Heimskringla - 08.05.1940, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 8. MAí 1940
HEIMSKRINGLA
8. SÍÐA
Og Evrópa hrifsaði happsemis
fund,
frá Hafsbotnum suður um
Stólpasund,
hver iþjóð slóst í landkosta leitir.
Og norræna og suðræna sundur-
leit mjög
í samvinnu gengu og bandalög
um útjaðra og íslenzkar sveitir.
Þá er þess getið, að þjóðirnar
blandast, renna saman.
\
Samt lýsa hér eldar hins að-
komna manns,
við arinhlóð glæddir föðurlands
í bygða og héraða heitum.
Þetta bendir til þess, að ís-
lenzk örnefni koma upp úr kaf-
inu. Þessi kona er t. d. kend við
Tindastól, fjallið skagfirska. —
St. G. St. verður klökkur, þegar
hann tekur Margréti í kjöltu
sína, fallna í valinn. Þá rifjast
upp fyrir honym alt stríðið, sem
landnemamir hafa kannað í
Vesturheimi.
En liðinn er margur sá hugur
og hönd,
sem heimilin festi og nam þessi
lönd,
og landnema lestirnar þynnast.
Það kveður sitt hljóðfall í
hörpustreng minn.
Úr hálffyltum grafreit eg
ómana finn
í vísum, sem Margrétar minnast.
Sú frásögn er í Landnámu, að
kona lét gera skála um þvera
þjóðbraut og lét þar vera mat-
borð ókeypis. — Margrét land-
námskona hagar sér líkt því sem
fornkonan gerði.
Er ísienzkan valdi sér bygðir og
ból,
varð bær hennar Margrétar
ferðamannssk j ól
og viðnám gegn veglúa meini,
því oft var þá geilsinn frá sum-
arsól
mann sveitunginn næsti við
Tindastól
og norðanhríð nágranninn eini.
Vegirair voru þá ókomnir og
vörðurnar ófæddar á vestrænu
sléttunum.
Og ágiskuð stefna var þjóð-
brautin þá
og þungkleifur straumur í
vaðslausri á
og andsvalt á auðnunum flötu.
In vestræna, strjálbygða vega-
lengd
Var vinarhúsleiðum um bæ
hennar tengd,
því gestrisnin lagði þar götu.
Það felst í þessu, að Margrét
laðaði gesti. En hún var heim-
ilisrækin, þó að hún væri gest-
fisin. Svo segir iskáldið:
Og af því að vinna heimilis hag
ftieð hlýlegri árvekni sérhvern
dag
varð bærinn æ bjartari og hlýrri.
^g allaf var heimilið héraðsbót
húsaskjól fjölguðu og
vegamót
v°g bygð væru nágrenni nýrri.
Það felst í þessari frásögn, að
^argrét hélt virðingu sinni til
^filoka. Ekki verður á betra
kosið en þetta hlutskifti. Það
faast með ástundun, þar sem
^annkostir eru fyrir. En þó að
^argrét hafi gert vel, hefir hana
fró skort tækifæri til að njóta
teirra gæða, sem hún þráði, —
£æða mentunar og tómstunda.
Hver býr sig til fundar við lær-
' dóm og list
1 landi, sem heimtar öll búverkin
fyrst?
bros hennar leit eg því lýsa:
aÓ það átti í sál hennar ættgengi
alt,
Sem ört var og djarfmannlegt,
frjálslegt og snjalt,
Saarpt gagnyrði, vel kveðin vísa.
Brosið getur verið mælskt, þó
^gt fari og hljótt sé. Þessar
tVaer ljóðlínur:
Hver býr sig til fundar við ræddar í þessu erindi. En
lærdóm og list Stephan drepur á það í öðru
í landi, sem heimtar öll búverk- kvæði, hverskonar menn kven-
in fyrst? — skörungar elska:
þær opna í hálfa gátt margan
bóndakonu bæ, sem er lítið ann-
ríki og þó stórt. Og skilningur
skáldsins á þessu er nærfærinn.
Stephan þekti af eigin raun
þetta efni; hann vissi vel, að bú-
sýsla gefur litlar tómstundir til
bókalesturs eða þeirra hugsana,
sem tilheyra listum. Hann skil-
ur aðstöðu Margrétar: |
i
En samt veit eg Margrét að
isaga vors lands
mun svíkja að flétta minningar
krans
um lífsstarf þitt hógværa
hljóða.
Þetta er rétt. Veraldarsagan
fjallar mest um styrjaldarmenn
og hávaðafólk. Sagnritarar fara
sjaldan á þá staði, þar sem þög-
ula sagan gerist:
Og eins þykir gagnslaust að gefa
þeim hljóð,
sem gengur um haustnótt og
flytur sín ljóð
við ókunnu leiðin og lágu. —
En vittu það heimur, að hér er
það lið,
sem hélt þér við, ættjörð, er
mest lá við
og stórmenni sögunnar sváfu.
Þarna er notalega drepið á
Hver sköruleg konusál elskar
þann einn,
sem uppgaf ei vörn fyrir raun-
um.
Hafi Margrét verið ógfit,
mun hún hafa elskað þann mátt
í sjálfri sér, sem uppgaf ei vörn
fyrir raunum.
Sú sjálfselska er göfug.
Stephani fer vel úr hendi, að
leggja blesisun sína yfir Mar-
gréti landnámskonu. Þar stend-
ur þroskamaður yfir hetju.
I En honum ferst jafnvel eða
enn betur að blessa yfir meyna
Carly sem hann kyntist 30 árum
áður en hann gerir um hana
kvæðið og var mærin 6 vetra er
þau kyntust. Þess háttar lang-
rækni er mikilsháttar. Það kvæði
byrjar á náttúrulýsingu, svo
| sem kvæðið um landnámskon-
una. Skáldið vill hafa umgerð
um myndir sínar og eru þær
ekki af vanefnum gerðar.
; Sem uppdregið skákborð svo
skipuleg var
in skógrudda, þéttbygða sveit.
Hvert búandans óðal við alfara
veg
í inngirtum, ferhymdum reit.
Þessi bygð mun hafa verið í
það, að alþýðan, sá sem sagan Bandaríkjunum, Carly var ensk
þegir um, hefir haldið við lífinu mær.
i landinu, með iðju og þjóðar-
venjum, meðan stórbokkarnir
æddu yfir grasrótina og tóku
strandhöggin til tjóns og skaða.
En hlöðurnar dumbrauðar
hilti yfir jörð,
sem hraunborgir vítt yfir isveit.
Og vorlognið bálkembdi víð-
lendið alt,
og vorsólin stafaði heit.
Hvort urðu ei tjón fyrir lýði og
lönd
röm lánsælda öftrun og hug-
unum bönd j húsglugga lýsti úr lundi, sem
mörg þrekvirki er sett voru í [ stóð
sögur ? j lyfting við rennislétt frón
En þjóðarheill auðgar þó æfi ! Qg honum var afdrep gegn
hvers manns illviðrabyl
ef eftir hann liggur á bersvæði 0g almennings njósnandi sjón.
lands!
þarft handtak, hugrenning
fögur.
Svo er lýst skógi og vegum,
ökrum og útsýn. Landið verpur
| ljótsi á Carly og hún bregður
Landnámskonan lætur eftir birtu yfir landið.
sig mörg handartök þörf og bros!
hennar báru vott um fagrar Eg veit þessi Ijóð eru svipur hjá
hugrenningar, innan
verkin.
um bú-,
sjon
j á sumarsins skáldmæru list
Svo má að orði kveða, að St.1 í sveit þinni og bæ þar sem
G. St. geri bæn sína yfir land-
I
Karly mín kær
námskonunni, svo innilega signir j kyntist þér síðast og fyrst. . .
hann Margréti í kvæðinu, eink-!
um þó í síðustu vísu: ! Landið Ijómar við minninguna
i um hana.
Eg kveð ei til frægðar og fæst |
ekki um það, Og þín vegna Karly mín kvæðið
en framtíðar söguna spyr þessul er gert
að: og kveðið í átthaga sinn.
var kröftum þeim kastað á Þinn skósveinn, eg man það
glæinn, hvern morgun eg varð,
sem lýðþroska uppvezti léði um miðdegið leikbróðir þinn.
sinn vörð, f heimilisorustum uppreisn gegn
og landauðnir gerðu að móður- þér
jörð — eg ótrauður merki þitt bar.
að heimili búlausa bæinn?
Samveran varð þó drýgst á
Landauðn gerð að móðurjörð kveldin, þegar dagsverkinu var
— hvílík útsýn og yfirsýn. Þarna íokið. Þá hjúfraði verkamaðnr-
blaisir við það mikla starf, sem inn útlendi sjálfan sig að barn-
þarf til þess, að búslóðarlaus inu:
bær verði að heimili, úti þar sem
óbygðin lá, frumskógurinn og Hvern aftan er logkyntur
foröðin. Mikil saga hlýtur að loftstrauma sjór
gerast, þótt lágt fari, þar sem stóð lygnast og kófheitti svörð,
öræfin verða að ökrum og veg-1 sem oft hefði brennandi
leysur að vináttu leiðum. Sú bar-
sólgeisla svæft
átta er oftast nær engu þökkuð. í svartnættisfanginu á jörð,
Þarna kemur þakklæti frá land- þú manst okkar veraldir vítt
nema sem var skáld, sé og skildi1 yfir sól
baráttuna og gat komið þakk- og víðbláins stjömuhvel öll;
lætinu í góðan búning. S á kné mínu isastu, uns heið-
Bros Margrétar voru ekki lokkað hné
gerð fyrir spegilinn, þau voru þitt höfuð við draumlanda fjöll.
gerð fyrir lífið, eins og bros sól-
ar. Þarna sannaðist það, að börn-
Þess er ekki getið í þessu in' eru til þéss hæf að opna guðs-
kvæði, að Margrét hafi elskað ríki yndis og fegurðar. Carly
karlmann. Það skiftir mestu lyftir fullorðna manninum — sál
máli, að hún elskaði mennina. hans — til himins, í draumljúfri
Verið getur að hún hafi átt vöku.
lítilmenni, sem hvarf við hennar Nú eru þáttaskifti í kvæðinu
hlið. Það hendir stundum kven- og segir næst frá haustinu og
skörunga að bindast lítilmenn- skemmdeginu þegar róisgresið
um. Orsakir til þess verða ekki skrælnar í varpa og kornstöng-
in skrjáfar dauð á akrinum. —
Þá kveður skáldið þenna búgarð.
Þú stóðst út í glugganum Karly
mín kær,
uns hvarf eg og hugðir til mín.
Ið einmana sumarblóm uppi
þú varst,
ein óbreytt, með sex árin þín.
Þann kaldlýsta haustmorgun
höfðum við kvaðst,
þú hrygg; eg með fáyrða ró,
úr kveðjunnar eymslum með
hangandi hönd
úr handisali nauðugu dró.
Við sáumst ei tíðar ....
En Carly heimsækir huga
skáldsins um jólaleyti og hann
heimsækir hana, og veit þó ekki
hvort hún er lífs eða liðin.
Skáldið segir að það sé fallvalt-
ast, sem er fagrast. En það sem
er ágætast þroskast og fyrst og
þarf ekki áranna með.
Landnámskonan þurfti þó á
langri æfi að hald^. Og skáldið
sjálft sótti í sig veðrið fram að
sextugu. Þannig geta spekimál-
in leikið á tveim tungum. Höf-
undurinn gerir þó ráð fyrir í
aðra röndina, að Carly lifi og búi
í litlum húsakynnum, en þröng-
ur kostur getur naumast gert
hana að engu. Og eins er það
sama, þó sjálfsmensku þræll þú
sért eins og fjöldinn og eg:
Þín snild breytir hreysum í
hallir og skort
í heimkynni allsnægjuleg;
því kóngborin sál gerir kima að
sal,
að kastala garðshornið svalt. —
Þó hafin isé dyrgja á drotningar
stól
tók dáminn af kotinu alt.
Meira lof en þetta verður
naumast um konu sagt — að
hún geri kot að konungsríki.
Þessi látlausa aðdáun hittir í
mark.
Þó frú sértu göfug og skrýðist
í skart,
sá skrúði þér maklega fer.
Þá prýðir svo gullið og demanta
. djáisn
er dýrmætt í hárinu á þér.
Carl fegrar gullið sjálft, þó
það sé í hennar hári og vegna
þess að það er þar.
Stephan G. Signir Carly að
lokum með þessum orðum:
í gröf þína Carly mín kveð eg
um jðl,
í feot þitt, í höll þína inn.
í fásinni áranna ekki er þér
gleymt
því enn er eg riddari þnin.
Þetta mætti útlista þannig að
skáldmæringurinn þeysi með
Carly á skáldfákinum inn í ver-
öld ódauðlegra bókmenta. Kona
sem verður aðnjótandi slíkra
gæða, má vel við una sitt hlut-
skifti.
A
Það má með sanni segja, að
skáldin lýsi konum með ýmsu
móti. — Bjarni fer með konuna,
sem hann dáist að, upp á snjó-
bólstra í loftinu. Jónas greiðir
við Galtará hárlokka ástmeyjar
sinnar, þegar þeirra er milli
fjarski landa og hafs og fjanski
tíma og rúms. Engra ástríðna
kennir í ljóðum þessara stall-
bræðra listarinnar. —
Stephan fer á samskonar
kos‘tum í ljóðagerð sinni um
hefðarkonur. Eldurinn í brjósti
hans er óskyldur villieldi; hann
er áþekkur loga lýsigullsins.
IStephan gtetur þess í einu
kvæði að skáldskapurinn sé djúp-
ur eldur falinn í grunnri ösku.
Ástakvæði hans eru á þá lund.
Hann kveður um Carly eftir
þrjátíu ár og veit þá ekki hvort
hún er lífs eða liðin. Þegar
hann kvaddi Carly sex vetra
mey, réttir hann hönd, isem er
afllaus og dregur með því móti
úr eymslum skilnaðarins. Hann
kallar þetta handsal nauðugt.
Minningin um Carly varpar, eft-
ir mannsaldurs tímalengd, ljósi
yfir þær konur, sem gera lítil
húsakynni að höll, með kven-
sóma sínum. Konurnar hefjast
fyrir tilstilli skáldsins með því
móti, að það ann þeim sannmæl-
is, þar sem þær sitja við arin-
hellu lífsins og gegna skyldu
sinni.
Þegar svo er teflt frá hálfu
skálds, má með sanni segja að
guðir og díisir fallist í faðma á
jörðinni og að jarðneskir kraftar
stígi þá upp til himins.
—Vísir.
EINAR BENEDIKTSSON
Eftir Jónas Jónsson
Framh.
XXVIII.
í eðli íslendinga er undarleg
mótsögn. Engin þjóð er jafn út-
leitin eins og við og engin þjóð
er jafn heimelsk að landi sínu. í
fornöld voru íslendinar sífelt á
ferðalagi erlendis. Þeir héldu
þeirri venju eftir því isem frek-
ast var unt á hinum myrku mið-
öldum, og eftir að þjóðin fékk
sjálfstjórn og aukin f járráð hafa
ferðir til útlanda aukist, jafnvel
meira en hóf er á. En þetta er
aðeins önnur hliðin. íslending-
urinn unir ekki langdvölum er-
lendis. Landið býr ýfir ein-
hverju ótrúlegu seiðmagni, sem
dregur til sín hugi þeirra sem
þar hafa fæðst, þó að þeir hafi
tekið sér bygð við hin yztu höf.
í Einari Benediktsisyni var út-
þráin og heimþráin á óvenjulega
háu stigi. Hann þurfti að vera
utan til að njóta gæða hámenn-
ingarinnar, sem hann nefnir svo
í einu af kvæðum sínum. En
þegar hann var ytra leitaði hug-
urinn heim. Viðfangsefni hans 1
fjármálum snerta ætíð land
hans, og skáldskaparíþrótt sína
notaði hann eingöngu til vegs-
auka móðurmálinu og þjóð sinni.
Einu ári áður en heimsstyrj-
öldin braust út var Einar Bene-
diktsson að sumarlagi í Reykja-
vík og gaf þá út þriðju ljóðabók
sína, Hrannir. Hann var þá orð-
inn breyttur maður á margan
hátt. í stað hinna bjartsýnu og
djörfu ættjarðar- og hvatningar-
ljóða horfði skáldið nú löngum
inn í isína eigin sál. Flest af
beztu kvæðunum, sem Einar
Benediktsson orti, eftir að hann
flutti úr landi, eru djúpvitrar
og alvöruþrungnar sjálfslýsing-
ar. Einni öld fyr hafði Byron,
útlægur frá ættjörð sinni, ort
fegurstu ljóð sín um hina ein-
stæðu hetju, með sterka,
þrjózkafulla lund og kalda lítils-
virðingu gagnvart öðrum mönn-
um. Einar Benediktsson var líka
slitinn frá ættjörð sinni. Hann
var hinn mikli einstæði útlagi,
lítið skilinn og lítið treyst af
þjóð sinni. í Æfintýri hirðingj-
ans segir hann um hetju Ijóðs-
ins:
Hann var hinn sami horski
sveinn,
en hádagur lífsins þó runninn;
frækinn og sterkur, frár og
beinn,
frjáls og þó bundinn, í glaum og
þó einn,
og gæfa hans visin við grunninn.
Með gull og kransa frá landi til
lands
hans leikarasigur var unninn.
Þetta var endurminning frá
ferðum í Suðurlöndum. En nú
átti þessi lýsing við hann í mjög
ríkum mæli. Hann var enn
frækinn og sterkur, þó að kom-
ið væri yfir hádag æfinnar. —
Hann hafði að vissu leyti fremur
en nokkur annar af löndum hans
farið sigri hrósandi frá landi til
lands. En hann varð oft að sigla
þröng sund milli skers og báru.
För hans minti stöðugt á ferða-
mann, sem heldur djarflega leið-
ar sinnar yfir ís, sem er svo veik-
ur, að vatn kemur upp í öðru
hvoru spori. Burtveran frá
landinu, áhættan og óvissan í
fjármálataflinu setti djúpt mark
í sál hans. Á einverustundum
lífsins fanst honum eins og hirð-
ingjanum frá Austurlöndum, að
gæfa hans væri í raun og veru
visin við grunninn. í kvæðinu
Gamalt lag minnist hann glaðra
vordaga í hinni glæsilegu höfuð-
borg Svíþjóðar. Mitt í glaum og
gleði gildaskálans heyrir hann
lag, sem sungið var í æsku hans
í þröngum göngum Latínuskól-
ans í Reykjavík.
Þá bárust mér tónar af öldnum
óði
frá einum streng yfir hljómanna
flóði,
um áranna haf, um alt sem var
liðið,
sem inst mína lund og minning
skar.
Hann lítur yfir æfiskeiðið og
heldur áfram:
Þessi einfaldi, sanni og hreini
hljómur,
mitt hjrata snart eins og sakar-
dómur,
Því braust eg frá sókn þeirra
vinnandi vega,
í vonlausu klifin um hrapandi
fell?
Það hlóðst að mér eins og haf af
trega,
sem holskefla sannleikinn yfir
mig féll.
Einar Benediktsson lýsti oft
þessari sömu óttablöndnu kvíða-
kend, en aldrei sannara eða með
meiri snertingu við ættland sitt.
Hvað gagnaði honum, hinum
mikla fjölgáfaða íslending, að
vinna gull og kransa á fjárafla-
sviðinu með leikarasigrum frá
landi til lands? Hvers vegna
vann hann ekki heima í því landi,
sem hann unni svo heitt, við hin
framkvæmanlegu þjóðnýtu verk,
í stað þess að brjóta sér leið í
framandi löndum í vonlausum
klifum, þar sem urðin hrundi við
hvert fótspor, sem hann steig?
Svanurinn er hið mikla ein-
stæða skáld:
Því er sem duftið dauða þrái að
hrærast
við djarfa, sorgarblíða rómsins
kvak.
Því er isem loftið bíði þess að
bærast
við bjarta himinfleyga vængsins
tak.
En svaninn sjálfan dreymir
lífsins draum.
Hans dáð og ósk í brögum
saman streyma.
Hann loftsins skáld, á hjá sér
sjálfum heima
af heilli sál hann kveður hvern
sinn óð.
Svanurinn er heima, ekki í út-
legð eins og skáldið. í niður-
lagserindi kvæðisins kemur ljós-
lega fram, að Einar Benedikts-
son lýsir hér sínum eigin til-
finnnigum:
Hve sælt, hve sælt að líða um
hvolfin heið
með hreina, sterka tóna — eða
enga,
að knýja fjarri öllum stolta
strengi,
að stefna hæst og syngja bezt í
deyð,
að hefja rödd, sem á að óma
lengi
í annars minni, þó hún deyi um
( leið.
Er nokkur æðri aðall hér á jörð,
en eiga sjón út yfir hringinn
þröngva,
að vekja, knýja hópsins veiku
hjörð
til hærra lífs — til ódauðlegra
söngva.
í kvæðinu Svartáskóli fæst
skáldið við sama efni undir nýju
formi. Sæmundur fróði er eftir
þjóðsögunni hið mikla höfuð-
skáld norrænna þjóða í fornöld.
Ungur fer hann utan, nemur
myrk og dulin fræði í frægustu
kenslustofnun þeirrar aldar. —
Sjálfur myrkrahöfðinginn er
æðsti skólameistari. Ef læri-
sveinarnir verða ekki yfinsterk-
Framh. á 7. bls.