Heimskringla - 04.09.1940, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 4. SEPT. 1940
FISKIÖRNINN
En augu hans voru þó einkennilegust. Gill-
more gat ekki litið af þeim. Augasteinarnir voru
mjög stórir, þótt bjart væri — var það merki,
sem herforinginn hafði áður séð og þóttist geta
skýrt.
Gat þetta verið guli maðurinn, sem Aleut-
ingurinn hafði talað um við Nansen? Það var
vel hugsanlegt. Andlit Gillmores gaf ekkert
til kynna, en hjarta hans sló örara, og hann
ákvað að veita því eftirtekt hvert þessi maður
reyndi að gefa sér nokkuð merki.
Hinn niðurbyrgði hlátur hans virtist reitá
félaga hans var auðsæilega ekki trygt á meðal
þeirra. Ef til vill óttuðust þeir að hann mundi
ljósta upp hinu sanna erindi þeirra þar á eyjunni
erindi, sem Kúbli hafði reynt að leyna méð
sögunni um bilaða vél.
“Hvað gengur að þér Fú?” spurði Kúbli og
rödd hans var snögg eins og svipuhögg.
Fú flissaði á ný.
“Herra, eg hlæ af því að eg ber áhyggju
fyrir vinum vorum,” sagði hann einlægnislega.
Hann leit á Maríu. “Þeir ekki að hafa unga
stúlku til að elda fyri sig. Eg hugsa hún eldi
púdding, kökur, þeir aumingjarnir éta kínverja
mat. Þeir bara fá bleikt kjöt, kaffi-”
“Eg er ekki matreiðslukona Fú,” svaraði
unga stúlkan vingjarnlega og rólega. “Snjó-
bolti þarna,” og hún benti á svertingjann frá
Georgíu, “býr til matinn handa okkur.
"Og þegar við minnumst á mat,” sagði
Kúbli, “þá væri víst best að þú færir að búa
hann til, og næsta skiftið sem þú talar án þess að
vera kvaddur til þess, verður það þér sjálfum
fyrir verstu.”
“Eg bið fyrirgefningar,” sagði Fú án þess
að líta af Maríu.
“Þetta gerir hreint ekkert til,” sagði hún í
skyndi.
“Mig veit þú ekki reið.” Hann kinkaði kolli
og brosti við ungu stúlkunni. “Þú koma inn í
mitt eldhústjald, og eg sýna þér hvernig eg
elda.”
Fú leit óttasleginn á Kúbli og vogaði svo
burtu. Skipstjórinn hóf á ný samtal sitt við
Gillmore. Það voru ungir Aleutingar þar, sem
þektu kannske fiskimiðin sagði hann, en hið
versta var að þeir skildu ekki ensku. Þeir gátu
samt sem áður skilið rússnesku og hann kvaðst
gjarnan skyldi túlka fyrir þá.
“Eg tala aleutiska tungu,” sagði Michael.
Kúbli horfði hvast á hann. Þetta augna-
tillit lengdist, og hann starði á hann og augu
hans kreistust saman undir loðnum brúnunum.
Hinn hái og lotni skrokkur hans virtist réttast
eins og ósjálfrátt, rétt eins og hermaður, sem
sér yfirmann sinn koma álengdar. En ef hann
kannaðist við einhverja drætti í gula andlitinu
hans Michaels, var hann fljótur að leyna því.
Hann rendi augunum yfir á Gillmore og sagði
rólega: “Eg held að það sé best, að eg sé túlkur.
Eg veit betur en þessi þjónn yðar hvað þér
þurfið að fá að vita,” Hann sneri sér við og
benti fáeinum Aleutingum að koma.
María notaði tækifærið til að fylgja öðru
spori.
“Frændi, vilt þú að eg skrifi þér til minnis
það sem mennirnir segja?” spurði hún hátt og
greinilega.
Gillmore leit í augu hennar.
“Nei, það held eg ekki, en hversvegna?”
“Af því að mér þætti gaman að líta inn til
gamla Kínverjans.”
“Farðu bara, eg skal kalla á þig þurfi eg þín
með.”
En Kúbli lét ekki fara í kringum sig. Hann
sneri sér að ljósskeggjuðum manni, sem stóð
fyrir aftan hann.
“Farðu með ungfrúnni, Staritza,” sagði
hann. “Hún þarf kannske á hjálp þinni að halda
til að vekja Fú.”
“Vekja hann?” spurði hún.
“Já, bíðið þér bara og sjáið til. Hann sefur
óaflátanlega eins og flestir landar hans. En
hann er góður matreiðslumaður, ef maður spark-
ar í hann við og við svo að hann vakni.”
María gekk í áttina til tjaldsins, sem Fú
var í. Hún lét ekki svo lítið sem að líta á Star-
itza, sem gekk fast á eftir henni. En þegar hún
leit inn í tjaldið varð hún fyrir miklum von-
brigðum.
Hún skildi nú hversvegna Fú svaf oftast
nær. Hún skildi nú líka hversvegna augasteinar
hans voru svona stórir. Hvernig gat þessi mað-
ur hjálpað henni í leit hennar? Hann hafði
sjálfsagt nú þegar gleymt henni og var nú
kominn inn í heima, sem voru ennþá undar-
legri, en þessi undarlega eyja, sem lá í þessu ein-
manalega hafi. Hann lá á dýnu í tjaldi sínu og
rekti ópíumspípu.
Hún sneri sér við í þungu skapi, er hann
leit upp og kallaði á hana.
“Ungfrú!”
“Já, Fú.”
“Eg rís upp. Eg reykja I annað sinni. Eg
ekki dreyma nú — þú koma inn og sjá eld-
húsið.”
Fú lagði frá sér stuttu pípuna og stóð upp.
í rökkrinu þá glóðu augu hans eins og svartar
stjörnur. Breitt bros ljómaði á útlærðu andliti
hans.
Hann ætlaði að sækja eldavélina sína, pott-
ana sína og pönnurnar. Hann tók lokið af ein-
um pottinum og lagði upp úr honum ilmandi
lykt af einhverskonar kjötstöppu. Tvisvar á
dag bjó hann til mat handa sextán manns, sagði
hann. En Staritza horfði á hann tortrygnislega
frá dyrum tjaldsins.
“Hvar lærðir þú að matreiða Fú?” spurði
unga stúlkan. Það var fyrsta spurningin, sem
hún spurði hann síðan hún kom inn, og beið
nú svarsins með eftirvæntingu.
En hvaða ástæðu hafði hún til að ætla, að
þessi auðmjúki matreiðslumaður og ópíumæta
gæti verið sambandsmaður hennar? Og samt
vonaði hún það. í fyrsta lagi voru boðin, sem
Gilmore hafði fengið frá gulum manni, auk
þess var uppástunga hans að hún heimsækti
hann í eldhúsið ekki ástæðulaus, en bending,
sem hún strax skildi.
“Eg lærði að elda mat löngu, löngu síðan á
skipi,” svaraði Fú. “Mig elda á tveimur, nei,
fjórum og fjörutíu skipum á æfi minni.”
Hann leit ekki á hana, en horfði ofan í pott-
ana og pönnurnar sínar. Hún skildi ekki þýð-
ingu tölunnar, sem hann hafði nefnt, enda þótt
hún vissi að talan hefði þýðingu. Gillmore
mátti nú sjá eftir, að hann hafði ekki trúað
henni fyrir öllu. Hún hafði aldrei séð leyni-
skeyti Hamiltons, sem var undirritað með þessu
númeri, sem hann var skrásettur með í spæjara-
liði Bandaríkjanna.
Fú leit loksins upp.
“Þér finst eg tala ensku vel?” spurði hann.
“Já, mjög vel.”
“Eg elda mat á amerísku skipi. Og ame-
rískur háseti, hann kenna mér lesa enskar bæk-
ur. Mig alt af lesa þegar eg bý til mat.”
“Hvað lest þú Fú?” spurði unga stúlkan og
lækkaði röddina ósjálfrátt. Hún vissi að nú var
hún komin inn á nýja braut.
“Míg lesa mannkynssögu, kvæði, biblíu, en
mig heldur mest af sögum. Mig þykja mest
gaman að sögunni um marglita lúðurþeytarann,
sem spilar svo vel að allar rottur hlaupa eftir
honum og drukna í fljóti. Á þann létta hátt,
mig gjarna verða laus við rottur. Skipsrottur
éta matinn fyrir mér.” Nú varð löng þögn og
loksins bætti hann við: “Sú saga heitir “Róttu-
veiðarinn frá Hamlin.”
Hamlin! Unga stúlkan skildi strax sam-
líkinguna milli hinna tveggja nafna. Hún var
ekki í minsta vafa um að hún var nú komin á
slóð Páls Hamiltons.
Hann beið eftir svari hennar. Hún varð að
gefa honum bendingu um að hún hefði skilið
hann.
“Þegar þú lest líka biblíuna, þá þykir þér
kannske vænt um sumar sögur hennar,” sagði
hún rólega.
“Hefir þú lesið bréf Páls postula?”
Fú hneigði sig.
“Já, eg lesa þau,” svaraði hann og beið á ný.
Og nú ákvað unga stúlkan að tefla á tvær
hættur. Hún vissi að nú varð hún en ekki Fú
að halda uppi samtalinu. Guli maðurinn gat
svarað spurningum hennar, en hann mátti ekki
spyrja sjálfur, því að það gat vakið grun
Staritza.
“Sagan um marglita lúðurþeytarann er
mjög skemtileg,” sagði hann. “Mér þætti líka
mjög gaman að henni. En hvar er Hamlin, Fú?
Heldur þú að það hafi í raun og veru verið bær?
Heldur þú — að hann — sé ennþá til?”
“Já, það eg held. Mig vera þar á amerísku
skipi. En sá bær mjög breyttur síðustu árin.
Þú — aldrei — trúa — hann vera sá sami.” “Þú
heimsóttir hann — horfðu vel á hann, þú aldrei
trúa — hann vera sá sami,” endurtók hann.
María fékk ákafan hjartslátt. Hún þorði
ekki að svara strax af ótta fyrir því, að rödd
hennar birti geðshæringu hennar. Hún reikaði
um tjaldið og lést horfa á eldhúsáhöld Fús, en
orð hans bergmáluðu í eyrum hennar.
“Þú heimsækja hann — horfa vel á hann —
gætir aldrei trúa — hann vera sá sami,” endur-
tók hann.
Hún gat ekki gripið þetta. Páll Hamilton
var amerískur. Hörund hans var hvítt — með
þeim áreiðanlegu einkennum, sem einkenna
hvíta mannflokkinn. Þessi maður, sem hún
horfði nú á var án alls efa, eins áreiðanlega gul-
ur og hinn var hvítur. Alveg gulur! Gulur
eins og sítróna! frá hvirfli til ilja! Ef þetta
var Páll Hamilton, án þess að hún þekti hann,
þá var þetta breyting, sem átti ekki sinn líka.
Hamingjan vissi að pardusdýrið breytir
ekki flekkjum sínum. Ef þetta var Hamilton,
þá hafði hann skift um hörund.
Hún varð að ná jafnvæginu og leika hlutverk-
ið til enda. Tíminn var kannske naumur. Ef
hin þýðingarmikla för Gillmores átti að hepn-
ast, varð að láta þetta ganga fljótt. Hún leit á
Starit^a. Hingað til hafði hann ekki hirt um
samtal þeirra Fús. Hann skildi vel ensku, en
þekking hans á enskum bókmentum var tak-
mörkuð mjög og honum leiddist umræðuefnið.
Honum leiddist þetta alt saman yfir höfuð
og langaði til að komast til félaga sinna. Ef
einhverjar skærur yrðu, mundu þær tæplega
gerast í eldhúsinu. Staritza leit svo á að þær
mundu miklú fremur gerast meðal amerísku há-
setanna ,sem stóðu á bak við Gillmore. Það var
ekki slæmur blóðdropi til í gamla Fú. Hann
var lítilfjörlegur Kínverji, gamall skipsmat-
reiðslumaður, sem þeir höfðu tekið um borð í
Bladivostok, rétt þegar skipið var að fara. Ein-
kennileg matreiðsíubók og ræma af kvikmynd
hafði fundist í fórum hans, en hann hafði gefið
fullnægjandi skýringar á hvorttveggja, og hinn
stöðugi grunur, sem Kúbli hafði á honum var
hreinasta heimska. Staritza var hlýtt til gamla
mannsins. Hann kunni að baka svart súrbrauð
eins og Moskóvítunum líkaði best.---------
Nei, Staritza var ekki mjög hræðilegur
hugsaði María. Hún dró nú andann léttara á
ný og albúin að halda þessum leik áfram.
“Auðvitað getur maður eigi ætlast til að bær-
inn sé eins í útliti og þegar margliti lúðurþeyt-
arinn var þar,” sagði hún við Fú. “Eg býst við
að hvítu húsin, sem sagt er að hafi verið þar,
séu orðin gul af elli.” Hún stóð á öndinni af
eftirvæntingu. Fú kinkaði ákaft kolli.
“Alveg gul nú,” sagði hann hægt, “alveg
eins og þau hefðu haft — hvað kallar maður það
nú — “hepatic carciiíoma”.”
“Hepátic carcinoma!” Nú hafði María
' leyst gátuna og hún var náföl í framan.
María mintist reynslu sinnar frá skólaárum
sínum í Alaska spítala einum. Sjúklingur einn
hafði verið fluttur á spítalann viðþolslaus af
kvölum; og vegna þess að hann var ennþá svo
ungur og elskaði lífið, hafði enginn getað feng-
ið sig til áð segja honum nafnið á sjúkdómi
hans, en einn læknanna hafði nefnt hann þessu
nafni. Með því hafði hann kveðið upp dauða-
dóm sjúklingsins. Það var engin von að hann
gæti komist yfir meinsemdina, sem var í lifur
hans. Á þessari jörð voru engin meðöl til handa
honum nema deyfandi lyf, sem hjúkrunarkona
gat gefið honum til að lina þjáningarJrans. Og
María mundi að á síðasta stigi þesssa sjúkdóms,
sem er alt of almennur, varð hörund mannsins
í heiðgult.
María fór ekki að gráta. Lind tára hennar
var þur. Hún horfði með opnum og þurrum
augum á þennan ættjarðarvin, þennan Pál Ham-
ilton, sem þótt dauðadæmdur væri leitaðist við
að ljúka erindi sínu. Hún furðaði sig á því, að
hún hefði ekki þegar strax séð hvernig í öllu
lá. Ekki litarhátturinn eingöngu, heldur og hið
tærða útlit mannsins lýstu ástandi hans, þegar
hún vissi hvað það var. Hún vissi að þekking
hennar hefði ekki verið vakandi. Hún hafði
leitað eftir gulum manni og fundið hann. Undir
hinni heiðgulu grímu hafði hún ekki séð það,
sem nú var greinilegt — hvítan mann, sem ekki
var einungis hvítur á hörund, heldur mjallhvít-
ur hvað lífsstefnu og hugrekki snerti.
Síðar meir heyrði hún hin einstöku atriði í
æfisögu Páls Hamiltons. í dimmum fangelsis-
klefanum í ríki rauðliðana hafði hann komist að
raun um hvaða sjúkdómur að honum gekk. Hann
vissi að dauðadómurinn, sem hann sjálfur hafði
kveðið upp yfir sér var miklu harðari en dómur
rússneska dómstólsins. Hér var engin björgun
möguleg. En hann gat ekki dáið rólegur og í
friði, og svæft kvalirnar með morfíni þangað til
dauðinn gerði enda á þeim. Einkennilegt og
djarfmannlegt ráð kom honum í hug. Hann
þekti breytinguna á útlitinu, sem sjúkdómurinn
hafði í för með sér. Hann ætlaði að láta út
síðasta spilið sitt á þann hátt, sem væri honum
samboðið. Hann ætlaði að nota sjúkdóm sinn
til að flýja frá Rússlandi og láta síðasta kafla
lífs síns lýsa stærsta afreki æfi sinnar.
Nú rann upp hin viðburðaríka nótt. Fanga-
vörðurinn dó, lagðurl gegn með skeið, sem hníf-
ur hafði verið búinn til úr. Yfir alt hið rauða
Rússland var hrópað, að hinn þýðingarmesti
fangi stjórnarinnar væri flúinn úr fangelsinu.
Hver höfn var undir gæslu, verðir settir á öll
landamæri nótt og dag. Þúsundir stjórnarþjón-
ar fengu loforð um stór laun ef þeir handsöm-
uðu hann dauðan eða lifandi. Öll önnur áhuga-
mál bolsévíkanna voru látin eiga sig á meðan á
leitinni stóð eftir þessum mikla manni — til
þess að ná honum áður en hann kæmist til Ame-
ríku og ljóstaði upp hinu mikla leyndarmáli
þeirra.
En Hamilton gerði enga tilraun til að kom-
ast burt úr Rússlandi. Hann þekti aðferðir.
rauðliðanna til fullnustu. Hann leitaði trausts
hjá keisara sinna einum, og beið þar þrjá hræði-
lega mánuði, á meðan hann beið eftir að guli
liturinn breiddist yfir allan líkama sxnn. Mundi
þessi ljóta gríma hylja hann nógu snemma? Eða
mundi dauðinn hremma hann áður?
Hann skoðaði sjálfan sig í speglinum, og
sú stund kom að hann varð gulur frá hvirfli til
ilja alveg eins og Kínverji. Megurðin í andliti
hans lét kinnbeinin standa út og gerði hann
ennþá torkennilegri. Loks fékk hann rakara
einn til að gera hár sitt torkennilegt. Er hann
hafði fengið sér reyklituð gleraugu og sett upp,
svo að gulu augun sáust ekki, hvarf hvert merki
um að hann væri vesturlandamaður. Loks lagði
hann leið sína yfir Síberíu — flækings Kínverji,
sem reykti ópíum er venjuleg sjón í Austur-
löndum.
Flokkur rauðra sendisveina átti að sigla frá
Bladivostok, undir forustu Kúblis höfuðsmanns
úr flugliðinu. Þeir áttu að rannsaka fáeinar
eyjar í aleutiska fjallgarðinum og voru á vissan
hátt hluti af leyndarmálinu, sem þjóðhöfðingjar
Asíu hvísluðu um sín á milli. En hvert leyndar-
málið var vissi Kúbli ekki sjálfur. — Hann var
bara undirtylla, sem ekki var trúað fyrir slíkum
hlutum. En hann vissi að hann átti að gera
mælingar á Akamak eyjunni og nokkrum fleiri
eyjum. Hann átti að finna stað, þar sem loft-
för gætu lent og farið af stað án þess að kúlur
frá fjandmanna skipum gætu gert þeim mein.
Morguninn sem “Bering”, skip Kúblis átti
að sigla af stað, vantaði einn hásetanna. Mað-
urinn, sem ráðinn var fyrir matreiðslumann
kom ekki í vistina. Var það af góðum og gild-
um ástæðum. Því að hann lá í hliðargötu einni
í Bladivostok með kúlu í gegn um hjartað. Hvað
var þá eðlilegra, en Kúbli réði í hans stað gaml-
an mann frá Suður Kína — gulan eins og tungl
hitabeltisins og áköf ópíumsæta, er reyndi að
fá sér vinnu?
Leynd þessa leiðangurs hjálpaði Hamilton
til að leynast. Hið fífldjarfa ráð bans — að ná
sínu eigin landi í för með njósnurum — var líka
honum í vil. Engum manni gat dottið í hug að
Páll Hamilton mundi nota stjórnarskip til að
sleppa frá Rússlandi, þess vegna var þetta
öruggasta og heppilegastá leiðin fyrir hann.
Samt sem áður var þessi ferð eins og mar-
tröð fyrir hann. Án hins ósigrandi viljakraftar
og einlægu föðurlandsástar, hefði hann steypt
sér fyrir borð áður en skipið fór framhjá Attu.
Þarna var þrældómur og erfiði, sem hinn þjáði
líkami hans gat tæpast þolað. Hinir illmann-
lega innrættu félagar hans skömmuðu hann og
spörkuðu í hann, kvalirnar, sem hann gat að-
eins deyft að litlu leyti, og meðalið, sem var
vegna kaldhæðni forlaganna einn hlutinn af
dulargerfi hans, hjálpaði honum til að leynast.
Og nú stóð María augliti til auglitis við
manninn sjálfan. Hann brosti við henni hinu
rólega brosi Austurlandabúans. Og ekkert
nema verkefnið, sem fyrir henni lá varnaði
henni frá að bresta í grát. Til þess að ná jafn-
væginu fór hún að skoða hin og þessi ílát, þar
sem maturinn var geymdur í. Heili hennar
vann eins og frekast var unt. Þessi rannsókn
hennar leiddi hana að ópíum pípu Hamiltons, er
hann hafði lagt frá sér þegar hún kom inn.
“Fú,” sagði hún, “eg er hrædd um að þú
reykir meira en þú lest. Hún sagði þetta til að
fylla inn hina óþægilegu þögn í samtalinu.
Páll Hamilton svaraði henni og lék hlut-
verk kínverska mannsins, sem hann gleymdi
ekki eitt augnablik.
“Eg reykja mikið,” sagði hann, eg reykja
ópíum.”
“Það er háskalegt,” svaraði hún í sökunar-
rómi.
Fú, horfði ofan í rjúkandi pottinn á hlóð-
unum.
Og nú hafði María gert ráð sín. Ef ham-
ingjan var með þeim, var hægt að koma þeim
í framkvæmd og síðasta þrekvirki Páls Hamil-
tons mundi hepnast.
“Eg sé að þig skortir margt,” sagði hún blátt
áfram, er hún rannsakaði matarforðann, “þú
hefir ekkert grænmeti, bara saltað kjöt. Það er
skammarlegt þegar maður hugsar til þess að um
borð í “Chelsea” höfum við meira en við þurf-
um.
Hún sneri sér snögglega að Staritza, sem
stóð óþolinmóður við dyrnar.
“Spyrjið skipstjórann yðar hvort þér og Fú
og hann sjálfur ef hann vill, vilji ekki róa út
í skipið og fá þar þann mat, sem ykkur vantar.
Eg býst við að ykkur verði að minsta kosti
boðið um borð áður en við förum héðan.”
Nú vildi svo til að Staritza var hinn-mesti
sælkeri. Á þessu augnabliki gat hann ekki
hugsað sér neitt kostuglegra en breytingu á
hinu tilbreytingarlausa fæði þeirra. Brosandi
sneri hann sér frá þeim, gekk fáein spor frá
þeim og hrópaði eitthvað til skipstjórans.
Fáein augnablik voru þau ein í tjaldinu.
Þau urðu að nota þann tíma eins vel og auðið
var, en þau þurftu að segja hvort öðru svo margt,
að þau fundu ekki orð til að byrja samtalið.
Það var Hamilton sem rauf þögnina.
“Ráð yðar getur kannske orðið framkvæm-
anlegt,” hyíslaði hann að ungu stúlkunni. Kín-
verja hlutverkið var horfið og María sá bara
hvítan mann. Augu hans leiftruðu í djúpum
augnaholunum. Þetta var áhrifamesta augna-
blikið, sem hún hafði lifað á æfi sinni.
“Ef við getum komið yður um borð í skipið
eruð þér frelsaður,” sagði hún.