýmsa tékk-
neska iðnaðarhölda til kaup-
samninga og í gegnum ýmiskon-
ar löghald á eignir, hefir þeim
tekist að auka eignarráð sín 1
öllum tékkneskum iðnaðar- og
verzlunarstofnunum.
í júnímánuði síðastliðnum
isettu þeir af stokkunum löggjöf,
sem ekki einungis virtist mjög
hættuleg fyrir tékkneska iðju-
hölda, en sem þýzka herráðinu
leizt mjög tortryggileg.
Með því að kreista arðinn af
ýmsum tékkneskum iðnaði unz
fyrirtækin gátu tæplega haldið
uppi starfsrækslu, og með því
að setja af stað svo margar og
miklar stjórnarfarshömlur, j
sviftu þeir þýzka jafnt sem
tékkneska verksmiðjueigendur
frjálsræðinu og gerðu þá í raun
og veru að starfsmönnum stjórn-
arinnar. Þetta er það, sem nefnt
hefir verið hinn “brúni bolsé-
viki’’ að starfi.
Tvent er það sem grafið hefir
undan tékkneskri hagfræði. Það
fyrra er að nazistarnir hafa
hrynt af stað nokkurskonar
gerfi-verðmati, með því að út-
breiða tékkneska bankaseðla, er
þeir létu greipar sópa um í Sud-
eten-landi, er þeir tóku það yfir
í októbermánuði 1938.
Á þeim tíma hrifsuðu þeir í
sínar hendur bankaseðla að
upphæð 2 biljónir og 8 hundruð
miljónir tékkneskra króna, og
kröfðust innleysingar á þeim í
tékknesku gulli, sem þeim var
greitt. En þeir gerðu eigi þessa
seðla ónýta eins og þeir höfðu
bundið föstum loforðum að gera.
Helming af þesisum seðlum hafa
þeir sent til Bæheims og Moravíu
til að kaupa tékkneskar vörur
fyrir.
Hinn helming seðlanna hafa
þeir einnig sent til Prag og lagt
hann inn á einn af bönkum sín-
um þar. Skyldu þeir einnig
verða settir í umferð, myndi það
olla verðfalli úr hófi fram.
Hið annað sem nazistarnir
hafa gert til að fella verðgildi
tékkneskra peninga, er að setja
verðgildi tékkneskrar krónu tíu
á móti einu þýzku ríkismarki,
þar sem hinn venjulegi.taxti er
fimm á móti einum.
Tékkneskir iðjuhöldar margir
hverjir eiga arð sinn að miklu
undir hagkvæmri erlendri verzl-
un.
Til þess að geta verzlað er-
lendis, verða þeir nú að fá leyfi
frá stjórnmálamönnum nazist-
anna. Þeir þurfa að fá leyfi til
að kaupa hráefni, eða til að
senda vörur sínar til annara
landa.
Þeir hafa einnig verið neyddir
til að gera samninga til að skifta
beint við Þýzkaland, eða hvar
sem það þarf á vöruskiftum að
halda.
Sem afleiðing af peningamat*
inu, þurfa tékkneskir kaupmenn,
sem verða að skifta við Þýzka-
land að greiða helmingi hærra
verð fyrir hrávöru heldur en
þeir þyrftu, ef þeir gætu keypt
hana á opnum markaði, og enn-
fremur fá þeir aðeins hálft verð
fyrir þær vörur er þeir verða að
selja þangað. Arðurinn af þess-
ari verzlun verður því nálega
enginn.
JONAS HALLGRÍMSSON
Eftir P. Y. G. Kolka
“Skein yfir landi sól á sumarvegi”
og síðum skrúða klæddi tigin fjöll,
er sterkum fótum standa í grænum teigi.
Hinn snoðna feld af snjáðri vetrarmjöll
snasirnar rifu og földu niðri í giljum.
Hlaðbúin niður í skaut er skikkjan öll,
skrautsaumuð gullnum vír og hvítum liljum.
Sem silfursproti sindrar foss í hlíð
og sylgja skín hið neðra í tærum hyljum,
er dreymin áin dokar við um hríð
í dalsins faðmi á hraðri leið að ós.
Þar eilífð hafsins tekur við af tíð.
Á lágum bakka roðnar eyrarrós
og reyrinn andar þýtt á græna móa.
Raddhreinir fuglar syngja sumri hrós:
Hin isvifamjúka, guldröfnótta lóa,
rauðfættur stelkur, — kinkar kolli við, —
kliðandi flokkur leggjahárra spóa.
í vestri gnæfir hamraþil á hlið
hátt yfir sveit og lága dalabænum.
Hraundrangar benda á heilög sjónarmið
handan við létta gára á skýjasænum.
Öskafley sigla þar með ljósbjart lín,
langferðum vön í þýða sumarblænum.
Framan af óttu ástarstjarnan skín
upp yfir brún og horfir niður í dalinn.
Þegar hún fyrir dagsins birtu dvín,
daggtárum gráta blóm um fjallasalinn.
Svalvindar þerra isíðar dögg af blöðum,
söknuður vakir, djúpt í bikar falinn.
Blasir við sjónum bónda aflaglöðum
beitin í hlíð og gróðursælum lautum.
Kjarngresið sprettur þar í þéttum röðum,
þarflegt til fóðurs mjólkurám og nautum.
Lagðsíðar ær frá lágum stöðli renna,
léttstígar eftir gamalkunnum brautum,
málmbjölluhljóm frá kringdu horni kenna.
Kyrlátur friður signir alla jörð.
Loggeislar úti á lygnum firði brenna.
Um grænar dældir dreifist lokkuð hjörð.
Daggvímuþungir blómakollar anga.
Smalasveinn heldur yfir ánum vörð.
Sælt er í hlíð að dreyma daga langa:
Dvergarnir bræða gull í hamrasmiðju.
Kafa þeir höf og grafa í fjöll til fanga,
en dísir binda belti um fjallsins miðju,
brugðið úr mjúkum dalalæðu þræði.
Hlíðin er eins og dyngja góðrar gyðju,
gersemum prýdd og fóðruð dýru klæði
og tjölduð öll með refli úr rósavef
er rekkjan, þar sem gesti er búið næði.
Trúnaðarmálum hvísla hrísla og sef.
Hendingar óma í glöðu fuglakvaki.
Náttúran öll er rímuð, stef við istef.
Sviðið er breytt á einu andartaki,
útsýnið víkkar fram í nýja heima,
langt, langt í burtu í fjarska að fjallabaki.
Hillingastrendur gulls og frægðar geyma
glóhærða mey í skjóli prúðra lunda.
Nývaktar þrár um allar æðar streyma.
Enn breytist sviðið. Fram til mannafunda
fullhugar þeysa í skarlatsrauðum klæðum,
gullrekið stál iog steinda skildi munda.
Snjallyrði falla snögg og beitt í ræðum.
Snarráðir drengir þreyta sund og leiki. —
Dumbroðuð sígur sól að vesturhæðum.
Sýnirnar leysast upp í móðu og reyki.
Hópvanar ær að heimastöðli lötra.
Húmskuggar fela vofu og álf á kreiki.
Litklæðin eru breytt í bága tötra,
býlin í lágan kofa og þýfðan völl.
Þjóðin er snauð og reyrð í ramma fjötra.
Hér kemur einnig greinilega í
Ijós togstreita á milli þýzka ein-
veldisins og nazista stefnunnar.
Eftir innrásina sýndi þýzka
borgarastjórnin löngun til að
greiða götu tékkneskra kaup-
sýslumanna, einkum þeirra sem
seldu til útlanda.
Þjóðverjar þurfa erlends
gjaldmiðils með til að kaupa
vörubirgðir fyrir, og þarna virt-
ist gott tækifæri til að fá hann.
Um þesisar mundir höfðu þeir
gert hagkvæma samninga við
ýms tékknesk félög og þar á
meðal við Bata hinn fræga skó-
smiðameistara, sem gerði geysi-
mikla verzlun við önnur lönd.
Tilraunir Bata við Nazistana
eru gott sýnishorn af afskiftum
þeirra.
Þýzkur hagfræðingur í Berlín
skýrði fyrir mér, að eftir að
Þjóðverjar höfðu náð í Prag á
sitt vald, þá myndu áhrif Bata á
meðal Tékkanna verða hinn öfl-
Þér sem notiS—
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
Blr|f#lr: Henry Ave. Eaat
Sími 95 551—95 562
Skrlfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
Þeir kröfðust að Bata keypti
miklu meira hráefni í Þýzka-
landi, sem eigi varð aðeins miklu
dýrara heldur og einnig miklu
verra að gæðum.
Á þennan hátt varð miklu erf-
iðara fyrir hann að mæta verzl-
unar samkepni á erlendum
markaði.
Þrátt fyrir þetta ,neyddu þeir
Bata til að greiða sömu vinnu*
laun og áður, og jafnframt auka
ýms hlunnindi til verkafólks
ugasti stuðningur nazistanna til ] síns, sem hann þó hafði veitt því
“Sólroðin líta enn hin öldnu fjöll”
út yfir fagra sveit og græna dalinn.
Meðan þau standa, elskar þjóðin öll
afburðaskáldið góða. — Þar var alinn
hann, sem að flutti ljóðin ljúf og snjöll,
listina bestu á Fróni, — ungi smalinn.
Mun ekki ennþá hlíð og dranga dreyma
drenginn, sem átti þarna forðum heima?
-Vísir.
að skipuleggja iðnrekstur Tékk-
anna með svipuðu fyrirkomulagi
og þeir (Nazistarnir) höfðu.
Þessi Þjóðverji sagði ennfrem-
ur, að Bata hefði af frjálsum
vilja notað svipaðar starfsræk-
sluaðferðir og Þjóðverjarnir
höfðu komið á hjá sjálfum sér.
Hann leyfði verkalýð sínum að
hafa fulitrúa í yfirstjóm verk-
stæðanna og dróg þannig úr
valdi sjálfs sín, svipað og þýzk-
ir verkveitendur höfðu verið
knúðir til að gera.
Hann lét verkafólk sitt fá til
íbúðar þægileg húsakynni á lágri
leigu, lét því í té samkomuhús,
íþróttavelli, barnaheimili o. s.
frv. Hann stofnsetti verkalýðs-
félög, sem Nazistamir skoðuðu
líkjast sínum eiginn verkalýðs-
félögum.
Aðrir tékkneskir verksmiðju-
eigendur gerðu að mestu leyti
slíkt hið sama og Bata og þessi
áður umfram aðra verksmiðju-
eigendur.
Þó að engar nákvæmar skýrsl-
ur væru fyrir hendi í Prag, full-
yrtu tékknesku bankarnir, að í
júnímánuði væru Bata-verkstæð-
%
in að framleiða með tekjuhalla.
Þau höfðu mist allmikið af er-
lendum markaði, iog myndu tapa
honum að mun meira, þar eð
vörugæðin færu þverrandi.
Samt var Bata eigi leyft að
draga úr framleiðslunni, vegna
þess að full framleiðsla væri
nauðsynleg fyrir ríkið.
Hann varð því að velja á milli
að starfrækja verkstæði sín sér í
skaða, eða sjá þau tekin og rek-
in sem eign ríkisins.
Tilraunir Bata til að vemda
sjálfan sig með því að stofn-
setja útibú iðnaðar síns i Banda-
ríkjunum voru einnig hindraðar
af nazistunum.
Hann æskti eftir að senda sér-
sami Þjóðverji gerði ráð fyrir, fróða tékka til Ameríku til að
að tékkneskt skipulag yrði því kenna Ameríkumönnum aðferðir
með svipuðu fyrirkomulagi og
þeirra sjálfra, án mikillar and-
stöðu.
Bata flaug í burtu í sinni eig-
in flugvél, þegar Þjóðverjarnir
tóku Prag, en þeir gátu talið
hann á að koma heim aftur, og
lofuðu honum, að hann skyldi
hafa fult vald til að stjórna
verkistæðum sínum. Eftir þeim
loforðum og skilningi tók hann
isínar. Þegar þessir Tékkar
lögðu fram beiðni um vegabréf,
neituðu Nazistarnir að veita
nokkrum Tékka þau sem væri á
herskyldualdri.
Þannig er það ógerningur að
reikna út tjón Bata fyrir af-
skifti nezistanna. Sumir aðrir
iðnrekendur biðu jafnvel meira
tjón.
Skömmu eftir að Nazistarnir
aftur við stjórn á þeim. En hon- lögðu landið undir sig, neyddu
um tókst eigi að semja sig að þejr tékknesku stjórnina til að
skapi hinna áköfustu Nazist- skipa ýmsar verðmatsnefndir og
anna, sem bráðlega réðu lögum jafnframt að breyta og skipu-
og lofum í Prag. Alt iðnrekst- leggja kauptaxta eftir þeirra á-
urskerfi Bata var skipulagt með kvæðum.
þeim hætti, að hann var sjálfur, Tékkneskum verkalýð og
ánægður með að hafa tiltölulega bændum var sagt, að þeir hefðu
lítinn ágóða. verið rændir af þeirra eigin
Hann hafði ennfremur verið stjórn og auðmönnum í landinu
hagsýnn að kaupa hráefni á og þeir (Nazistarnir) myndu
heimsmarkaðinum á lágu sam- rétta hlut þeirra.
kepnisverði. Með þessu móti Bezta dæmið, hverjum aðferð-
hafði hann getað, með stórfeld-, um Nazistarnir beittu, er að
um skóiðnaði, selt skófatnað við þeir réðu um 140 þúsundir
mjög lögu verði og jafnframt Tékka í vinnu til Þýzkalands.
goldið verkafólki sínu góð laun. Þeir gerðu sér far um, að
Iðnreksturfyrirkomulag hans Tékkarnir fengu góða vinnu með
var mjög nákvæmlega skipu- svo háu kaupi, að þeir gætu lagt
lagt, og lítill arður tekinn af j talsvert fyrir af því. Þegar
hverri deild fyrir sig. Hin þeir annaðhvort komu aftur til
minstu áhrif til breytinga við Bæheims eða sendu peningana
starfsræksluna hlutu því að, til fjölskylda sinna suður þang-
hnekkja því . i að, tvöfaldaðist launaafgangur
Eitt með því fyrsta sem Naz- þeirra að verðmæti og kaiip-
istarnir gerðu, var að auka við
allmörgum nýjum helgidögum í
viðbót við hinn mesta sæg af
helgidögum sem Tékkarnir höfðu
fyrir, og jafnframt kröfðust
þeir af Bata og öðrum tékknesk-
um iðjuhöldum, að þeir gyldu
fult kaup fyrir þessa aukadaga
sem og aðra helgidaga.
Þetta gerði verkalýðinn á-
nægðari, en rýrði arðinn hjá
vinnuveitendum.
Þá heimtuðu Nazistarnir fjöl-
margar aukaskýrslur og eftirlit,
sem olli auknum kostnaði við
bókfærslu og yfirskoðun. Þá
kröfðust þeir af Bata og öðrum
verksmiðjueigendum, að þeir
legðu fé fram til eins og ann-
ars.
Jafnframt settu þeir strangar
reglur um innkaup á hrávöru.
magni vegna hins falska verð-
gildis á milli þýzks ríkismarks
og tékkneskrar krónu.
Þýzku nazistarnir sögðu síðan
Tékkunum, að þannig sæu þeir,
hvernig hinir innlendu auðmenn
á meðal þeirra hefðu rænt þá
sanngjörnu kaupgjaldi fyrir
vinnu þeirra.
Þeir sögðu ennfremur: “Fyrir
áhrif þjóðernisjafnaðarsinnans,
fá þýzkir verkamenn góð laun
fyrir vinnu sína, en þér fáið þau
eigi í föðurlandi yðar.” Þessi
útbreiðsla hafði nokkur áhrif að
valda óánægju meðal Tékkanna.
Með því að isafna saman öllum
sönnunargögnum um þýzka
verndarríkið, þá er auðvelt að
sjá, að það er ekkert annað en
þýzk nýlenda, hin fyrsta ný-
Frh. á 7. bls.