Heimskringla - 24.01.1940, Side 6

6. SÍÐA
ME.MSKRINGLA
WINNIPEG, 24. JANÚAR 1940
SVO ERU LOG,
SEM HAFA TOG
“Við hvað áttu?” hrópaði hann með vax-
andi reiði. Það var aukin fjandskapur í fram-
komu hans, því að honum virtist að þessi þjófur
sem hefði stolið munum hans, og hann hafði
látið fá makleg málagjöld, ætlaði sér að gera sig
heimakomna við hann. Hann reiddist yfir
þessum grun, en leynd forvitni hélt skapi hans
í skefjum. “Við hvað áttu?’ endurtok hann
svo hátt, að hin mikla rödd hans bergmálaði í
herberginu.
Svar stúlkunnar var þýtt og hljómfagurt
er hún svaraði:
“Eg á við þetta: Gefið þeim tækifæri til að
lifa og vera heiðarlegar.”
“Tækifæri til að lifa!” Hann sagði þessa
setningu með ofsalegum krafti. ósvífni þess-
arar uppástungu fylti Gilder með svo sterkri
andúð að um talsverða stund var hann alveg
mállaus af reiði.
Stúlkan lét reiði hans ekkert á sig fá.
“Já,” hélt hún áfram með hægð, “það er
alt sem það þarf. “Gefið þeim tækifæri til að
lifa og fá nægilegt fæði, og þokkalegt herbergi
að sofa í, og skó á fæturna í vetrarkuldanum.
Haldið þér að nokkra stúlku langi til að stela?
Haldið þér að nokkur stúlka vilji hætta á— ?”
“En þegar hér var komið hafði Gilder
fengið máttinn til að mæla og tók nú harka-
lega fram 1 fyrir henni.
“Og það er til þess arna, sem þú hefir eytt
tíma mínum. Þig langar til að biðja fyrir sek-
um ófrömum stúlkum, þegar eg hélt að þú ætl-
aðir að fræða mig um einhverjar staðreyndir.”
En þrátt fyrir þetta hélt María áfram
ræðu sinni. Það var einhver svo einkennilegur
þróttur, sem fylgdi þessari ræðu hennar að
jafnvel þykka húðin á lögregluþjóninum stóðst
það ekki, og þótt að hann héldi að hún væri
að rugla, þá lét hann hana rugla áfram, sem var
alls ekki venja hans, og kom honum til að verða
hissa á sjálfum sér. Hvað Gilder snertir, þá
fanst honum hann vera ráðalaus á svo einkenni-
legan hátt, að hann kannaðist hreint ekki við
sig. Hann var ennþá fokreiður yfir því, að
hafa komið sér til að veita stúlkunni áheyrn,
en þrátt fyrir gremjuna fékk hann sig samt
ekki til að senda hana að svo búnu i burtu.
Vegna einhverra óskiljanlegra töfra sat hann
og hafðist ekki að. ,
“Við vinnum níu tíma á dag,’ helt hun
áfram rólega með einkennilega átakanlegum
hljóm í fallegu röddinni; “níu tíma á dag, sex
daga vikunnar. 'Það eru staðreyndiri, eða
hvað? Og vandræðin eru þessi, að heiðarleg
stúlka getur ekki lifað á sex dölum á viku.
Hún getur það ekki og keypt fæði og föt, og
borgað herbergisleigu og strætisvagna far-
gjald. Það er önnur staðreynd, eða hvað?”
María horfði á búðareigandann og fjólu-
bláu augun hennar voru alvarleg og spyrjandi.
Vegna geðshræringarinnar, sem hún var í,
læddist dálítill roði í vanga hennar, og nú var
andlit hennar mjög fagurt, í raun og veru svo
fagurt, að rétt sem sönggvast greip hinn töfr-
andi yndisleiki þess eftirtekt mannsins, og
hann horfði á hana með virðingu, sprottinni af
tilfinningunni fyrir kvenlegum yndisleika henn-
ar. Þessi áhrif vörðu aðeins skamma stund.
Gilder var ekki neinn dómari um kvenlega feg-
urð. Verzlunarvitið réði öllu í huga hans. Er
hann hafði um stutta istund starað forviða á
þennan óvænta yndisleika, flugu hugsanir hans
aftur á ný að því efni sem hún hafði talað um
svona hlægilega heimskulega.
“Eg óska ekki eftir að ræða þessi mál,”
sagði hann hryssingslega er stúlkan þagnaði
sem snöggvast.
“Og mig langar ekki til að ræða neitt,”
svaraði María með þolinmæði. “Mig langaði
bara til að segja yður fáeinar staðreyndir, það
sem þér báðuð mig um,” dálítið bros, eins og
minningarnar vekja, lék um varir hennar.
“Þegar þeir settu mig fyrst inn,” sagði hún
eins og hálf tilfinningarlaust, “þá hataði eg
yður.”
“Og auðvitað!” svaraði Gilder háðslega.
“Og svo hugsaði eg að þér kannske skilduð
þetta ekki,” bætti María við.
“Og ef eg segði yður frá þessu hvernig
ástandið væri í raun og veru, þá kynnuð þér að
breyta því einhvern veginn.”
Er eigandi búðarinnar heyrði þessa kæn-
legu yfirlýsingu saup hann hveljur af undrun.
“Eg!” hrópaði hann eins og hann tryði ekki
sínum eigin eyrum. “Eg ætti að breyta verzl-
unarstefnu minni vegna þess, að þú bæðir mig
þess!”
Það var eitthvað óumbreytanlegt í rödd-
inni, er stúlkan hélt ákveðin áfram skýringum
sínum. Það var eins og hún væri að rækja
skyldu, isem ekki yrði umflúin og engir örðug-
leikar mættu hamla, jafnvel ekki sú vitneskja
að öll fyrirhöfnin yrði að lokum árangurslaus.
“Vitið þér hvernig æfi okkar stúlknanna
er? — en auðvitað vitið þér það ekki. Þrjár
okkar í sama herberginu, eldum matinn okkar
sjálfar yfir gasvélinni, sem aðeins hefir tvo
elda, og verðum svo að þvo af okkur á kveldin,
eftir að hafa staðið á fótunum í níu tíma á
dag.” Upptalningin á atriðum þessa basls,
hafði alls engin áhrif á húsbóndann, því að
hann skorti alveg ímyndunaraflið sem nauð-
synlegt var til að finna til með hinu þrautafulla
böli, sem stúlkan hafði þekt. Hann svaraði með
svip sjálfsréttlætingarinnar, rétt eins og ákær-
ur stúlkunnar væru vísvitandi rangar.
“Eg hefi látið hverja stúlku hafa stól fyrir
innan búðarborðið.”
Það var engin breyting á rödd stúlkunn-
ar, er hún svaraði þessum varnar orðum hans.
Hún hélt áfram í hljómfögrum og lágum rómi,
en það var enn meiri einlægni í honum.
“En hafið þér nokkru sinni séð stúlku setj-
ast í einn þeirra?” spurði hún kuldalega. “Gerið
svo vel og svarið mér. Hafið þér séð það?
Auðvitað ekki,” sagði hún eftir svolitla þögn,
en búðareigandinn svaraði engu. Hún hristi
höfuðið til að gefa neituninni áherslu. “Og
skiljið þér hversvegna? Það er af þeirri
einföldu ástæðu, að hver einasta stúlkan veit,
að ef forstjórinn í deildinni hennar sæi hana
sitja, þá hugsaði hann að hann gæti verið án
hennar. Hún væri að svíkjast um, sjáið þér
til, og svo væri hún rekin. Eftir dagsverkið,
að hafa staðið í níu tíma á fótunum, þá gengur
stúlkan heim til að spara sér fargjaldið. Já,
hún gengur hvert sem hún er sjúk eða heil-
brigð. En maður er svo þreyttur hvort sem er,
að maður finnur ekki hvert maður er heil eða
veik.”
“Gilder froðufeldi næstum því af reiði, því
að honum fanst þetta ástæðulaus árás á sjálfan
sig. Andúð hans óx stöðugt gegn þessari
stúlku, dæmdum þjóf, sem dirfðist þannig að
standa uppi í hárinu á hionum.
“Hvað kemur alt þetta við þjófnaðinum í
búðinni?” spurði hann af móði miklum. “Þú
komst hingað undir því yfirskini, og í stað þess
að segja mér frá því, þá þvælir þú um gassuðu
vélar og strætisvagnafargjald.”
En istúlkan hélt áfram að tala í sama tón
og hún hafði gert, án þess að hirða um innskot
kaupmannsins.
“Og þegar maður er reglulega veikur og
verður að hætta vinnunni. Hvað er þá til
ráða? Vitið þér hvað, Mr. Gilder, heiðvirð
stúlka leiðist oft til að stela vegna þess, að
hún þarf á læknishjálp að halda, eða einhverj-
um þvílíkum munaði? Og sumar þeirra gera
það sem verra er, en að stela. Já, það gera
þær. Stúlkur sem voru heiðarlegar, og langaði
til að halda áfram að vera það, en loksins urðu
þær svo þreyttar á öllum þessum þrældómi,
að — að —”
Maðurinn sem hafði slík vandræðabörn
hundruðum saman í þjónustu sinni og heyrði nú
um þær blákaldan sannleikann, iðaði órólega
í sætinu, og svolítill roði færðist yfir hraust-
lega, útitekna litháttinn á vöngum hans er hann
hreyfði mótmælum gegn þessu.
“Eg er ekki gæslumaður þeirra. Eg get
ekki vakað yfir þeim eftir að þær fara úr búð-
inni. Þeim er goldið venjulegt kaup — eins
mikið og hinar búðimar borga.” Er hann mælti
þannig funaði réttlát bræðin upp í skapi hans,
tendruð af þessari árás tukthússlimsins, er
réðist þ^nnig á hann að óvörum. “Heyr á
endemi!” sagði hann með mikilli þykkju. “Eng-
inn lifandi maður gerir annað eins og eg fyrir
starfsfólk sitt. Hver gaf stúlkunum setstofu
uppi á lofti ? Það var eg sem gerði það!”
“En þér viljið ekki gjalda þeim nógu mikið
kaup til að lifa á. Að þessi staðhæfing var
mælt án nokkurs haturs gerði hana, eins sönn
og hún var, ógeðfelda manninum, og stælti hann
til að staðhæfa hina ósvífnu sjálfsréttlætingu
sína.
“Eg borga þeim hið sama og hinar búð-
irnar,” endurtók hann ólundarlega.
En ennþá einu sinni svaraði hin mjúka
rödd með þessari óbifanlegu staðfestu gegn
manninum, sem leitaðist við að láta orð henn-
ar ekkert á sig bíta.
“En þér borgið þeim ekki nóg til að lifa
af.” Svarið var svo einfalt og augljóst að því
varð ekki svarað beinlínis.
Gilder kaus því að snúa sig út úr því, með
því að víkja að fyrra efninu.
“Svo þú heldur því fram að þú hafir neyðst
til að stela. Það er vömin, sem þú færir fram
fyrir sjálfa þig iog vini þína.”
“Eg neyddist ekki til að stela,” svaraði
hún, með sömu tilbreytingarlausu röddinni, sem
hún hafði talað með lengst af meðan á þessu
samtali stóð. Eg neyddist ekki til að stela, og
eg stal engu; en þrátt fyrir það, er þetta vörn-
in, eins og þér kallið það, sem eg færi fyrir sök
hinna stúlknanna. Þær stela hundruðum sam-
an vegna þess, að þær fá ekki nóg að borða.
Eg sagðist skyldi segja yður hveraig þér gætuð
stemt stigu fyrir þessum þjófnaði. Eg hefi
gert það. Gefið stúlkunum sanngjarnt tæki-
færi til að vera heiðarlegar. Þér spurðuð mig
um nöfn Mr. Gilder. Það er aðeins eitt nafn,
sem sökin fellur á, fyrir öll þessi vandræði, og
nafnið er: Edward Gilder! Viljið þér nú ekki
reyna eitthvað?”
Er hún bar þessa spurningu fyrir hann án
nokkurra umsvifa, stökk búðareigandinn upp
úr stólnum og hvesti augun á stúlkuna, er hafði
spurt hann svona niðrandi spurningu.
“Hvernig vogar þú að tala svona við mig?”
sagði hann með þrumandi rödd.
En það virtist engin áhrif hafa á stúlkuna.
Þvert á móti. Hún endurtók spuminguna lát-
laust og virðuglega, sem reitti hann enn meira
til reiði.
“Viljið þér ekki gera svo vel að gera eitt-
hvað í þessu efni?”
“Hvernig vogarðu þér?” öskraði hann aft-
ur, og nú lýsti spurningin því hve forviða hann
var. ’
“Hvemig eg voga mér þetta?” svaraði
María Turner, “er vegna þess að þér hafið
gert mér alt það ilt sem þér getið, iog nú er eg
að reyna að gefa yður tækifæri til að breyta
betur við hinar stúlkurnar. Þér spyrjið mig
hvernig eg þori þetta. Eg hefi rétt til að þora
það! Eg hefi verið heiðarleg alla æfi. Eg hefi
þráð að hafa sæmilegt fæði, hlý föt og — svo-
litla, ánægju/alla þá stund sem eg hefi unnið
fyrir yður, hefi eg farið alls þessa á mis, til
þess að vera heiðarleg. Þessu lýkur svo öllu
á þann hátt, að þér sendið mig í fangelsi fyrir
Það, sem eg er saklaus af að hafa gert. Eg
þori þetta þessvegna!”
tassidy, lögregluþjónninn sem átti að gæta
aríu Turner, hafði staðið þolinmóður við hlið
hennar alla þá stund, sem samtalið varaði, og
haldið um úlnlið hennar. Hann veitti þessari
orðasennu milli fangans og miljónerans dálitla
eftirtekt. óljóst hafði hann furðað sig á
hversu vel þessari veikbygðu stúlku, tókst að
lýsa því ranglæti, \sern hún hafði orðið fyrir.
Auk þess vakti þetta engan áhuga hjá honum,
horfði bara á eins maður mundi horfa á ein-
hverja sérstaka viðburði. Málefnið sem rætt
var kom honum ekert við. Hans skylda var
að fara burtu með stúlkuna þegar samtalið
væri búið, og datt honum nú í hug að nú mundi
vera hæfilegur tími að hafa sig af stað. Það
virtist meira að segja að stúlkan hefði gert
búðareigandann alveg orðlausan. Þessvegna
j yar það ef til vill réttast að fara með hana
burtu. Með þessa spurningu í huga, leit hann
á Gilder spyrjandi augum og kom honum til að
líta á sig. Honum nægði það að miljónerinn
kinkaði kolli. Gilder treysti sér í raun og veru
ekki til að koma upp einu orði. Hann var í al-
varlegri geðshræringu yfir þeim sannleika, sem
stúlkan hafði svo góðlátlega sagt honum. Hann
var ekki viðbúinn að svara henni neinu, þótt
hann^ væri gremjufullur og andvígur hverju
°rði í ásökunum hennar. Þegar því lögreglu-
þjónninn leit á hana spyrjandi, þá fann hann
sér til léttis, þótt hann skammaðist sín fyrir
það, að hann varð feginn að svara játandi með
þessari hreyfingu.
Cassidy sneri sér við og rykti um leið í
handlegg stúlkunnar og sneri að dyrunum. Hún
sýndi að hún vissi hvað þetta þýddi með því
sem hún sagði að skilnaði.
“Ó, hann getur farið með mig nú,” sagði
hún beiskjulega; og svo reis rómur hennar
hærra en hann hafði áður gert og í hann tvinn-
aðist blær, sem varð skuggalega heiftúðugur
og illúðlega hefnigjam, er hún leit við í dyr-
unum, isá maðurinn við borðið að andlit hennar
var kuldalega illúðlegt.
“Þrjú ár eru ekki eilífðin,” sagði hún
hægt. “Þegar eg kemst út, þá skalt þú borga
mér fyrir hverja mínútu þeirra. Eg mun ekki
gleyma því einn dag né eina stund, að það
varst þú, Mr. Gilder, sem sendir mig í fangelsi,
og það skaltu gjalda mér fyrir. Þú skalt líka
gjalda mér fyrir fimm árin, sem eg svalt svo
að þú gætir grætt. Þú skalt gjalda mér fyrir
alt sem eg hefi tapað í dag, og------”
Stúlkan rykti til vinstri hendinni, þeim
megin sem lögregluþjónninn stóð. Svo hraust-
leg var þessi hreyfing að Cassidy misti takið á
úlnlið hennar en taugin sem tengdi þau var
samt ekki slitin, því á milli úlnliða þeirra sást
stálkeðja, sem sýndi að þau voru hlekkjuð
saman með handjárnum. Stúlkan hristi hlekk-
ina á þann hátt sem var miklu kröftugri em
orð. í þessu síðasta ávarpi til hins æsta manns
við skrifborðið var spádómur um ógæfu. Frá
merkinu um niðurlægingu hennar, leit hún á
manninn, sem hafði sett það á hana. Er þau
horfðust í augu leit hann- undan hinu ógnandi
augnaráði hennar.
“Þú skalt líka borga mér fyrir þetta!”
sagði hún. Rödd hennar var næstum hvíslandi,
en hún lét eins og óp í eyrum og hjarta hans.
“Já, þú skalt borga mér fyrir—þetta!”
VI. Kap.—f Víti
Þau voru andstyggileg árin þrjú, sem
María Turner vann í betrunarhúsinu Burnsing.
Tími hennar var ekki styttur, þótt hún hagaði
sér vel. En istúlkan komst brátt að raun um, að
hylli þeirra sem þar höfðu völdin varð ekki unn-
in nema fyrir gjald, sem kvenlega velsæmistil-
finning hennar hrylti við. Þess vegna fór hún
gegn um þetta víti nætur og daga með þján-
ingum, þrautum, sem voru banvænar. Það
þarf ekki að taka það fram, að tilveran þar
var öll ill. Það var líkamlega ill tilvera, sem
aldrei lét gleyma sér, og minti á sjálfa sig með
sífeldum þrældómi, grófri og ógeðslegri fæðu,
hörðu og þröngu rúmi, hinum stöðugu iog nag-
andi leiðindum fangavistarinnar, útilokuð frá
Ijósi og lofti, fráskilin öllu sem gerir lífið ein-
hvers virði.
En þó voru þetta ekki verstu þrautirnar
sem lögðust á tilveru stúlkunnar. Það sem
hvíldi þyngst á henni og stöðuglegast, var nið-
urlægingin sem umhverfi þetta leiddi af sér, en
hún varð ekki umflúin nokkurt augnablik, né
hið lostafulla andrúmsloft þessa staðar, sem
henni hafði verið varpað í án þess að hún ætti
það skilið. Andstygðin var alstaðar. Hún
stafaði út úr andlitum margra og freyddi frá
sálum enn fleiri, slægðarlega hræðileg. Stúlk-
an hélt sér ákveðin frá nokkrum persónulegum
kunningsskap við samfélag sitt. Hún gat að
minsta kosti að sumu leyti skilið sig frá spill-
ingunni hvað persónulega viðkynningu snerti,
en þar var ætíð alstaðar nálægð þessara leyndu
orku lastanna, se mekkiv ar eins auðvelt að
forðast, eða heldur að finna ráð til að forðast.
Því að þetta var blandað sjálfu andrúmslofti
umhverfisins. Þessi ósýnilegi deyndardómsfulli
og hræðilegi máttur syndarinnar, fylti fangels-
ið eins og eiturloft. Hann var alt af að reyna
að hertaka sálina og slá eign sinni á hana. Þó
að hún engu að síður héldi lyndiseinkunn sinni
ósnortinni, þá dró hún samt dám af andrúms-
loftinu. Smátt og smátt óx utan um hið við-
kvæma tilfinningalíf stúlkunnar skel af harð"
úð, sem með tímanum mundi vissulega sljófga
tilfinningu hennar fyrir réttu og röngu.
Já, venjulega er lyndiseinkunn mannsins
hin sama alla æfi hans í öllum aðaldráttunum,
og í þessu tilfelli var María Turner, er fangels-
isvist hennar lauk, næstum alveg eins andlega
heilbrigð og daginn sem hún var sett í fangels-
ið. Breytingin var aðallega á yfirborðinu. —
Hjartagæðska hennar og löngun til að njóta
saklausrar gleði lífsins var hin sama. En yfir
beztu eiginleika hennar var runnin hjúpuf
hörkunnar, svo að þeir nutu sín ekki. Þarna
var ástæða, sem gat komið henni til að geraist
ánægður samverkamaður glæpastefnunnar.
Bezta sönnun þess að sál Maríu Turner var
ekki spilt, var það að hún ákvað, er hún kom
út úr fangelsinu að lifa heiðarlegu lífi, þótt
henni væri það fullkomlega ljóst hverjir örðug-
leikar voru á þeirri leið, og líka freistingarnar
sem buðu léttari leið.
Þar var til dæmis Aggie Lynch, samband-
ingi hennar, sem hún hafði kynst aðeins laus-
lega. Þessi unga stúlka var alin upp sem glæpa
kona, drap á ólöglega atvinnuvegi, sem þeim
stæðu opnir þegar þær fengju frelsi sitt. María
leið hana vegna þess, að hún fann það eins og
ósjálfrátt, að þessi stúlka var ósiðleg fremur
en ósiðferðileg og á því er mikill munur. Af
þeim ástæðum var Aggie Lynch ekki eins and-
styggileg og margar hinna. Hún var snotur og
ljóshærð, með sakleysislegt barnsandlit, þeirrar
^egundar sem ber undrunarsvip yfir flestum
atriðum sem við bera í þessum furðulega og
spilta heimi. Hún hafði verið sett í fangelsi
fyrir það að neyða fé út úr mönnum, og hún
reyndi ekkert að halda fram sakleysi sínu. —
Þvert á móti hrósaði hún sér af hæfileikum
sínum, að koma karlmönnunum til við sig eftir
vild sinni. Hún hafði mikla leikara hæfi-
leika og gat sett upp barnslegan sakleysissvip-
Með þeim hætti tókst henni æfinlega að snara
hjörtu mannanna hversu veraldarvanir, sem
þeir annars voru.
Maður sem kynt hefir sér svipfræði, hefði
kannske fundið ástæðu fyrir þessum siðlætis'
svip, sem hún bar, ástæðan var kannske fólgin
í loðnum og beinum brúnum, sem vörpuðu
skugga á hinn blíða sakleysissvip andlits henn-
ar. Annars var hún heldur meinleysislega
rangsnúinn, kunni svolítið í málfræði og staf-
setningu. Hafði fjörlegan skilning á fyndni,
eins langt og vitsmunirnir náðu, en hafði sér-
staklega litla vitsmuni í aðrar áttir . Hún var
bara listfeng á einu sviði. Hún var leikari á
þann hátt, sem hefir áhrif á einstaklinginm
Hún var þar óviðjafnanleg. Hún hafði verið
alin upp hjá glæpafjölskyldu, og var það henni
mjög til afsökunar. Löngu isíðan hafði hún
týnt föður sínum; móður sína hafði hún aldrei
þekt. Eini ættinginn, sem hún átti var einn
bróðir, og var hann nafnfrægur vasaþjófur.
Ein af aðal ástæðunum fyrir því hve vel henni
gekk að koma karlmönnunum til að elta sig, svo
að þeir gerðu sig að flónum og sáu eftir því sefl'
langt, var það að þrátt fyrir hina miklu óreglu
á lifnaðarháttum hennar var hún skírlíf. Hún
átti ekkert hrós skilið fyrir það, það var henni
meðfæddur kostur, en kom ekki af neinum sið-
ferðilegum ásetningi.